Somber beeld
in economie
Poolse landbouw achtergebleven
Suriname begint echte
buitenlandse politiek
PZC/o
STAATSBEZOEK KONINGIN JULIANA IN FEBRUARI
VRIJDAG 30 DECEMBER 1977
opinie en achtergrond
Minister-president Henck Arron
(Door Kees van der Maas)
Suriname's zojuist beëdigde tweede kabinet-Arron krijgt meteen
na de jaarwisseling de handen vol aan de voorbereiding van de
ontvangst van het eerste buitenlandse staatshoofd dat de nieuwe
republiek officieel bezoekt: de Nederlandse koningin Juliana.
Sinds de datum van onafhankelijkheid (25 november 1975) heeft
Suriname laten blijken dat het dit gebaar naar Nederland wilde
maken. Onbedoeld is daarmee eigenlijk ook het moment vast
gelegd, waarop Suriname een start maakt met een echte buiten
landse politiek. Want die is de afgelopen twee jaar (kris-kras-be-
zoeken van ministers aan internationale conferenties daargela
ten) vrijwel volledig in de mist gebleven.
Het is allemaal heel goed verklaarbaar
dat staatkundig zelfstandig Suriname
flink wat moeite heeft met de formule
ringen opzet-van een eigen buitenlands
beleid. Onder het 'statuut voor het ko- -
ninkrijk der Nederlanden' zijn voor Su
riname van 1954 tot 1975 defensie- en
buitenlandse betrekkingen vanuit Den
Haag geregeld. Het land had intern zelf
bestuur en daarvoor een bestuurlijke
organisatie opgebouwd. Maar in de
opeenvolgende kabinetten ontbrak een
minister van buitenlandse zaken en met
een eigen diplomatieke dienst was tot
voor kort nog geen enkele ervaring op
gedaan. Vandaar ook waarschijnlijk dat
het 'overgangskabinet'-Arron na het
strijken van de Nederlandse vlag in het
voetbalstadion van Paramaribo een op
vallend lange aanloopperiode heeft no-
diggehad om Suriname's eigen plaats in
de wereldpolitiek en vooral in de eigen
'omgeving' (het Caraibisch gebied en
Latijns Amerika) voorzichtig te marke
ren. Bovendien was het kort na de ook
politiek hete zomer van 1975 op het. bin
nenlandse toneel zo roerig, dat de ex
terne relaties er wat bij zijn ingeschoten.
Vlak voor het onafhankelykheidsfestijn
op 25 november 1975 was de situatie m
Paramaribo zelfs zo gespannen dat pas
op het allerlaatste nippertje kon worden
besloten om prinses Beatrix en prins
Claus als officiële vertegenwoordigers
van het Nederlandse staatshoofd uit te
nodigen daar aanwezig te zijn.
Intussen is het - tegen de verwachting
van velen in - politiek heel wat kalmer
geworden in Paramaribo. In september
van dit jaar bracht de Surinaamse pre
sident. dr Johan Femer zijn eerste of
ficiële staatsbezoek aan Nederland. Bij
die gelegenheid nodigde hij koningin
Juliana uit voor een tegenbezoek. Bo
vendien heeft Suriname ook de par
lementsverkiezingen en de daarop vol
gende kabinetsformatie achter de rug.
In de eerste helft van februari zal de Ne
derlandse vorstin gedurende een week
de gast van de nieuwe republiek zijn
Tri de deze week aangetreden twaalf
man sterke Surinaamse ministersploeg
van de winnende Nationale Partij
Kombmatie (NPK) blijft de post van
buitenlandse zaken gekoppeld aan die
van minister-president Henck Arron.
Hij heeft alleen financiën afgestoten,
dat hij in de vorige regering ook nog on
derzijn hoede had. Arron krijgt meteen
onder zich wel een soort van staatssec
retaris, speciaal belast met buiten
landse zaken, mr R.W. Willemszorg.
Hoever de bevoegdheden van deze on-
derminkister zullen reiken is niet
duidelijk: de taakomschrijving die de
formateur voor deze nieuwe beleidsfi-
guur heeft opgesteld moet nog door de
ministerraad worden goedgekeurd.
Met het achtduizend kilometer veraf
gelegen maar voor Suriname nog altijd
dichtstbijzijnde buitenland Nederland
zullen de belangrijkste zaken ook in de
komende periode wel weer via de minis
ter van ontwikkelingssamenwerking
(hier drs J. de Koning. CDA) lopen. Ne
derland heeft, in Paramaribo aan het
Onafhankelijkheidsplein een vrij grote
ambassade met een aparte staf voor
ontwikkelingszaken, die bij de uitvoe
ring van het meerjarenplan voor de eco
nomische en sociale opbouw van het
land een centrale rol speelt. Op het Su
rinaamse ministerie van opbouw komt
opnieuw drs Michael Cambridge, die
destijds in Nederland mede de onder
handelingen heeft gevoerd over de fi
nanciële hulp aan Suriname voor een
periode van 10 tot 15 jaar. Hetziet er niet
naar uit dat er in de onderlinge verhou
dingen en uitgangspunten over de be
steding van die hulpgelden veel veran
dering zal komen, ook al werd het. ver
trek van Jan Pronk afgelopen najaar in
Paramaribo als het verlies van een groot
vriend beschouwd. In de Nederlandse
kamercommissie voor aangelegenhe
den metbetrekking totSurinameiskort
geleden de Haagse lijn sinds november
1975 met vrijwel algemene instemming
onderschreven.
Grensconflicten
Een land waarmee Suriname op korte
termijn toch enige orde op zaken zal
moeten stellen is de buur (voormalig
Brits) Guyana Al vele jaren suddert
met Guyana een grensconflict over een
betwist gebied in het. zuiden van beide
landen langs de rivier de Corantdjn. Bij
het vertrek van Suriname uit het ko
ninkrijk leek het erop dat deze zaak zou
worden afgewikkeld, maar het is er per
slot van rekening toch niet van geko
men. Enkele maanden terug waren er
zelfs berichten dat de 'grote man' van
Guyana. Forbes Bumham, extra troe
pen langs de Surinaamse grens had ge
legerd. Demoeilijkheden met vissers die
vanuit Paramaribo opereerden en in de
Guyanese 200-mijlszone vanuit de kust
terechtkwamen, maakten de onderlinge
verhoudingen er niet eenvoudiger op. In
het vorige kabinet-Arron onderhield de
radicale minister van economische za
ken. mr Eddy Bruma wel wat min of
meer persoonlijke buitenlandse contac
ten met Bumham en zijn directe mede
werkers in Georgetown Maar dat gaf
tegelijk wel het wat amateuristische ka
raktervan de Surinaamse buitenlandse
politiek aan. Bruma komt in het Suri
naamse ministerslijstje niet meer voor.
Zijn Partij Nationalistische Republiek
(PNR) werd afgelopen zomer uit de rege
ringscombinatie gestoten en heeft in de
parlementsverkiezingen op eigen
xracnt nog niet één enkele zetel be
haald
Tot werkelijke hechte banden met lan
den in de omgeving is het in Suriname
nog steeds niet gekomen. In de Caricom
(de Caraibische economische organisa
tie) voelt de nieuwe republiek zich niet
zo best thuis, doodeenvoudig omdat het
een verband is van vooral arme derde
wereld-landen. Suriname met zijn be
trekkelijk hoge levensstandaard past
daar niet bij. Rijkere Zuidamerikaanse
landen als Venezuelaen Brazilië hebben
ambassades in Paramaribo. Er zijn
voorzichtige economische toenaderin
gen. Zo weid onlangs een Braziliaanse
jaarbeurs in de Surinaamse hoofdstad
gehouden. De - voornamelijk in de
bauxiet verankerde - economische con
tacten met de Verenigde Staten zijn
sinds de onafhankelijkheid niet veel
veranderd
China
Bijzonder opvallend is de Chinese be
langstelling voor Suriname. Meteen na
dat de staatkundige banden met Ne
derland waren doorgesneden vestigde
Peking in Paramaribo een ambassade,
die inmiddels een staf van zo'n zestig
man personeel heeft opgebouwd. De
Chinezen zijn druk op zoek naar een
nieuw gebouw, het liefst met een hoge
muur er omheen. Kennelijk beschouwt
Peking de vestiging in Suriname als een
springplank op het Zuidamerikaanse
continent, waar met hulp van Cuba mo
gelijk meer is te bereiken dan totnogtoe
het geval was.
Zo heeft Suriname internationaal een
bescheiden, maar toch wel bijzondere
positie, die tegelijk uiterst kwetsbaar
is. Een volwassen en uitgebalanceerde
buitenlandse politiek is daarvoor no
dig en het nieuwe kabinet-Arron lijkt
daar nu de basis voor te hebben gelegd.
Misschien is in de naaste toekomst de
verhouding met Nederland (en via Den
Haag met West-Europa) nog wel het
eenvoudigst. In ieder geval poetst Pa
ramaribo zich op voor koningin Ju
liana. De oranjegezindheid is er nog
steeds groot, ondanks de verplaatsing
van het standbeeld van koningin Wil
helm ina. Tenslotte leeft een derde van
alle Surinamers in Nederland en die
verbinding maakt afstanden nu een
maal korter dan ze in werkelijkheid
zijn.
De
i Door Bol he de Boer Lzn
e Organisatie voor Economische Samenwerking en
Ontwikkeling (OESO) zendt ons met een somber beeld
van de economie in de westerse wereld de jaargrensover.
Somberder dan wat de OESO de afgelopen zomer nog als
perspectief zag. Door het achterblijven van de bestedin
gen zal de werkloosheid, in de 24 aangesloten landen nu
al 16,3 miljoen, nog verder toenemen. Extra stimule
rende maatregelen zijn geboden.
Nederland komt er in het jongste OESO-rapport daarbij
heel redelijk af. De werkloosheid hier zal zich in 1978 sta
biliseren, op een na-oorlogs recordniveau dan wel, en de
werkgelegenheid kan zelfs een weinig toenemen. De da
ling van het overschot op onze betalingsbalans is ver
moedelijk van tijdelijke aard
In de discussies over het verloop van de wereldconjunc
tuur is de laatste tijd telkens het woord 'locomot ieflan-
den' gevallen. Bedoeld werden de landen met een naar
verhouding sterke economie, die met behulp van bin
nenlandse stimulerende maatregelen - de vraag vergro
tend - de totale economische trein weer vaart zouden
kunnen en moeten geven. In de VS. waar dit. begrip met
name werd gehanteerd, had men het. oog op West-Duits-
land en Japan gericht.
Amerika zelf rekende zich daar niet toe. omdat het een
slechte betalingsbalans heeft. Dit neemt niet weg dat de
gang van zaken in de VS juist van groot belang is voor de
totale gang van zaken, al wordt de trekpaard-functie ook
wel eens overschat, met name voor Europa. Ook van
West-Duitsland en Japan gaat een uitstralingseffect uit.
Daarom is het leerzaam niet alleen naar hel geheel, maar
ook naar deze drie landen apart te kijken.
Eerst de VS De OESO markeert een groot gevaar Als het
tekort op de Amerikaanse betalingsbalans zeer groot
blijft kan de dollar nog aanzienlijk zwakker worden en dat
zou het vertrouwen in veel landen kunnen ondermijnen.
En vertrouwen in de naaste en verdere toekomst is onont
beerlijk Ontbreekt het dan wordt het publiek voorzichtig
in de verwachting van (nog) slechtere tijden, die ze zo
opwekt.
Nu heeft president. Carter inmiddels laten weten dat hij de
positie van de dollar zal steunen De OESO kon daar in
haar rapport nog geen rekening mee houden. De toezeg
ging van Carter was meteen al een zekere steun voor de
koers van de dollar De vraag blijft overigens of het zal
helpen, anders gezegd- ofhet onderliggende probleem, het
tekort op de betalingsbalans, kan worden opgelost.
Sleutel
De sleutel voor de oplossing van het betalingsbalansp
robleem van de VS is het energiebeleid, het zorgen min
der afhankelijk te worden van de invoer van olie. met
name door er zuiniger mee om te springen. Dat zou
trouwens ook niet-Amerikanen sieren. Carter is op dit
punt vol ijver, maar hij heeft de volksvertegenwoordi
ging niet mee. Nochtans kan worden aangenomen dat
zijn land meer dan enig ander er echt wat aan zal doen,
hetgeen dus kan doorwerken in de dollarkoers.
Wat de economie van de VS betreft zijn de prognoses van
de OESO niet zo opgewekt. Als er niets wordt gedaan zal
de economische groei in het economisch machtigste land
ter wereld afnemen van 4.5 procent in het eerste halfjaar
1978 tot maar drie procent.in het tweede halfjaar in ieder
geval zal de groei, dit jaar 4.75 procent, komend jaar 4,25
procent zijn
De vermindering van de economische groei kan leiden tot-
een grotere werkloosheid Ook in de VS ontbreekt het aan
vertrouwen in de economie. Dat uit- zich ook daar in on
voldoende investeringen, die nu Juist nodig zijn voor een
aanhoudende economische groei De regering in Was
hington heeft daarom aangekondigd ter zake beleids-
naatregelen te zullen nemen Het effect moet worden af-
.ewacht.
Op zijn minst dus onzekerheden in de VS. Die zijn er op
zijn minst ook in West-Duitsland. het eerstgenoemde lo-
comotiefland. Ondanks de economische, dwz. fiscale
maatregelen die de regering in Bonn al nam of heeft voor
gesteld, zal de economische groei er minder zijn dan de
vier procent of meer die nodig is om de werkloosheid terug
te dringen Het aantal werkzoekenden neemt toe door de
groei van de beroepsbevolking
Ook van het andere voor locomotief gehouden land Japan
mag niet te veel worden verwacht, De economische groei
is er afgenomen tot 5.5 procent in het tweede halfjaar 1977.
Dat percentage zal volgens de OESO in het eersle halfjaar
1978 ook wel worden gehaald, maar daarna terugvallen
tot 3,25 procent in het tweede halfjaar op jaarbasis
Nu gaat de OESO ervan uit dat. het. beleid van de regering-
in Tokio onveranderd blijft. De nieuwe Japanse regering
heeft echter aangekondigd de economie te zullen stimule
ren en het enorme overschot, op de handelsbalans te zullen
verkleinen. De eerste besprekingen daarover met Ame
rika doen niet direct een daverend succes vermoeden In
november heeft Japan in ieder geval nogeen record aantal
auto's uitgevoerd, met name naar de VS.
Samenhang
Het nare is dat ë'xport en import met elkaar samenhan
gen. Het stimuleren van de invoer in Japan zou een
voudiger zijn als de economie in dat land aanwakkerde.
Doordat de mogelijkheden om de export nog verder te
vergroten door de flauwe vooruitzichten van de wereld
handel gering zijn en dat bovendien eerder geremd dan
bevorderd moet worden, is evenwel een verzwakking
van de Japanse economie waarschijnlijker, vandaar de
door de OESO verwachte afnemende economische groei.
Ook hier dus op z'n minst onzekerheid met zelfs de kans
op een nog groter overschot op de handelsbalans (18 mil
jard dollar inplaats van 17 zoals dit jaar) die juist aanlei
ding is van de sterke yen en de zwakke dollar, hetgeen
weer het algemene vertrouwen in de wereldeconomie
ondermijnd.
Zo te zien staan de locomotieven zonder kolen. Eén land,
nu nog een 'bijwagen', zal het het volgend jaar beter
doen: Engeland. Dit dankzij de olie uit de Noordzee, die
voor een kwart zal bijdragen aan een stijging met drie
procent van de economische groei. De vooruitzichten
voor de vraag (is bestedingen) zijn beter. Het bedrijfs
leven komt beter in de liquide middelen en kan dus ver
ouderde apparatuur vervangen door moderne. De rente
is naar verhouding laag, toch blijft volgens de OESO ook
in Engeland de economische ontwikkeling aarzelend,
hetgeen het herstel van de investeringen zal remmen. De
werkloosheid zal in de eerste negen maanden van het
jaar nog toenemen om daarna af te vlakken.
Een somber beeld, maar zoals hoop doet leven, is leven
ook hopen. In de loop van 1977 zijn de economische prog
noses allengs verslechterd. Wie zal het weten of ze in de
loop van 1978 niet kunnen verbeteren? Bij een goed be
leid, dat is vooral bij het vermijden van stomme dingen
zoals protectionisme, het grootste gevaar dat de werel
deconomie in het nieuwe jaar bedreigd?
rDoor Anton Koene)
De
9e vleesprijzen in Polen zijn sinds
1971 niet meer verhoogd. Een poging
de prijzen met 63 procent te laten
stijgen, liep vorig jaar uit op stakin
gen. demonstraties en ten slotte op
het terugdraaien van de regeringsbe
slissing. Poolse economen denken dat
nu, zes jaar later, verdubbeling van de
vleesprijs gerechtvaardigd zou zijn
en dat de vraag zou moeten worden
teruggebracht. Op het partijcongres
van de Poolse communistische partij,
midden januari, wanneer de basis
wordt gelegd voor een nieuw vijf
jarenplan, is een van de hete han
gijzers het debat over een haalbare
verhoging van de vleesprijs met tus
sen de 10 en 20 procent.
De Poolse consument beschouwt vlees
als een normaal en wezenlijk onder
deel van de gezinsmaaltijd en ziet het
als een rechtvaardige beloning voor de
enorme inzet van de hele bevolking -
nu bijna 35 miljoen mensen - het Polen
van na de Tweede Wereldoorlog uit het
feodale moeras te halen en binnen te
voeren in de 20e eeuw Tussen 1971 en
1976 zijn de gemiddelde lonen met 77
procent gestegen De meeste Polen
kunnen zich een behoorlijke maaltijd
veroorloven en zij doen dat dan ook
voor een deel omdat, bij gebrek aan
voldoende duurzame goederen, eten
en drinken de voornaamste onderde
len van het gezinsbudget uitmaken.
Tekort
Hoe vreemd het ook klinkt. Polen het
landbouw- en veeteeltland bij uit
stek, heeft een tekort aan vlees.
Vrouwen staan uren in de rij bij de
slager om aan een stukje vlees te ko
men. Heel vaak gebeurt het dat zij na
al het wachten tot de ontdekking ko
men dat het bordje 'uitverkocht' te
voorschijn komt. In het nieuwe, mo
derne en op efficiency ingestelde Po
len zijn tijdverspilling en praktijken
uit een primitief verleden een voort
durende bron van ergernis, waarvan
de partijleiders zich zeer goed bewust
zijn.
Het Poolse tekort aan vlees kan echter
alleen worden opgelost als de struc
turele problemen m de hele Poolse
economie grondig worden aangepakt
Dit jaar is een reeks nieuwe maatre
gelen ingevoerd en werden andere na
drukkelijker vastgelegd. Zij betreffen
maatregelen in landbouw, industrie,
middenstand en onderwijs
Volgens professor Zdzislaw Gro-
chowski. waarnemend directeur van
het Poolse Planbureau voor Economi
sche Zaken in de Landbouw, is het van
wezenlijk belang de gemiddelde
grootte van de Poolse boerderijen, die
net onder de 5 hectare ligt. in 1990 op
13 ha te hebben
Uitbreiding van de capaciteit zou de
produktiviteit van iedere landbou-
weenheid meer dan verdubbelen De
laatste 15 jaar is er nauwelijks sprake
geweest vap vergroting en uitbreiding
van het gemiddelde landbouwbedrijf
Ongeveer 30 procent van de bedrijven
is nog steeds kleiner dan 2 hectare en
een derde van de boeren is ouder dan
Evenwicht
Het dilemma waarvoor Polen staat,
aldus prof. Grochowski, is niet de
keus tussen landbouw en industrie,
maar hoe breng je het uiterst kwets
bare evenwicht in de ontwikkeling
van beide tot stand. De laatste 30 jaai
zijn er twee belangrijke golven van
industriële ontwikkeling geweest,
waarvan de laatste de afgelopen tien
jaar. Veel jongeren hebben het
boerenland de rug toegekeerd, waar
door de oudere boeren vaak geen op
volgers hebben en nauwelijks reden
hebben hun bedrijven tot hun dood
toe gaande te houden, omdat zij weten
dat hun land en bedrijf in handen van
de slaat komen als zij in aanmerking
willen komen voor pensioen. Zelf
standige boeren, die zo'n 80 procent
van de Poolse landbouw beheren,
hadden tot nu toe geen recht op pen
sioen als hun bedrijven in particu
liere handen bleven.
Een nieuwe wetgeving, die in ïyöu
volledig van kracht wordt, geeft, een
boerengezin de garantie op staatspen
sioen met behoud van de privé-bezit-
t ingen Een lid van de familie heeft het
recht het landbouwbedrijf te erven,
onder voorwaarde dat hij of zij een di
ploma heeft van een lagere landbouw
school Het staatspensioen van een
boer die ermee wil ophouden, is geba
seerd op de produktle van de laatste
vijfjaar. Het maximum-pensioen dat
een boer kan krijgen is 6500 zloties (of
ficiële koers 33 zloties per Ameri
kaanse dollar) per maand, dat is meer
dan 50 procent meer dan het gemid
delde loon van een Poolse arbeider
Op het Poolse platteland is sinds de
industrialisatie niet veel veranderd
Een nog altijd gewoon beeld in het
Poolse landschap is dat de ploeg ge
trokken wordt door een paard, omdat
er te weinig tractoren zijn. Het col
lectief in het landbouwbedrijf is in
Polen nooit een groot succes gewor
den. maar er is nu toch een neiging tot
grotere samenwerking bij het gebruik
van machines en het samenvoegen
van kleine bedrijven tot grotere.
Sterkere automatisering, grotere be
drijven en beter opgeleide boeren zou
den het door een verhoogde produk
tiviteit mogelijk moeten maken het
inkomen van de boeren gelijke tred te
laten houden met dat van de gemid
delde Poolse arbeider zonder dat er
drastische prijsverhogingen nodig
z\jn. Aanpassing van een te hoog ni
veau van investeringen in de industrie
dat van 28 procent in 1970 tot 40 pro
cent in 1975 is gegroeid, zou de ko
mende vijfjaar met 30 procent moeten
Terugval
De coriibinatie van een dalende pro
duktiviteit en vergrijzing van de
boerenbevolking, alsmede een reeks
slechte graanoogsten, hebben de
vleesproduktie in drie jaar tijd terug
gebracht met 5 procent, ofschoon er
nu weer een stijging in zit. Onder
normale omstandigheden hoeft Polen
niet meer dan 15 procent graan in te
voeren om te worden verwerkt tot
veevoer. Toen de slechte graanoog
sten samenvielen met een record
bedrag aan investeringen in de indu
strie. ontstond er een geweldig pro
bleem, omdat de Poolse regering niet
beschikte over voldoende buiten
landse valuta. Een gevolg daarvan
was dat de graaninvoer tot een mini
mum werd teruggebracht en de vee
stapel overeenkomstig sterk moest
worden ingekrompen. Ondanks het
feit dat vlees wordt geimporteerd uit
Australië, Nieuw-Zeeland en Canada,
is de Poolse regering niet in staat de
Polen van hun dagelijkse portie vlees
te voorzien.
Vandaag, aan het begin van zijn bliksemreis door Europa en het Midden-Oos
ten. brengt de Amerikaanse president Carter een bezoek aan Polen Niet
langer dan een dag blijft hij in de hooj'dstad Warschau. Onze medewerker in
Wenen. Anton Koene, trok een week door Polen en maakt in een aantal
artikelen de balans op Hierbij zijn impressie over de positie van de landbouw
in dit Oostblokland.
De regering hoopt, dat het op stapel
staande vijfjarenplan de oplossing
biedt. Zij is begonnen met het subsi
diëren van gespecialiseerde land
bouwbedrijven Veeboeren die aan
bepaalde voorwaarden voldoen en die
hun dieren uitsluitend aan de staat of
aan een landbouwcoöperatie verko
pen, krijgen een subsidie van 40 pro
cent, voor de bouw van nieuwe boerde
rijen en opstallen.
Groepsverband
Een vin de meest interessante ont
wikkelingen in de Poolse landbouw is
sinds kort de opbouw van landbouw
bedrijven in groepsverband, waar
van er nu 10.000 bestaan. Het gaat hier
om het vrijwillig fuseren van min
stens drie familiebedrijven. Zo'n
groep heeft recht op een van over
heidswege verstrekt krediet van 60
procent voor nieuwbouw. Het
groepslandbouwbedrijf, aldus prof.
Grochowski. heeft tegelijkertijd een
niet te onderschatten sociale functie.
De boer zit niet het hele jaar door van
's morgens vroeg tot 's avonds laat
vast aan zijn bedrijf en is ook niet zo
kwetsbaar bij ziekte of als hij ouder
wordt. Bovendien kan het werk beter
«n efficiënter worden verdeeld.
Ook kijkt de Poolse regering al jaren
aan tegen het probleem dat landbou-
warbeiders een uitstervend ras zijn.
omdat velen van hen naar de steden
zijn getrokken omdat zij daar veel
meer konden verdienen in de fabriek.
Het experiment mb« de landbouw
bedrijven in groepsverband is nog
geen onverdeeld succes, maar de erva
ring tot nu geeft hoop dat. er toekomst,
in zit. ..De beste groepslandbouw-
bedrijven worden geleid door boeren
die familie van elkaar zijn, of door
jonge landbouwers met een hoog op
leidingsniveau". aldus prof. Gro
chowski.
Voor de nevenprodukten van de vee
stapel is er in Polen een goede markt.
Er worden meersuède-jassen en echte
leren laarzen in de straten van War
schau gedragen dan in Den Haag. Pa
rijs of Londen In een behoorlijke
Poolse winter zijn deze artikelen geen
overbodige luxe De Polen van 1977
gaan zó goed gekleed, dat westerse di
plomaten doodsangsten uitstaan als
hun naar westerse maatstaven opge
voede kroost met de kerstdagen op
vakantie komen in punk-rock-plunje.
,.Ik hoop datze niet in die afschuwelijk
gril-mode op komen dagen", zo ver
trouwde ons een westerse diplomaat
voorzichtig toe
De eeuwenlange culturele traditie
van de Polen leeft nog altijd. De
meeste Polen zijn zich er sterk van
bewust dat niemand in staat is ook
maar iets van die voor de Polen
heilige traditie weg te nemen. In dat
opzicht zijn zij niet bereid voor wie
dan ook hun levensstijl te verande
ren. In het Poolse socialistische sys
teem verwachten de Polen dat, als zij
zorgen voor de mankracht, de rege
ring zorgt dat zij goed te eten hebben.
Zolangdat niet gebeurt, blijven moei
lijkheden niet uitgesloten.