Voor huize
Den Berg is
vernieuwbouw
dé oplossing
Oudercomité voor het
behoud van Den Berg'
DIRECTEUR
H. E. VAN BERKEL:
ZWAKZINNIGENZORG IN ZEELAND
ZATERDAG 11 DECEMBER 1976
De oude villa aan de 's-Heer-Hendrikskinderenstraatje Goes, waarin bijna 15
jaar geleden met huize Den Berg begonnen werd.
In deze hoek van het Den Berg-complex moet met de vemieuwbouwplannen begonnen worden. De barak moet plaats
maken voor de tijdelijke voorziening.
Enkele zusters Franciscanessen uit Etten-Leur begonnen
in oktober 1962 in een oude villa aan de 's-Heer-Hen-
drikskinderenstraat te Goes met de zwakzinnigeninrichting
huize Den Berg. Zij zullen niet vermoed hebben dat er rondom,
het voortbestaan van de inrichting bijna 15 jaar later allerlei
verwikkelingen opdoemden. Het enige wat de religieuzen des
tijds voor ogen haddden was: vanuit de rooms-katholieke ge
loofsovertuiging voorzien in de enorme behoefte aan 'bedden'
voor zwakzinnige kinderen, die er in die periode in Zeeland nog
was. Na een voorzichtig begin met 10 pupillen, groeide Den Berg
uit tot een officieel erkende inrichting (volgens de algemene wet
bijzondere ziektekosten-abwz) met 106 bedden, waarvan 8 in een
zogenaamd buitenpaviljoen, dat onlangs geopend werd.
De zusters Franciscanessen zijn in de
loop van 1971 na een conflict met de
staf van Den Berg vertrokken en ook
het rooms-katholieke is niet meer zo
nadrukkelijk aanwezig. Maar één ding
is in alle jaren gebleven, problemen
met de ruimte in de oude villa. Talloze
plannen voor vernieuwing van het in
ternaat zijn bekeken. Om in de ergste
ruimte-nood te voorzien, werden
steeds oude panden toegevoegd aan
het hoofdgebouw met inbegrip van
verbouwingen. Voor de samenhang
was dit niet bevorderlijk. Ook de
brandveiligheid kwam in het geding.
Directeur H. E. van Berkel van Den
Berg heeft de verwikkelingen vanaf
1972 meegemaakt. Eerst als verpleeg
kundig directeur en sinds juli '75 als
directeur. „Het is een heel merkwaar
dige ervaring geweest dat er in allerlei
organen over Den Berg gesproken
werd, zonder datje er zelf bij kon zijn",
zegt hij terugblikkend.
In eerste aanleg werd door Den Berg
en de overkoepelende stichting Sami
voz, uitgegaan van complete nieuw
bouw en een uitbreiding van het aan
tal bedden tot 200. Het ministerie had
daar in beginsel mee ingestemd. Er
was ook al een terrein gereserveerd in
de Goese Polder. De officiële plannen
werden in april 1975 gepresenteerd in
een nota over de toekomst van Den
Berg. „De plannen hielden in een open
inrichting, aangesloten aan de woon
wijk, met paviljoens en woonhuizen",
vertelt directeur Van Berkel. Het was
de provincie Zeeland die een stokje
stak voor de plannen van Den Berg. In
juli 1975 schreef waarnemend com
missaris A. J. Kaland een brief aan de
staatssecretaris van volksgezondheid
en de minister van cultuur, recreatie
en maatschappelijk werk (crm). Het
provinciaal bestuur vroeg de bewinds
lieden geen beslissingen te nemen over
nieuwbouw, uitbreiding of vervanging
van zwakzinnigeninrichtingen, ter
voorkoming van overbebedding. De
toestemming voor de nieuwbouwplan-
nen van Den Berg, bleef prompt uit.
Directeur Van Berkel: „We zaten dus
met een nieuwbouwplan, waar we niks
mee konden doen. Dat was wel een
domper en het waren volgens ons al
bescheiden plannen. Niet meer 200
bedden, maar de bestaande 106 bed
den, met inbegrip van een aantal wo
ningen in de wijk. In de eigenlijke in
richting zouden 84 bedden komen.
Overigens hoorden we alleen via
inside-informatde over de brief van de
provincie aan de staatssecretaris en
minister. Officieel wisten we van
niks."
Tegelijkertijd met de nieuwbouw-
plannen van Den Berg, werd er ge
praat over de sanering van het bed
denbestand in de provincie. De be
sturen en directies van De Sterre
(Clinge), Vijvervreugd (Middelburg)
en Den Berg (Goes/Den Bosch) gingen
om de tafel zitten, om zich te beraden
over de toekomst „Daarbij zijn ook
de nieuwbouwplannen van Den Berg
aan de orde gekomen. Tijdens de be
sprekingen bleek dat de meerderheid
niet de verantwoording wilde dragen
over een gunstig advies voor onze
nieuwbouw, met name vanwege het
mogelijke beddenoverschol", aldus
de heer Van Berkel. „Wel werd onder
kend dat er vernieuwbouw nodig zou
zijn."
De situatie half 1976 vernieuwbouw
leek nog de enige haalbare mogelijk
heid. nieuwbouw kon wel worden ver
geten Achteraf is directeur Van Ber
kel niet ongelukkig met deze ontwik
keling. „We waren er aan de hand van
andere inzichten in de zwakzinnigen
zorg ook achter gekomen dat blijven
zitten op de huidige locatie met verve
lend zou zijn. We zitten er beter dan in
de Goese Polder, vanwege de betere
opname-mogelijkheden in de gemeen
schap van Goes. In september 1976
hebben we weer een werkgroep ge
vormd, met als opdracht, de mogelijk
heden bekfjken om de situatie in de
's-Heer-Hendrikskinderenstraat ver
antwoord aan te passen. We zijn snel
met een rapport gekomen en dat kon
ook omdat er al de nodige gegevens op
tafel lagen. Bovendien heeft Samivoz
een goed apparaat en know-how om
Tekst: Rinus Antonisse
Foto's: Charles Strijd
In de opzet van de niewe plannen zal er voor de bezigheidstherapie meer ruimte beschikbaar komen.
In de afgelopen maanden is er uitvoerig gepraat over
de toekomst van de zivakzinnigeninrichting in Zee
land: de Sterre in Clinge. met 253 bedden, huize Den
Berg in Goes met 106 bedden. Vijvervreugd in Middel
burg met 288 bedden en de dependance Ipenoord in
Oostkapelle met 22 bedden. In Middelburg is er ook
nog huize Veerse Singel met 14 bedden, maar dat is een
justitiële inrichting'. Het totaal aantal bedden in de
provincie komt op 713. Volgens de jongste landelijke
normen mogen er in Zeeland maar 598 plaatsen zijn
I1.8 bed per 1000 inwoners).
Twee commissies van de provinciale raad voor de
volksgezondheid hebben zich over de situatie van de
zwakzinnigen-voorzieningen gebogen, mede op ver
zoek van gedeputeerde staten van Zeeland. In het
rapport van de commissie komen drie mogelijkheden
naar voren om 'n einde te maken aan de overbebed
ding sluiting van huize Den Berg in Goes, verminde
ring van bedden in óf de Sterre óf Vijvervreugd en als
derde keuzevermindering van bedden in zowel de
Sterre als Vijvervreugd.
In een besloten vergadering, nam de provinciale raad
de aanbevelingen uit het rapport over, zonder daarbij
overigens uit een van de drie mogelijkheden een keuze
te doen Aan gedeputeerde staten werd overgelaten op
welke wijze het beddenbestand moet worden gesa
neerd.
Een en ander heeft voor de nodige opschudding ge
zorgd. Met name vanuit huize Den Berg in Goes - im
mers bedreigd met sluiting - kwamen er veel reacties.
Gewezen werd onder andere op de functie van het
internaat in het totaal van de Zeeuwse zwakzinnigen
zorg. de werkgelegenheid voor ruim honderd perso
neelsleden en de verbindingen met bijvoorbeeld een
Deltaschool voor zeer moeilijk lerende kinderen in
Goes. Tijdens de behandeling van de provinciale be
groting voor 1977 in de Zeeuwse staten, werd er door
verschillende woordvoerders aandacht gevraagd
voor de onzekere situatie die er met name rond huize
Den Berg ontstaan was. Gedeputeerde J van den Bos
van volksgezondheid maakte aan alle onzekerheid
een einde door duidelijk te maken dat gedeputeerde
staten een sluiting van huize Den Berg met overwegen
Opluchting alom en in Den Berg ging de vlag uit Ou
ders en directeur kijken terug op de achterliggende
penode en vertellen over de plannen die er bestaan om
Den Berg (nu een verouderd en brandgevaarlijk insti
tuut i te vernieuwen.
dergelijke zaken uit te werken", stelt
de heer Van Berkel. Voor de vemieuw-
bouwplan heeft het bestuur van Sami
voz inmiddels het licht op groen gezet:
de architecten Schellekens en Van
Niekerk uit Den Bosch hebben op
dracht gekregen om een schetsplan uit
te werken. Als dat plan er is. zal een
nieuwe aanvrage naar de staatssecre
taris van volksgezondheid gestuurd
worden. Dan zal ook blijken of de toe
komst van huize Den Berg definitief
verzekerd zal zijn.
In het vemieuwbouwplan wordt uit
gegaan van een verbouwing en gedeel
telijke nieuwbouw op de plaats van de
huidige inrichting. Het bestaande
straatbeeld zal zoveel mogelijk ge
handhaafd worden. Omdat het inter
naatsleven tijdens de verbouwings
toestanden normaal door moet kun
nen gaan, zal er een tijdelijke voorzie
ning gebouwd moeten worden. Direc
teur Van Berkel: „Zo'n voorziening is
trouwens toch hard nodig, omdat er
momenteel een grote groep in een ba
rak huist, waarvoor de naam 'keet'
niet misplaats is."
Vernieuwbouw
De heer Van Berkel benadrukt dat bij
de vernieuwbouw meer garanties
aanwezig zijn om het huiselijke karak
ter van het internaat te behouden,
terwijl ook de kosten aanzienlijk lager
zullen liggen dan complete nieuw
bouw. In dit kader wijst dc directeur
van Den Berg op de psychiatrische in
richting in de Friese plaats Franeker.
„Ze hebben daar midden in de stad een
prima voorziening gemaakt. We heb
ben er veel vergelijkingspunten ge
vonden. Vernieuwbouw kan dus zon
der meer. zelfs zodanig dat we een in
ternaat kunnen krijgen met een heel
moderne opzet: woningen voor zwak
zinnigen met aanpassingen naar ge
lang de handicap en dat midden in de
stad", betoogt de heer Van Berkel.
„Het. streven is om in het najaar van
1977 met de eerste fase te beginnen en
dan moet wel de tijdelijke voorziening
al eerder klaar zijn."
Of de plannen volgend jaar uitge
voerd kunnen worden hangt in be
langrijke mate af van de snelheid
waarmee ze door de ambtelijke mo
lens zullen gaan. Het schema dat
daanoor bestaat, rekent met een
reeks maanden. De plannen moeten in
twaalfvoud naar het ministerie en
and ere organen, zoals het college voor
ziekenhuisvoorzieningen, gedepu
teerde staten, de inspectie volksge
zondheid. het ziekenfonds, en derge
lijke. Voordat de goedkeuring dan af
komt, gaan er minstens 6 maanden
overheen. En dan moet er nog ge
werkt worden aan bestek, voorberei
dingen en aanvraag bouwvergun
ning, waarmee.ook nog eens een zestal
maanden gemoeid is. Directeur Van
Berkel hoopt er het beste van.
Huize Den Berg behoort tot de St-
Jozefstichting, die weer onderdeel is
van de stichting samenwerkende in-
stitutenvoorzorgvereniging.gevestigd
in Den Bosch. Het zwaartepunt van de
werkzaamheden van Samivoz ligt
duidelijk in Noord-Brabant: Zeeuwse
vestigingen zijn er in RUland-Bath
(Werfkampen) en Goes (St-Maarten in
Groe. Maria Terweel en Den Berg). In
het bestuur van Samivoz zitten nog
geen Zeeuwen en de heer Van Berkel
vindt dat wel eens een nadeel, „vooral
als je ziet dat andere stichting in 't
Zeeuwse toch voordeel kunnen heb
ben van het goed ingevoerd zyn van
bestuursleden in de hele Zeeuwse si
tuatie." Volgens de heer Van Berkel is
er in Zeeland sprake van een wat on
genuanceerde opstelling ten aanzien
van de stichting Samivoz Hij vindt
dat niet terecht en teleurstellend.
„Samivoz heeft nu twin tig j aar enorme
witte vlekken opgevuld in de gezond
heidszorg. ook in Zeeland Dat is nogal
rigoreus gebeurd, maar de activiteiten
zijn ingegeven door een stuk sociale
bewogenheid.
Nu ondervinden we in Zeeland wel een
zekere aversie tegen Samivoz. Dat is
misplaats", meent directeur Van Be
rkel. „Al geef ik toe dat Samivoz mis
schien in Zeeland wat meer aan het.
imago zou moeten doen. Ook het
idee dat er ergens ook nog iets van een
levensbeschouwing mee te maken
heeft en natuurlijk ligt er ook een
machtenspel aan ten grondslag." De
heer Van Berkel stelt voorop dat Sa
mivoz geen concurrent mag zijn van
bijvoorbeeld de stichting verpleeg- en
.rusthuizen Zeeland (met onder andere
Vijvervreugd). „Wel "kan de verhou
dingvoor mijn gevoel wat wanner zijn.
vooral ook bestuurlijk", aldus de di
recteur van Den Berg
Ze waren stomverbaasd, de leden van het oudercomité van de
Goese zwakzinnigeninrichting huize Den Berg. De ouders
hielden zich druk bezig met het meedenken over de plannen
voor de nieuwbouw of vernieuwbouw van de inrichting en
ineens kwam het rapport op tafel vallen van de Zeeuwse raad
voor de volksgezondheid over het terugbrengen van het aan
tal bedden in de zwakzinnigeninternaten in Zeeland. Als één
van de keuzemogelijkheden om tot sanering te komen, werd in
het rapport aangevoerd: sluiting van huize Den Berg, waar
door in een klap 106 bedden zouden wegvallen. Voor de leden
van het oudercomité kwamen de berichten als de bekende
donderdslag bij heldere hemel.
„We dachten eerst: hoe kan dat nou
toch? Er zijn al volop plannen ge
maakt voor de toekomst van Den
Berg en dan zo'n rapport. We zijn er
bijzonder van geschrokken", vertel
len voorzitter D. Dokman (uit Zierik-
zee) en secretaris mr. W. H, L. Jurgens
(uit Breda) van het zeven leden tel
lende oudercomité. „Tijd om in actie
te komen hadden we eigenlijk niet.
Maar op het moment dat wij ons het
gevaar van de situatie echt bewust
werden, kwamen gelukkig de uit
spraken van gedeputeerde Van den
Bos naar voren. Daar waren we heel
blij mee."
Gebrek aan inzicht waar en door wie
nu in feite de beslissingen genomen
worden over de toekomst van de
zwakzinnigenintematen. is volgens
de heren van het oudercomité de
voornaamste reden van de verras
sing en verbazing die bij de ouders
teweeg is gebracht. Voorzichtig for
mulerend zegt de jurist Jurgens: „In
deze gecompliceerde wereld van be
sluitvorming, is het toch wel storend
datje als individu moeilijk achter het
proces van besluitvorming komt.
Dat vind ik beangstigend." En voor
zitter Dokman: „Hadden wij van te
voren geweten dat er aan plannen
gesleuteld werd, dan hadden wij als
oudercomité onze activiteiten an
ders doen verlopen. Dan hadden we
meer in Middelburg gezeten, dan bij
Samivoz in Den Bosch."
De leden van het oudercomité wijzen
erop dat men al enkele jaren geleden
betrokken werd bij complete nieuw
bouwplannen. op een terrein in de
nieuwbouwwijk Goese Polder. „We
hebben daar als oudercomité in
meegedacht. Later zijn die nieuw
bouwplannen gewijzigd in een reno
vatieplan en weer later in een aan
passing op bescheiden schaal. Ook
daar hebben we ons als ouders mee
mogen bemoeien. Achteraf blijkt dat
alle plannen te voorbarig waren en
daar werden we ineens mee gecon
fronteerd", aldus mr. Jurgens. „Plot
seling kwam er een orgaan naar vo
ren. waarvan wy eigenlijk nooit had
den beseft dat het zo n belangrijke
stem in het kapittel had: plotseling
bleek dat de provincie ook nog wat te
zeggen had."
Het oudercomité is dus als het ware
overrompeld: het rapport van de
Zeeuwse raad voor de volksgezond
heid was niet tevoren doorgesproken
met de betrokken inrichtingen. Wel
hadden de directies van de Sterre,
Vijvervreugd en Den Berg tevoren
hun zienswijze op papier mogen zet-
ten en daarin werd uitgegaan van een
geleidelijke en 'natuurlijke' vermin
dering van het beddenbestand. De
gang van zaken is voor het ouderco
mité echter geen aanleiding om nu
alles maar op z'n beloop te laten. In
tegendeel, de ouders zijn heel nad
rukkelijk achter het voortbestaan
van huize Den Berg gaan staan. „Wij
zijn zonder enig voorbehoud en zon
der enige twijfel voor het behoud van
Den Berg. Het is een klein internaat,
met overzichtelijkheid. Er is een in
tiem verband, dat is een van de be
langrijkste wezenskenmerken. Als je
als ouder binnenkomtLdan kent men
je. Het grote en onpersoonlijke'
overheerst in Den Berg niet. Dat is
heel belangrijk als je je kind in een
internaat aflevert Bovendien hou je
door het huiselijke en het in time toch
de contacten veel makkelijker aan",
betogen de heren Dokman en Jur
gens. „Huize Den Berg kun jeizien als
een directe lyn tussen je eigen huis."
De voormannen van het ouderco
mité benadrukken dat veel ouders
een bewuste keuze voor het Goese
internaat gedaan hebben. Mr. Jur
gens: „Vlakbij mijn woonplaats
Breda is een gloednieu wzwakzinnige-
nintemaat gekomen. Als ik bij wijze
van spreken zeg: ik wil dat m'n
zoontje daar opgenomen wordt, dan
gebeurt dat morgen. Maar het feit
dat ik dat niet gedaan heb, zegt
dacht ik wel genoeg." Voorzitter
Dokman vindt in dit verband dat aan
de belangen van de ouders bij het op
zetten van een saneringsplan te
weinig aandacht is besteed. ..Er
wordt voorbijgegaan aan de offers
die de ouders willen brengen met het
oog op de verzorging en gewenning
van hun kind", zegt hij.
Door het oudercomité zullen in de
komende penode enkele activiteiten
op touw gezet worden. Er gaan brie
ven naar de minister van volksge
zondheid en Samivoz, de overkoepe
lende stichting waartoe Den Berg
behoort. In die brieven zullen de ou
ders aandringen op spoedige toe
stemming voor uitvoering van de
vemieuwbouwplannen. „Wij hebben
wel de overtuiging dat onze activitei
ten iets uithalen Er wordt wel geluis
terd naar de ouders. Het is duidelijk
dat men zich geen buil wil vallen aan
de ouders", stelt de heer Jurgens
„Dat vind ik juist ook. De ouders
blijven verantwoordelijk voor hun
zwakzinnige kind. Dan kan men de
ouders niet bewust of onbewust bui
tenspel zetten." Als slecht voorbeeld
van het luisteren naar de wensen van
ouders van zwakzinnige kinderen,
noemt mr. Jurgens de beruchte
Dennendal-affaire van 'n jaar gele
den, waarbij de belangen van de pu
pillen danig in het nauw kwamen.
Over het inschakelen van de ouders
bij het gebeuren in huize Den Berg
zelf, zijn de leden van het ouderco
mité vol lof..In Den Berg wordt tevo
ren alles met de ouders doorgespro
ken, hetzij vanzelf, hetzij op aan
drang. En een vertegenwoordiger
van het comité woont altijd de staf
vergaderingen bij, het overlegorgaan
waarin het beleid bepaald wordt We
kunnen daar als ouders een belang
rijke rol in spelen", vertelt de heer
Dokman. Dat is dan volledig in over
eenstemming met het officiële reg
lement voor het functioneren van het
oudercomité Als doel wordt daarin
genoemd: het behartigen van de be
langen van de ouders en voogden
met betrekking tot de behandeling
en het verblijf van de kinderen in
huize Den Berg en het adviseren in
alle aangelegenheden die de belan
gen van de kinderen betreffen.
Die doelstellingen worden sinds no
vember 1972 door het oudercomité
nagestreefd, nadat de oorzaak van
een comité onderstreept was door
moeilijkheden over de positie van de
zusters Franciscanessen in Den
Berg. „Het oudercomité is geboren
uit een incident. Er waren al enkele
stekkengestokenomtoteencomitéte
komen, maar door de problemen
rondom het vertrek van de religieu
zen is dat versneld. We hebben toen
gezegd, het is een goede zaak om de
inbreng van de ouders in een officië
lere vorm té gieten", aldus voorzitter
Dokman. Hij en mr. Jurgens roemen
de samenwerking binnen het comité,
waarin het verloop niet erg groot is:
sinds de oprichting zijn er twee wisse
lingen geweest en dat nog, omdat de
kinderen van die ouders uit huize
Den Berg waren vertrokken. Beide
heren vinden dat het comité heel
duidelijk ook als een 'klankbord'
voor de ouders fungeert; problemen
kunnen worden besproken en wor
den doorgespeeld. „We zijn beslist
geen pressiegroep. Als je een verge
lijking van onze functie wilt maken,
dan zou je terug kunnen gaan naar de
landelijke ouderverenigingen op het
gebied van de zwakzinnigenzorg,
met dien verstande dat wij heel
plaatselijk bezig zijn", meent de heer
Jurgens. „We onderkennen dat de
ouders een hele belangrijke stem
moeten hebben ten aanzien van een
tehuis. Natuurlijk handelen wij dan
naar buiten toe misschien wel eens
wat op doordrammen, maar zo zien
wij het beslist niet. Het is een gevolg
van het feit dat er gelukkig naar de
ouders geluisterd wordt."
De leden van het oudercomité geven
grif toe dat de ouders de zaken in het
tehuis niet vanuit een deskundige
opstelling kunnen benaderen. Zij
vinden dat trouwens niet zo'n groot
bezwaar. „Je bekijkt de kwaliteit van
de zorg natuurlijk vanuit een klein
gezichtsveld, namelijk je eigen kind.
Je kijkt of dat kind goed verzorgd
wordt. Ik denk dat de meeste ouders
niet verder zullen komen", verduide
lijkt secretaris Jurgens. En voorzitter
Dokman voegt daaraan toe: „Je kunt
moeilijk aan 'n vergelijkend waren
onderzoek gaan doen. De mond-
tot-mond-reclame speelt een rol bij
de keuze van een inrichting. Er kan
een rol bij de keuze van een inrich
ting. Er kan een zekere roep uitgaan
van de eigen ervaringen. En de klein
schaligheid spreekt bij Den Berg bij
zonder aan. Er is een stukje privacy
en een waarborg voor herkenning."
De twee heren van het oudercomité
zien overigens wel een nadeel van een
kleiner tehuis. „Er worden voor het
aanstellen van personeel bepaalde
normen gehanteerd. Bijvoorbeeld
voor een full-time maarschappelijk
werker. In een klein instituut haal je
die norm niet. Dat ligt niet aan het
huis hoor, maar aan de normen. Wel
vindt er vrij frequent huisbezoek
plaats bij de ouders. Helaas zal de
begeleiding wegens tijdgebrek dan
meestal verwijzend moeten zijn",
menen de heren Dokman en Jurgens.
Zij willen nog wel kwijt dat de onze
kerheid over het voortbestaan van
Den Berg niet alleen by de ouders
leefde, maar ook bij de personeelsle-
den._ „Je merkte dat het ook een
beetje door ging spelen in de sfeer
van het huis. met alle gevolgen van
dien."
D. DOKMAN
H. L. JURGENS
