DE CORTES GAF HET JA-WOORD Berechting van Menten wettelijk onmogelijk? Toenadering Sovjets en Roemenen I PZC/opinie en achtergrond De zaak Van Agt GIRO 2914600 ?™"T'NG tnv COMITE HULPVERLENING ZUID OOST-AZIË Postbus IS27 Gmninqen W( Door Nico Scheepmaker) Wat een prachtige televisiedag! I En al die arme mensen dan die over- I dag moeten werken en het daardoor niet konden zien? Kan de regering er niet voor zorgen dat in de toekomst bij soortgelijke gelegenheden ieder een van staatsioege een video apparaat krijgt uitgereikt? Ik heb even een kleine rondvraagenquète gehouden, maar iedereen was het er over eens dat het kamerdebat- Bemhard met straatlengtes werd geklopt door het debat-Menten. Of beter gezegd: het debat-Van Agt, want het gênante was dus eigenlijk dat iedereen heel omzichtig en met verschuldigde eerbied en godsvrucht over prins Bemhard sprak in de Lockheed-affaire, maar dat niemand een blad voor de mond wenste te ne men in de zaak-Van Agt. Ik had een beetje te doen met Van Agt. Ten eerste zat hij daar zo in zijn eentje, duidelijk bezig zijn memoires te schrijven maar daarin voortdu rend gestoord door mensen die 'me neer de minister' zeiden zodat hij even moest opkijken. En ten tweede zat hij daar 'hulpeloos', wat door Van Dale wordt omschreven als 'zonder hulp of steun, verlaten' Het zou toch aardig zijn geweest als een paar andere ministers hadden aan geschoven achter de tafel, maar die i waren blijkbaar allemaal naar koe menie vertrokken. Soms dacht ik even dat Van Agt I gevlucht maar nog net op tijd gepakt was om het kruisverhoor door de tweede kamer te kunnen ondergaan - die rol van 'plaatsbekleder' van Menten werd hem als het ware opge drongen. Maar ja, eigen schuld dikke bult, hij had het er ook wel naar ge maakt, en hij maakte het er met zijn verklaring ook niet beter op: 'hulpe- loos', de vicieuze cirkel met paspoort-verhoor-bevel tot arresta tie ivaarvoor mevrouw Koppeyne van de VVD een open doekje van het publiek kreeg, en zijn verhaal over de Russische toestemming die er niets toe deed, waren kluiven die h zijn verslinders eigener beweging had toegeworpen. Stel u voor dat Menten niet gevlucht was, maar ge woon gearresteerd, dan zouden we deze tv-uitzending niet gezien hebben en nog altijd denken dat de leden van de tweede kamer geen behoorlijk doortimmerd betoog kunnen afleve ren! Ik troost me verder maar met de gedachte dat Menten al 77 is, en nu op zijn leeftijd nog in de sores zit en weet dat zijn poging om als een geacht man te sterven voorgoed en eeuwig is mislukt. Volgens mij zit hij ergens In Neder land bij vrienden ondergedoken en I heeft hij gisteren ook naar de televi- sie zitten kijken, zich verbijtend om dat hij op zoveel vragen zo n afdoend antwoord zou kunnen geven. Het verbaasde me wel dat nie mand, inzake de paspoortkwestie, erop wees dat lang geleden al eens door mr. Hartsuiker, als ik mij niet vergis, werd opgemerkt dat Menten niets in de weg kon worden gelegd als hij wilde vluchten. Dat leek toen al op een invitatie te vertrekken. Het ge kke is ook dat ik het gevoel heb veel meer van de. zaak-Menten uf te weten dan de minister, die op Schiphol zei dat zijn eerste kennisname van de zaak via een artikel in Vrij Neder land was geweest. Dat is op zichzelf al tekenend, want Vrij Nederland herinnerde hoofdredacteur Rinus Ferdinandusse zich) schreef voor het eerst over Menten in augustus, toen Igor Comelissen van vakantie was teruggekeerd. Accent begon zijn pu- blikaties echter al in de maanden mei, juni. Hoe is het te verklaren dat Van Agt pas maanden na de eerste publika- ties over een zo opzienbarende zaak er voor het eerst vanvernam? Omdat hij, getuige zijn activiteiten in de zaak van de Drie van Breda, pas in actie komt als oorlogsmisdadigers gevangen zitten? Die verklaring lijkt me te simpel. Ferdinandusse had een nog simpeler verklaring. In het stuk in Vrij Nederland werd de naam van Van Agt genoemd (daar was in Ac cent nog geen reden voor geweest en vermoedelijk heeft hij het VN- artikel om die reden in zijn pers- mapje gevonden. Zo komt een minis ter nog wel eens iets te weten... ZATERDAG 20 NOVEMBER 1976 Ëen van de grootste deskundigen op het gebied van het strafprocesrecht, de Amsterdamse hoogleraar prof. mr. C. F. Rueter, is van oordeel, dat het wettelijk onmogelijk is om de van oorlogsmisdaden verdachte kunstver zamelaar Menten in Nederland te berechten. Prof. Rueter is hoogleraar in het strafrecht en het strafprocesrecht aan de Amsterdamse universiteit. Hij noemt het zo goed als zeker, dat Menten in Nederland niet kan worden berecht wegens oorlogsmisdrijven, die hij in Polen zou hebben begaan, „om dat Nederland voor die delicten rechtsmacht mist". Om dezelfde reden zou ook de uitlevering van Menten aan Nederland, zo hij al ergens in de wereld mocht worden opgepakt, niet mogelijk zijn. Prof. Rueter wijt dit aan het feit, dat alle delicten, die Nederlanders zonder hun nationaliteit te verliezen in de tweede wereldoorlog konden plegen, in tussen zijn verjaard. „Het enige delict waarvoor nog kan worden vervolgd", zo betoogt hij, „brengt met zich dat de dader zijn Nederlanderschap heeft verlo ren". Gevraagd op welk delicthij daarbij doelt, zegthij: „Op het in vreemde krijgs dienst, b.v. bij de ss, treden". In dat geval mist volgens hem Nederland rechtsmacht, omdat dader, slacht offer en plaats van het delict geen van alle enig verband met Nederland hebben. Zo'n verband eist de wet in art. 4 van het besluit buitengewoon strafrecht echter om te kunnen veroordelen, aldus de hoogleraar. Om nadere uitleg gevraagd, laat prof. Rueter met enige tegenzin blijken, dat hij het probleem met juristen heeft besproken. Hij is er ook lang niet zeker van dat de Limburgse verdachte Loyen, die maandag voor de recht bank van Roermond wegens oorlogsmisdrijven in het buitenland terecht zal staan, tot in hoogste instantie (de hoge raad) zal worden gestraft. Wel heeft Nederland in 1969 bepaald, dat oorlogsmisdrijven in dit land nim mer zullen verjaren, maar volgens hem slaat dat alleen op oorlogsmisdrijven, die de vijand heeft gepleegd. „Onze eigen oorlogsmisdrijven zijn wel ver jaard", zo zegt hij. Hij weet niet, of althans hij liet zich daar niet over uit. of Menten ooit zijn Nederlanderschap heeft verloren. Na de bevrijding zijn talloze Nederlanders, die bij de ss waren ingelijfd en aan het Oostfront hadden gevochten, door de bijzondere gerechtshofen tot zware straffen veroordeeld, veelal zelfs de dood straf al is die niet ten uitvoer gelegd. Zij hadden hun activiteiten ook in het buitenland bedreven. „Maar zij stonden daar niet voor terecht", aldus prof. Rueter. „Zij moesten alleen verantwoorden voor het in vreemde krijgsdienst treden". Herministerie van justitie kent de opvattingen van prof. Rueter en noemt die 'volstrekt honorabel'. Maar het ministerie meent, dat er wel het een en ander tegen in valt te brengen. Mevr. Toos Faber van de afdeling voorlich ting deelde desgevraagd mede, dat over een juridisch vraagstuk als het onderhavige dient te worden beslist, „in het kader van een concreet geval ter zitting". Daarbij doelde zij op de rechtbankzitting van maandag in Roermond, waar het probleem - voorzover zij kon verwachten - terstond zou worden behandeld. Meerderheid Ingeval die niet door de senaat goedge keurd worden, beslist de absolute meerderheid van een gezamenlijke zit ting van beide kamers; bij normale wetten heeft de meerderheid van het lagerhuis het laatste woord. De koning moet alle grondwetshervormingen aan een referendum voorleggen, en mag naar eigen inzicht andere zaken on derwerp aan een volksstemming. Indien het parlement in andere zin heeft gestemd dan het resultaat van het refe rendum. worden beide kamers ontbon den en komen er nieuwe verkiezingen; de senaat wordt gekozen volgens een meerderheidsstelsel per provincie. Het lagerhuis wordt gekozen volgens een evenredig stelsel, dat echter maatrege len zal nemen om een buitensporig aan tal partijfracties in de kamer tegen te gaan (waarschijnlijk door middel van een hoge kiesdrempel). Dit laatste is de enige belangrijke toe voeging aan haar tekst die de regering heeft aanvaard. De Franco-getrouwen eisten ook voor het lagerhuis een meer derheidsstelsel omdat dit hen begun stigt, iets wat voor de democratische oppositie volkomen onaanvaardbaar was. Correctiemaatregelen op een evenredig stelsel kunnen daarentegen wel gunstig zijn voor de oppositie, die zelf niet al te gelukkig is met haar uiterst-linkse splintergroepjes. Maar dat hangt natuurlijk al lemaal af van de onderhandelingen over de kieswet, die premier Suarez nu na het 'parlements- debat' met de democratische oppositie zal gaan voeren. (Van onze correspondent Robbert Bosscharti In totaal 425 leden van het Spaanse schijnparlement dat in 1942 werd opgericht hebben donderdagavond Franco tens lotte een politieke begrafenis bezorgd. Nauwelijks 30 uren vóór de eerste verjaardag van Franco's dood gaven zij het definitieve jawoord voor de grondwetsherziening, die het bewind open breekt voor echte democratische parlementsverkiezingen in het begin van 1977. Wat is er in Spanje veranderd, sinds de 'Caudillo van Spanje bij de gratie Gods' in de vroege ochtenduren van 20 no vember 1975 de laatste adem uitblies? Hoe dichtbij - of hoe ver af - staat Spanje nu nog van de Westeuropese democratie (en dus van de NAVO en de EEG)? Om te beginnen gebeurde er in de eerste zeven maanden weinig. Franco's laatste premier. Arias Navarro, bleef aan en ai stelde hij een nieuw kabinet samen uit de meest liberale Franco-dienaars die de koning kon vinden, zelf remde hy ie dere wezenlyke democratisering af. Zo zeer zelfs dat koning Juan Carlos wan hopig dreigde de knoop door te hakken. Het referendum dat volgende maand plaatsvind, is nu bijna overbodig gewor den en wordt by voorbaat reeds als ge wonnen beschouwd. Op 1 juli greep de koning tenslotte in en werd Arias de laan uitgestuurd. De democratisering kwam op gang met een aanvankelijk teleurstellend kabi net onder de bijna onbekende staat spartijman Adolfo Suarez. Het vrien delijkste dat men toen over hem hoorde was: „Hij is net zo jong als de koning'!. En dat bleek ook de oplossing van het Farce Arias weigerde de democratische op positie een plaats onder de zon te gun nen; de zogenaamde amnestie die hij toestond gaf wel 5000 misdadigers, maar slechts enkele politieke gevange- nenhde vrijheid terug; zijn politie bleef even hardhandig optreden als voor heen, waarbij martelingen schering en inslag waren; zijn voorstel tot grond wetsherziening was een farce. Het enige wat hij deed was het mandaat van het Franco-parlement (dat de cau- dillo al had verlengd) nogmaals uit te breiden tot 30 juni 1977, omdat hij geen 'verkiezingen' volgens het oude sys teem wilde organiseren. Maar ook al deed zijn regering weinig of niets om de democratisering te versnel len, de volkswil was niet meer te hou den. Her en der kwamen 'illegale' poli tieke partijen en vakbonden openlijk voor htm meningen uit. En omdat de minister van voorlichting in het kabinet-Arias een uitzondering op de regel vormde, kon de pers daar bijna vrij over berichten. Maar het bleef by een tolerantie: de regering kon op elk ge wenst ogenblik de open hand weer toe knijpen, en deed dat ook meermaals. Het Spaanse volk werd behandeld als een politiek misdadiger die zich in voor lopige vrijheid op borgsom bevond. ner^l^ri^hehHerug^ijt^ioliti^jIeef Militairen Koning en leger vonden elkaar defini tief op 23 september j.l. toen de liberale generaal Gutierrez Mellado het daad werkelijke opperbevel kreeg, als vice- premier en defensieminister. Hij spreekt - ten gunste van de democrati sering -, en de verdere militairen zwij gen: zowel de rechtse generaals die tot dan toe aards-conservatieve meningen op iedere straathoek ten beste gaven, als de linkse kapiteins die een demo cratische unie probeerden uit te bou wen. Voor de democratisering is er ook - nog-niet meer nodig dan een neutraal leger. Gutierrez Mellabo was genoeg. Terwijl de democratische oppositie steebs meer inspanningen deed (maar het ook steeds moeilijker kreeg) om een gezamenlijk onderhandelingspro gramma op te stellen voor de definitieve touwtrekkerij met de regering, namen koning en premier de Franco- getrouwen op de keper. De politie werd min of meer in toom gebracht; marte lingen werden strafbare uitzonderingen in plaats van ongestrafte regel, arresta ties werden schaarser zolang de opposi tie niet de straten optrok. En tenslotte besloot men de grote gok te wagen: de premier vroeg Franco's schijnparle ment om politieke zelfmoord te ple gen door vrjje verkiezingen toe te staan. De grondwetsherziening die de regering voorlegde was geen model van demo cratie, maar wel een sluis naar de demo cratie. Wat zij inhoudt is het volgende: democratische verkiezingen met alge meen stemrecht voor het parlement dat uit een senaat van 207 leden en een la gerhuis van 350 leden bestaat; het la gerhuis krijgt, evenals de regering, het initiatief voor verdere grondwetsher zieningen. raadsel: bij Suarez praatte de koning niet langer voor dovemansoren. En de democratische oppositie evenmin: in ijltempo belegde Adolfo Suarez in huiskamers van wederzijdse vrienden discrete bijeenkomsten met liberalen, christen-democraten. sociaal democraten en socialisten (enkele van zijn ministers hadden nog discretere contacten met communisten). Het wa ren geen onderhandelingen, maar bij eenkomsten om het terrein af te tasten, zodat er later een aanvaardbare grond wetsherziening kon worden opgesteld. Om te beginnen kwam er een echte am nestie. Nog altijd met beperkingen, want de lange kringloop van onder drukking en terreur had vooral in het Baskenland de grens tussen politieke actie en menselijk misdrijf uitgewist; er waren nog te veel weduwen en wezen om alle politieke veroordelingen ongedaan te maken. Maar een amnestie was het. De tolerantie voor de pers werd bijna totaal. Zozeer ook, dat gewiekste por- nocraten de markt vrij zagen en de vrijheid gebruikten om de kiosken van het land vol te hangen met blote tieten en achterwerken. Na 40 jaar onthou ding. ook op dat gebied, waren de frus traties immers onmetelijk. Aan het bloot op de voorpagina's werd tenslotte perk gesteld - binnenin mag het wel -, maar de politieke vrijheid bleef. Alleen kritiek op koning en leger is nog taboe. Zy zijn immers ook het enige houvast totdat er verkiezingen gehouden zyn. want Franco's staatsinstellingen lagen even zielloos als zijn stoffelijk overschot, en de oppositiepartijen konden het niet met elkaar eens worden wie wat verte genwoordigde. Logisch, na 40 jaar ver geefse samenzweringen in kelders. Na zijn inhoudelijk belangwekkende Jjezoek aan Joegoslavië wordt Leonid Srezjnev maandag in de Roemeense hoofdstad Boekarest verwacht. Afge zien van enkele informele bezoeken halverwege de jaren zestig wordt dit de eerste officiële reis van de Russi sche leider naar het naburige Balkan- land. Roemenië is weliswaar lidstaat van Oostblok-organisaties als het Warschau-pact en de Comecon, maar het heeft zich al sinds lange tijd verzet tegen de door Moskou gehuldigde op vattingen een Sovjet-satilliet te zijn die ideologisch wordt gestuurd van uit het Kremlin. Boekarest onder houdt bovendien hartelijke betrek kingen met de door de Sovjet-Unie vermaledijde Chinese Volksrepu bliek^ Brezjnev zal de Roemenen mogelij kerwijs, zoals tevoren de Joegoslaven, trachten te overtuigen daar voor hen in het geheel geen sprake is van een Russische bedreiging. Het wordt zeker geacht dat hij publiekelijk zyn steun zal uitspreken aan de principes van soevereiniteit, gelijkberechting en metonemnging die de Roemenen zo dierbaar zijn. Op de vastlegging van een 'keuzevrijheid van verschillende wegen naar het socialisme en kame raadschappelijke internationalisti sche: vrijwillige samenwerking", zoals Brezjnev begin deze week aan Tito toestond, lijkt de Roemeense leider Nicolae Ceausescu niet te hoeven re kenen. Daarvoor is het verschil in be wegingsvrijheid ten opzichte van het Kremlin tussen Joegoslavië en Roe menië te groot. EFïs de laatste maanden een aanzien lijke toenadering geconstateerd tus sen Boekarest en Moskou. Bepaalde diplomaten in de Roemeense hoofd stad zien deze ontwikkeling als een, mogelijk logisch, gevolg van de vei ligheidsconferentie van Helsinki en de bijeenkomst van Europese com munistische partijen, afgelopen zo mer in Oost-Berlijn. In andere gezaghebbende kringen toonde men zich echter oprecht ver rast. Gesproken werd van een 'politiek raadsel', al durfde men in deze kringen ttoch ook niet geloven'dat het zo na drukkelijk onafhankelij denkende Roemenië plotseling de belangrijkste standpunten zou hebben opgegeven die Ceausescu jarenlang bij verschil lende gelegenheden zo gloedvol ver dedigde. In Roemenië heeft lange tijd de vrees bestaan in een kritieke situa tie via een Russische interventie een zelfde lot te moeten ondergaan als Tsjechoslowakije en Hongarije. Hel sinki lijkt de Roemenen echter het ge voel te hebben gegeven, althans voor lopig gewaarborgd te zijn tegen in menging van buitenaf. OostrBerlijn schonk de Roemeense communisten daarnaast de voldoening dat hun par tij Moskou niet meer als het ideolo gisch communistische centrum be hoefde te erkennen Brezjnev zal on der deze omstandigheden wel worden ontvangen als een gelijkwaardige partner, niet echter als de almachtige grote broer. Verrassing De Russische partijleider heeft Roe menië lange tijd gemeden. De laatste keer dat hij in Boekarest verbleef, was in 1966 ter gelegenheid van een topconferentie van het Warschau pact. Ook Ceausescu negeerde veel ontmoetingen van leiders uit het Oostblok. Met hun voortdurend ha meren op nationale soevereiniteit verstoorden de Roemenen vaak ge noeg de leiders van het socialistisch bondgenootschap. In augustus van dit jaar echter, vlak na de communistische conferentie in OostrBerlijn, bracht Nicolae Ceause scu verrassende bezoeken aan enkele Sovjetrepublieken en had hij op de Krim een ontmoeting met Brezjnev De reeks bezoeken werd geopend met een verblijf m de republiek Moldavië, het eens tot Roemenië behorende Be- ssarabië. nadat Ceausescu tevoren had verzekerd dat Boekarest geen en kele gebiedsaanspraak koesterde. Daarme was de onderdrempel- gevoerde discussie over de kwestie Bessarabië beëindigd Begin oktober vond in Boekarest een bijeenkomst plaats van hooggeplaat ste legerofficieren. In zijn hoedanig heid van opperbevelhebber van de strijdkrachten zei Ceausecu daar dat Roemenië zyn verplichtingen zal na komen. vastgelegd in bilaterale en in ternationale akkoorden, als er sprake is van 'agressie gericht teven onze vrienden'. Ceausescu bevestigde dat Roemeense troepen hadden deelge nomen aan 'militaire activitei van sa menwerking en gezamenlijke oefe ning' met andere legers van het Warschau-pact, en dat deze gezamen lijke inspanningen zouden worden voortgezet Het Roemeense leger zou tevens vriendschappelijke betrekkin gen handhaven met de strijdkrachten van 'alle socialistische landen'. De opmerkingen van het Roemeense staatshoofd werden met enig opzien geregistreerd, met name in het licht van de weigering van Boekarest oefe ningen van het Warschau-pact op Roemeens grondgebied toe te staan. Van verschillende politieke kanten in het westen werden ze minder gezien als een loyaliteitsbetuiging aan het Warschau-pact dan wel, over dit mili taire pact heen, als een nieuw gebaar van Ceausescu de spanning in zijn re latie tot Moskou te verminderen. Diplomatieke kringen in Boekarest zijn de mening toegedaan dat de re cente ontwikkelingen beslist niet duiven op een spectaculaire koers wijziging van Roemenië. Veleerachte zij het waarschijnlijk dat er sprake is van een ietwat gewijzigd tactisch concept dat voornamelijk is ingege ven door paragmatisme. Na het drie daags officiële bezoek van Brezjnev vindt in Boekarest een topconferentie plaats van het Warschau-pact, de eer ste sinds tien jaar. De verzekering van Ceausescu aan de lidstaten van het Warschau-pact dat Roemenië zijn plichten zal nakomen als zij worden aangevallen zou bedoeld zijn als ant woord aan de critici binnen het Sovjet-blok die binnenskamers Roe- menië's betrouwbaarheid als bond genoot ter discussie hebben gesteld. Van groter gewicht voor een betere verstandhouding met het Kremlin zou een tweede pragmatische overweging Roemenië heeft belang bij een grotere economische overweging met de Sovjet-Unie. Het land kampt met een chromsch tekort aan deviezen en heeft daarom de invoer vanuit het westen, ten dele rigoureus, teruggeschroefd. Verder is Roemenië in grote mate af hankelijk van Russische grondstoffen, zoals olie, kolen en ijzererts. In Boekarest wordt niet uitgesloten dat een van de moeilijkste onderwer pen van de besprekingen tussen Brezjnev en Ceausescu de volksre publiek China zal zijn. Na de dood van Mao Tse-Toeng, een van de grootste vijanden van de communisten in het Kremlin, werd de Roemeense bevol king gemobiliseerd voor massale rouwplechtigheden. Mocht de ver houding tussen Moskou en Peking in de toekomst niet verbeteren, dan zul len de Roemenen vermoedelijk toch vrienden van China blijven. Bij de voorzichtige Russische toenader ingspogingen tot Peking zou Roeme nië zelfs een bepaalde taak kunnen toevallen: Ceausescu ambieert de rol van politiek bemiddelaar.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1976 | | pagina 4