MENTEN DEED NOG ZELFMOORDPOGING Kunstveiling werd Menten noodlottig ZUCHT VAN VERLICHTING IN HET LAND NA AANHOUDING [PZCX Plan voor reis naar New York verijdeld shopping center POLITIE GEEFT TOE: 'GOUDEN TIP' AFKOMSTIG VAN KNOOP Politiemensen konden niet diréct mee Vreugde in commentaren op arrestatie binnen-buitenland H WOENSDAG 8 DECEMBER 1976 i Van ome correspondenti ZÜRICH-DEN HAAG - De van oorlogsmisdaden verdachte Blari- cumer Pieter Nicolaas Menten is net niet opnieuw aan arrestatie ontkomen. Hij was van plan woensdagochtend op een vliegtuig naar New York te stappen, maar werd gisternacht in Zwitserland aangehouden. Menten ligt op het ogenblik in het kantonale ziekenhuis in Zurich. Menten heeft na zijn aanhouding maandagnacht door de Zwitserse politie nog geprobeerd op het politiebureau van het plaatsje Uster bij Zurich zelfmoord te plegen door een overdosis slaaptabletten te slikken. Een woordvoerder van de politie in Zurich verklaarde dinsdagmiddag dat de Nederlander meteen naar een ziekenhuis is overgebracht nadat de poging ontdekt was. Volgens de zegsman zal Menten. die inmiddels buiten levensgevaar verkeert, zo spoedig mogelijk worden overgebracht naar een gevangenis in het kanton Zürich. De pillen waren door zijn vrouw meegegeven kort voordat hij door de politie werd meegenomen. Menten is suikerpatiënt en had daarom gevraagd me dicijn daarvoor te mogen innemen. Daarbij moet hij ook de (kalmerings)tabletten hebben ingenomen. NEDERLANDSE POLITIE KAN ONDERZOEK BEGINNEN Dat Menten van plan was naar New tatie van haar man'fors tekeer*. Bij het York te gaan, bleek uit notitieblaadjes zien van Knoop had Menten hem toege- die in de hotelkamer van de Blaricumer roepen: "Vuile rot jood. communist", werden gevonden. Men trof er voorts De justitiële autoriteiten in Nederland thans het Russische Lwowi kunnen vergaren. Tijdens het debat in de tweede kamer over de ontvluchting van Menten zei minister Van Agt op 17 november dat een telegram was binnengekomen van de Russische autoriteiten principe toestemming werd gegeven gehoord. .««raraer*. aan de Nederlandse justitie om ter plaatse een onderzoek in te stellen. Binnen twee weken zouden concrete nadere mededelingen daarover van Russische zijde worden gedaan. Tot dusver heeft het ministerie van justitie echter nog niets naders van de Russen hotel garm veel Nederlandse kranten en recente nummers van Accent aan. De auto waarmee de Mentens hebben gereisd is bij het hotel teruggevonden. De arrestatie van de Blaricumse miljonair-kunstverzamelaar heeft alom voor opluchting gezorgd. Minis ter Van Agt liet gistermiddag weten verheugd te zijn dat de 'opsporing tot de aanhouding heeft geleid". Menten werd door de Zwitserse politie gepakt in hotel Illuster in Uster (bij Zu rich). Dat gebeurde op aanwijzing van Hans Knoop, de hoofdredacteur van het weekblad Accent, die de affaire-Menten enige maanden geleden weer oprakelde. Drie Nederlandse politiefunctionaris sen waren bij de arrestatie aanwezig. Iers Menten logeerde sinds 23 november in bet hotel. Volgens hoteleigenaar Reber leefden Picter Menten en zijn vrouw Mcta zeer teruggetrokken. Alle maal tijden werden op de kamer gebruikt en de twee kwamen nauwelijks naar bui ten. Zij stonden ingeschreven onder de naam Minton. Pieter Menten beschikte over Ierse papieren. In de Ierse repu bliek heeft Menten een groot landhuis. Reber en het hotelpersoneel wisten tot aan de arrestatie niet dat zij Menten in huis hadden. Het Zwitserse ministerie van justitie liet dinsdagochtend weten dat Nederlandse politiemannen het recht zullen krijgen Menten te verhoren. Dat zou dan moe- tewgebeuren in aanwezigheid van Zwit serse politiefunctionarissen. De Nederlandse opsporingsinstanties hadden in hun speurtocht niet eerder aanwijzingen gekregen over de moge lijkheid dat Menten in Zwitserland zou zitten. Zij werden maandag tegen de avond over de verblijfplaats van Menten geïnformeerd door Knoop, die zelf een tip had gekregen van een collega van het Duitse weekblad Der Stern, die in Zwitserland was ingeschakeld. Politie Knoop: „Ik liel welen dat ik met het eerste vliegtuig naar Zürich zou ver trekken. Ik drong erop aan politiefunc tionarissen mee te sturen. Aanvanke lijk adviseerde men mij alleen te gaan om zekerheid te hebben dat Menten in derdaad in Zwitserland was, alvorens politiemensen naar Zürich zouden gaan. Nogal verwonderlijk, daar mijn tipgever zeer betrouwbaar was. Na enig aandringen gingen kapitein Bor- dewijk. dc chef van het onderzoek steam. en nog twee politiemannen mee", aldus Knoop. Commissaris Peters van de rijksrecher che daarover: ..Het is me nogal wat om zomaar een paar politiemensen naar Zwitserland te sturen Als het nou de eerste tip was geweest, maar we hadden de laatste dagen nogal wat meldingen binnen gekregen die allemaal bestem peld werden als de gouden tip". Het ligt op onze weg alert te zijn en niet onmid dellijk al te enthousiast te leageren. Vandaar dat er enige aarzeling was" De aanhouding van Menten door de Zwitserse Kantonalpolizei is geschied op grond van het verzoek tot arrestatie en uitlevering dat Nederland na de ver dwijning van Menten de wereld in stuurde Menten zou maandag 15 november doo. de rijkspolitic worden gearresteerd. Hij bleek gevlogen toen de arrestatie- ploeg bij zijn villa in Blaricum arri veerde. Menten bleek de avond tevoren per auto te zijn vertrokken, naar alle waarschijnlijkheid direct naar Zwit serland. Knoop heeft aanwijzingen dat Menten in verschillende Zwitserse ho tels heeft overnacht. Menten wordt er van verdacht schuldig te zijn aan de dood van een deel van de bevolking van de toentertijd Poolse (thans Russische) dorpen Urycz en Podhoroce. Gebroker, 7 Bij zijn arrestatie in Uster was Menten een "gebroken" man. Hij verzette zich niet. maar zijn vrouw ging bij de arres- kunnen zich nu volledig gaan richten op het aanvoeren van bewijsmateriaal tegen Menten, dat moet dienen voor een proces tegen de Blaricumse miljonair-kunstverzamelaar. De top van het departement van justitie is er nog steeds niet van overtuigd dat het bewijsmateriaal tegen Menten vol doende is om Menten op dit moment gevangen te houden. Zelfs het zeer be lastende materiaal dat twee rijksre chercheurs onlangs uit Polen hebben meegebracht, schijnt niet voldoende te zijn om aan te tonen dat Menten inder daad persoonlijk opdracht heeft gege ven tot of heeft deelgenomen aan massa-executies van joden. Alles hangt af van het bewijsmateriaal dat rijksre chercheurs in het vroegere Lemberg Persfotografen verdringen zich voorde ingang van hotel Illuster waarin Men ten verbleef SCHIPHOL - „De politie was niet moeilijk te bewegen om mee te gaan. De bereidheid was even groot als bij ons jour nalisten. Alleen Iconden wijdirert weggaan.en ltijde politie ligt dat nou eenmaal moeilijker. Daar moeten eerst een groot aantal formele zaken worden afgehandeld". Met deze woorden nam dinsdagmiddag Accent-journalist Hans Knoop de politie in bescherming. Eerder had hij zich wat kregelig uitgelaten over de te langzaam draaiende molens hij justitie. Op een persconferentie op Schiphol, direct na dat hij, fotograaf Guus de Jong en enkele politiemensen onder leiding van stafman Bordewijk terug waren gekomen uit Zwitserland, draaide hij dat weer terug. De heer Bordewijk: „Wij hadden wel heteen en ander gehoord uit Zwitserland, maar de gouden tip was afkomstig van Knoop. Menten heeft Zwitserland gekozen omdat hij ervan overtuigd was dat hij dan niet zou kunnen worden uitgele verd. Hfj had een heie stapel fotokopieën bij zich waarin de Zwitserse bepalingen dienaangaande staan beschreven. Hij was dan ook eigenlijk verbaasd min of meer geschrokken toen wij hem arresteerden. Hij was helemaal niet agressief Neen. dat was meer zijn vrouw. Die zei nog dingen als: je moet blijven vechten". De uiteindelijke arrestatie is te danken geweest aan een in formant van het Westduitse weekblad Der Stem. dat nauw met Accent in deze zaak heeft samengewerkt. Hans Knoop: „Wie deze informant is. kan ik niet zeggen, want hij wil ano niem blijven. We kregen van hem wel het exacte adres, het hotel met kamemummer en alles erbij. Wij zijn daar met de Nederlandse en de Zwitserse politie, die alle medewerking gaf. naar toegegaan Om half twaalf maandagnacht werd Menten gearresteerd. Op dat moment las hij in bed. Ik heb ypie York Politieman Bordewijk: bijzondere dingen a en er was wat geld. r i papiertje met a .In de hotelkamer hebben we geen •troffen. Er lagen wat documenten. niet opvallend veel. Verder vonden Rekeningen. Kennelijk was Menten i plan met een TWA-vlucht op 8 deeember naar New York te gaan. Vlak voordat we uit het hotel weggingen, op weg naar het politiebureau, gaf Mentens vrouw hem nog gauw een doosje met pillen, die hij tegen suikerziekte nodig heeft. Dat zijn vermoedelijk de pillen geweest, waarmee hij later geprobeerd heeft zelfmoord te plegen". Menten heeft eerst de 23e in het hotel geboekt. De politie vermoedt dat hij toen hij zondag de 14ezijn villa in Blaricum verliet, vrij snel de twee grenzen die tussen Nederland en Zwitserland liggen, heeft gepasseerd. Waar hij onderweg stops heeft gemaakt, waar hij tussen de 15e en de 23e heeft gezeten, is de politie nog niet bekend. Wel is zijn Simca ter ug gevonden in een particuliere garage vlakbij het hotel waar Menten logeerde. Tijdens de persconferentie werd voor Hans Knoop een grote fles champagne neergezet. Een der aanwezigen: „Van minis ter Van Agt?" Hans Knoop: „Neen. maar ik moet nog wel zeggen dat het een wat cynische toevalligheid is, dat Accent, vlak voordat we naar Zurich vertrokken, een brief van Van Agt heeft gekregen. Daarin heeft hij aangekondigd dat hij er niet over piekert Accent zijn excuses aan te bieden voor de sneren die hij ons in de kamer heeft gegeven". Op Schiphol arriveerde dinsdagmorgen Accent-hoofdredacteur Hans Knoop, op wiens aanwijzing de voortvluchtige oorlogsmisdadiger Pieter Menten in Zwitserland kon worden gearresteerd Foto van links naar rechts, net terug uit Zwitserland: Hans Knoop, fotograaf Guus de Jong en kapitein Bordewijk van de rijkspolitie. DEN HAAG - Hans Knoop, journa list van het weekblad Accent, is het begin en het slot geweest van wat is uitgegroeid tot de zaak-Menten. Pie ter Nicolaas Menten zelf startte in feite het hernieuwde onderzoek naar zijii oorlogsverleden, toen hij in juni van dit jaar een deel van zijn gigantische verzameling kunst schatten op de veiling wilde bren gen. Toen de Israëlische journalist Haviv Kanaan dat las. kwamen al lerlei oude herinneringen weer bij hem boven. AI in 1950 had hij uitge breide artikelen geschreven over Menten, die hij nog uit Polen kende. Goed kende, want Menten was. dat stond voor Kanaan vast. verant woordelijk voor de moord op een groot deel van zijn familie. Kanaan groef de zaak weer op in zijn eigen krant, de Haaretz. Het week blad Accent, en TROS-Aktua werden op Kanaan's artikel attent gemaakt en vanaf dat moment was er 'een zaak-Menten. Vooral de naspeurin gen van Hans Knoop leverden een grote hoeveelheid voor Menten uit erst belastend materiaal op. Aan vankelijk ontkende Menten alles. Hij ontving journalist, na journalist, en wees hen erop dat in 1949 de be schuldiging van moord op Poolse jo den niet. kon worden bewezen. ..In tegendeel'zou hij een aantal malen zeggen, „ik heb juist veel joden het leven gered". Knoop vond intussen dermate veel bewijzen tegen Menten. dat volgens hem een hernieuwd onderzoek tegen de miljonair moest worden begon nen. Het ministerie van justitie liet aanvankelijk weten, daartoe geen aanleiding te zien. Beicijz* en Later begon, onder dwang van steeds meer en overtuigender be wijsmateriaal. aanvankelijk op be seheiden schaal toch een vooronder zoek tegen de Blaricumse multimil jonair. Knoop vond inmiddels in Po len nieuwe bewijzen tegen Menten. Het beeld van het verleden van Pie ter Menten tekende zich scherper en scherper af. Menten. zo bleek uit do cumenten. was in Polen SS'er ge weest. Een zakelijk meningsver schil. dat terugging tot voor de oor log met de familie Isaac Pistiner. die in de buurt van het toen Poolse, nu Russische. Lemberg woonde, was door Menten in 1941 op bloedige wijze beslecht. Het gezin en een groep van naar schatting 100 joden werd onder zijn commando geëxe cuteerd. Op het moment dat Knoop voor nasporingen in Rusland was. werd juist het massagraf, met daarin de resten van de door Menten om het leven gebrachte joden, geopend. Met foto's en documenten keerde de Accent-joumalist naar Nederland te rug. Hij sprak met justitie af. dat hij met publikatie nog even zou wach ten. zodat het onderzoek naar het verleden van de miljonair kon wor den afgerond. Woensdag 17 novem ber zouden de gegevens In de open baarheid worden gebracht, de maandag daarvoor wilde justitie Menten in zijn huis in Blaricum ar resteren. Tevergeefs, want hij bleek met de noorderzon te zijn vertrok ken. De zaterdag daarvoor was hij nog gesignaleerd. Zondagavond moet hij vertrokken zijn. vermoede lijk met medeneming van documen ten en kostbaarheden. Ontsnapping De ontsnapping van Menten wekte verbijstering door liet hele land. Waarom was zijn paspoort niet in gehouden? Waarom was zijn huis niet in de gaten gehouden? Was hij getipt? Het waren maar een paar van de vragen die bij velen opkwa men. Het waren ook de cruciale vra gen die minister Van Agt (justitie) moest beantwoorden. Op het mo ment van de geplande arrestatie was hij in Roemenië. Dit bezoek moest hij afbreken. Donderdag de 18e vond een kamer debat over de zaak-Menten plaats. Van Agt legde een lange verklaring af. waarin hij antwoord gaf op vragen van onder meer de kamerleden Geurtsen. Kosto en De Wolff Hij kreeg het zwaar te verduren. Van di verse kanten werd zelfs zijn aftreden geëist. De bewindsman voerde als voornaamste verdediging voor het late justitiële ingrijpen aan. dat er nog onvoldoende aanwijzingen wa ren om Menten te arresteren. Verder zegde hij een intern onderzoek toe naar de gang van zaken op justitie Een tekenende volzin uit de rede Van Agt' .ik hoop duidelijk te hebben gemaakt, en besef heel wel in welke eigenlijk hulpeloze positie ik hier voor u sta. Mijnheer de voorzitter, ik meen dat voluit, ik vraag uw begrip daarvoor in volle ernst dat dat zo is Van Agt ontkende dat hij van tevo ren wist dat de arrestatie van Menten ophanden was. Knoop bestreed dat direct Volgens hem was de minister van justitie de donderdag voor de geplande arrestatie aanwezig bij overleg over de zaak-Menten op het departement. Later zou Knoop die beschuldiging intrekken Zeker werd later wel. dat Van Agt viak voor zijn vertrek een map met daarin gege vens over de zaak-Menten over het hoofd moet hebben gezien, KVP Inmiddels verschenen in de pers ar tikelen. die suggereerden dat Men ten banden zou hebben met de KVP. Zo zou hij 200.000 gulden in de partij-kas hebben gestort. Opgera keld werd ook dat een prominente KVP'er als Kortenhorst. destijds voorzitter van de tweede kamer, in het verleden Mentens verdediging had geleid. Menten zelf bleef intussen zoek. De wildste veronderstellingen deden de ronde. Hij zou naar Zuid-Amerika zijn gegaan, hij zou in Bangkok zijn gesignaleerdin Ierland, waar hij een huis heeft, werd gezocht. Uit een voorlopig rapport van de Amster damse procureur-generaal mr. J. F. Hartsuiker bleek inmiddels, dat jus titie Menten had laten ontsnappen. De fouten in de zaak-Menten noemde Hartsuiker 'bedrijfsblindheid'. In de kamer was men niet tevreden over het rapport, Algemeen was men van oordeel dat te veel vragen onbeant woord bleven Bekend werd dat justitie overleg had gepleegd over de arrestatie van Menten in een café waar de Blari cumse miljonair zelf geregeld kwam. Verbazing wekte het ook, dat een ex-huishoudster van Menten door justitie was gebruikt als tolk bij het vertalen van Pools bewijs materiaal tegen Menten. Vanuit de oud-illegaliteit werd eind november een actie gestart om Men ten te zoeken Ook Simon Wiesen thai werd bij hetonderzoek ingeschakeld De laatste was ervan overtuigd dat Menten m Zuid-Amerika zat. Meer dan 50 politiemensen warpn verder bij de speurtocht naar Menten be trokken. Een beloning werd uitge loofd voor wie Menten zou vinden Wie die beloning, waarvan de hoogte tot dusver geheim is gehouden, zal krijgen, is nu duidelijk. Hans Knoop was andermaal degene met de beste informatie. DEN HAAG - De arrestatie van de van oorlogsmisdaden verdachte Blari- cummer Menten (771 heeft in het hele land een zucht van verlichting ge bracht. De aanhouding van de kunst verzamelaar in het Zwitserse plaatsje L'ster ontlokte de Amsterdamse procu reur mr. Hartsuiker de ontboezeming dat hij geweldig verheugd is over de arrestatie van Menten. Hij gaf toe na het spoorloos verdwijnen van Menten op de dag voor zijn geplande aanhou ding somber te zijn geweest over de mogelijkheden Menten aan tc houden. Hij zei erop te vertrouwen dat er tussen Nederland en Zwitserland een over eenkomst gesloten kan worden waar door Menten kan worden uitgeleverd. Blijde verbazing bij het tweede kamerlid Kosto van de PvdA. „Eerlijk gezegd, ik had niet verwacht dat Men ten nog zou worden aangehouden". Kosto was woordvoerder van de PvdA tijdens het debat in de tweede kamer over de verdwijning van de Blaricumse kunstverzamelaar. Verder hoop ik dat er geen uitleveringsproblemen met Zwitserland zullen zijn. Maar dat zal wel meevallen, anders hadden de Zwitsers hem niet aangehouden Ook het CPN-kamerlid Wolff stak zijn vreugde niet onder stoelen of banken. „Het eerste dat nu moet gebeuren is dat direct zijn uitlevering wordt gevraagd, zodat hij zo snel mogelijk naar Neder land kan worden gebracht". Het tweede-kamerlid vindt het overigens in teressant om te welen welke stappen de Nederlandse regering nu verderzal gaan nemen „Er blijven natuurlijk nog veel vragen open. Wij moeten ons nu gaan beraden over wat ons verder te doen staat". Andriessen Fractievoorzitter Andriessen van de KVP in de tweede kamer was ingeno men met de arrestatie van de Blari cumse miljonair. Andriessen compli menteerde de hoofdredacteur van het weekblad Accent. Hans Knoop, met zijn speurwerk. De fractievoorzitter zei te hopen dat de vele vragen die rond de verdwijning van Menten zijn gerezen, spoedig kunnen worden beantwoord. Mr. Van Dam. tweede-kamerlid voor de ARP. de man die namens het CDA het woord voerde tijdens het kamerdebat over deze affaire, complimenteerde evenals Andriessen Hans Knoop. Het moet hem grote voldoening geven dat zijn blad. dat de zaak-Menten in de pu bliciteit bracht ook de tip kon geven over de verblijfplaats van de 77-jarige kunstverzamelaar' „Het rechtsgevoel van alle Nederlan ders zal zijn bevredigd", zei mevrouw mr. Kappeijne van de Coppello. die voor de YVD-fraetie het woord voerde tijdens het debat over de affaire- Menten in de tweede kamer. Ook zij hoopt dal de Zwitserse autoriteiten aan Nederland medewerking willen verlenen aan de uitlevering van Men ten. „Als Menten gaat praten, kunnen er hele interessante dingen aan het licht komen". In een telegram compli menteerde VVD-fractievoorzitter Wie gel Accent-hoofdredacteur Hans Knoop met zijn succesvolle inspanning om Menten op te sporen. Simon Wiesenthal. die ook door justitie bij hetonderzoek was betrokken, voelde zich opgelucht, Wiesenthal had de in druk dat Zwitserland Menten wel zal uitleveren In het vei leden hebben an dere landen die geen uitleveringsver dragen met elkaar hadden zich ook soe- i tot uitlevering Het hotelregisier met tn het midden de naam Minton. Onder deze naam had Menten zich ingeschreven. „Ik ben enorm blij voor veel de oud-illegaliteit en de slachtoffers van het nazi-regime dat Menten gearres teerd is. Velen zijn door het kunnen ont snappen van Menten in grote moeilijk heden gekomen, maar door deze arres tatie kunnen die persoonlijke emoties wat verminderen aldus de reactie van Teengs Gerritsen namens het voorma lig verzet. Hij was ook blij omdat door de arrestatie een dreigende verdeeldheid in oud-illegale kringen over het wel of niet voeren van een actie om Menten op te sporen voorkomen kan worden. Daarover zou dinsdagmorgen door het oud verzet in het Centrum '45 in Leiden worden vergaderd. Rohling Mr. Rohling uit Wassenaar, die vroeger een van de onderzoeken tegen Menten heeft geleid en tijdens het proces aan het eind van de jaren '40 door de advo caten van de kunstverzamelaar werd beschuldigd van meineed, zei ongeloof lijk blij te zijn. „Alleen heb ik liern on derschat. Ik dacht dat hij slimmer zou zijn en al uitgeweken was naar een Zuidamerikaans land. Maar dat hij in Zwitserland gepakt zou worden durfde niemand vermoeden. Misschien dat hij opeen vliegtuig naar Zuid-Amerika zat te wachten". „Ik ben verrekte blij dat hij gegrepen is", was de reactie van mr. Besier uit Wageningen Mr. Besier vertegenwoor digde het openbaar ministerie tijdens de processen tegen Menten. Hij zei dinsdagmorgen: „Ik had stellig ver wacht dat hij onbereikbaar zou zijn in een land waarmee Nederland geen uit- leveringsverdrag heeft' Mr. Besier ver wacht overigens moeilijkheden met Zwitserland over de uitlevering omdat zo zei hij. „de Zwitserse autoriteiten ver rekt lastig kunnen zijn". ..Ik kan moeilijk zeggen dat ik blij ben", zei de Israëlische journalist Haviv Ka naan dinsdagmorgen nadat hij over de arrestatie van Menten had gehoord. „Als ik alleen ai denk aan de misdaden die Menten op zijn geweten heeft, dan is blijdschap niet op zijn plaats. Wel ben ik voldaan dat Menten nu gepakt is. Ik hoop dat hij nu eindelijk terecht zal staan". Kanaan ziet in de vlucht van Menten een soort van schuldbekentenis. ..Men ten had op geen betere manier kunnen bewijzen dat de beschuldigingen die ik en anderen tegen hem hebben inge bracht inderdaad juist waren", aldus Kanaan. die ruim een half jaar geleden de zaak-Menten aan het rollen heeft ge bracht door een artikel in de Israëlische kram Haaretz over de rol van Menten in Polen bij de moord op joden. De zaak-Menten heeft tot nu toe in Is raël betrekkelijk weinig aandacht ge kregen. merkwaardig genoeg. Wel was dinsdagmorgen ook in Israël de arres tatie van Menten belangrijk nieuws. Meuten in zijn 'Poolse tijd'

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1976 | | pagina 11