DE DONKERE WEKEN EN DE LICHTE DROOM Rijks-Broodkaart 200200 50 200 200 2 200 200 50 200 200 5i. Sluis 1919-1924: 1321 ZEEUWSCH-VLAANDEREN VRIJDAG 16 DECEMBER 1977 SLUIS, DECEMBER - Voor een half centje koop je bij 'Kokertje' (de Kooker, Markt) een sigaret, merk Red-Fox. De tabaksbelas ting is nog niet ingevoerd. En bij Treze Vrielynck, Hoogstraat 'an het tramgat', wij zeggen: Treze Frieling, krijg je voor één cent een handvollètje toverballen. De weeuwe Eekhout (moeder van de dichter Jan H. Eekhout), Hoogstraat, even voorbij Ko (de) Vos, maar iedereen noemt hem 'Ko Lombok', verkoopt voor het eerst gebrande pinda's, 5 ct. per ons. Kort nadien is het maar 3 cent meer, bij de vrouw van Louis de Broek, Markt, lang voordien de winkel van Pétillon! Het is 1919. de oorlog is voorbij, al zijn er nog kinderen van vluchtelingen bij ons op school. Paula Hamelinck, Erna Czemy (in 1914 gevlucht uit Brugge, met, haarHongaarse ouders). LothairPierets ('Lotje Prèts'), en de durvige gebroeders Braet. Maunce. Gilberten Marcel, altijd met de zakken vol 'voetzoekers', uit Duitse granaten, die zy aan de grens Nlangs de vaart gaan halen. Mijn beste vriendje. Prudent- Strubbe. uit Dudzele gekomen, is er niet meer. zijn vader dreef het vlasfabriekje. St Jansstraat. Goed, de oorlog is voorbijTochkomter voorjaar 1919 nog één Duits soldaat uit België, die had zich weggestoken bij een landarbeidersgezin, omdat hij daar in de buurt 'een liefhad zitten' Als zij toch met. een ander gaat vrijen, vlucht hij wanhopig de Belgisch-Nederlandse grens over en geeft zich in Sluis aan bij de marechaussee Peperholle NoordhofT, Groningen, 1915. 'negentig ste tot honderdentiende duizendtal', speciaal bestemd (gewéést) voor 'onze soldaten'. Prijs 10 ets. Bij 1.000 ex. 7 ets. Het zijn de donkere weken voor Kerst mis en een liedje staat niet in dat boekje met zijn rood-witrblauw kaft. maar wij leren juist dat kinderversje met intens genoegen, omdat het onze geest en ons hart verblijd, door die'beloftevolle' tekst: - Hel sneeuwt, 't zijn ijle vlinders, die dansen door de lucht, zo vlug als blijde hinders, de schooldeur uitge vlucht! Als het maar sneeuwen wil, hoe eerder hoe liever, dan hebben wij de fijnste wij lopen 's-avonds door het donkere Sluis, met een uitgeholde raap of koebiel op een stok. waarin een gezicht of een ster gesneden is en vanbinnen brandt er een stompje kaars in. Wij. kinderen, brengen het eerste licht van het oeroude midwinterfeest en wij we ten het niet. Ik vind dat heerlijk en je krijgt er zo'n honger van. Het avond brood is weer goed, heel anders dan in 1917-'18, toen wij moeder hoorden zuchten: - Hoe kom ik nu toch met die broodkaarten rond? Tweehonderd gram slecht brood, je kunt van het bin nenste alleen poppetjes kneden, het geen wij dan ook doen, m'n zusje en ik. Oom Ko Risseeuw uit Oostburg zendt ons een spotkaart, met een dikke O.W.-er op. zó'n fuifnummer. Eronder staal: - Al moet ik honderd gulden Oor logswinst belasting betalen, toch. mag ik niet meer dan 2 ons brood bij de bakker halen. Maar winter 1919-'20 is dat verleden tijd. al eten ze niet alléén by André Baert thuis twee- tot driemaal per dag aard appelen. Dat doen wij ook. En wij stoken harde turfjes met hout, turfjes van 4 ct per stuk. want waar blijven de kolen? Lekker ruikte die turf vind ik. Maar het Jas Blaas! Willem werkt aan een beschrijving van de protestantse gemeente van Sluis, die in 1978 vierhonderd jaar bestaal.. Ach. rond 1600 hadden ze in de her vormde kerk nog geen kerstviering. Zoals ik ze meemaak in 1919. 1920 en later Wij allemaal, van de zondag school rond een enorme kerstboom. Jas Blaas, die Jas Goethals heet en die kos ter is. loopt rond die boom. met een lange stok. waarop een blikken doosje met een nat stuk spons Om te hoog brandende kaarsen of even vlam-gevat dennègroen meteen te doven. Terwijl wij zigen: Heerlijk klonk het lied der En gelen. in het veld van Ephrata. Ik hoor de engelen, maar ik hoor nu nóg: het Bijbelverhaal over de geboorte van Christus, uit Lucas 2. Sam van Hal kan dat prachtig uit het hoofd opzeggen, helder, dat je de grote ster ziet, die de weg wijst naar Bethlehem. Logisch dat Sam zijn kerstgeschenk meer dan ver diend heeft, Wij krijgen trouwens alle maal hetzelfde. Een 'appelsiene', luxe artikel dan. wel 5 of meer centen per Ik zit. in de 3e klas van de openbare la gere school, bij meester Jan H. Gevaert (overl. mei 1975), naast mijn volgende beste vriendje: André Baert. uit de St. Jansstraat, hoek 'Schallestraatje' (Schaliestraatje), dóór woont niemand. Maar achter de haag, in de hof van vader Baert. staat een reusachtige houtvumme. Die mensen bakken dan nog zelf, denk ik Tussen de hoge heb en de tas takkebossen is het koel en don ker. André en ik hebben daar ons 'kotje', met een schatkamer vol stokjes ijzerd- raad. wit-porseleinen 'potjes' van de Dui tse veldtelefoon, die wij in november 1918 al gegapt hebben uit een verlaten grenspost naby Retranchement en groene appels, die wij rijp proberen te krijgen in een kistje hooi. wat niet lukt. Een altijd vrolijk ventje. André! Later een prima meubelmaker geworden bij du Fossé, maar nog altijd vol prima grappen. Meester Jan Gevaert heeft verrassingen voor ons, op sinterklaas- dag. Dc pakjes zijn 'verborgen' in de voorste bank. daar zit een zoontje Mur- lijn, die wij 'Sissenpatjes' noemen en die heeft van de njke voorraad niets ge merkt- Hij heeft nu eenmaal de kropsla met uitgevonden, laat staan hetstroop- vet (dat wij 's-morgens op onze boter ham smeren, spekvet met stroop ge mengd, als het tenminste geen kaantjes zijn. van mijn oom Izak Vermeulen uit de Kapellestraat en van beide heerlijk heden krijg je nooit genoeg). André Baert heeft 5 december een klein kartonnen doosje op zijn bank gezet, naast de inktpot, met, een briefje erin: 'Sinterklaas, legt er asjeblief een peper- bolle in'. Want welk eenvoudig kind. er zijn véél arme kinderen in Sluis dan. krijgt er geschenken en lekkers? Hoogstens een chocoladelettertje. 3 centimeter hoog, Zitten de gelukkige eigenaars op 6 dec. 's-morgens mee in de klas. vertroetelen die zeldzaamheden in hun vuile, natte handjes. Mijn vader, die voor de 4e en 5e klas samen staat, krijgt zo'n bezweet, beduimeld lettertje van nu ja. van een van zijn leerlin gen. Voor de meester is niets goed ge noeg. Voor 10 cent liedjes Andre heeft zijn peperholle niet gekre gen, wel iets anders natuurlijk, maar (lal is dan ook boven zijn stoutste ver wachtingen. Ik hoor hem nog zingen: - Makkers staakt uw wild geraas! Dat vind hij praeSïtig. want onbegrijpelijk. Wij zingen nog de liedjes uit het bun deltje 'Kun je nog zingen, zing dan mee', van Veldkamp en De Boer. uitgave :^rajti;órOod. Gram brood. or. brood. Gram brood Gram brood. Sr.-Voo# Uitsluitend ten ge brui ke' van den houder en het ft/% jfd/fn waartpe hijbehoort yy Gr brcsycf. Ï;,(1.Qr. JsrOi.rf. i Gram brood ©ram brood. Gram brood. o- l, Giram brood. Gtam brood. Gram brood.aj Nederlandse 'Riojks-Broodkaart' van najaar 1918! In het vrije vaderland, met zijn tienduizenden gemobiliseerde jongens, was het allesbehalve 'een vetpot'. Wij 'pallieterden' op aardappelen, soms met een zeldzaam stukje vlees, van een noodstachtmg 'slierbaone' in de Kanonnestraat, die naar de Dinsdagstraat afloopt- Lange Wolstraat heet zij. maar dat zegt ons niets, al weten wij absoluut niet, dat die naam Kanonnestraat eraan gegeven werd omdat voor de Franse tijd dóór 'het arsenaal' stond. De 4 kleine stukjes veldgeschut van 1917-1918 zijn allang weg (voor: 'als de Duitsers eens de grens overgekomen-zouden zijn'!), maar wij zien die kanonnen soms nog voor ons, 's-avonds als wij 'mi den iesbak. ofmi de pikslee' (met. de ijsbak of de prikslee), vliegensvlug vasn Hoogstraat naar Dinsdagstraat de spiegelgladde baan van bevroren sneeuw hebben afgerend, roepend, wat wij van onze Belgische vluchtelingenvriendjes geleerd hebben: - Astasjpn. astasjön! (Attention!). 100gulden O.ïï -belasting Die donkere dagen. 1919. Ze beginnen eigenlijk met Sint-Maarten. Wij heb ben zelfs de naam nooit gehoord, maar lekkerst zijn de ovenkoeken, die ik eet bij André's ouders, daar in de SL-Jans straat, 'an 't Schallestraatje'. en die ge bakken zijn van de rest van het brood- deg die met voldoende meer was om er nog een heel brood van te vormen. Als ik dat thuis vertel, bij het vuur van de koude avond, praat mijn vader over die St- Jansstraat, die naar de 14e eeuwse St- Janskerk is genoemd des tijds en welke in 1811 is afgebrand 'door de onvoorzienheid eens loodgieters' W at mijn vader niet weet, is. dat het hu is van het gezin Baert, van 1676 dateert en dat het. gebouwd werd om als pastorie te dienen voor de dominee van die oor spronkelijk roomse, maar na 1578 pro testants geworden kerk. En ik heb dat (van diepastoneipasvoorenkele weken gehoord. Van mijn goede oude Sluisse vriend Willem J. Visser, die al wat ervan de kerkarchieven der Ned herv ge meente en andere oude documenten na stuk. Chocoladebeestje, of beestje van suikergoed. En altijd een boekje. Hoeveel tienduizenden van die boekjes zou Callenbach in Nijkerk wel gedrukt hebben, over misschien veertig jaar heen? Weet ik op geen stukken na. Maar ik zie ze nog. Ik proef nog de chocolade melk. die een tikje naar vanille smaakt en wat ik vooral weet is. dat onze 'roomse vriendjes" die in de kerkbanken ook ons kerstfeest mogen bijwonen evengoed genieten van "eenzelfde bakje poeier' Op kerstdag zelf gaan wij met hen mee. naar de kapel van het rk SL Jozef spensionaat. waar een kerststalletje staat, met de kribbe, het kindje, Jozef en Maria, de Os en de ezel. De Franse kost schooljongens zijn met kerstvakantie naar huis. op enkele na. die geen thuis hebben. Het zijn meestal oorlogswezen, de oorlog is nog zó dicht bij. Kan je goed merken als het 80 jongens sterke mu ziekkorps van het pensionaat 'uitrukt', met schallende klaroenen en snelle marsen van hun 'poilus de France': 'Le Régiment de Sambre et Meuse" heb ik van hen geleerd. frontsoldaten, van: - Die Vóglein im Walde, die sangen es so wunder-. wun- derschon: in der Heimat in der Heimat, da gibt's ein Wiedersen'n' Als die Sluisse avonturiers in 1920 voor de duizendste keer hun 'roemrijke avontu ren' vertellen, zegt een herbergier die er schoon genoeg van heeft - Je moe' nu mao' voor al die held'aftigheid een dik- kerasie gaon vraogen in Berlien. zén d'r dao nog wel een paor over' ANDERE soldalen in Sluis, een foto uit 1922. hoogstens 1923: de afdeling Sluis van de 'Bijzonder Vrijwillige Landstorm'! Staande v.l.n.r.: Jeróme Lobel, Verheul ibediende v.d. Bank Hendrlkse Co.). Andre Wemaer tzoon van bakker Wenaen. Arthur Gevaert. Adriaan Focke van St.. - Anna ter Muiden, André Wenaere (zoon v. boer Wemaere. Beestenmarkt). Willem J Visser (mijn goede vriend van nu, die mij de foto leende&,. Fons Vermeesch. de timmerman, en: sergeant Julien du Fossé 'overleden mei '77), die de vrijwilligers een militaire opleiding gaf. Op de voorgrond, geknield, réchts: Izadk Mille i'masjenist'. Ml hij zel,f. 'op de mesiene van de stoomtram Breskens-Maldegem')en links: Lucien Coppens Oorlogshelden Wij kennen wel 'oorlogsliedjes', maar behalve 'Tiepoerèrie' (Tipperarv) zijn die niet van de properste, van tekst en ik zal er niet overschrijven. Alleen zeg gen dat ik al in 1918 'Moonlight Bay" geleerd heb. dat nu nog een van mijn lievelingsmelodieën is. Hoe jammer vind ik het (vond ik toen, bedoel ik), dat wij geen 'oorlogshelden' hebben, als die Franse jongens, 'van 't meziek', met voorop de 'clairon' (klaroenblazer): een Broeder van een jaar of veertig met een blozend gezicht: die draagt op zijn soutane tegen elkaar tinkelende Franse eretekens van jarenlange frontdienst, hij heeft bij Verdun gevochten 'tegen den Bochel Nu ja. dat wil zeggen: wij hebben wel twee 'oorlogshelden', maar onze diepe bewondering voor hen verdwijnt zodra wij de oud-soldaten met Franse of Bel gische oorlogskruisen' op de borst heb ben gezien. Ik bedoel: er waren 2 (nogal' brave Sluizenaars. die hadden in 1916 een kijkje genomen in 't door de Duitsers overweldigde België Die wa ren meegereden met een of ander 'toe gestaan transport' van Nederland naar Belgié en die waren in Brugge 'blijven hangen', tot zij met een volgend trans port terug konden geraken. Vermagerd, dat wel, want ze hadden tn Brugge in de bak gezeten, verdacht van spionage, doch wat kunnen zij toch vertellen: over paraderende mannen van het Marine korps Flandem en vooral over de regi menten dte ieder ogenblik te zien waren In de Smedenstraat, op weg naar Tor hout en verder: naar het IJzerfront toe Muziek voorop, en dan mannen met nog de punthelm op. (Pas in 1917 werden alle fronttroepen van de stalen helm voor zien). En hoe ze zongen, die LJzer- Dê Landstorm In 1922, misschien al in 1921. dan zijn 'onze soldaten' allang weg. die van mobilisatie, maar ineens zijn er andere, en wij kennen ze allemaal. Want be halve 'broedende revolutie' in de grote steeën in Holland, zijn de Belgen zo stom geweest om Zci-uwseh-Vlaande ren en Zuid-Limburg voor zich op le eisen. En dan komt «ie anti-amiexatie- act ie los. met vurige redevoeringen van 'doomnie' (domineei Pattist van Eerenburg; ineens zingt 'iedereen', de kinderen toch. het Zeeuwse, doch vooral het Zeeuws-Vlaamse volkslied: - Dat is ons eigen landje, maar deel van Nederland. Wij weten maar al te goètl, dat het ons eigen landje blijvpn zal. Ik weet niet wanneer precies, maar in Ne derland is de Bijzonder Vrijwillige Landstorm opgericht, en de ouderen zeggen in Sluis: Drie'onderd-düzend man sterk, en laat dan de Belgen mao' kommen! Ik ben blij dat ik (nu pas!) van de afde ling Sluis van die BVL een foto heb. Om het souvenir van wel 56 jaar geleden. Ook omdat dat plautje mij er thans aan herinnert, dat ik erbij had willen zijn, maar ik was minstens tien jaar te jong toen Ik zie nog de Sluisse Vrijwilligers. De Nea. Herv. pastorie van de daar vlakbij gelgen Sint-Janskerk.'in 1811 afge- in uniform, met geweer, met mijn neef brand. Maar hoe kon ik in l920-r22 weten dat in dal huis van 1676 eenmaal de (achterneef eigenlijk) Julien du Fossé dominéé had gewoond? Ik speelde er vaak, achter de haag. bovenhnks. met mijn aan het hoofd pittige sergeant-instruc- schoolvriendje van toen: André BaerL Wijhadden er ons veilig kotje', tussen de heg teur van de kleine troep en hoe die en de 'houtvumme'. naast het 'Schallestraatje' (waar de schalies, leien dakbedek- weimge mannen ineens de hoek van de king, voor de oude SL Janskerk eenmaal werden bewaard). 'Kanonnestraat' omkomen, de Hoog straat, inslaand, op het commando van 'neef Julien": - Met rotten rechts, voor waarts. mars! Ook dat moet in de winter geweest zijn, een donkere dag. nat. winderig weer. Ik weet dat nog zo goed. omdat wij die na middag thuis 'bolletjes' gemaakt hed- den, bolletjes deeg, waar moeder 'sü- kerwafelt.jes' van bakt, Nieuwjaarswa feltjes. Deeg van bloem, eieren, boteren suiker, ik geloof in gelijke parten. Ik zie het wafelijzer nog met zijn ster aan een kant en een bloemenmolief aan de an dere zijde en ik proef (veel meen de lek kertje van die bolletjes, die ons beter smaken dan de wafeltjes zelf. Want je weet dat je die op Nieuwjaarsmorgen overal zou knjgen. waar je ook gaat "wensen', in de hoop een centte 'verdie nen' Maar in die dagen kan je met een cent nog wat doen en velen kunnen hun enkele centjes niet gebruiken om zo maar weg te geven 'an kleine snotjoen- gers'. Toch vind ik de weinige wel gekregen centjes in mijn herinnering belangrijker dan de rijksdaalder (voor de spaarpot) die wij van moeder krijgen. Grootvader geeft ons een gulden, tante een of twee kwartjes. En mijn ouwe Moeye Suusje. die in de 80 geworden is. 'omdat zij elke dag 27 bakjes koffie droenk', die boven 'Kokertje' op de Markt woont., stopt ons een blinkend dubbeltje toe. 'Kiek. 't is d'r nog eentje van ons Willemientje mi (met) los'angend haai''. Je mag me gelo ven of niet, maar ik heb die dubbeltjes nog Rijksdaalder Ook heb ik nog (ie rijksdaalder, de laatste die ik van mijn lieve moeder kreeg, doch dat was op de laatste dag van 1935. Zij ligt te bed. in de huiska mer, zij probeert nog ons toe le lachen, doch zij worstelt tegen haar verschrik kelijke pijnen. Als zij ons de rijks daalder geeft, is die warm en nat van het zweet van haar hand. die het geld stuk misschien urenlang heel! om klemd. Dat zal ik nog minder vergeten dan al het schone van die heel fijne, geurige herinneringen, die alle samen nu zijn, in mij, als een verre, heerlijk lichte droom, die werkelijkheid was, maar een zo verre werkelijkheid uil de weken en maanden van mijn jeugd, toen 'de donkere dagen' voor en na Kerstmis-Nieuwjaar de onvergetelijke reuk hadden van sükerwaofeltjes, van houtrook en de smook van harde turf jes. van het dennegroen van mijn eerste kerstboompje. Ennevan hei braad- vèrken (speenbarken) dat hij grootva der op tafel komt, 10 januari, als hij jarig is. Dat is dèenige dag in hetjaar. dat ik een glas wijn krijg, een edele Bordeaux die geurt naai- een onbekende kruidigheid. Het is de uitzonderlijkste feestdag van heel hetjaar, omdat de mannen <dat wil zeggen mijn grootvader, vader en de tien- of elfjarige ik) genieten van oesters. Die kosten dan, voor een vaatje van 50 st., misschien wet het kapitaal van tien gulden. Het braadverkentje: niet meer dan 2,50. al moet bakker De Hullu dan nog betaald worden.die 'tzwijntje 'naar den eisch' bakt in zijn oven. Het is na zo'n verjaardag, dat er in de 'Cinema' (van OscarGrahame en Pierre Wallet), een reclame-avond plaatsvindt van een tabaksfabriek. Iedereen krijgt een half onsje beste herenbaai, ik ook. Dat kost in de winkel zes cent Mooi. maar ik heb geen pijp. Die ga ik dan speciaal kopen bij 'Lewieze Broek': 13 cent. Ik weet nog dat ik later. 1926. daaruit rook. bij het bewonderend lezen in het éérste kerstnummer van het weekblad 'Ons Zeeland', uitgave G W. den Boer. Middelburg. Wij hebben dan (boven tenminstei nog geen gaslicht, laat staan electricitcit. Wij gebruiken nog een 'petroLiecomfoor' en 'een loop- lampje'. of zelfs 'een dryvertje' Maar al die souvenirs heb ik bewaard tot in dit tijdperk van electronica en kernenergie. En dal pijpje van 13 ct.. heb ik ook nog. EMILE BUYSSE Duitse soldaten op weg naar het front, 1916, de mannen marcheren over de brug die vóór de Smedenpoort over de oude stadsgracht, van Bniggc ligt. om dan via de Torhoutsteenweg en ia Zedelgem het Frontgebied te bereiken dat te Torhout begon, en dat liep tol aan de Uzer. SLUISKILSE NKV- V ROUWEN VIERDEN 30-JARIG JUBILEUM SLUISKIL- De NKV-vrouwenbeweging afdeling Sluiskil vierde woensdagavond in het 'Gildehuis' te Sluiskil haar der tigjarig bestaan.De voorzitstervan de vrouwenbeweging, mevrouw C van de Voorde, memoreerde de hoogtepunten uit de dertig voorbije jaren. Ilet trio 'Anita and the Roberto's" uit Amsterdam voerde een amusementsp rogramma van country and western op en Zuid-Amerikaanse en Nederlandse liedjes. De avond werd besloten meteen verloting. Jaap Zwart geeft orgelconcert TERNEUZEN - Dinsdag 20 december geeft Jaap Zwart, zoon van de bekende organist en componist Jan Zwart, een orgelconcert in de grote kerk in Ter- neuzen. Op zijn programma staan: kerstsuites 1 en 2 van Jan Zwart, drie koraal voorspelen en de Dorische toccata van 3ach, Prière et Berceuse van Elex Guilmant en improvisatie over een kerstlied van Jaap Zwart. De avond begint en eindigt metsamen- zang. De organisatie is in handen van de orgelcommissie 'De Prestant'. aanvang: 20 uur. Kaarting SINT-JANSTEEN - De duivenmaat- schappy 'De Zwaluw' uit Sint-Jansteen. hield in café-restaurant 'Sport' te Sint- Jansteen een kaartwedstrijd. waaraan 27 personen meededen. De uitslag luidt, 1 A. Aerts: 2 J. de Kort: 3 Em. Verhagen: 4 A- Pieters en 5 A. Mattens. Bloemverkoopaotie in Terneuzen levert 3000 op TERNEUZEN - Hopman P. Gerreman van de scouting-groep Temeuzen en Sluiskil heeft woensdagavond ln het clubgebouw van de padvinders de op brengst bekend gemaakt van de afgelo pen zaterdag gehouden bloemen- verkoopactie ten bate van de Zon nebloem. Hij deed dit door voorzitter G. Heynen van de Zonnebloem Temeuzen te ver zoeken een bord waarop het bedrag vermeld stond van een vlag te ontdoen. 3.161,34 was het bedrag dat toen zichtbaar werd. Dat was de netto-op brengst van de in Terneuzen. Sluiskil. Hoek en Zaamslag gehouden huis-aan- huisverkoop waarbij 2896 potjes Chry santen werden verkocht door 350 pad vinders. Een paar giften van in totaal 350.- brachten het bedrag tol boven de drieduizend gulden. De heer Heynen sprak namens de Zonnebloem een dankwoord en beloofde het geld goed te gebruiken.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1977 | | pagina 39