Is Jezus de verbindende schakel
tussen joden- en christendom?
DE ORGELPIJP UIT
HERONTDEKKING VAN
DE MENSELIJKHEID
In 't verleden ligt het heden, in
het nu wat komen zal ■muwmiiI-ii
We moeten eindelijk
iets leren van
de les van 1939
BEWOON
DE
WERELD!
VRIJDAG 31 DECEMBER 1976-
Met het feest van Jezus' geboorte, dat wij op kerstmis vieren, is
er voor de kerk een periode begonnen waarin op velerlei wijze
'de kindsheid' van de Heer in de herinnering wordt teruggeroe
pen. Achtereenvolgens herdenkt de kerk 'driekoningen'; de
vlucht van Jezus en zijn ouders naar Egypte; de opdracht van
Jezus in de tempel; met daarin de ontroerende scène van een
oude man die dit veelbelovende kind even in zijn armen mag
dragen; het intermezzo van de ongehoorzame Jezus, die zijn
ouders in de zenuwen jaagt door op eigen houtje met de theolo
gen in de tempel te gaan discussiëren en nog enkele van deze
dingen meer. Degeen die probeert om zich de jeugdjaren van
Jezus voor ogen te halen, is geneigd om die periode in Jezus'
leven aan te duiden als 'de gelukkige tijd in Nazaretli'. Wij zien
Jezus als een jongen die van zijn vader het timmennansvak leert
en die - volgens zijn levensbeschrijvingen - even ivijs als gehoor
zaam was Het is niet moeilijk om in het kind en de puber die
Jezus ooit geweest is. de 'Jezus van Nazareth' te zien. Een men
senkind.
Klusser. In het westen wordt aan na
genoeg alle theologische hogescholen
gedoceerd en gestudeerd op het thema
'Jezus als mens van zijn tijd
Het iseen belangwekkende vraag ol de
studies aan zowel joodse als christe
lijke kant op den duur zullen kunnen
leiden tot wat wij wel mogen noemen
de climax van alle oecumenische ar
beid. namelijk een synthese tussen
christendom en jodendom
Wraakgericht
Dat wordt later anders. Eenmaal vol
wassen geworden wordt Jezus steeds
meer een mysterieus persoon en ook
steeds duidelijker een teken van
tegenspraak Het wordt steeds moei
lijker om hem te zien tegen de achter
grond van zijn tijd. Zijn leven wordt
ook steeds dramatischer, steeds gela
dener, totdat het eindigt met zijn
jammerkreet aan het kruis „Vader
waarom heb je mij verlaten?"
In de vele eeuwen daarna hebben de
kerkvaders niets ongemoeid gelaten
om de goddelijkheid van Jezus te be
nadrukken en te bewijzen, en daarmee
is Jezus voor zeer velen helemaal aan
het oordeel van de menselijke rede
onttrokken. Welbeschouwd is ons al
leen een blik op de mens Jezus van
Nazareth vergund, in zoverre hij nog
een kind was Wat later in zijn leven
plaatsvindt ademt de geest van het
geheim dat er was tussen hem en zijn
hemelse vader
In de laatste jaren is er een duidelijk
streven merkbaar om de menselijk
heid van Jezus - dat wat hij werkelijk
was - te her-ontdekken. Behalve vele
wetenschappelijke publikaties zijn er
ook diverse lilmprodukties en zelfs
musicals waarin dit streven vorm
krijgt. Wat. de musicals betreft, wie
kent niet het kassucces: 'Jezus Christ
Superstar'0 Op filmgebied is er nog
meer aan de hand Er is zelfs een film in
voorbereiding die handelt over het
liefdeleven van Jezus
Musicals als Jezus Christ Superstar'
en de film over Jezus en de liefde kun
nen gemakkelijk de indruk wekken
profanaties te zijn Men kan ze echter
ook beschouwen als de voor algemene
'consumptie' toegankelijk gemaakte
uitingen van wat er op wetenschappe
lijk gebied rondom Jezus gaande is. Zo
bezien hebben ook de 'uitwassen' een
zekere waarde.
Voorloper Hillel
De wetenschappelijke studie naar de
menselijkheid van Jezus is uit de aard
der zaak vooral een kwestie van his
torisch onderzoek. Niet alleen door
christelijke geleerden, maar ook door
hun joodse collega's wordt gezocht
naar gegevens die de tijd waarin Je
zus heeft geleefd en de politieke en
theologische werkelijkheid van die
tijd, reliëf kunnen geven.
De vondst van de Dodezee-rollen
waarin een beeld wordt gegeven van
de geestelijke habitus van een belang
rijke en idealistische sekte uit Jezus'
tijd. de sekte der Essenen. heeft dc
kennis van een opmerkelijke geeste
lijkestroming uit Jezus' tijd belangrijk
vergroot. Waarschijnlijk is dat zowel
Jezus als Johannes de Doper bepaalde
elementen uit de leer van de Essenen
naar de toenmalige joodse zedeleer
hebben willen overbrengen. In wat Je
zus verkondigt en in wat hij in dispu
ten met de schriftgeleerden uit zijn tijd
verdedigt, is veel terug te vinden van
wat vóór hem werd verkondigd door
een zekere Hillcl die als stichter van
de Esseense beweging wordt be
schouwd.
Helstaat evenwel vast- dat Jezus niet
uit de Esseense beweging, die in
strenge on ihech ting in communevorm
leefde, afkomstig was. Wel kan zonder
enige twijfel worden gezegd dat Jezus
een jood was en dat hetgeen hij leerde
voor het overgrote deel afkomstig is
uit de schatten aan overgeleverde
joodse wijsheid. Het is een misver
stand om Jezus te beschouwen als de
eerste christen, of zelfs om hem aan te
den als 'stichter' van het Christen
dom als anti of on-joodse beweging.
Wie de persoon Jezus wil leren kennen,
moet trachten hel jodendom van Je
zus' tijd te leren kennen; zijn politieke
en historische achtergronden; zijn
idealen, zijn conflicten en zijn geeste
lijk leven
Het onderzoek hiernaar kristalliseert
zich, wat het jodendom betreft, aan de
Hebreeuwse universiteit in Jeruzalem
onder leiding van o.a. prof. dr. David
liet kan niet
christendom ren afgesneden loot van
dc joodse stam is. Evenzeer is het dui
delijk dat de persoon van Jezus en de
pretenties die later uit zijn leer zijn
afgeleid de splijtzwam tussen jo
dendom en christendom vormen. Op
dit moment kan onmogelijk worden
voorspeld of' christendom en joden
dom elkaar ooit op de hoedanigheid
van Jezus als messias voor joden en
christenen, zullen vinden, liet lijkt
weinig waarschijnlijk dal het ooit
gebeurt.
Het is intussen wel een teit dat er in het
streven naar toenadering tussen jo
dendom en christendom vooral in de
afgelopen jaren grote vooruitgang is
geboeku
Joodse geleerden, zoals de hiervoor
genoemde prof. Schuster, leggen er de
nadruk op datJezus' betekenis vooral
hierin moet worden gezocht, dat hij de
bronnen van wijsheid en inzicht en ge
nade die er in het jodendom liggen.
ooi gewone mensen bespreekbaar en
begrijpbaar heeft gemaakt - speciaal
door zijn wijze van prediking die vol
strekt nieuw was
Aan christelijke kant is men gaan in
zien dat de werkelijke, geestelijke
breuk tussen het jodendom en de
christen-joden pas ontstond nadat de
van oorsprong joodse leer van Jezus
via Paulus en de apostelen in de toen
malige. heidense wereld werd geïm
porteerd en daar vervolgens een eigen
vorm kreeg Een vorm, die - zo schrijft
b.v. Joseph Kastein in zijn indrukwek
kende boek 'Een geschiedenis der jo
den'. veel elementen uit het Hellenisti
sche denken bevatte.
Weldenkende christenen bezinnen
zich ook op het feit dat het historisch
onjuist is om te beweren dat 'de joden'
Jezus hebben vermoord, om welke re
den zij Gods verschrikkelijk wraakge
richt zouden hebben verdiend. Dit
wraakgericht, het moet huiverend
worden bekend, is door de eeuwen
heen vooral door de christenen uit
geoefend. De kiemen van latere, vrese
lijke programs tegen de joden zijn ge
legd door sommige kerkvaders en de
verdraagzaamheid welke de heidense
wereld van de eerste eeuwen na Chris-
us nog ten opzichte van het jodendom
aan den dag legde, hield op nadat de
christenen onder keizer Constanten
destaaismachi aan hun kant kregen.
Het heeft tot 1959 geduurd eerde ka
tholieke kerk formeel de joden ont
sloeg van hun historisch doemvonnis.
In*dat jaar namelijk liet paus Johan
nes uit de liturgie van de goede vrijdag
de woorden "laten wij bidden voor de
trouweloze joden' verwijderen. Kardi
naal Bea heeft zich bij de voorberei
ding van Vaticanum II krachtig inge
spannen om een uitspraak van hei
concilie te verkrijgen, dat 'de gods-
moord niet aan de joden kan worden
toegeschreven. Een dergelijke verkla
ring. zij het veel minder apert dan Bea
had gewenst, iser inderdaad gekomen
Verlossend volk?
Voor een werkelijke synthese van
christendom en jodendom kan echter
uiteraard pas worden gesproken in
dien de beide godsdiensten het eens
kunnen worden over de betekenis van
Jezus als verlosser, als Messias ook
voor de joden.
Momenteel is de situatie ongeveer zo
dat joodse geschiedkundigen zonder
enige moeite erkennen dat Jezus ge
rekend moet worden tot de grote
geesten uit hun veelbewogen ge
schiedenis. of zelfs dat hij een profeet
was. De echte Messias verwachten zij
echter nog.
Er is een opmerkelijke theorie die be
weert dat de Messias-rol niet aan één
mens is toegedacht, maar aan een heel
volk - het joodse volk. Volgens deze
theorie is de Messias-functie van het
jodendom begonnen op het ogenblik
waarop het joodse volk ontstond en
waarop het zich bekende tot één God
van wie het zijn leefregels ontving. De
Messias-functie van het jodendom is.
aldus deze theorie, ten volle door Jezus
uitgebeeld, namelijk in hot lijden, en in
het dienen van dc naaste omdat alleen
dit werkelijk Gods-dienst is De mo
rele waarde van het jodendom is ove
rigens actueel en nog altijd aanwezig
De theorie dat het volk Israël als ge
heel de verlossersrol heeft valt ge
makkelijk te begrijpen als men weet
dat de harde kem van de joodse gods
dienst is: God de feitelijke machtheb
ber op aarde is Het oerjoodse ideaal is
dat van de theocratie: een wereld
waarin God regeert. Het is omwille van
dit principe en het nauw daarmee ver
bonden ideaal van de menselijke
vrijheid, dat de joden voor en na het
optreden van Jezus altijd bloedig zijn
vervolgd. In een tamelijk rauw boek
van de joodse schrijlster Erica Jong la
zen wij, dat de joden de wraak van de
omgeving over zichzelf afroepen, om
dat zij de wereld het geweten en de
lasten daarvan hebben geschonken.
Een zin om lang over na te denken.
Het volk Israël draagt het zegel van
Gods verbond en vanuit, dat gezichts
punt is het. niet onzinnig om te stellen
dat dit volk ook de Messias-functie
vertegenwoordigt. Of het de verlosser
of de verlossing van de mensheid
voortbrengt-maakt de heilsgeschlede
principieel niets uit
Bevrijdt lijden?
Gevoelsmatig zijn wij geneigd om le
zeggen dat het een merkwaardig soort
uitverkiezing vooreen volk is. als het
onophoudelijk wordt getroffen door
de slagen van het noodlot; inderdaad
alsof er zich permanent een Godsge
richt aan dit volk voltrekt. Kan het
lijden van het jodendom door cle eeu
wen heen inderdaad worden gezien
als een soort messianisme? Bevrijdt
God de mensheid door een volk te la
ten lijden? Met deze vraag weel het
gemoed evenmin raad als het ver
stand. Joden en christenen die zich
met de vragen rondom de messias-
vunctie van het volk Israel bezighou
den. hebben een, op het eerste oog ge
kunsteld lijkende redenering daar
omtrent. /ij zeggen dal alleen in hel
lijden dat mensen elkaar aandoen,
zichtbaar kan worden aan welke kant
de barmhartige en liefhebbende God
slaat. Hij staat in geen geval aan de
kant van degeen die het lijden veroor
zaakt. Dus. als men van Gods bestaan
uitgaat, dan volgt hieruit automa
tisch dal God zich verbindt met de
partij die de klappen krijgt en dat is
in de geschiedenis zonder enige twij
fel het volk Israël geweest.
Een ontroerende illustratie van wat
hier wordt bedoeld vinden wij in de
woorden die een joodse verzetsstrijder
tijdens de tweede wereldoorlog in het
brandende getto van Warschau
schreef, terwijl de Duitsers klaar ston
den om alles en allen in het getto te
vernietigen De man. Jessel Rakover.
vertrouwde het volgende aan het pa
pier toe
'Ik geloof in u. God van Israël, zelfs al
hebt u alles in het werk gesteld om mij
het geloof te ontnemen. Ik geloof in uw
wetten, zelfs al kan ik uw leiding niet
goedkeuren Mijn verhouding tol u is
niet die van een slaaf, maar eerder die
van een leerling. Ik zou u willen zeggen
dat op dit ogenblik, meer nog dan in
enige voorgaande periode van onze
eeuwige doodsstrijd, wij. wij. de gefol
terd en. de vernederden, de levend be-
gravenén. de levend verbranden, cle
beledigden, de bespotten, wij. ver
moord bij miljoenen, wij het recht
hebben om te weten: hoe lang laat u
dit nog toe0
Ik zeg u dit omdat ik in u geloof, mëër
in u geloof dan ooit tevoren, omdat ik
nu zeker weet dat u mijn god bent.
omdat u niet de God kunt zijn van die
genen wier daden de meest gruwelijke
uiting zijn van goddeloosheid
Hei zal hoogstens nog een uur duren
voordat ik verzameld word melde rest
van mijn gezin en met de miljoenen
andere getroffenen van mijn volk in
die betere wereld waar geen twijfel
meer beslaat Ik sterf in vrede, maar
niet tevreden. Vervolgd maar niet ge
knecht. Verbitterd maar niet cynisch.
Een gelovige maar geen smekeling.
Een man die God liefheeft. In uw han
den bevoel ik mijn geest".....
A. F. M. C. Koopman.
tDoor Wim-Henk Bakken
No
ederland heeft een boeiende or-
gelciiltuur. er wordt niet alleen veel
orgel gespeeld, maar er wordt ook
veel naar orgelspel geluisterd. Zo zijn
er niet minder dan vier organisten
verenigingen in ons land. ieder met
een eigen tijdschrift en er zijn zo ook
tien commissies, verenigingen en
stichtingen op te noemen die zich met
orgels en orgelmuziek bezighouden,
zowel voor bouwers, professionals als
amateurs.
Gegevens daarover kunt. u vinden in
A. C. M, Luteyns handige kleine maar
fijne boekje 'De orgelpijp uit', thans
voor slechts vijf en een halve gulden te
koop - in de boekhandel straks duur
der dan een tientje - in het Zeister Slot
ter gelegenheid van de al even zeer aan
te bevelen expositie, die daar onder
dezelfde naam wordt gehouden
Deze orgeltentoonstellmg is samen
gesteld omdat in kringen van oigel-
houwers restaurateur;, en liefhebbers
het gevoel heerste dat m het Monu-
mentenjaar 1975 relatief weinig aan
dacht werd besteed aan het hision-
sche monumentale orgel
Dat doet deze expositie dus wel. maar
even zo belangrijk en voor vele bezoe
kers. zeker de jongeren, nog interes
santer is de mogelijkheid die deze ten
toonstelling biedt om te zien hoe een
ouderwets degelijk mechanisch orgel
werkt en wat er allemaal gebeurt in
een orgelfabriek' waar men orgels
bouwt en restaureert.
Medewerkers van dc firma Van Vul
pen uit Utrecht en de firma Stinkens
uit Zeist (de eerste all round orgel
bouwer. de tweede gespecialiseerd in
pijpen maken) geven dagelijks de
monstraties. Deze zijn niet speeiaal
voor deze expositie opgezet, integen
deel zij verrichten hun dagelijks
werk.
Aan de tafel van Van Vulpen wordt een
oud zeventiende-eeuws pedaai geres
taureerd dat straks het koororgel van
de hervormde kerk in Wijk bij Duur
stede zal sieren. Bij Stinkens krijgen
oude orgelpijpen uit een kerk in
Maassluis een nieuwe lengte, zodat ze
een andere toonhoogte krijgen. Er
worden nieuwe stukjes pijp aan de
oude gesoldeerd
In beide gevallen is sprake van preeï-
siehandwerk Wie orgels bouwt moet
een grote liefde voor zijn vak hebben
en daarbij een grote hoeveelheid ge
duld zeker wanneer men met. moei
lijke doch dankbare restauratiearbeid
bezig' is.
V oor wie er gevoelig voor is. spreekt
die liefde voor het ambachtelijk bezig
zijn ook "uit de vele vaak oude mate
rialen die zijn geëxposeerd, zoals
stemkrukken. stokschroeven en wee-
gapparatuur voor het vaststellen van
een metaal legering. Hierbij zij opge
merkt. dat een 'zilveren' klank be
paald niet bereikt wordt door het zil
vergehalte van een legering te verho-
Natuurlijk zijn er ook volwaardige or
gels te zien en zo de bezoeker het or
gelspel machtig is en hij vraagt het
vriendelijk mag hij misschien ook wel
even spelen In ieder geval is er elke
dag ook een officiële bespeling. Ge
zegd moet worden dat er twee snoepjes
van secretaire-orgels staan en twee
beeldschone kabinet.orgeltjes.
Er zijn vanzelfsprekend ook vele
prachtige foto's van monumentale or
gels te zien als ook iwerkitekeningen
Maar persoonlijk vind ik hel techni
sche gedeelte van deze expositie ver
reweg het interessantst. Dat is mede te
danken aan de overzichtelijke opstel
ling die deze tentoonstelling ken
merkt
De ware liefhebber zal er graag een
lange reis voor over hebben om op deze
expositie van dichtbij te kunnen zien
hoe bijvoorbeeld een octaaf vier voet
uit 1523 er uit ziet, of een roerfluit vier
voet uit hetzelfde jaar. Zo is er ook een
clarabella acht voeteen register dal je
ook niet dagelijks tegenkomt. En zo is
er meer
Een enkel woord nog over hel boekje
'De orgelpijp uit' van I.uteyn. Het be
vat een schat aan fotomateriaal, een
met gevoel voor humor geschreven
orgelgeschiedenis, helaas ook vol van
droevig stemmende monumenten, en
voorts een overzicht van belangrijke
Nederlandse orgels, en lijsten van or-
ganistenverenigingen en andere in
stanties op orgelgebied. De foto's zijn
met zorg gekozen, ze zijn niet alleen in
estetisch opzicht zeer te waarderen,
ze zijn ook zeer instructief. Hel boekje
wordt uitgegeven door Bosch en
Keuning in Baarn en komt volgend
jaar ook in de boekhandel
iZeiSter Slot. tot 28februari'
Een jaargang kram nag steeds geen parad ijs verhaal Integendeel' Hoe meni
geen raagt -'rit ajo/dtl nu altijd zo moet doorgaan. Aardbevingen, hongersnoden, vluchte
lingen werkloden, verkeersongelukken.dreigende uitbarstingen en enses op allerlei gebied,
concentratiekampen. burgeroorlogen, spanningen tussen de volken, verruwing ran het
leven, overvallen, moorden en ga no maar voort. Wanneer -o een jaarrekening wordt opge
maakt. kan ik het begrijpen dal er gezucht wordt dat we leven m een barre boze wereld.
Nu zijn ervan deze zuchtende mensen die nog c! eens terugkijken naar met
gedachte dat toen alles beter was De Romeinen hadden al een bepaalde uitdrukking voor
dit soort mensen, namelijk pnjzers van het verleden'. Zulke mensen zijn er nu nog en hun
gedachten kan ik we! n eer enigszins begrijpen Een ran de Romeinse dichters egt tot hen
..Als er een Cod was. die u mee terug zou willen nemen naar die dagen, zoudt ge altijd
weigeren De bekoring van het verleden is dat we welen dat icij het niet weer kunnen
beleven. Hun verlangen is een ijdel verlangen.
Anderen zijn er die mei verlangen uitzien naar dc toekomst, een nieuwe toekomst die hen
tegenlacht Ze hebben geloof 111 hun eigen toekomstbeeld en daarvoor willen zc werken Alsoj
vanaf Plato niet mensen hebben gedroomd i au een luiere, een meer harmonieust' wereld
Welk een geloof wordt hier van ons ongelovig geslacht gevraagd' Welk wonder uil de bijbel is
met half zo ongeloofwaardig als dit? Zo lang men i?i begeerte hunkert naar steeds meer en
duurdere welvaartspradueten en zolang de wereld wordt volgepropt met raketten, atoom
koppen en alles wat daarbij behoort en zolang nog miljoenen mensen niet welen waarvan zij
van dag tot dag zullen leven, is liet gedroomde toekomstbeeld een ijdele droom
We kunnen niet vluchten, noch m heterteden. noch in dc toekomst. Wc zullen moeten leven
in het lieden Kijken naar het verleden is wel eens nodig en kijken naar de toekomst
uden der aarde 'om met het
wal die
tbpis
leden
teniet los
tverschil
•maken dat als et
DOMINEE VAN DER VEEN. VOORZITTER
WERKGROEP BETAALD ANTWOORD:
(Door Piet Peperkamp)
jjWe moeten eindelijk iets leren van de les van 1939. Toen was
ren grote club van Engelse zakenlieden ervoor verantwoordelijk, dat Adolf
Hitler in juni van dat jaar een economische injectie kreeg in de vorm van
investeringen. Kort daarna, in augustus 1939. begon Duitsland de oorlog. Wij
van Betaald Antwoord zijn in de ogen van bepaalde mensen lastig, als we daar
op wijzen en als we eisen op te houden met bedrijfsinvesteringen en leningen
voor het racistische minderheidsregime van Vors ter in Zuid-Afrika. Toch ligt
hiei de laatste kans voor een geweldloze oplossing. Door aan de portemonnee
van Yorster te komen kunnen w e hem misschien dwingen aan de rondetafel te
gaan zilten om te praten over en met de onderdrukten in Zuid-Afrika".
Deze woorden, rustig maai met grote
beslistheid gesproken, zijn van domi
nee R. J van der Veen. voorzitter van
de werkgroep Betaald Antwoord die
vooral bekendheid heeft gekregen
door de acties tegen banken, die on
danks de apartheid commerciële ban
den bleven behouden met Zuid-Afrika.
..De Wereldraad van Kerken heeft
sinds 1970 een programma tot bestrij
ding van het racisme. Ik ben vanaf de
oprichting van dat programma be-
stuurslid daarvan. Nationaal, in Ne
derland. is de werkgroep Betaald
Antwoord - niet vanuit dc kerken,
maar als particulier initiatief - opge
richt met de bedoeling het anti-
racismeprogramma van de Wereld
raad van Kerken te ondersteunen
..De kerken in Nederland hebben vaak
zelfde mensen niet voor dit soort werk.
Betaald Antwoord verleent, daarom op
dit gebied hulp aan de kerken en geeft
ook kritische begeleiding De groep is
zeer oecumenisch samengesteld en
heeft ook economische deskundigen
als adviseurs, onder wie minister
Pronk (ontwikkelingssamenwerking)
zich bevond, totdat hi j minister werd".
De activiteiten van Betaald Antwoord
zijn enerzijds financieel isinds 1970 is
al ongeveer zes ton bijeengebracht
voor het anti-racismeprogramma van
de Wereldraad) en anderzijds gericht
op steunverlening aan de oproepen
van de Wereldraad tot het terugtrek
ken van investeringen in landen die
bevolkingsgroepen onderdrukken.
Behoefte
Toen in 1970 het grote debat, begon
over de vraag of de Wereldraad van
Kerken er wel goed aan deed schen
kingen te doen aan bevrijdingsbewe
gingen in Zuidelijk Afrika, en andere
organisaties van onderdrukten, bleek
dat de kerken in Nederland geen orga
nisaties hadden die dit debat konden
begeleiden en ondersteunen en de
deelnemers daaraan van informatie te
voorzien. Dat was het moment, dat
Betaald Antwoord ontstond om in de
behoefte te voorzien. Vanaf het eerste
uur is benadrukt, dat morele en daad
werkelijke steun nodig is voor huma
nitaire doelen en niet voor geweld. Het
gaat om de bewustmaking, niet alleen
van dc kerken cn dc christenen maar
van het gehele Nederlandse publiek
dat op de hoogte gesteld moet worden
van hot standpunt en het lot van de
onderdrukten
Slaan dit soort bewuslmukingsacUes
in christelijke kring niet wat later aan
dan in het zogenaamde progressieve
kamp? Ds Van der Veen; „Mijn erva
ring is. dat vrouwen en jongeren gevoe
liger zijn voor de informatie die wij ge
ven en gemakkelijker tot een nieuwe
standpuntbepaling komen dan man
nen En dat loopt door confessioneel
en niet-confessïoneel heen. Een andere
ervaring is. dat mensen in de kerken,
die onwennig staan tegenover acties
waar het woord boycot bij valt. begrip
voor het belang van de zaak krijgen als
je vergelijkingen trekt met gebeurte
nissen in het verleden, bijvoorbeeld in
de Tweede Wereldoorloc Als je voorr
beelden uit de bijbel betrekt op de on
derdrukking van mensen van van
daag. is een stuk van de gemeente be
reid om de consequenties te trekken"
Hebben christenen en ook christelijke
instellingen niet lang meegedaan aan
de instandhouding van systemen, die
toch de onderdrukking of de achter
stelling van bevolkingsgroepen in
hielden? Ds. Van der Veen: ..Wij zijn
deel van het probleem Dat zijn wij als
kerken, als christenen en als gehelp
Nederlandse samenleving. Een chris
ten zou deze kritiek moeten kunnen
hebben en niet mogen vervallen in loze
afweerkreten als: daar heeft de kerk
geen boodschap aan. Die kreten heeft
een christen ook niet nodig als hij zijn
schuldbelijdenis ernstig beleeft. Er is
een mogelijkheid zo zegt de voorzit
ter van de werkgroep Betaald Ant
woord. ,om de mensen op basis van
het christelijk geloof aan te spreken en
een stuk kerkgeschiedenis van ra
cisme achter ons te laten"
Ds. Van der Veen wijst er clan op. dat
vele zendelingen en missionarissen
vaak voor liggen op de kerken, als het
gaat om het doorzien van misstanden
en om het daadwerkelijk hulp verle
nen aan onderdrukten.
CDA
Merkwaardig blijft het verschil in be
nadering van de CDA-pai tijen en van
de progressieve partijen als het gaat
om bepaalde boycotacties, van Be
taald Antwoord dat toch ook christe
lijk geïnspireerd is? Ds. Van der Vc-en;
Ik denk dat de confessionele partijen
verdeeld zijn. U ziet het grote verschil
tussen een man ais De Boer. de voor
zitter van de ARP. en een man als het
AR-kamerlid Schakel, die in Angola
kwam en er niets aan de hand vond.
Dat is dus een spanning binnen de
ARP. zoals er ook een spanning is bin
nen de kerken. Ik kan dus niet in één
keer de confessionele partijen classifi
ceren"
Ik vind wel zo gaat ds. Van der Veen
verder dat de ARP op grond van de
oude tradities van Abraham Kuiper,
die sprak over architectonische kri
tiek op de samenleving, nog voor de
dag moet komen met die kritiek op de
samenleving ten aanzien van de ach
ter gesloten deuren genomen beslis-
Nederland om Nederlands geld be-
Ds R. J van der Veen.
schikbaar te stellen voor het regime
van Vorster in Zuid-Afrika. dat een ra
cistisch en fascistisch regime is.
Waarom ontbreekt de stem van de
ARP hier0 Dat is voor mij een zorge
lijke vraag".
Ds. Van der Veen meent overigens, dat
Betaald Antwoord beter eerder zelf
contact had kunnen opnemen met de
confessionele partijen en niet had
moeten wachten „tot de mensen af
kwamen op het. materiaal dat wij uit
strooien". Hij hoopt dat de ARP bij
welke partij hij zich kennelijk betrok
ken voelt, het verzuim nog zal goed
maken Overigens moet u het niet te
zwart zien. Deze week heelt het kabi
net waarin toch ook de KVP en de
ARP zitten, opnieuw 550.000 gulden
beschikbaar gesteld voor het anti-
racismeprogramma van de Wereld
raad. De confessionele partijen minus
de CHU zijn al enkele jaren medever
antwoordelijk voor een aanzienlijke
bijdrage"
Boycotacties
De actie tegen de banken, die zich niet
helemaal van Zuid-Afrika willen los
maken. Daarmee is "Betaald Antwoord
in de eerste plaats over de tong ge
gaan. Amrobank en ABN. Hoe is de
stand van zaken? Ds. Van der Veen:
Onlangs hebben we dus aangetoond,
dat ook de ABN leningen aan de Zuid-
afrikaan.se regering had gegeven, on
danks eerdere ontkenningen. De ABN
reageerde later met het bericht, dat er
geen kredieten meer werden gegeven
vanwege de onoverzichtelijke toe
stand economisch en politiek, in
Zuid-Afrika. Daarmee suggereerde de
ABN dat de boycotactie niet meer no
dig was".
..Wij hebben geantwoord, dat in 1960
na het bloedbad in Sharpville de in
vesteringen in Zuid-Afrika ook scherp
daalden en in de taal van de ABN ook
een onoverzichtelijke toestand ont
stond. De Zuidafrikaanse regering
hield toen een geweldige campagne
voor nieuwe bedrijfsinvesteringen en
liet die vergezeld gaan van scherpere
onderdrukking van de zwarten. Dat
lukte en ook Amro en ABN investeer
den. totdat de zaak weer onoverzichte
lijk was"
Als u mij vraagt hoe de stand van za
ken nu is. dan kan ik alleen zeggen dat-
de banken hebben verklaard thans, in
deze situatie geen nieuwe kredieten te
geven Wij hebben van hen echter de
toezegging gevraagd, dat zij niet meer
in Zuid-Afrika zouden stappen zolang
daar een blank minderheidsregime,
met welke voorgevel van bantoestans
of met welke zwarte stromannen ook.
de grote meerderheid racistisch on
derdrukt. Ze mogen niet wachten tot
dat het weer overzichtelijk is. maar
totdat er een fundamentele verander
ing heeft plaatsgehad waardoor ook
dc zwarten volwaardige burgers wor
den
Ds Van der Veen herinnert dan aan de
Nederlandse politiek die de dialoog
'het gesprek) met Zuid-Afrika nog
gaande wil houden Den Haag zegt.
dat het alleen samen met de andere
EEC-landen misschien iets kan doen.
Ik heb een vraag voor minister Van
der Stoel", zegt hij. ..Heeft. Nederland
binnen de EEG al voorstellen gedaan
om een vuist te maken tegen het apar
theidsregime in Zuid-Afrika? Hebben
de andere landen Nederland echt al
overstemd met hun tegenwerpingen?
Mijn indruk is. dat hetNederlandse be
leid een mengeling is van verzet tegen
apartheid en toch vasthouden aan die
dialoog. Betaald Antwoord is het daar
niet mee eens. Wij willen dat er een
meer principieel beleid tegen de
apartheid komt. waarbij de onmacht
van de Nederlandse regering ten aan
zien van sommige aspecten maar eer
lijk op tafel moet worden gelegd. In
ieder geval zouden bepaalde bedrijven
dan niet meer kunnen zeggen: De re
gering heeft handel met Vorster toch
niet verboden?
Volgens de informaties die Betaald
Antwoord krijgt van „zeer verant
woordelijke mensen, die een afkeer
hebben van geweld", gaat het zeer
slecht in Zuid-Afrika. Dc regering-
Vorster blijkt niet in staat afstand te
doen van zijn racistische politiek en
is zich nu aan het voorbereiden op een
harde strijd. De onderdrukte zwarte
bevolking is numeriek in de meerder
heid. maar heeft weinig middelen. Er
komen uit haar midden echter berich
ten. dat. als Vorster wil vechten, het
een groot bloedbad zal worden. Ds.
Van der Veen hoopt, dat een economi
sche boycot van het regime-Vorster
voldoende druk kan opleveren om de
blanken in Zuid-Afrika te dwingen
met de zwarten aan de conferenticta-
fel te gaan zitten. Maar zou het daar
voor niet al te laat zijn?