hoort-ziet-sc/rmfl De kluizenaar van Schouwen is dood De kunst om de kunst aan anderen te leren PZC/P DONDERDAG 11 NOVEMBER 1976 provincie onder redactie van Jacques Cats Aan de voet van de duinen bij Scharendijke liggen de restanten van wat eens een houten barak is geweest. De primitieve be hui zing van een hoogbejaarde man. Een korte brand maakte vorige week vrijdag korte metten met het bouwsel. De bewoner van het schamele onderkomen, de 89-jarige Christoffel Willem Buynings Ingenoes liep bij de brand verwondingen op. Hij werd'naar het Rode-Kruisziekenhuis in Zierikzee vervoerd en van daaruit rptar Dijkzigt in Rotterdam gebracht. Daar overleed hij een dag later. en er tevreden maar atgezonderd leefde met een paard en een hond en een overzichtelijk hooilandje Na de oorlog keerde Christoffel terug naar Nederland. Hij leefde er onder meer in Drente in vergelijkbare situa ties als waarin hij zijn leven sleet oo Schouwen. Sinds 1950 of daaromtrent woonde de man bti Scharendijke. Over dat uiterst sobere betaaan van Christoffel zegt de heer Wijsman: ..Al les wat luxe was had hij niet nodig. Zo was zijn instelling altijd aL Hij leefde voor minder dan een tiende van zij n sa laris. Hij was zeer hard voor zichzelf. Zo liep het leven af van een man die vele jaren in grote afzondering heeft geleefd en om die reden de kluizenaar van Schouwen-Duiveland werd ge noemd. Zoals de situering was van zijn krakkemikkige barakje, bezijden de doorgaande toeristische route, sinds enkele jaren aan de rand van een parkeerterrein, waar de dagjes mensen hun knorrende magen vulden bij een friteswagen, zo ook leidde de bejaarde man zijn eenvoudige be staan: bezijden de maatschappij. En de laatste jaren van zijn leven liep dat gebrekkige contact met de buitenwe reld nog verder terug. Hij werd steeds slechthorender, was ook bijna blind. De kluizenaar van Schouwen- Duiveland bezweek met aan zijn ver wondingen. De lijkschouwer stelde een natuurlijke dood vast. Vermoede lijk is dat ingrijpende gebeuren in zijn teruggetrokken bestaan Christoffel teveel geworden. Wie was Buynings Ingenoes? Een antwoord op deze vraag wordt aangedragen door die en kelen. voor wie Christoffel toeganke lijk was. Hetzijn voornamelijk mensen uit Scharrendijke, die zich het lot aan trokken van de man, die het eigenlijk niet verantwoor vonden, dat zo'n be jaarde man in die conditie nog alleen woonde in een tochtig en vochtig ba- rakje. maar die hem toch niet konden om dat onderkomen in te ruilen voor een plaatsje bij iemand/in huis, Of voor een appartement van de een of andere verzorgingsinstelling. Die mensen blijven achter met het be sef, dat Christoffel toch gelukkig was met het leven dat hij leefde. Maar werkwaardig was dat bestaan wel. Zeker als men bedenkt dat Chris toffel Willem Buynings Ingenoes twee titels voor zijn naam had staan. Hij was doctor ingenieur in de chemie. Die wijsheid heb ik van de heer J. A. Wijsman uit Geleen. Hij heeft Christof fel goed gekend. Van vroeger. Toen de man nog bevriend was met zijn vader. De vader van de kluizenaar was direc teur van een particuliere middelbare school in Voorburg. Zijn broer was tandarts in Wassenaar. Als Wijsman over Christoffel praat, heeft hij het over 'een bijzondere man met een bijzondere levensloop'. Een man ook, die graag een vrije vogel wilde zijn. „Hij kon niet tegen de gebondenheid van een kantoor of laboratorium, waar je 's morgens om negen uur hoort te zijn, waar je dan keurig je jas ophangt en waar je om vijf uur weer braaf je dagtaak afsluit. Dat was kennelijk een schrikbeeld voor hem. Na zijn promo tie in Zurich is hij dan ook meteen de wereld ingetrokken". In het zuidelijke deel van Argentinië leidde Christoffel jaren het leven van een cowboy. En toen hij het daar weer gezien had reisde hij af naar India. Weer later begon hij een schapenfok kerij in Zuid-Affika. Met deze en an dere omzwervingen vulde hij vijftien jaar. Toen hij tegen de veertig liep trok dr. ïr. Buynings Ingenoes naar Nor- mandië, waar hij gen boerderijtje kocht Een kiekje uit het familie-album oan bebrilde Piet Wandel. Samen met kluizenaar Christoffel op de foto. Dat hij zich afsloot van de buiten we reld kwam omdat hij zich niet thui.;- voelde in die beschermde maatschat pij. Dat was een gruwel in zijn oget, Zijn opvatting was: iedereen is voor zijn eigen zaken verantwoordelijk" De heer Wijsman herinnert zich ook dat Christoffel hevige bezwaren had toen de aow kwam Daar heb ik geen recht op. vond hij. Ik heb daar niks voor gedaan. Dat wens ik niet aan te pak ken. Op de een ofandere manier is het hem dan uiteindelijk toch nog opge drongen. „Sommige mensen zeggen", zo vertelt de heer Wijsman, „dat de man een mensenhater was. Ik geloof met, dat dat zo was. Hij was bereid om een an der te helpen. Het was een man met een flinke levenshouding. Van ge sprekken met hem stak je wat op. Je werd er geestelijk zeker niet armer op. Nee, een mensenhater was het niet. Je zou kunnen zeggen dat hij mensen schuw was Hij had niet graag met mensen te rhaken". Levend volgens de opvattingen dat ie dereen verantwoordelijk is voor zijn eigen zaken voelde Christoffel zich nogal bezwaard toen er vanuit de Scharendijker samenleving mensen toenadering gingen zoeken. De mensen die hem nader leerden kennen wisten het: je kon Christoffel nietbozermakendanjemetzijnzaken te bemoeien. Alleen hulp van bepaalde kanten liet hij toe. Zoals die van fami lies als van De Haan en van Wandel. Piet Wandel kende Christoffel al van het strand, waar de kluizenaar het aangespoelde hout verzamelde en meenam naar zijn hut. Daar maakte hij met hakwerk het hout stookklaar. een bezigheid waannee de man zijn dag voornamelijk vulde. Wandel vertelt: „Wij liepen destijds veel met de hond over het strand en dan maakten we wel eens een praatje met hem. Hij had het altijd over paar den en wij spraken dan over onze hond". Het intensievere contact met Christoffel begon in de strenge winter van 1963 toen Wandel zich zorgen maakte over de situatie waarin Chris toffel verkeerde. Ik ben toen bij hem langs .gegaan om te kijken of ie soms doodgevroren was". Uit het contact dat toen ontstond werd Wandel duide lijk onder wat voor omstandigheden die eenzaam levende man verkeerde. „Hij vertelde dat hij in velejaren geen middageten had gehad. Nou dat vond ik toch wel gek hoor". Van het een kwam het ander. Wandel ging ingrediënten aansjouwen voor de warme maaltijd, later deed hij ook boodschappen voor de man. Ook an deren gingen zich inzetten. Zoals on der meer de familie De Haan. Er werd een regeling gemaakt waarbij ervoor werd gezorgd dat Christoffel met re gelmaat een warme hap binnen kreeg. En men lien eens wat meer aan. Hogingen om nem te bewegen naar een ander onderkomen te gaan faalden echter. Tot het laatste moment heeft Christoffel zich daartegen verzet. Poli tieman De Haan vertelt: „Drie jaar ge leden kreeg ik hem zover dat hij bij me in de auto stapte en dat we naar een adrefye hier m de buurt reden waar ie mand hem verzorging wilde aanbie den. Later kwam De Haan te weten dat hjj er nooit voorhad gevoeld, maar dat hij mee was gaan kijken om de poli tieman een plezier te doen. Dokter Terpstra heeft in het verleden ook al eens in een winter geprobeerd om de man in huis te nemen. maar dat lukte toen ook niet. Christoffel zei altijd: een mens moet. kunnen vechten voor zijn leven. Deze tegenwoordige tijd waarin iemand zo gemakkelijk in zijn onder houd kan voorzien zonder er iets voor te doen, stuitte hem tegen de borst. Was Christoffel ziek en stelden de weinigen, voor wie hij toegankelijk was. voor om een dokter te halen dan riep hij altijd, de natuur redt me wel. Met veel moeite had de eenzaam le vende doctor ingenieur in de chemie zich vorig jaar laten overhalen om toe te staan, dat er vanuit de friteskraam op het nabije parkeerterrein een elek trische kabel naar het barakje werd getrokken om het bouwsel met een ra- diatortje te kunnen verwarmen. Het zou echter een bijverwarming blijven want het kacheltje waarin hout ge stookt kon worden moest blijven. Dat vervulde de hulpvaardige buurt bewoners met grote zorg. „Ik heb het meer dan eens gezegd", vertelt Piet Wandel, „je verbrandt hier nog eens levendig". Nog maar kort geleden had de bejaarde kluizenaar daarop gezegd: „Ja ik moet voorzichtig wezen, wantik kan niet goed meer denken". De brand van vorige week heeft het naderend levenseinde dan toch moge lijk bespoedigd. Wandel die de laatste dagen drie keer per dag bij Christoffel ging kijken, was die bewuste middag nog om kwart voor twee weggegaan. Toen hij tegen vieren op de flets uit Brouwershaven kwam en op weg naar huis nog even wilde gaan kijken of al les nog goed was trof hij op de plaats waar de barak van Christoffel stond alleen nog maar een smeulende puin hoop aan. De bejaarde man lag inmid dels al in het ziekenhuis. „Ik wou dat ik er gebleven was", zegt Wandel nu. Vandaag, donderdag, vindt in Rotterdam de crematie plaats van doctor ingenieur Christoffel Wil lem Buynings Ingenoes. Het was de wens van de overledene. Wandel vertelt: ,,'t Ouwe besje heeft me gezegd: als je d'r bij bent, zorg dan dat ik gecremeerd wordt. Laten ze me zo in de kist leggen, in de kleren die ik aanheb En niet schoongemaakt. De as moet later over het land. Dan doet het nognut? Hij gaf me ook altijd de as mee van het gestookte hout. Dat moet je over de tuin gooien, zei hij dan. Daar zit kalk in. Dat is goed voor de grond". De dood van de kluizenaar brengt een hele ommekeer in het leven van Piet Wandel. Hoezeer vertrouwd was niet die gang naar die plaats in de duinen, waar de barak stónd van Christoffel. Kom, ik ga weer eens naar het ouwe besje, zei Piet dan altijd. Hij zal het nu niet meer zeggen. Christoffel is dood. „Ik zal m'n loopje nog missen", zegt Piet. Zeeland krijgt tijdelijk een felbe geerde opleïdingsmogelijkheïd bin nen haar bereik. Een cursus om kun stenaars te leren hoe ze hun kunst techniek het best aanschouwelijk aan anderen kunnen leren. Uitsluitend bedoeld voor docenten/curusleiders die buiten het onderwijs werken. Zoals kunstenaars, verbonden aan het Zeeuws Instituut voor kunstzin nige vorming, dat door de provincie verspreid in verschillende creativi teitscentra is onderverdeeld. Voor hen de - misschien eenmalige - kans op bijscholing binnen een redelijke reisafstand, met een erkend diploma beloond. Want je kunt nog zo'n be gaafd kunstenaar zijn, je beperkingen en mogelijkheden op je leerlingen overbrengen is voor velen een vak apart. Graficus-tekenaar Leonard Maas uit Middelbug-docent tekenen en schilderen aan het 'Zeeuws Insti tuut' en als coördinator een van de schijven waarover de cursus gaat lo pen - glundert dan ook breed van links naar rechts als hij uit de doeken doet wat een prachtkans hier voor 't grijpen ligt. En uiteindelijk ook van belang voor het grote publiek dat in de creativiteitscentra bij de kunstenaar-vakman de kunst afkijkt. De kunst ligt tegenwoordig veel dich ter bij alleman dan een tiental jaren terug, Regelmatig exposities van ei gentijdse meesters waarje kosteloos of voor een prik mag ronddwalen Vooral op minder kapitale werkstukken kan dikwijls een aantrekkelijke aankoop subsidie gegeven worden, een over- heidsservice die dé man met de kleinere beurs in groeiend tempo over de drempel helpt. Een museum is niet langer gereserveerd voor ontwikkelde kunstkenners. En half Nederland ont dekt verrast hoe plezierig het is om zelf ook eens met de een of andere vorm van kunst bezig te zijn. al is het nog zo'n bescheiden beginnetje. Öp een manier die nog nau weüj ks met vroeger te vergelijken is. Toen waren er. hoofd zakelijk voor de zogenaamd betere kringen, een beperkt aantal teken- en schilderclubs waar men probeerde de dingen zo natuurgebouw mogelijk weer te geven. Hoe duidelijker het voorbeeld uit de verf kwam, hoe vol- daner men zijn werkstuk thuis boven de schouw drapeerde. „Meereen ama teuristische kunstbeoefening", zegt Leonard Maas, „waarbij eigenlijk al leen maar op het einddoel gelet werd. Heel anders dan de cursisten het tegenwoordig in onze creativiteitscen durven zijn. Op scholen is net vak te kenen vaak een op zichzelfstaand ge beuren naast de overige vakken. Op onze cursus worden beeldende midde len middelen iets dat bij de rest van je leven hoort. De cursis leert al spelend met de techniek waar oor hij kiest zichzelf kennen, zijnplaats in de maat schappij duidelijker zien, probeert er dan vaak iets aan te veranderen ook. Na deze opleiding voelde ik mee veel zekerder tegenover zo'n groep staan. Geen doen Het was alleen eigenlijk geen doen naai- Rotterdam. Intussen kwam erm met zijn CPDB-eis, plus waarschu wende vingers over het inhouden van subsidie, benoemingseisen en de hint dat alleen diplomahouders op hon derd procent salaris konden rekenen in de toekomst. Vier jaar lang heeft Zeeland, vooral vanuit de sectie crea- tieviteitsontwikkeling van de Zeeuwse Culturele Raad. gepraat als Brugman om die cursus hierheen te kringen. Een cursus, uitsluitend gege ven door academies voor beeldende kunsten, die het begrijpelij k liever niet uit handen geven Dat het nu toch ge lukt is komt alleen doordat wij - voor één. hooguit twee cursussen - tol de pendance verklaard-zijn van 'Rotter dam'. Hij schetst me glunderend welke vorm die CPDB zal krijgen, vanzelf in nauw overleg met de begeleidingscommis sie gepland op 40 zaterdagen van circa 6 uur. Met een viertal kerndocen ten, voor zover aanwezig van Zeeuwse bodem. „Ik ben nu anderhalve maand bij de voorbereiding betrokken", zegt Leonard Maas. die het voor vakmen sen een bijzonder leuke cursus vindt. „Van die 240 uren zijn een groot aantal voor praktijlessen gereserveerd. We kunnen van alles en nog wat aan de orde stellen. Nagaan of een creativi teitscentrum als een soort vertaler zou kunnen werken tussen kunstenaar en kunstgenieter. de consument zo je wilt. Bepraten in hoeverre je het lesge ven als een vanzelfsprekend verlengs tuk van je vak moet zien. Kun je cur sisten motiveren om de eigen leefom geving te veranderen, bijvoorbeeld een straal aanpakken? Mag zoiets uit een creativiteitscentrum ontstaan? Het is toch heerlijk om over dergelijke dingen met collegaas te kunnen pra ten? Verder is er flink wat ruimte om je andermans kunstvakuitingen te ver diepen. Niet om er zelf mee te lessen tra beleven. Er is compleet een ver schuiving geweest naar een gebeuren waar op de eerste plaats het doen en niet uitsluitend het resultaat het be langrijkste is." Met verve Het gaat vandaag de dag om het te doen, maar natuurlijk geeft het een geweldig gevoel als je leert om jezelf helemaal in je pas verworven kunst te verliezen terwijl er ook nog iets aardigs uit te voorschijn komt. Hoe zouden die creativiteitscentra - in Zierikzee, Goes, Middelburg, Souburg. Vlissin- gen, Oostburg. Hulst en Temeüzen - anders zo sterk magnetisch werken op de meest uiteenlopende mensen?. La gere schoolkinderen, opgroeiende jeugd, werkende jongeren, bejaarden en ieder ander die het gevoel heeft op dit punt zijn kansen gemist te hebben. een beroep op ons kunnen doen voor training van die vrijwilligers Iets der gelijks is al een paar keer geprobeerd. Zo heb ik samen met Ad van Oort een kadercursus gegeven voor platte landsjongeren uit heel Zeeland. Ook iets dergelijks, maar beknopter, voor de SKW-Vlissingen. In die hoek zijn er beslist veel meer mogelijkheden, aan vragen ook. maar ons instituut kon deze functie tot nu toe nauwelijks ver vullen. Lesgeven vanuit je vak wil zonder vooropleiding nog wel lukken. Maar lesgevers leren hoe ze moeten lesgeven? Voor zoiets komt meer kij ken, is beslist scholing voor nodig, dus een CPDB-cursus. Oftewel: crealiet pedagogsich didactische bijscholing, een cursus die het ministerie van cnn. de grote subsidie-verstrekker achter dit soort kunstgebeuren, sinds kort Met verve slaan ze aan het pottenbak ken. beeldhouwen, spelen met textiel, boetseren, storten zichop dramatische expressie, leven zich uit in binnen huisarchitectuur of wagen zich aan de techniek van de siersmeedkunst. Wat deze activiteiten-van het Zeeuws Instituut voor Kunstzinnige Vorming betreft uitsluitend onder leiding van beroepskunstenaars die helemaal vanuit hun eigen vak werken. Meestal opgeleid aan een kunstacademie, voor het overgrote deel zonder speciale scholing op het gebied van lesgeven. Leonard Maas: „Dat kan buitenge woon goed gaan, sommige mensen be schikken over een vorm van natuurta lent waar het om lesgeven gaat, of ma ken het zich door jarenlange ervaring eigen. Maar. vanuit het 'Zeeuws Insti tuut' hoort meer te komen. Een be paalde dienstverlening aan club- en Duurthuiswerk bijvoorbeeld. Daar «erken ze doorgaans met leiding die het, zonder opleiding, gewoon in de vingers heeft Het ligt in de bedoeling dat dergelijke clubs in de toekomst voor onze docenten verplicht heeft ge steld." Heeft Leonard Maas van deze eis soms een voorgevoel gehad0 Al vijfjaar te rug reisde hij.als eerste van de vele tientallen docenten (nu zijn er tweei een jaar lang naar de Academie voor beelende kunst in Rotterdam: samen met 'Den Bosch' voor dit diploma het dichtstbijzijnde adres. Net als je even helemaal de geest hebt, in je werk zit. drie keer per week je inspiratie glas hard negeren en de trein van 4 uur zien te halen. Pas na middernacht thuis komen. Dan een dag om weer de sfeer van de bedoelingen op te pakken en dan opnieuw rennen voor die trein, „Leonard Maas: „Ondanks dat moet ik zeggen dat ik verschrikkelijk veel aan die cursus gehad,heb. Toen ik, voor die tijd, als docent begon met kinderen, heb ik het achteraf gezien in feite met moeite gefikst. Je wilt ze niet zomaar wat bezighouden maar ze iets wezenlijks leren. Allereerst leren kij ken naar kunst, met vallen en opstaan zelf iets doen. Niets gek vinden, jezelf maar om bij bepaalde gelegenheden goed samen te kunnen werken. Cursis ten doorverwijzen ook wel. Met nog zo een en ander zit het leerplan voor 2/3 vol. De rest kunnen we onder meer met gastdocenten in de loop van hjet jaar zelf bepalen, aanpassen waar nodig. En alles blijft vrijwel vanaf het begin gericht op de draktijk. Verplicht stage lopen dus. alles toepassen, op zijn bruikbaarheid toetsen, het naderhand o pnieuw op tafel leggen." Via het Zeeuws Instituut voor kunst zinnige vorming kan er een wereld voor je open gaan. Voor de cursist die de charme ervaar van het vrijblijvend bezigzyn. Zich rijk voelt als hij zichzelf aan de anderen kan duidelijk maken. zijn warm en koud in materiaal of ge baar weet te leggen. En dankzij die cursus een unieke mogelijkheid, aldus Leonard Maas, voor elke kunstenaar die er brood in ziet De bijscholing start op 22 januari. Tot nu toe met 20 gegadigden, helemaal gratis. Alleen wie zijn kansen voorbij Iaat gaan zal achteraf misschien leergeld betalen.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1976 | | pagina 9