PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
NAVO LEGT NADRUK
OP MENSENRECHTEN
Menten schoot aan de
rand van massagraf
Eind juli nieuwe betonning gereed voor
(zeescheepvaart in Zeeuwse wateren
de krant
van zeeland
Verwijzingen naar bepalingen van Helsinki
ONDANKS DUITS 'DREIGEMENT
GEEN OVERHAAST BESLUIT UC
GETUIGEN ZAGEN SLACHTOFFERS NEERVALLEN
AANPASSING AAN INTERNATIONAAL NIEUW SYSTEEM
ISRAËLISCHE
HELICOPTER
STORT NEER:
54 DODEN
220«jaargang no.206
ponderdag 12 mai 1977
(Van onze speciale verslaggever)
LONDEN - Met een nadrukkelijke onderstreping van de betekenis van de fundamentele rechten
van 'mensen in de hele wereld' en de boodschap aan Oost-Europa 'dat er nog veel te doen blijft op
het gebied van de ontspanning in Europa', is woensdag de halfjaarlijkse NAVO-raad geëindigd. Het
communiqué dat aan het slot van het beraad werd uitgegeven, weerspiegelt duidelijk de opvattin
gen van de Amerikaanse president Carter.
Nog nooit eerder ln de geschiedenis van
het NAVO-overleg werd zoveel aan
dacht besteed aan de mensenrechten.
In een aparte paragraaf ln het commu
niqué wordt de 'volstrekte rechtmatig
heid' erkend van 'het verlangen van
mensen in de hele wereld naar mensen
rechten en fundamentele vrijheden'. In
dit verband wordt gewezen op de bepa
lingen in de slotakte van Helsinki over
ontspanning ln Europa.
Met de Oosteuropese landen willen de
NAVO-landen ln Belgrado tot een
'grondige beschouwing' komen van
alle onderdelen van de slotverklaring
van Helsinki, inclusief de mensenrech
ten. De NAVO-landen staren niet aan
op een confrontatie met het Oostblok,
maar ze stellen wel vast dat slechts op
bepaalde gebieden er beperkte voort
gang is geweest. Minister Van der Stoel
(buitenlandse zaken) betoogde dat op
het gebied van de mensenrechten 'de
deur volledig open moet worden ge
houden'.
Op de Belgrado-conferentie, die volgens
de NAVO-landen tegen Kerstmis
beëindigd zou dienen te worden, moet
volgens Van der Stoel gestreefd worden
naar uitbreiding van de zgn. vertrouwen
wekkende maatregelen. De Neder
landse bewindsman denkt daarbij
lozing
straf
vooral aan afspraken over troepenbe
wegingen. De slotverklaring van Hel
sinki bevat alleen afspraken over de
aankondiging van troepenmanoeuvres
boven 25.000 man.
Produktie
De NAVO-leiders aanvaarden de voor
stellen van president Carter om nau
wer samen te werken bij de produktie
van militair materieel. Bevestigd
wordt dat Amerika meer materieel in
Enropa zon moeten aanschaffen, en dat
de 'veranderende behoeften' van de de
fensie in de jaren '80 het onderwerp van
een stadie zal zijn die over een jaar
klaar moet zijn. Dit gebeurt mede in het
licht van de 'verontrustende groei' van
het offensieve potentieel van de strijd
krachten van bet Warscbau-pact
Minister Van der Stoel zei na afloop dat
de Nederlandse pogingen om de vastge
lopen Weense onderhandelingen over
wederzijdse evenwichtige troepenver
mindering in Centraal-Europa (MBFR)
een routinematig karakter hebben. De
onderhandelaars van het Oostblok wil
len van de NAVO-landen ln Wenen een
nadere toelichting hebben over de
sterkte van de troepen ln de centrale
sector.
Aan Duitse zijde, maar daar niet alleen,
bestaat hiervoor enige huiver, omdat
Bonn bang is dat aldus via een omweg
de nationale plafonds als basis voor de
berekening van de troepenverminder
ing zou worden binnengehaald. De
NAVO-landen hebben steeds onver
minderd vastgehouden aan een ge
meenschappelijk plafond om de reduc
ties vast te stellen. Van der Stoel con
stateerde slechts dat overeenstemming
over de troepensterkte nodig is om het
Weense overleg vlot te krijgen.
De eventuele toetreding van Spanje tot
de NAVO, en de situatie ln zuidelijk Af
rika kwamen slechts ln de coulissen van
de conferentie aan de orde. NAVO-
secretarls-generaal Luns zei dat de
eventuele Spaanse toetreding pas ac
tueel wordt als het nieuw gekozen par
lement geïnstalleerd ls. Wel wees Luns
op de Russische inspanningen op het
gebied van civiele defensie (dat reikt
van de bouw van schuilkelders tot plan
nen voor de Inschakeling van vliegtui
gen en schema's voor oorlogsdoelein
den).
De NAVO-raad besloot de civiele de
fensie voortaan in de gebruikelijke
planning-procedure van de N'AVO-
bevelhebbers te betrekken. Minister
Van der Stoel gaf toe dat de Sowjet-
Unie zich op dit gebied grote inspan
ningen getroost, maar, zei hij, „ik zie in
Nederland nog geen noodprogramma
van de grond komen". De Nederlandse
bewindsman noemde de sfeer in de
wandelgangen van de NAVO-raad ont
spannen. Hij zei geen enkele aanwij
zing te hebben dat de Grieks-Turkse
spanningen - een van de traditionele
zorgenkinderen van de NAVO - op
Korte termijn ernstige gevolgen zouden
kunnen hebben.
AMSTERDAM - De tweede dag van Het proces-Menten. Mevrouw M. Cygelstreich-
Pistiner(l) uit Israël en mevrouw S. Jaworska uit Polen gaan de rechtszaal binnen
om te getuigen.
AMSTERDAM - De eerste getuigen in
het Menten-proces die zeggen dat ze de
Blaricumsc miljonair daadwerkelijk
hebben zien schieten aan de rand van
een massagraf zijn woensdagmiddag
voor de bijzondere strafkamer van de
Amsterdamse rechtbank verschenen.
De belangrijkste getuige was de 60-
jarige Poolse Karolina Tnzlmek, die
verklaarde dat Menten (77) op het land
goed van grootgrondbezitter Isaak Pis-
tyner in Podhorodze. drie Polen neer
schoot Dat moet op 7 juli 1941 zijn ge
weest De eerste twee getuigen die
maandag werden gehoord, hadden alle
lezingen rond massa-executies, door
Menten uitgevoerd, slechts uit de
tweede of zeifis derde hand vernomen.
Menten blijft overigens ontkennen, op
die bewuste zevende juli in Podhorodze
in het Pools-Russische grensgebied te
zijn geweest. Op alle mogelijke manie
ren trachtte hij tijdens de tweede pro
cesdag de getnigen en de rechtbank
president een persoonsverwisseling op
te dringen.
Pieter wees er met grote nadruk op, dat ment de getuigen gaven van de man
zijn broer Dirk wél zeer vele malen in de executies heeft uitgevoerd, 'een
Podhorodze was eeweest. Het sign ale- lange man', slaat volgens Menten op sdjn
broer Dirk (75), die nu in het Franse
Cannes woont. „Ik ben slechts 1.68 m
lang. Mijn broer, Ja, die is lang", zo
voerde de van oorlogsmisdaden ver
dachte Blaricumer aan.
Langste verhoor
AMSTERDAM- Op de tweede dag van het Menten-proces werd de journalist Hans
Knoop (r) korte tijd gehoord evenals zijn Israëlische collega Kanaan (l).
PAGINA 4
inkomen
Ombudsman Johan van Minnen vindt
dat een algemeen bazU-lnkomen de bl)-
standswet moet vervangen.
DEN HAAG - Staatssecretaris Brinkhorst van buitenlandse zaken meent dat
Nederland geen overhaaste beslissing moet nemen over uitbreiding van de ultra-
centrifngefabrieb in Almelo. Vooral van Duitse zijde zon druk op Nederland
worden uitgeoefend om nog voor 1 juni een beslissing te nemen. De Westduitse
staatssecretaris van wetenschap en technologie Haunschild had tijdens de deze
week gehouden conferentie van kemenergiedeskundigen in Salzburg opgemerkt
dat, wanneer een Nederlandse beslissing uitblijft, West-Dultsland overweegt een
eigen UC-fabriek te bouwen ln Lingen, vlak over de grens bij Almelo.
Staatssecretaris Brinkhorst zei gisteravond Haunschllds uitlatingen met een kor
reltje zout te nemen. „Een goede afweging ls beter dan een snelle beslissing. Of die
voor 1 juni komt, kan lk niet zeggen. Op een week meer of minder wachten komt het
niet aan, wel op een goed standpunt", aldus Brinkhorst.
Inzet van de discussie ls het Westduitse contract met Brazilië, dat voorziet ln de
leverantie van kerncentrales en een opwerkingsfabriek. Als brandstof voor de Bra
ziliaanse centrales zou ln Almelo verrijkt uranium moeten dienen. De Nederlandse
regering, gesteund door Washington, wil echter eerst uitdrukkelijke garanties en
controlemogelijkheden om Brazilië niet ln staat te stellen een kernbom te fabrice-
De Duitse haast zou vooral Ingegeven zijn door concurrentieoverweglngen: de
Fransen zouden op de loer liggen om de Braziliaanse order over te nemen wanneer
de overeenkomst met West-Dultsland afspringt.
De demissionaire regering-Den Uyl wil geen beslissing over uitbreiding van Almelo
nemen vóór de verkiezingen op 25 mei aanstaande. Vooral de PPR verzet zich lel
tegen uitbreiding van het UC-projec...
Den Uyl
Nederland en de Verenigde Staten zitten op één lijn in hnn denken ever de Indij
king van de gevaren van de verspreiding van nucleaire brandstof. Vooral de
verspreiding van plutonium (grondstof voer kernwapens) moet middels beheer en
controle zoveel mogelijk worden voorkomen.
Zo vatte premier Den Uyl het resultaat samen van zijn ruim een half uur durend
overleg met de Amerikaanse president Carter dat voor de helft was gewijd aan het
nucleaire vraagstuk. Deze vruchtbare nadere precislëring van standpunten, so als
Den Uyl zei, ls van belang met het oog op de omstreden uitbreiding van de ultracen-
trifugefabriek ln Almelo waar verrijkt uranium wordt geproduceerd.
Het verboor van mevrouw Tnximek
nam drieëneenhalf nor in beslag, het
langste getuigen verhoor tot nog toe. De
Poolse is ervan overtuigd dat Pieter
Menten in «en uniform, met hoge pet
ep, ep 7 juli 1941 vlak naast haar stond
aan de rand van een grote kuil, een
massagraf. „Hij richtte een wapen op
Olekski Novickyj (de beheerder van het
landgoed van Menten in Sopot - red.).
Er vielen twee of drie schoten en ik zag
Novickyj neervallen".
De zuster van mevrouw Tnyfmek, me
vrouw Tyczynska (58), die woensdaga
vond werd gehoord, zei ook dat ze Men
ten op Novickyj heeft zien schieten. „Ik
herkende Menten meteen". Ze heeft de
hand van Menten omhoog zien gaan,
maar niet kunnen waarnemen wat voor
wapen hy ln de hand had.
Karolina Tnzlmek zei dat Menten ook
de echtgenote van Novickyj neerschoot
en vervolgens de Pool Alfred Stepan
met een vuurwapen ombracht. De exe
cutie in Podhorodze. waarbij ln totaal
ongeveer 25 personen de dood vonden,
stond woensdag centraal bij de behan
deling van de strafzaak tegen Menten.
Om zeven uur 's avonds beëindigde
rechtbankpresident mr. J. A. Schróder
de zitting, onder meer ln verband met de
Europa-cupvoetbalfinale die op een
steenworp afstand van het gerechtsge
bouw plaatsvond.
Tolerantie of
vertrouwen?
Terecht hebben gisteren de
ItsöOT Ujsttrekkers van de 'grote
w5$n drie' in een gezamenlijke ver
ftklaring hun verontwaardiging
tgKgl uitgesproken over het versto-
ren van verkiezingsvergader
ingen, zoals zich ale in deze campagne al
enige malen heeft voorgedaan. In Nij
megen bijvoorbeeld speelden zich deze
week vreemde taferelen a£ groepen
vrouwen hieven spreekkoren aan en
smeten onder meer maand verband naar
het podium. Een eigenaardige manier
van doen. Het doet denken aan metho
dieken uit de jaren dertig; nationaal-
soclalisten hadden de gewoonte om met
dergelijke middelen bijeenkomsten te
verstoren die hun niet zinden. Zo gaf Jo
seph Goebbels destijds aan SA-mannen
opdracht om tijdens voorstellingen ln
Berlijn van de anti-oorlogsfllm "Van het
westelijk front geen nieuws' witte mui
zen onder het publiek los te laten.
Goebbels rekende er op dat het vrouwe
lijk deel van het publiek ln paniek zou
raken. Dat gebeurde dan ook met ais ge
volg dat de film uit de roulatie moest
worden genomen. Het brein achter de
Nijmeegse actie van deze week ls kenne
lijk een soort Josepha Goebbels.
De lijsttrekkers hebben ln hun ver
klaring van gisteren opgeroepen tot
'verdraagzaamheid'. Een woord dat ln
de hitte van de huidige stembusstrijd
bijna 'prekerig^ klinkt: het ls weinig ln
overeenstemming met de harde, hier en
daar verbitterde sfeer die op dit ogen
blik ln politiek Nederland heerst Toch
ls het een goed woord, al gaat het strikt
genomen niet ver genoeg. Niet 'ver
draagzaamheid' ls ln de eerste plaats in
het geding, maar geloof in eikaars goede
trouw. Daaraan ontbreekt het In dit
opzicht ls er vele Jaren geleden eens een
boelende gedaclïfenwisselihg geweest
tussen Theodor Heuss, de eerste presi
dent van de Westduitse bondsrepu
bliek, en Martin Bu-
ber, de uit Duitsland
afkomstige Israëli
sche wijsgeer, wiens
invloed op het Eu
ropese geestesleven
hijzonder groot is geweest Heuss was
naar Jeruzalem gereisd en werd daar
begroet door Buber als vertegenwoor
diger van het volk waarvan miljoenen ln
de Duitse gaskamers waren omgeko-
mea Was bij deze ontmoeting het woord
'verdraagzaamheid' op zijn plaats? Bu-
*ber ontkende het, er aan herinnerend
dat Heuss eens had verklaard het woord
'tolerantie' niet uit te kunnen staan.
„Dat ls mij uit het hart gegrepen," aldus
Buber. „Het helpt namelijk niets als
mensen alleen maar pogen elkaar te
verdragen." In dit verband herinnerde
hij aan een ander woord van Heuss;
„Het gaat om menselijk vertrouwen dat
ln de diepte groeit" En Buber voegde er
aan toe: „Pas dót vertrouwen maakt dë
weg vrij voor een gesprek tussen twee
democraten." Op die basis was er na de
tweede wereldoorlog een begroeting
mogelijk tussen de Duitse humanist
Heuss, de 'man die na Hitier kwam', en
de Joodse wijsgeer Buber.
Bang
PAGINA 15
compensatie
Minister Boersma wil geen prijscom-
rotklappen
dynamiek
Een dynamischer Hamburger SV
vloerde Anderlecht ln de laatste tien
minuten.
PAGINA 21
nadelen
YlkT YÏIt'O's-ii-n T?TVI Vloedstroom eerekend een groen Licht Medio mnnrt. ondertekenden autoritei- boeien iele rmikki en rennen tuin «miuri aphum»,.
engels
'Angels' bevolken het TROS-
televlsiescherm ln het komende seizoen.
Radio- en televisieprogramma's; Strip.
PAGINA 23
verlies
IN WESTER- EN
OOSTERSCHELDE
VLISSINGEN-Aan het eind van juli cal
in de Zeeuwse wateren een nieuw be
toon ingssysteem voor de (zee)scheep-
vaart gereed zijn. De afdeling Beton
ning van het loodswezen in het district
Scheldemond is sinds begin mei bezig
lichtboeien en tonnen te vervangen om
zo toepassing te geven aan de interna
tionale beslissing van vorig jaar in
grote delen van de wereld een eenvou
diger en eenduidiger systeem van be
tonning aan te brengen dan de bebake-
ning van dit moment Het gaat voor het
Zeeuwse kustgebied om de vervanging
van meer dan tachtig lichtboeien en
ongeveer honderd blinde tonnen in de
aanloop tot de Westerschelde, het
Oostgat, de Westerschelde en een deel
van de Oosterschelde.
Het komt erop neer, dat boelen aan
stuurboordzijde ln de richting van de
vloedstroom gerekend een groen licht
krilgen (was wit) en aan bakboordzijde
een rood licht houden. Scheidings
boelen krijgen een witlicht van verschil
lend karakter (was wit of rood). Boven
dien worden de kleuren van de boelen en
tonnen veranderd. Het systeem, dat
door een werkgroep van de „Internatio
nal Association of Lighthouse Autori-
ties" - een overkoepelende organisatie
van kustverlichtingsautoritelten - ls
ontwikkeld behelst een gecombineerd
cardlnaal en lateraal systeem. BIJ het
cardlnaalsysteero gaat het om de mar
kering van gevaar ln samenhang met de
kompasrichting, bij het lateraal sys
teem om de begrenzing van het vaarwa
ter. Het nu ontwikkelde systeem (Sys
teem A, rood aan bakboord) wordt toe
gepast op de wateren van Europa, Azië,
Afrika en Australië, terwijl voor de wa
teren van het Amerikaanse continent
een uitsluitend lateraal systeem wordt
gehanteerd (Systeem B, rood aan
stuurboord).
Medio maart ondertekenden autoritei
ten op het gebied van de kustverllchting
uit België, Denemarken, Duitsland, de
DDR, Engeland, Finland, Frankrijk,
Ierland, Nederland. Noorwegen, Polen
en Zweden een overeenkomst, waarmee
de invoering van het nieuwe beton-
ningssysteem op de wateren van deze
landen werd bekrachtigd. In samen
werking tussen de verschillende landen
wordt aan die nieuwe betonning nu uit
voering gegeven. Daarbij sluit men zo
veel mogelijk bij elkaar aan, aldus het
hoofd van de organisatie materieel bij
het loodswezen ln VUsslngen, de heer
P.C. van Marlon. Begin mei waren wa
ren de Belgen klaar met hun aandeel ln
de richting van de Westerschelde. Het
loodswezen van het district Schelde
mond heeft toen de draad opgenomen.
Eerst werden de boelen en tonnen bij de
loodposten ln de aanloop tot de Wester
schelde verwisseld. Sinds woensdag ls
men bezig met de vervanging van de
boeien iel! stunst en tonnen iviji siuks)
ln het Oostgat. Daarna gaat men verder
ln de Westerschelde, tenrijl ln JuM de
omzetting van de bakens in de Ooster
schelde tot aan de Zeelandbrug aan de
orde komt; de rest van de Oosterschelde
krijgt ook een nieuwe betonning, maar
dan volgens het Signi-systeem. dat spe
ciaal op de binnenvaart ls gericht
De afdeling materieel van het VUssingse
loodswezen ls sinds vorig jaar april met
de voorbereidingen voor de vervanging
van de betonning bezig. In eigen beheer
zyn alle te vervangen lichtboeien omge
bouwd en geschilderd. BU de operatie
zelf zijn vier schepen betrokken.
eenvoudiger
De betonning op zee heeft ln de loop van
de jaren een ontwikkeling doorge
maakt, die tot een grote verscheiden
heid ln verschyningsvoimen heeft ge
leld. Tegen die achtergrond ls Interna
tionaal bekeken of de .geleiding van de
scheepvaart eenvoudiger en eenduidi
ger zou kunnen worden opgezet In dit
verband wijst de heer Van Marion erop,
dat in het nieuwe systeem de zesentwin
tig verschynlngsvormen van betonning
zyn teruggebracht tot negen. De opzet
is, dat het nieuwe systeem Sn fasen
wordt Ingevoerd over een periode van
vijf jaar. In Juli is - zoals gezegd het
Zeeuwse gebied klaar. Dit maakt on
derdeel uit van een gebied vanaf het be
gin van het Engelse Kanaal tot de kust
ter hoogte van Schevenlngen: dit deel
van de Noordzee krijgt dit Jaar de
nieuwe betonning.
De heer Van Marton attendeert erop,
dat in 1936 begonnen is met de invoering
vaneen uniform systeem van betonning
ln de wereld. Dat weid ln 1955 ln West-
Europa Ingevoerd. „Het heette wel uni
form te zyn, maar elk land had er zyn
eigen versie van. Daardoor ontstond
toch een grote verscheidenheid ln gelei
ding van de scheepvaart en die heeft
men nu willen terugbrengen,"
fitotlijn
V
Mevrouw Tyczynska kou niet bevesti
gen dat Meuten nog op andore mensen
had geschoten. „Ik was te bang en had
mijn ogen gesloten. Wel hoorde ik scho
ten en kreten. Later heb ik van anderen
gehoord wie er doodgeschoten zijn".
Karolina Tnzlmek verklaarde Menten
regelmatig in Podhorodze te hebben ge
zien. Hy werd de 'Iandgoedeigenaar' ge
noemd. Op de bewuste executiedag die
(Slot zie pagina 3 kolom 1)
an een dergelijk vertrouwen ls ln de
Nederlandse verkiezingsstrijd op dit
moment geen sprake. Integendeel, wan
trouwen en afkeer overheersen. Wie ech
ter zelf een overtuiging heeft en die op
redely ke gronden meert te kunnen en te
moeten verdedigen, behoort bereid te
zyn om naar anderen te luisteren, bereid
ook om de overtuiging van die anderen
ernstig te nemen. Luisteren naar elkaar
Is namely k een wezenstrek van de de
mocratie. In Nederland bUJkt evenwel
dat sommigen niet alleen niet naar
tegenstanders willen luisteren, maar
hun zelfs hetspreken onmogeUjk willen
maken. Diegenen die zich daarmee be
zighouden diskwalificeren zich naar
onze mening als democraten. Een echte
democraat zal de argumenten van zyn
tegenstander zeker bestrijden, maar te
gelijkertijd zal hy er met kracht voor
opkomen dat deze tegenstander alle ge
legenheid krijgt om het zyne te zeggen.
Dat heeft te maken met dat vertrouwen
waarop Buber doelde, het vertrouwen
namelijk dat de tegenstander als uit
eindelijk doel ook het belang van het
geheel nastreeft. Met een politieke op
ponent behoeft men het niet eens te zyn
om hem desondanks te vertrouwen en te
respecteren. Zo gezien ls er op dit ogen
blik aan de Nederlandse democratie
nogal wat te sleutelen. Gelukkig dat de
UJsttrekkers van de 'grote drie' dat heb
ben ingezien en daaraan nu gezamenlijk
uiting hebben gegeven.
TEL AVTV (AP, UPD - Dinsdagavond la
een grote helikopter van het Israëli
sche leger neergestort op de bezette
westelijke Jordaanover waarbij alle 54
Inzittenden van het toestel om het le
ven kwamen, aldus ls woensdag ln Tel
Avlv bekendgemaakt door het opper
bevel van het Israëlische leger.
Chef-staf generaal Mordechal Gur ver
klaarde dat het ongeluk 'de ergste ramp
uit de geschiedenis van de Israëlische
militaire luchtvaart ls geweest".
Een paar dagen geleden heeft de reken
kamer ln Jeruzalem nog kritiek uitgeoe
fend op de strijdkrachten. Die kritiek
betrof het onderhoud van de hef
schroefvllegtulgen dat gebrekkig zou
zijn.
