Ome Marien zei in de bedstee
de Max Havelaarop
extw
Uit in Zeeuwsch- Vlaanderen
Nieuw blad duivenliefhebbers
ATLANTIK
SCHWIMMER
MARIJKE SOLO
ROBERTEN
NELLEKE
LEZING
OPPAS
WOENSDAG 24 NOVEMBER 1976
ZEEUWSCH-VLAANDEREN
IK HERINNER MIJ (3)DOOR JOHAN DE VRIES
In de derde aflevering van Johan de Vries' herinneringen staan twee van z'n
ooms. Marien en Ko, centraal.
Deze twee vrijgezellen waren zoons van het echt paar Geelhoedt-van Ves-
sem, voor De Vries 'opa p» opoe van de molen'.
Die mol en stond aan de Polderstraat in Zaamslag en de schrijver bracht er
menig plezierig ogenblik door.
Maar laten we eerst eens kennismaken met oom Marien, die hele stukken uit
de Max Havelaar - z'n lievelingsboek - kon citeren
OVER een zo veelzijdig man als oom
Marien valt veel te vertellen. Hij
was als jongen bestemd voor het on
derwijs en deenigc mogelijkheid om
onderwijzer te worden was voor
hem het volgen van de normaal
school in Axel. Zeker, er was een
kweekschool voor opleiding van
onderwijzers(essen) in Middelburg,
maar noch opa, noch opoe voelden
ervoor hem daarheen te sturen. GE-
lukkig maar, want na een paar jaar
ging Mariens gezondheid achteruit
en dokter Hartman op Zaamslag
(wat valt er over die dokter een hoop
te vertellen, maar daar begin ik hier
aan) adviseerde hem van school te
nemen en hem voor een gezond bui
tenleven te bestemmen. Men was in
die dagen doodsbenauwd voor de zo
gevreesde t.b.c....
Nou, dat buitenleven is Marien best
bekomen, want hij is 87 jaar gewor
den. En al kon hij dat toen nog niet
weten: het heeft ertoe geleid dat zijn
ouders een rustige, onbekommerde
levensavond zijn tegemoet gegaan.
Wil je wel geloven dat ik dit deel van
de beschrijving het moeilijkste vind
van al wat ik tot nu toe de revue heb
laten passeren?
En als je me vraagt: hoe komt dat nu,
dan kan ik alleen maar zeggen dat
deze oom op mij zo'n diepe, blijvende
indruk heeft gemaakt, dat ik bijna
niet weet, waar te beginnen.
Hetklinkteen beetje tegenstrijdig, ik
weet het wel. Maar laat ik een be
paald beeld mogen schetsen dat me
nog de dag van vandaag onver
zwakt voor ogen staat.
Zeven of acht jaar oud, ik logeer en
kele dagen op de molen, 't Is midden
zomer, aan rijp fruit geen gebrek!
Aardbeien, fambozen, bessen, kersen
vroege appels of peertjes te kusten te
keur. Gewapend met zelfgemaakt
boogmetpljlen, dat wil zeggen: sten
gels uit rietmatten van kipperennen
geplukt, dwaal ik door dit paradijs, af
en toe m'n buikje vullend met een of
andere fruitsoort. En vergeet niet: in
volle vrijheid, niet belemmerd door
enig verbod!
'tls avond, natuurlijk bliji ik slapen,
want het is vakantie. Laat wordt de
petroleumlap nog even aangestoken
en dan gaan opa en opoe en wat later
oom Marien naar bed. Daar hoefden
ze waarachtig niet ver voor te lopen,
want in de woonkamer waren twee
bedsteden ingebouwd, met daar tus
senin 'n spinde. Je zult misschien
vragen: wat is een spinde? Wel, dat
was een vrij diepe kast, waar je hele
maal in kon lopen met aan de zij
wanden houten borden, waarop al
het gerief stond, zoals kopjes, scho
tels, borden, schalen en zomeer.ïn de
deur die de kast afsloot was 'n recht-
hoekig raampje met daarvoor aan
de binnenkant een keurig bewerkt
gordijntje. Natuurlijk had ik er al een
paar uurtjes slaap opzitten als oom
Marien in bed stapte. En nu-moet je
niet denken dat hij direct ging sla
pen. Nee, nee - heel zachtjes lag hij
uit zijn hoofd hijle stukken te repe
teren uit zijn lievelingsboek, de Max
Havelaar van Multatuli.
Later is me duidelijk geworden dat
de 'toespraak tot de hoofden van Le-
bak'alsook het aangrijpende verhaal
van Saidja en Adinda muurvast in
zijn geheugen zaten gegrift. Want
oom Marien was een Multatuliaan in
optima forma. Ik kom hier later nog
wel op terug.
5BuzekacheF
Als 'k 's morgens om 7 uur wakker
word, is oom Mariens plaatsje al
leeg. Ik hoor de oude Friese hangklok
maar steeds tik-takken; daarbuiten
klinken geluiden van klagende,
scharrelende kippen; af en toe een
hanengekraai.
Wat later komt oom Marien binnen.
Die heeft er al een heel stukje werk
opzitten." Zo'n honderd kippen voe
ren, een paar varkens aan een volle
trog helpen en soms nog een paar gei
ten melken.
Opa en opoe zijn wakker, maar liggen
nog te bed. Oom Marien gooit wat
droge houtblokjes in de 'buze-
chel'. De grote koperen ketel begint
te zingen en dan dringt de geur van
koffie in mijn neus. Oom Marien
schuift het bedsteegordijntje bij opa
en opoe open en dankbaar drinken ze
hun kopje koffie met suiker en melk.
Een uurtje later zitten we rond de ta
fel. Opoe snijdt met een vlijmscherp
broodmes uiterst dunne boterham
men af van een groot vierkant tarwe
brood dat ze op borsthoogte tegen
zich aanhoudt. Een stukje uitgebak
ken spek, soms een schijfje ham, af
komstig van de grote hammen die
boven op zolder, gerookt en wel, han
gen te drogen. En dat alles zonder de
zegen des Heeren af te smeken! Maar
't smaakte er niet slechter om!
Ziedaar het beeld dat ik zo straks be
doelde. En als je vmdt dat het best
achterwege had kunnen blijven, dan
neem ik dat niemand kwalijk. Maar
dat, vermenigvuldigd met zovele
dierbare herinneringen, heeft toch
.wel een zekere richting aan mijn
leven gegeven.
Ouderwetse zomers
Hebben we dit jaar misschien een
ouderwetse zomer beleefd? Er wordt
immers wel eens beweerd, dat de zo
mers van vroeger mooier en warmer
waren! Och, ze zijn er wel geweest
hoor, maar ik weet wel dat het ook
toen uitzonderingen waren. Ik herin
ner me wel iets dergelijks in 1911.
Samen met oom Marien, die na een
zware dagtaak zich neerzet op het
houten bankje dat tegen de zijgevel,
dat isin dit geval de zuidergevel, aan
leunt. Het is augustus. Zo tegen 9 uur
beginnen de eerste sterren te komen
en een wassende maan schijnt in de
helder blauwe lucht Oom Manen
komt op dreef, want één van zijn lief
hebberijen is sterrekunde. O. hij was
geen geleerde, maar hij wist je als
jongen van 14 jaar heel duidelijk uit
te leggen welke sterrebeelden daar
voor en boven ons flonkerden. Watje
onder een lichtjaar moest verstaan;
over afstanden zon en maan ten op
zichte van de aarde, wat de betekenis
wasvanaphelium en perihelium. Dat
laatste, geen alledaagse woorden, ga
ik even toelichten. Aphelium is het
verst verwijderde punt van plane-
tenbaan ten opzichte, van de zon. Pe
rihelium is het punt van een plane-
tenbaan, dat het kortst bij de zon is
gelegen. Je moet dat alles eens be
zien in de tijd waarover ik spreek, be
ter gezegd: schrijf. Nu, bij de grote
vlucht die de ruimtevaart heeft ge
nomen, zijn al die begrippen bijna
gemeengoed geworden, maar dat lag
in die dagen wel anders!
Je kunt begrijpen, dat ik dat alles als
het ware indronk en al zijn vele
theorièn die oom Marien aanhaalde,
onder andere die uit een boek van
Camille Flammarion, 'n Fransman,
nu veelal verouderd of helemaal
achterhaald. Ik kan alleen maar
dankbaar zijn voor de belangstel
ling die oom Marien bij mij wist te
wekken.
Hard werken
Laten we bij de prozaïsche werke
lijkheid blijven. Zijn leven bestond
niet uit louter liefhebberijen, pas op!
't Was hard werken. En waaruit .be
stond die arbeid dan wel? Soms 100.
soms 200 kippen, als kuikentjes uit
de eigen broedmachine gekomen.
Een primitief geval met petroleum-
verwarming. Er naast hing een ther
mometer en het vereiste veel zorg om
de temperatuur te handhaven. In de
aardbeientijd, dat herinner ik me nog
goed. was Marien al om 4 of 5 uur
in de morgen aan het plukken, Om 9
uur een kist met25 kg vóór op de fiets
en dan naar Temeuzen. waar onze
melkboer, Gelijn de Kraker, ze uit
ventte voor.... schrik niet: vijftien
cent per pond. Oom Marien, de leve
rancier, kreegeendubbeltjeperpond.
Verder was hij in de periode dat het
fruit aan de bomen rijp was de appel
en pereplukker bij de boeren in de
omgeving. Die hadden toen allemaal
een bogerd en dat waren hoogop-
gaande fruitbomen, wat het plukken
niet eenvoudig maakte. Dat hij
daarbij, en het dient gezegd: met
goedvinden van de boer, een mon
stertje thuisbracht kon je zien op de
grote zolder, waar ze uitgespreid la
gen en waar ik me er meermalen aan
tegoed heb gedaan.
Dan had hij een stukje land liggen in
de Andijkepolder. Als je vla Reuzen-
hoek en het gehucht Hoek van den
Dijk naar de Kwakkel rijdt kan ik je
de plek nbg aanwijzen. Het was een
tamelijk groot stuk land met enkele
zandplekken, waar de boeren tegen
een kleine vergoeding wel eens een
karrevracht zand kwamen halen.
Omdat er ook veel boomgewas
stond, kreeg het de toepasselijke
naam van 'hetBoschje'. Hij had daar,
maar dat was voor mijn tijd. ook een
aantal kippen. Toen er omstreeks
1890 veel diefstallen plaatsvonden
van kippen en konijnen sliep oom
Marien daar dikwijls 's nachts in een
soort van rieten hut. De dieven waren
veelal afkomstig uit België en wel
van het dorp Stekene. een kilometer
of 8 van Koewacht gelegen. Dat dorp
had in die dagen een zeer slechte
naam. Ik herinner me nog hoe ik a ls 6,
7-jarige jongetje meeging naar het
Boschje en op de terugweg naar de
molen op de manshoge vracht hooi,
die op de kruiwagen was geladen,
Oom Marien, Multatuliaan in optima forma
heb gezeten. En zo maar voort via de
toen nog bestaande twee kerkepad-
j es. di e o ver de boerenerven liepen en
naar de molen de weg bekortten. Wat
hij later, dat zal 1910-1911 zijn ge
weest, ook heeft ondernomen dat
was het maken van bessenwijn,
veelal van rode bessen en ook wel van
witte bessen. Die kunst heb ik later
van hem geleerd.
Ik moet bekennen, dat ik uit de vaten
(soms wel van 300 liter) die enige tijd
vanwege de gisting een open spongat
hadden menigmaal met een rietje
heb gesnoept. Ik was wel zo gaar er
dan een beetje water bij te voegen!
Wat een smeerlap, zul je zeggen
Maar 't smaakte best hoor!
Komaan, 't wordt tijd ook hier een
slot te maken, maar 't is wel moeihjk
van deze dierbare oom afscheid te
moeten nemen.
Oom Marien kwam op zondag na de
middag graag op de fiets naar ons in
Temeuzen. Dat was dan als regel in
het najaar. Weer noch wind kon hem
daarvan weerhouden, 't Kostte dan 's
avonds heel wat moeite de carbid-
lantaam van zijn fiets in werking te
stellen. In de regel was de carbid al
'verzopen' (zo noemden we dat als de
watertoevoer te snel werkte!). Dat al
les bracht hem niet uit zijn humeur
en welgemoed reed hij huiswaarts, de
donkere polders tegemoet Om nog
even op zijn favoriet Multatuli terug
te komen: oom Marien was ook in het
bezit van de verzamelde werkjes, ge
titeld 'Ideeën'. Je mag me geloven:
dat was zijn bijbel, al moet ik er di
rect bij vertellen dat zijn bijbelken
nis, ik bedoel dus die van de 'echte'
bijbel, formidabel was!
Oom Ko
Maar nu moet ik toch waarlijk over
gaan wat over oom Ko te schrijven.
Oom Mariens levensgezel! Na opa's
dood in 1914was er 's morgens
vrouwelijke hulp; overigens werd
alles geregeld, was incluis, door
oom Marien. Oom Ko w^s dan de op
volger van opa, wat betreft het be
roep van molenaar. Je weet het wel:
ongetrouwd gebleven. Maar het had
anders gekund!
Moe vertelde eens, dat oom Ko op 18-
of 19-jange leeftijd hechte verkenng
had met een dochter van een klein
boertje in de buurt van Reuzenhoek.
Deze man emigreerde in de 90er jaren
met zijn gezin naar Amerika, dat was
toen overigens geen zeldzaamheid.
Oom Ko wilde met het gezin mee,
maar opa en opoe waren daar zeer
tegen gekant.
Na het vertrek van die familie werd
Ko een trouw bezoeker van het café
'Het wapen van Zeeland', dat toen
gedreven werd door d'ouwe Jane
(weduwe J. Platteeuw). Je kunt niet
zeggen, dat hij toen een dronkaard
werd. Maar het heeft wel de grond-
slag gelegd voor de narigheid, die op
latere leeftijd sterk toenam. Om eer
lijk te zijn, oom ko, waar geen
greintje Icwaad in stak, werd op ou
dere leeftijd wat je noemt een 'gele-
genheidsdrinker'. Hij kreeg dan zo nu
en dan aanvallen van drankzucht,
waar liij ongewild oom Marien veel
verdriet mee heeft aangedaan. Was
zo'n periode voorbij, dan had oom Ko
daar veel spijt van. 'k Heb, wat ouder
geworden, daarover wel eens met
hem gepraat. „Jowan", zei hij dan.
„ik weet het wel. het is verkeerd,
maar 'k kan er niks aan doen."
Na oom Mariens dood 11942) is hij nog
een poosje alleen blijven wonen,
maar al gauw ging het mis, Ik bedoel
niet. dat hij zich opnieuw aan de
drank bezondigde, want na Mariens
dood, wat hem zeker sterk had aan
gegrepen. raakte hij geen drank meer
aan. Nee, hij werd ziek en werd opge-
nomen in het ziekenhuis te Sluiskil.
Daar stierf hij op 15 juli 1944. Ik heb
er geen moeite inee die datum te
onthouden, want op 14 juli werd ik
door de Duitsers opgepikt en zat ik in
de cel op het politiebureau in Ter-
De molen van opoe en opa in Zaamslag
MARIJKE PHILIPS die zaterdagavond - met aan haar zijde pianist Dolf Pierie - optreedt in de Axelse Halle.
't Kiekkot draait vanaf vandaag - woensdag - Die Atlan-
tikschwimmer van de Duitse filmer Herbert Achtembusch.
Twee vrienden die tot de conclusie zijn gekomen dat ze ge
noeg van het leven hebben, troosten elkaar in een planten
tuin en in een café.
Ze praten over liefde, geld en macht. Op het moment dat
Heinz zich een pistool op de borst drukt, komt het warenhuis
Mixwix hem voor de geest met de verleidelijke aanbieding
van 10.000 mark voor zwemmers en niet-zwemmers die de
Atalantische Oceaan oversteken.
Herbert, die badmeester is leert zijn vriend, een postbode,
zwemmen. Een zwemlerares. die erg veel op de moeder van
Herbert lijkt komt tussenbeide. Wanneer Heinz besluit om
aan de oversteek deel te nemen, maakt zij (ze draagt een jurk
van zijn eigen moeder) Herbert opmerkzaam op het feit, dat
hij nooit de andere schoen van zijn moeder zal vinden.
Enfin - om een lang verhaal kort te maken: Herbert moet een
test afleggen in Teneriffe. Hij springt uit een rijdende auto.
overleeft het, maar wil niets meer met zijn oude vrienden te
maken hebben, doet veel moeite om de Atlantische Oceaan
te bereiken en vindt een dronken bewonderaar, die hij over
haalt om hem te imiteren. „Je hebt geen enkele kans, dus
profiteer ervan." Het laatste beeld: zijn kleine hoofd in een
woestijn van water.
Vandaag (woensdag) bij ChezRenee in Oostburg, donderdag"
in het Zuidlandtheater van Temeuzen. Beide voorstellingen
beginnen om 20 uur.
Manjke Philips bezocht twee halve toneelscholen, waseen
blauwe maandag omroepster bij de VPRO en het REM-
eiland, werkte met Wim Sonneveld en Seth Gaaikema en
richtte het cabaret Tweeter op. Zaterdagavond staat ze in De
Halle in Axel met het programma Marijke Philips solo. Zo
alleen is ze niet: pianist Dolf Pierie (studeerde dit jaar af bij
het Haags conservatorium en was ondermeer pianist van
cabaret Honol'oeloe) begeleidt aan de piano.
En het programma? Daarin wordt gedacht, gedichten gegij
zeld. Metpraatjes en liedjes, muziek en sketches. Overdingen
van vandaag, gisteren en morgen. Over dingen die vast nooit
gebeuren.
't Is als een ontmoeting tussen twee mensen. Je zegt 'hallo'
raakt aan de praat, hoeft het niet met elkaar eens te zijn. Je
lacht, het is gezellig. En daar gaat het (deze dame en heer) om.
Aanvang: 20 uur.
e Nog zo.n leuk duo, maar dan op dinsdag 30 november in 't
Temeuzense Zuidlandtheater' Robert Long en Nelleke Burg.
Ze staan garant voor pittig cabaret, verkopen een plaatje ten
bate van de leprabestrijding en noemen hun programma 'En
dat is twee'. De avond begint om 20 uur, combo Henk de
Jonge zorgt voor de muziek.
Professor Kohlbrugge houdt donderdagavond een lezing
over de wereld van de koran voor het Genootschap
Nederland-Israël, afdeling Zeeuwsch-Vlaanderen, en de ZVU.
De Halle, Axel, aanvanag: 20 uur.
Sinds kort kent UIT een nieuwe vórm van dienstverlening.
Bezoekers van theatervoorstellingen uit Temeuzen en de di
recte omgeving kunnen een kinderoppas berespreken via
mevruw Cobie Hekkert. Walravenstraat 15, Zaamslag, tele
foon: 01153-1712. Daar kunt u ook nadere inlichtingen krijgen
over de voorwaarden. Wie zich als oppas beschikbaar wil
stellen ('jongens en meisjes van 14 tot 94 jaar') is welkom op
hetzelfde adres.
Het nieuwe blad voor de duivenmelker. 'De Reisduif, werd in Antwerpen gepresenteerd.
IN ANTWERPEN TEN DOOP
OOK AANDACHT
VOOR NEDERLAND
'Een luchtige bijeenkomst'. Zo was-de
'luchtdoop' van het internationale
weekblad voor de duivenliefhebber 'De
Reisduif aangekondigd. Dit nieuwe
Belgische weekblad werd afgelopen
vrijdag in het Mercatorgebouw te
Antwerpen gepresenteerd. Een gebeur
tenis waarbij veel bekenden uit de Bel
gische duivensport acte de presence
gaven.
De bijeenkomst in de zogenaamde
Brabo-zaal van het gebouw werd ge
houden in een tentoonstellingsruimte.
Er hingen overal portretten, veelal
vrouwen, die de hoofdzakelijk uit man
nen bestaande aanwezigen, wat droef
aankeken. Netofze hetnietkon schelen
dat er voor de duivenliefriebber iets
'groots' stond te gebeuren, De 'lucht
doop' van een blad voor de duivenlief
hebber, op België georiënteerd, maar
ook met Nederlands nieuws.
Vanaf begin 1977 zal er een extra blad
met alleen Nederlands duivensport-
nieuws bijgevoegd zijn.
'De Reisduif is een uitgave van het
Kluwer concern in België. Een enquête
onder liefhebbers in België, Nederland
en ook andere landen van Europa heeft
aangetoond dat het blad aan een vraag
zal voldoen. Projectmanager Luk Fla-
mee: „Eén zaak is duidelijk. De Reisduif
moet een onafhankelijk, obj'ectief en
standingsvol duivenweekblad worden
met een Internationale uitstraling. Het
is immers een feit dat België niet alleen
was, maar is en zal blijven de bakermat
van de internationale duivensport en
juist daarom is het noodzakelijk dat de
prestaties van de Belgische duivenlief
hebbers op het voorplan gebracht wor
den door een standingvol duivenblad
met nationale berichtgeving en met in
ternationale verspreiding, In verband
met dit internationaal bereik mogen wij
zeker onze Nederlandse duivenliefheb
bers niet. vergeten, daarom wordt vanaf
januari '77 wekelijks een volledige pa
gina aan hen voorbehouden, waarbij
hen de gelegenheid wordt geboden
naast de Belgische informatie ook hun
prestaties in het licht te stellen, maar
echter niet ten koste van de bestaande
pagina's maar wel met een bijkomende
Nieuwtjes
Voor de officiële 'luchtdoop' van 'De
Reisduif begon, verzamelden groepen
duivenliefiiebhers zich ra gespreks-
groepjes om daar de laatste nieuwtjes
uit te wisselen. Een oplettende passant
kon daar veel opsteken van midfond en
fond, weduwen en doffers en wat dies
meer zij.
Als eerbetoon aan de Belgische volks
sport nummer één kwam ook de Belgi
sche luchtmacht eerbetoon bewijzen
met enkele straalj agers (of zou dat soms
met geprogrammeerd zijn geweest). Een
van de aanwezigen kon toch niet nala
ten zijn toehoorders te verhalen, dat
'die'n beesten zwaar gedrogeerd zijn' zo
te horen'.
Over doping die aan duiven wordt gege
ven. sprak dierenarts (j. cTHondt, èen
van de artsen die ook artikelen zal
schrijven voor het weekblad.
Tijdens een eerste serie artikelen zalhet
gebruik van doping en de werking daar
van worden toegelicht. „Doping haalt
met veel uit", merkte hij nog op, „en het
is gevaarlijk voor de duiven."
Hij vond overigens dat het blad een dui
delijke taak heeft voor de Belgische lief
hebbers: „Het intellectueel en cultureel
tot ontplooiing brengen van de mensen.
Als je de mens raakt in zijn hobby, dan
raak je hem in zijn hart", vond hij.
Een van de samenstellers van het blad,
Paul Haelterman, (hij is ook een be
kende leider van verkopen) leidde de
heildronk in. „Ik ben blij dat al die grote
meneren hier zijn bij de doop", begon
hij z'n toespraak. „Later zou hij zeggen
dat 'De Reisduif te vergelijken is met 'ri
'nieuw mes', dat 'goed zal snijden' in de
wereld van de duivenliefhebbers. Met
een glas sekt in de ene hand en met zijn
andere hand de aanwezigen dirigerend,
zonghij vervolgensuitvolle borst?*Lang
moge ze leven, lang moge ze leven, lang
moge ze leven onze Reisduif.
