Vierhonderd miljoen
mensen lijden honger
WAT IS
HONGER?
VRIJDAG 31 DECEMBER 1976
Door Fred Sanders
Op dit ogenblik lijden naar schatting 400.000.000 miljoen
mensen honger. Wanneer er geen drastische verandering op
treedt in de groei van de wereldbevolking en in de wereldvoed-
selproduktiezal dat aantal in het jaar 2010 verviervoudigd zijn.
Deze verandering zou moeten bestaan uit een vermindering
van de bevolkingsgroei en een gigantische inspanning van
rijke en arme landen samen, om de produktie van voedsel op te
voeren. Een combinatie van die twee zal de enige weg zijn om te
verhinderen dat de regelmatig terugkerende hondersnoden.
die we nu zien in sommige arme landen, een permanent ver
schijnsel worden en dat het aantal chronisch ondervoede men
sen blijft stijgen.
Een ander cijfer. Volgens het Ameri
kaanse International Food Policy In
stitute zullen de arme landen die zeil
niet genoeg voedsel produceren voor
hun bevolking en dip ook geen geld
hebben om hun voedselbehoefte op de
wereldmarkt aan te vullen, in 1985 een
tekort hebben dat gelijk staat met 100
miljoen ton graan. Dat is bijna even
veel als de totale graanexport van de
Verenigde Staten - de grootste graan
producent ter wereld - in het belas
tingjaar 197.5-1976 Zeirs als de rijke
wereld een dergelijk overschot ter be
schikking heeft en wil financieren, dan
nog zullen transport en distributie zo
ingewikkeld en duur zijn dat deze hulp
niet te realiseren is.
De Wereld Voedsel Conferentie die in
november 1974 in Rome werd gehou
den. beval aan dat de grote voedsel
producenten in de wereld per jaar on
geveer tien miljoen ton graan ter be
schikking zouden houden, om te voor
zien in de onmiddellijke behoeften
van de honderlanden. Daarnaast zou
500.00(1 ton graan permanent in re
serve moeten worden gehouden, om
te zenden naar gebieden waar aeute
noodsituaties heersen.
Bovendien beval de Wereld Voedsel
Conferentie aan dalinde arme landen
zelf een 'voedselveiligheidsstelsel zou
worden opgebouwd, met grote vooi-
raadschuren. een distributie-apparaat
en een prijspolitiek die ertoe leidt- dal
de voeselhulp niet het hele econo
misch leven in het land verstoort-
Van al deze aanbevelingen is nog
weinig terechtgekomen De tien mil
joen ton graan is tot nu toe niet ge
haald. de noodvoorraden zijn er nog
nietende volgens deskundigen even
eens noodzakelijke verstrekking van
melkpoeder tot 500 000 ton per jaar. is
al evenmin van de giond gekomen.
Toekomstperspectief
Het voedselprobleem beeft twee gc-
zichten: er is een aeute nood. die
maakt dat op dit moment honderden
miljoenen mensen honger lijden, en er
is liet vrijwel onafwendbare toe
komstperspectief. dal zegt dal de be
hoefte aan voedsel in de wereld de
eerste tientallen jaren sneller zal
blijven stijgen dan de voedselpro
ductie. Voor beide aspecten van hel
voedselprobleem geld! dat de voed-
selnood. nu zowel als in de toekomst,
sterk regionaal bepaald is.
De totale voedsclproduktie op aarde
zou op het ogenblik best voldoende
zijn, als de spreiding maar beter was.
De honger is geconcentreerd in een
paar regio's: het zuiden en zuidoosten
van Azië. een groot deel van Afrika,
vooral het gebied ten zuiden van de
Sahara, en sommige delen van Zuid-
Amerika.
China dat enkele tientallen jaren ge
leden het grootste hongergebied ter
weield was. schijnt erin geslaagd te
zijn de voedselproduktie en
distributie zodanig te verbeteren, dat
de honger er vrijwei is uitgebannen. De
kindertjes in China, die door genera
ties moeders in Nederland ten lonele
zijn gevoerd om hun eigen kinderen
waardering voor voedsel bij te bren
gen. hebben redelijk te eten.
Voedselhulp is absoluut; noodzakelijk
om de hongersnoden zoveel mogelijk
te verhelpen. Maar voor een adequate
voedselhulp zijn twee dingen nodig:
kennis van de bestaande en de te ver
wachten behoefte en bereidheid van
de hulpgevers om voldoende offers te
brengen.
Het is bijzonder moeilijk de behoeften
aan voedselhulp tijdig en concreet te
peilen Dikwijls kunnen de hulpkana
len pas worden ingeschakeld als het in
feite al te laat is als alleen gigantische
reddingsoperaties, mei Vliegtuigen en
noodvoedselpakketten nog enige ver
lichting kunnen brengen. Op deze ma
nier worden miljoenen veispiid. die
niet uitgegeven hadden hoeven te
worden als de hulpgevende instanties
tijdig op de hoogte - en overtuigd -
zouden zijn geweest van de noodzaak
voedsel te verschepen naar streken
waar bijvoorbeeld de oogst dreigde te
mislukken.
Oogstvoortspellingert
De reden waarom de voedselbehoefte
zo moeilijk te peilen is. is duidelijk:
betrouwbare statistieken ontbreken.
Boeren, overal ter wereld, zijn ge
neigd al te sombere voorspellingen
over hun oogsten te geven, dikwijls
geven ze ook te lage schattingen van
hun oogsten in een poging zo min mo
gelijk belasting of pacht te hoeven be
talen. Bovendien leven veel mensen
bij wie honger een permanent ver
schijnsel is. in gebieden waar nauwe
lijks enig contact bestaat met autori
teiten die belast zijn met het erzame-
lcii van gegevens.
Dc Voedsel- en Landbouworganisatie
<FAO' van de Verenigde Naties, tot
1974 hel enige VN-orgaan dat zich met
dc wereldvoedselsituatie bezighield
heeft een zogenaamd Early Warning
System' opgebouwd, een systeem
waarin schattingen van oogstop
brengsten worden verzameld in een
poging voedselnood tijdig te zien aan
komen. Dat systeem - waar de
Sovjet-Unie en China uit strategische
overwegingen niet aan meedoen -
werkt wel enigszins. Zo bestaat nu de
verwachting da t op zeer korte termijn
geen acute hongersnoden te verwach
ten zijn - de oogsten zien er vrij behoor
lijk uil Maar doordat de Sowjet-Umc
vorig jaar na Japan de belangrijkste
afnemer van Amerikaans tarwe, niet
meedoet weet men nooit hoe groot liet
beroep van dat land op de wereldvoed
selvoorraden zal zijn
De Sow,jet-Unie heeft, ondanks een in
de loop van de jafen opgebouwde
schuld aan bet westen van rond Hl
miljard dollar, genoeg krediet om met
aankopen in de Verenigde Staten en
Canada dreigende voedseltekorten te
ondervangen. Trouwens, ook som
mige westerse industrielanden pro
duceren te weinig voedsel om bun be
volking in leven te kunnen houden.
Maar het voedselprobleem is. in die
situatie, een kwestie van geld - een
gezonde betalingsbalans is het beste
middel legen een voedseltekort.
Geld om graan melk en ander voedsel
te kunnen koppn bij boeren in' rijke
landen en om de voedselhulp naar dc
arme landen te brengen en daar te dis
tribueren is het voornaamste hulp
middel dat de komende jaren nodig zal
zijn om acute hongersnoden en de
permanente ondervoeding in een aan
tal arme landen te bestrijden.
Graantekort
Op langere - niet zo erg veel langere -
termijn zullen de landen die nu kam
pen met een structureel tekortschie
tende voedselproduktie. instaat moe
ten worden gesteld zichzelf te helpen.
Hoewel de exacte om van
g van de toc-
komstige behoefte aan v
>edsel niet is
te bepalen, mag worden
aangenomen
dal hel genoemde graa
ntekort van
100 miljoen ton in 1985 n
iel ver naast
de waarheid zit. Welisw
aar lopen dc
voorspellingen over de
;roei van dc
wereldbevolking jaar op jaar terug,
maar juist in de landen waar het hier
om gaat. de armste landen, is de af
name van de groei bet geringst. Vol
gens de laatste cijfers - berekend dooi
liet Amerikaanse ministerie van
landbouw - bedroeg de bevolkings
groei in Europa in 1175 nog maar tl.52
procent, dat u il zeggen dat er op elke
I non mensen in 1975 15.7 geboortes
waren en 10.5 sterfgevallen.
Voor Afrika waren die cijfers echter
47 l geboortes en 20 sterfgevallen, vooi
zuidelijk Azië 'India Pakistan. Bang-
ladesj) 37.1 en 15 8 voor Zuidoost-
Azié iVietnam en zijn buurlanden':
38.6 en 15 3 Dat zijn rijfei.s waar een
flink stuk natte-vingerwerk in zit
maar men mag aannemen dat ze niet
al te ver van de waarheid af liggen.
Elke inspanning om Ie zorgen dal de
armen van deze wereld beter zullen
worden gevoed, dal ze. in de nabije
toekomst, hoe dan ook zullen worden
gevoed, begint, bij do landbouw Ei is
geen t wijfel dat de aarde fysiek in staat
is de acht miljard mensen die - volgens
prognoses - haar oppervlak in het jaar
20U0 zullen bevolken, te voeden
Alle groene planten op aarde produ
ceren samen per jaar naar schatting
15(1 miljard ton plantaardig mate
riaal. dat al dan niet na bewerking
geschikt zou kunnen zijn voor con
sumptie Daarvan zou meer dan 280
maal de huidige wereldbevolking
kunnen leven. Dat is een enigszins on
zinnig eijfer-len eerstczijn de meeste
planten helemaal niet eetbaar voor de
mens. ten tweede zou een wereldbe
volking van 1150 miljard mensen ook
om andere redenen niet erg wenselijk
Een ander nog steeds niet erg realis
tisch cijfer een team van de Land
bouwhogeschool in Wageningen heeft
in het kader van liet rapport Mensen
tellen', dat onder leiding van prof.
Hans Linneman is uitgebracht aan de
Club van Rome een maximale voed
selproduktie berekend op grond van
gegevens over bodem en zonneëner-
gie die voldoende zou zijn om 50 mil
jard mensen te voeden op het niveau
van ons Wesleuropeanen
Ook dat cijler staat er af an de rea
liteit. Het kan alleen dienst doen ah
uitgangspunt, wanneer men vanaf
deze ideale situatie terugredeneert
naar de werkelijkheid, en zo probeert
vast te stellen wat er nog kan worden
gedaan om de landbouwproduktie te
verbeteren. Dat is heel wat. Een voor
beeld: Soedan is een van de 25 armste
landen van de wereld. Volgens cijfers
van de FAO kon Soedan de laatste ja
ren de bevolking slechts voor 90 pro
eent voeden: de rest moest van buiten
komen, of kwam gewoon niet. met het
bekende gevolg: hongeren ondervoe
ding. Maar Soedan is op weg een van
de graanschuren van de wereld te
«orden. Sommige deskundigen zeg
gen. dal voor het jaar 2000 het zuide
lijk deel van Soedan evenveel graan
zal kunnen produceren als de hele we
reld nu voortbrengt. Anderen ide
F AO) zeggen dal Soedan binnen en
kele tientallen jaren ongeveer een
derde van de wereldbehoefte aan
graan zal kunnen leveren. Terwijl de
totale graanproduktie in dat land in
1974 nog slechts 255.000 ton bedroeg.
Hoe dat mogelijk is'.J Eenvoudig, do
structuur van de bodem in zuidelijk
Soedan is buitengewoon geschikt voor
landbouw. Wal ontbreekt is water Do
Witte en dc Blauwe Nijl stromen door
Soedan. Wanneet men erin slaagt dat
water dienstbaar te maken aan de
landbouw, door irrigatie, kan Soedan
inderdaad een graanschuur worden
voor de Arabische wereld 'die nu al
voor bijna zeven miljard dollar heef!
geïnvesteerd in de Soedane.se land
bouw of van een nog groter gebied
Water is in Soedan de voornaamste
beperkende factoi voor de landbouw -
produktie In andere landen, zoals In
dia. moet ook een grotere toevoei van
kunstmest een stijging van do produk
tie mogelijk maken In alle landen
waar nu nog een voedseltekort heerst
kan de invoering van produktievere
plantenrassen een geweldige stijging
van de oogstopbrengsten opleveren.
Nog een voorbeeld' in Nieuw-Zeeland
brengt een hectare beplant met. mals
7.2 ton maïs per jaar op. in' de Ver
enigde Staten 5.8 ton, in de meeste
arme landen niet meer dan 1.5 ton
Nu is de situatie anders. Al weet nie
mand precies hoe groot het probleem
is. er is een honger probleem op de e-
rebl. Bij ongewijzigd beleid zal dal
probleem in hoog tempo steeds ern-.
sliger worden. Nog maar even een cij
fer: volgens een computerberekening
van de groep-IJ line mail ('Mensen tel-
len'i zal bij ongewijzigd beleid en bij
een bevolkingsgroei die half zo groot
is aK op dit moment (een snellere da
ling is nauwelijks denkbaar), liet aan-
is in 2010 1.525 miljard bedragen:
bijna viermaal zoveel als nu
Er moet dus iets gebefircn. Niet alleen
omdat de biefstuk ons minder zal
smaken als we weten dal 400 miljoen
medewereldburgers ernstig zijn on
dervoed. terwijl nog eens een miljard
mensen zo weinig voedsel krijgen dat
hun gezondheid gebaat zou zijn bij
meer voedsel. Maar ook omdat bïj een
voortdurende groei van de honger in
de wereld een wereldvrede met meer
denkbaar is. Conflicten over voedsel
en over andere grondstoffen kunnen
niet uitblijven, wanneer we ei niet in
slagen dc- honger in de wereld te be
dwingen
Wal er moet gebeuren, is in grote
trekken duidelijk. Arme en rijke lan
den samen - de arme landen voorop,
want zij zijn de eerst betrokkenen -
dienen een geweldige inspanning te
leveren, offers te brengen, voor wat
betreft de rijke landen, om de produk
tievere landbouw in de derde wereld
van de grond te krijgen. Dut zal ge
paard (moeten) gaan met een recht
vaardiger. dal wil zeggen gelijkmati
ger inkomensverdeling, in rijke zowel
als in arme landen: ook dal blijkt uit
de cijfers in 'Mensen tellen Het al
ternatief is een wereld met science
fictionachtige kenmerken, waarin
een rijke minderheid zich slechts met
geweld kan handhaven tegenover een
arme meerderheid. Een wereld
waarin het menselijk bestaan weinig
menselijks meer heeft.
Een groot probleem voor de bestrij
ding op lange termijn van de honger
in de wereld is. dal de landbouwpro
blemen zich niet storen aan I ands
lussen landen die met voedseltekor
ten te kampen hebben en aangren
zende landen, waarvan de mogelijk
heden wellicht heter zijn, is onont
beerlijk. Met name voor de Sahelzone
is samenwerking met de wat zuidelij
ker gelegen landen een mogelijkheid.
In elk gevalzou die samenwerking wel
licht door westelijke hulpgevende
landen bevorderd kunnen worden
met name door de voorwaarden die
men stelt voor het geven van ontwik
kelingshulp De andere grote honger-
vorrlel op de wereldkaart zuidelijk
Azië heeft dip mogelijkheid niet
Daarom zijn dc verwachtingen voor
dit overbevolkte ondervoede wereld
deel ongunstiger dan voor Afrika.
Groene revolutie
De groene revolutie, de hmdliouw-
leclinische ontwikkeling die in de
zestiger jaren leidde tot een gewel
dige groei van de landbouw produk-
sen en door effectievere landbouw
methoden. is nog steeds niet gestre
den. Nog steeds worden in veel arme
landen weinig produktiêvc tarweras-
sen gebruikt, die bijvoorbeeld effec
tieve bemesting onmogelijk maken.
De moderne tarwe is een soort dwer
gras. wat ertoe leidt dat de groeimo
gelijkheden die de kunstmest ver
schaft niet verdwijnen in een steeds
langere steel - die ertoe leidt dat de
halmen omvallen en niet meer
geoogst kunnen w orden - maar in de
graankorrels, waar het om begonnen
Alle hoogst noodzakelijke structuur
verbeteringen m de landbouw kosten
geld. zeer veel geld. Tijdens de
Noord-Zuiddïaloog in Parijs, liet over
leg tussen arme en rijke landen waar
wordt gesproken over de energievoor
ziening (oliei, over crondstoffenpro-
blemen en over ontwikkelingssamen
werking. hebben dc arme landen en de
olielanden" van het Westen gecist dat
het bedrag dat ter beschikking wordt
gesteld voor landbouwontwikkeling in
de derde wereld met 50 procent, wordt,
verhoogd. Dat zou er op neer komen
dat de rijke landen in de loop van 1977
een kleine tien miljard dollar ter be
schikking moeten stellen voor de ver
betering van de landbouwproduktie in
de arme landen.
Dus voor irrigatie werken liet verkave
ling, verbetering van de infrastructuur
iwegen etc i voorlichting aan de boe
ren. verstrekking van beter zaai- en
pootgoed. In hoeverre die els reëel is
kunnen wij hier niet bepalen Feit is
wel dat in hel verleden bij de ontwik
kelingssamenwerking het accent vee!
te vee: heeft gelegen op de industriële
ontwikkeling, in plaats van op de
landbouw. Nog steeds gaat niet meer
dan 10 tot 15 procent van het. Neder
landse ontwikkelingsbudget, naar
landbouwprojecten.
Knelpunt
Naast meergeld willen dc ontwikke
lingslanden ook meer deskundige
steun bij het opzetten van landbouw
projecten. Want daar ligt een van de
knelpunten. Zelfs wanneer de rijke
landen ermee instemmen in 1977 tien
miljard dollar ter beschikking te stel
len. zal het nog zeker vijfjaar duren
voordat ai dal geld besteed is. En dan
is bet jaar 1985. met een geraamd
voedseltekort van 1U0 miljoen ton. al
angstig dichtbij gekomen.
Nog in 1969 meende dc FAO. dat het
belang! ijksteprobleem waar men mee
te maken zou krijgen, een steeds
groeiend voedselovcrschot zou zijn.
Nog m 1972 maakte men zich in Eu-
ovei het tarwe-ovci schot dun over een
voedseltekort in dc derde wereld, dat
zich toen nog niet scheen aan te die
nen.
Door Fred Sandersi
AVie te weinig eet. lijdt honger. Dat kan onmiddellijk fatale gevolgen
hebben: acute ondervoeding is dodelijk. Dat is wat gebeurt in gebieden
waar plotselinge hongersnood optreedt en w aar hulp niet tijdig kan worden
geboden. In 1973 deed die situatie zich voor in het Sahel-gebied. de gordel
dwars over Afrika, ten zuiden van de Sahara.
Veel vaker dan acute hongersnood komt. chronische ondervoeding voor. De
400.000,000 mensen die volgens de officiële cijfers honger lijden zijn slachtof
fers van die chronische vorm van ondervoeding. Het is vreemd gesteld met
dergelijke cijfers. Enkele jaren geleden werd bekend dat plotseling enkele
honderden miljoenen mensen geen honger meer leden. Dat kwam niet door
dat ze meer te eten kregen, maar doordat de maatstaven die de Verenigde
Na ties hanteren om te bepalen wie ondervoed is en wie niet. wei den verlaagd.
Er zijn 45 stoffen bekend die de mens. via zijn voeding, naar binnen moet
krijgen om gezond te blijven Men weet ook, dat er zeker nog vijf onmisbare
voedingstoffen bestaan, dip echter nog niet duidelijk bekend zijn. Een tekort
aan elk van deze stoffen veroorzaakt ziekte, ongemakken eventueel de dood.
Sommige noodzakelijke voedingstoffen zijn algemeen bekend, zoals de vita
mines. Een tekort aan vitamine A veroorzaakt blindheid (deze vitamine,
retinol genaamd, vormt een onmisbaar bestanddeel van licht opnemende
pigmentcellen in het netvlies) Te weinig vitamine Dom die binnen te krijgen
dronk men vroeger levertraan) leidt tot slechte groei van het beenderstelsel.
Hulpstoffen
In het algemeen noemt men een tekort aan deze hulpstoffen - vitamines,
mineralen en dergelijke - wanvoeding. De patiënt eet misschien wel erg
veel, maar niet de juiste stoffen. Van ondervoeding is sprake w anneer men
een tekort heeft aan koolhydraten (die we via meel. aardappels en dergelijke
tot ons nemen) en-of eiwitten.
Van de 28 noodzakelijke aminozuren i bouwstenen van de eiwitten, waaruit op
zijn beurt ons lichaam is opgebouwd i kan ons lichaam er 20 zelf fabriceren. De
overige acht moeten rechtstreeks uit de voeding komen, en dan zo mogelijk
tegelijk, in precies de juiste verhoudingen Want wanneer we de benodigde
eiwitten 'waar ons lichaam in de spijsverteringsorganen de aminozuren uit
haalt niet. tegelijk krijgen, worden ze in ons lichaam verder afgebroken en
gebruikt voor de energievoorzieningen. Of. in ons geval, bij ons overvoede
Westerlingen, die toch al meer energie tot ons nemen dan we verbruiken, in de
vorm van vet opgeslagen.
Een tekort aan eiwitten leidt, tot de tropische ziekte kwashiorkor (de dikke
buiken die men soms ziet op films uit hongerlanden. vooral in West-Afrika).
Deze ziekte doet zich voor wanneer wel voldoende (of zelfs te veel) koolhydra
ten worden opgenomen, maar te w einig eiwitten. Een tekort aan beide onder
delen van de voeding brengt een ziekte genaamd marasmus met zich mee.
Wanvoeding
Kwashiorkor (in feite een vorm van wanvoeding;) leidt tot vochtophoping,
degeneratie van de spieren, pigmentverlies (een grauwe huid) en bloedar
moede. S>mptomen van marasmus zijn: lusteloosheid, uitdroging, ge
wichtsverlies en het ontbreken van de onderhuidse vetlaag, die er bij ge
zonde mensen toe bijdraagt het lichaam af te schermen van temperatuur
wisselingen in de omgeving.
Marasmus komt voornamelijk voor bij jonge kinderen. Kinderen die eenmaal
zijn aangetast door het complex van aandoeningen dat bij deze vormen van
totale ondervoeding hoort hebben vrijwel geen kans meer ooit op te groeien
tot volwaardige individuen. Hun geestelijke en lichamelijke ontwikkeling is
definitief gehandicapt-
Hoewei eiwitten zeer belangrijk zijn. evenals vitamines mineralen en derge
lijke. meten we de behoefte aan voedsel - en dus ook eventuele tekorten -
meestal af aan de hoeveelheid calorieën die een mens via zijn voedsel tot zich
neemt Algemeen wordt aangenomen, dat zeer ernstige verschijnselen van
ondervoeding zich voordoen wanneer de gemiddelde consumptie van voedsel
1500 kilocalorieèn (kcal) per dag of minder bedraagt. Die situatie doet zich
voor bij grote groepen mensen in vele arme landen.
Moeilijker is het vast le stellen op w elk niveau de voeding moet liggen om
een gezond leven mogelijk te maken. Volgens de laatste cijfers gaat de FAO
ervan uit dat. afhankelijk van hel lichaamsgewicht, een man gemiddeld per
dag 5000 kcal moet krijgen en een vrouw 2440 kcal. Op deze cijfers wordt
kritiek geuit: er zijn medici die zeggen dat ze te hoog zijn. Feit is dat som
mige Papoea-stammen - maar dat zijn ook vrij kleine mensen - in leven
blijven op een dieet dal tussen de 1300 en 1900 kcal per dag opbrengt.
Hoewel de behoefte aan voedsel dus niet onomstotelijk voor elk individu
vast te stellen is. gaan de meeste deskundigen ervan uit dat rond 400.000.000
mensen chronisch le weinig voedsel tot zich kunnen nemen.