hoort-ziet-sc/rmfl
De kluizenaar van
Schouwen is dood
De kunst om de kunst aan anderen te leren
PZC/P
DONDERDAG 11 NOVEMBER 1976
provincie
onder redactie van Jacques Cats
Aan de voet van de duinen bij Scharendijke liggen de restanten
van wat eens een houten barak is geweest. De primitieve be hui
zing van een hoogbejaarde man. Een korte brand maakte vorige
week vrijdag korte metten met het bouwsel. De bewoner van het
schamele onderkomen, de 89-jarige Christoffel Willem Buynings
Ingenoes liep bij de brand verwondingen op. Hij werd'naar het
Rode-Kruisziekenhuis in Zierikzee vervoerd en van daaruit
rptar Dijkzigt in Rotterdam gebracht. Daar overleed hij een dag
later.
en er tevreden maar atgezonderd
leefde met een paard en een hond en
een overzichtelijk hooilandje
Na de oorlog keerde Christoffel terug
naar Nederland. Hij leefde er onder
meer in Drente in vergelijkbare situa
ties als waarin hij zijn leven sleet oo
Schouwen. Sinds 1950 of daaromtrent
woonde de man bti Scharendijke.
Over dat uiterst sobere betaaan van
Christoffel zegt de heer Wijsman: ..Al
les wat luxe was had hij niet nodig. Zo
was zijn instelling altijd aL Hij leefde
voor minder dan een tiende van zij n sa
laris. Hij was zeer hard voor zichzelf.
Zo liep het leven af van een man die
vele jaren in grote afzondering heeft
geleefd en om die reden de kluizenaar
van Schouwen-Duiveland werd ge
noemd.
Zoals de situering was van
zijn krakkemikkige barakje, bezijden
de doorgaande toeristische route,
sinds enkele jaren aan de rand van
een parkeerterrein, waar de dagjes
mensen hun knorrende magen vulden
bij een friteswagen, zo ook leidde de
bejaarde man zijn eenvoudige be
staan: bezijden de maatschappij. En
de laatste jaren van zijn leven liep dat
gebrekkige contact met de buitenwe
reld nog verder terug. Hij werd steeds
slechthorender, was ook bijna blind.
De kluizenaar van Schouwen-
Duiveland bezweek met aan zijn ver
wondingen. De lijkschouwer stelde
een natuurlijke dood vast. Vermoede
lijk is dat ingrijpende gebeuren in zijn
teruggetrokken bestaan Christoffel
teveel geworden.
Wie was Buynings
Ingenoes? Een antwoord op deze
vraag wordt aangedragen door die en
kelen. voor wie Christoffel toeganke
lijk was. Hetzijn voornamelijk mensen
uit Scharrendijke, die zich het lot aan
trokken van de man, die het eigenlijk
niet verantwoor vonden, dat zo'n be
jaarde man in die conditie nog alleen
woonde in een tochtig en vochtig ba-
rakje. maar die hem toch niet konden
om dat onderkomen in te ruilen voor
een plaatsje bij iemand/in huis, Of voor
een appartement van de een of andere
verzorgingsinstelling.
Die mensen blijven achter met het be
sef, dat Christoffel toch gelukkig was
met het leven dat hij leefde.
Maar werkwaardig was dat bestaan
wel. Zeker als men bedenkt dat Chris
toffel Willem Buynings Ingenoes twee
titels voor zijn naam had staan. Hij
was doctor ingenieur in de chemie.
Die wijsheid heb ik van de heer J. A.
Wijsman uit Geleen. Hij heeft Christof
fel goed gekend. Van vroeger. Toen de
man nog bevriend was met zijn vader.
De vader van de kluizenaar was direc
teur van een particuliere middelbare
school in Voorburg. Zijn broer was
tandarts in Wassenaar.
Als Wijsman over Christoffel praat,
heeft hij het over 'een bijzondere man
met een bijzondere levensloop'. Een
man ook, die graag een vrije vogel
wilde zijn.
„Hij kon niet tegen de gebondenheid
van een kantoor of laboratorium, waar
je 's morgens om negen uur hoort te
zijn, waar je dan keurig je jas ophangt
en waar je om vijf uur weer braaf je
dagtaak afsluit. Dat was kennelijk een
schrikbeeld voor hem. Na zijn promo
tie in Zurich is hij dan ook meteen de
wereld ingetrokken".
In het zuidelijke deel van Argentinië
leidde Christoffel jaren het leven van
een cowboy. En toen hij het daar weer
gezien had reisde hij af naar India.
Weer later begon hij een schapenfok
kerij in Zuid-Affika. Met deze en an
dere omzwervingen vulde hij vijftien
jaar. Toen hij tegen de veertig liep trok
dr. ïr. Buynings Ingenoes naar Nor-
mandië, waar hij gen boerderijtje kocht
Een kiekje uit het familie-album
oan bebrilde Piet Wandel. Samen met
kluizenaar Christoffel op de foto.
Dat hij zich afsloot van de buiten we
reld kwam omdat hij zich niet thui.;-
voelde in die beschermde maatschat
pij. Dat was een gruwel in zijn oget,
Zijn opvatting was: iedereen is voor
zijn eigen zaken verantwoordelijk" De
heer Wijsman herinnert zich ook dat
Christoffel hevige bezwaren had toen
de aow kwam Daar heb ik geen recht
op. vond hij. Ik heb daar niks voor
gedaan. Dat wens ik niet aan te pak
ken. Op de een ofandere manier is het
hem dan uiteindelijk toch nog opge
drongen.
„Sommige mensen zeggen", zo vertelt
de heer Wijsman, „dat de man een
mensenhater was. Ik geloof met, dat
dat zo was. Hij was bereid om een an
der te helpen. Het was een man met
een flinke levenshouding. Van ge
sprekken met hem stak je wat op. Je
werd er geestelijk zeker niet armer op.
Nee, een mensenhater was het niet. Je
zou kunnen zeggen dat hij mensen
schuw was Hij had niet graag met
mensen te rhaken".
Levend volgens de opvattingen dat ie
dereen verantwoordelijk is voor zijn
eigen zaken voelde Christoffel zich
nogal bezwaard toen er vanuit de
Scharendijker samenleving mensen
toenadering gingen zoeken.
De mensen die hem nader leerden
kennen wisten het: je kon Christoffel
nietbozermakendanjemetzijnzaken
te bemoeien. Alleen hulp van bepaalde
kanten liet hij toe. Zoals die van fami
lies als van De Haan en van Wandel.
Piet Wandel kende Christoffel al van
het strand, waar de kluizenaar het
aangespoelde hout verzamelde en
meenam naar zijn hut. Daar maakte
hij met hakwerk het hout stookklaar.
een bezigheid waannee de man zijn
dag voornamelijk vulde.
Wandel vertelt: „Wij liepen destijds
veel met de hond over het strand en
dan maakten we wel eens een praatje
met hem. Hij had het altijd over paar
den en wij spraken dan over onze
hond". Het intensievere contact met
Christoffel begon in de strenge winter
van 1963 toen Wandel zich zorgen
maakte over de situatie waarin Chris
toffel verkeerde. Ik ben toen bij hem
langs .gegaan om te kijken of ie soms
doodgevroren was". Uit het contact
dat toen ontstond werd Wandel duide
lijk onder wat voor omstandigheden
die eenzaam levende man verkeerde.
„Hij vertelde dat hij in velejaren geen
middageten had gehad. Nou dat vond
ik toch wel gek hoor".
Van het een kwam het ander. Wandel
ging ingrediënten aansjouwen voor de
warme maaltijd, later deed hij ook
boodschappen voor de man. Ook an
deren gingen zich inzetten. Zoals on
der meer de familie De Haan. Er werd
een regeling gemaakt waarbij ervoor
werd gezorgd dat Christoffel met re
gelmaat een warme hap binnen kreeg.
En men lien eens wat meer aan.
Hogingen om nem te bewegen naar een
ander onderkomen te gaan faalden
echter. Tot het laatste moment heeft
Christoffel zich daartegen verzet. Poli
tieman De Haan vertelt: „Drie jaar ge
leden kreeg ik hem zover dat hij bij me
in de auto stapte en dat we naar een
adrefye hier m de buurt reden waar ie
mand hem verzorging wilde aanbie
den. Later kwam De Haan te weten dat
hjj er nooit voorhad gevoeld, maar dat
hij mee was gaan kijken om de poli
tieman een plezier te doen. Dokter
Terpstra heeft in het verleden ook al
eens in een winter geprobeerd om de
man in huis te nemen. maar dat lukte
toen ook niet. Christoffel zei altijd: een
mens moet. kunnen vechten voor zijn
leven. Deze tegenwoordige tijd waarin
iemand zo gemakkelijk in zijn onder
houd kan voorzien zonder er iets voor
te doen, stuitte hem tegen de borst.
Was Christoffel ziek en stelden de
weinigen, voor wie hij toegankelijk
was. voor om een dokter te halen dan
riep hij altijd, de natuur redt me wel.
Met veel moeite had de eenzaam le
vende doctor ingenieur in de chemie
zich vorig jaar laten overhalen om toe
te staan, dat er vanuit de friteskraam
op het nabije parkeerterrein een elek
trische kabel naar het barakje werd
getrokken om het bouwsel met een ra-
diatortje te kunnen verwarmen. Het
zou echter een bijverwarming blijven
want het kacheltje waarin hout ge
stookt kon worden moest blijven.
Dat vervulde de hulpvaardige buurt
bewoners met grote zorg. „Ik heb het
meer dan eens gezegd", vertelt Piet
Wandel, „je verbrandt hier nog eens
levendig". Nog maar kort geleden had
de bejaarde kluizenaar daarop gezegd:
„Ja ik moet voorzichtig wezen, wantik
kan niet goed meer denken".
De brand van vorige week heeft het
naderend levenseinde dan toch moge
lijk bespoedigd. Wandel die de laatste
dagen drie keer per dag bij Christoffel
ging kijken, was die bewuste middag
nog om kwart voor twee weggegaan.
Toen hij tegen vieren op de flets uit
Brouwershaven kwam en op weg naar
huis nog even wilde gaan kijken of al
les nog goed was trof hij op de plaats
waar de barak van Christoffel stond
alleen nog maar een smeulende puin
hoop aan. De bejaarde man lag inmid
dels al in het ziekenhuis.
„Ik wou dat ik er gebleven was", zegt
Wandel nu. Vandaag, donderdag,
vindt in Rotterdam de crematie plaats
van doctor ingenieur Christoffel Wil
lem Buynings Ingenoes. Het was de
wens van de overledene.
Wandel vertelt: ,,'t Ouwe besje heeft
me gezegd: als je d'r bij bent, zorg
dan dat ik gecremeerd wordt. Laten ze
me zo in de kist leggen, in de kleren die
ik aanheb En niet schoongemaakt. De
as moet later over het land. Dan doet
het nognut? Hij gaf me ook altijd de as
mee van het gestookte hout. Dat moet
je over de tuin gooien, zei hij dan. Daar
zit kalk in. Dat is goed voor de grond".
De dood van de kluizenaar brengt een
hele ommekeer in het leven van Piet
Wandel. Hoezeer vertrouwd was niet
die gang naar die plaats in de duinen,
waar de barak stónd van Christoffel.
Kom, ik ga weer eens naar het ouwe
besje, zei Piet dan altijd. Hij zal het nu
niet meer zeggen. Christoffel is dood.
„Ik zal m'n loopje nog missen", zegt
Piet.
Zeeland krijgt tijdelijk een felbe
geerde opleïdingsmogelijkheïd bin
nen haar bereik. Een cursus om kun
stenaars te leren hoe ze hun kunst
techniek het best aanschouwelijk aan
anderen kunnen leren. Uitsluitend
bedoeld voor docenten/curusleiders
die buiten het onderwijs werken.
Zoals kunstenaars, verbonden aan
het Zeeuws Instituut voor kunstzin
nige vorming, dat door de provincie
verspreid in verschillende creativi
teitscentra is onderverdeeld. Voor
hen de - misschien eenmalige - kans
op bijscholing binnen een redelijke
reisafstand, met een erkend diploma
beloond. Want je kunt nog zo'n be
gaafd kunstenaar zijn, je beperkingen
en mogelijkheden op je leerlingen
overbrengen is voor velen een vak
apart. Graficus-tekenaar Leonard
Maas uit Middelbug-docent tekenen
en schilderen aan het 'Zeeuws Insti
tuut' en als coördinator een van de
schijven waarover de cursus gaat lo
pen - glundert dan ook breed van
links naar rechts als hij uit de doeken
doet wat een prachtkans hier voor 't
grijpen ligt. En uiteindelijk ook van
belang voor het grote publiek dat in
de creativiteitscentra bij de
kunstenaar-vakman de kunst afkijkt.
De kunst ligt tegenwoordig veel dich
ter bij alleman dan een tiental jaren
terug, Regelmatig exposities van ei
gentijdse meesters waarje kosteloos of
voor een prik mag ronddwalen Vooral
op minder kapitale werkstukken kan
dikwijls een aantrekkelijke aankoop
subsidie gegeven worden, een over-
heidsservice die dé man met de
kleinere beurs in groeiend tempo over
de drempel helpt. Een museum is niet
langer gereserveerd voor ontwikkelde
kunstkenners. En half Nederland ont
dekt verrast hoe plezierig het is om zelf
ook eens met de een of andere vorm
van kunst bezig te zijn. al is het nog
zo'n bescheiden beginnetje. Öp een
manier die nog nau weüj ks met vroeger
te vergelijken is. Toen waren er. hoofd
zakelijk voor de zogenaamd betere
kringen, een beperkt aantal teken- en
schilderclubs waar men probeerde de
dingen zo natuurgebouw mogelijk
weer te geven. Hoe duidelijker het
voorbeeld uit de verf kwam, hoe vol-
daner men zijn werkstuk thuis boven
de schouw drapeerde. „Meereen ama
teuristische kunstbeoefening", zegt
Leonard Maas, „waarbij eigenlijk al
leen maar op het einddoel gelet werd.
Heel anders dan de cursisten het
tegenwoordig in onze creativiteitscen
durven zijn. Op scholen is net vak te
kenen vaak een op zichzelfstaand ge
beuren naast de overige vakken. Op
onze cursus worden beeldende midde
len middelen iets dat bij de rest van je
leven hoort. De cursis leert al spelend
met de techniek waar oor hij kiest
zichzelf kennen, zijnplaats in de maat
schappij duidelijker zien, probeert er
dan vaak iets aan te veranderen ook.
Na deze opleiding voelde ik mee veel
zekerder tegenover zo'n groep staan.
Geen doen
Het was alleen eigenlijk geen doen
naai- Rotterdam. Intussen kwam erm
met zijn CPDB-eis, plus waarschu
wende vingers over het inhouden van
subsidie, benoemingseisen en de hint
dat alleen diplomahouders op hon
derd procent salaris konden rekenen
in de toekomst. Vier jaar lang heeft
Zeeland, vooral vanuit de sectie crea-
tieviteitsontwikkeling van de
Zeeuwse Culturele Raad. gepraat als
Brugman om die cursus hierheen te
kringen. Een cursus, uitsluitend gege
ven door academies voor beeldende
kunsten, die het begrijpelij k liever niet
uit handen geven Dat het nu toch ge
lukt is komt alleen doordat wij - voor
één. hooguit twee cursussen - tol de
pendance verklaard-zijn van 'Rotter
dam'.
Hij schetst me glunderend welke vorm
die CPDB zal krijgen, vanzelf in nauw
overleg met de begeleidingscommis
sie gepland op 40 zaterdagen van
circa 6 uur. Met een viertal kerndocen
ten, voor zover aanwezig van Zeeuwse
bodem. „Ik ben nu anderhalve maand
bij de voorbereiding betrokken", zegt
Leonard Maas. die het voor vakmen
sen een bijzonder leuke cursus vindt.
„Van die 240 uren zijn een groot aantal
voor praktijlessen gereserveerd. We
kunnen van alles en nog wat aan de
orde stellen. Nagaan of een creativi
teitscentrum als een soort vertaler zou
kunnen werken tussen kunstenaar en
kunstgenieter. de consument zo je
wilt. Bepraten in hoeverre je het lesge
ven als een vanzelfsprekend verlengs
tuk van je vak moet zien. Kun je cur
sisten motiveren om de eigen leefom
geving te veranderen, bijvoorbeeld
een straal aanpakken? Mag zoiets uit
een creativiteitscentrum ontstaan?
Het is toch heerlijk om over dergelijke
dingen met collegaas te kunnen pra
ten? Verder is er flink wat ruimte om je
andermans kunstvakuitingen te ver
diepen. Niet om er zelf mee te lessen
tra beleven. Er is compleet een ver
schuiving geweest naar een gebeuren
waar op de eerste plaats het doen en
niet uitsluitend het resultaat het be
langrijkste is."
Met verve
Het gaat vandaag de dag om het te
doen, maar natuurlijk geeft het een
geweldig gevoel als je leert om jezelf
helemaal in je pas verworven kunst te
verliezen terwijl er ook nog iets aardigs
uit te voorschijn komt. Hoe zouden die
creativiteitscentra - in Zierikzee,
Goes, Middelburg, Souburg. Vlissin-
gen, Oostburg. Hulst en Temeüzen -
anders zo sterk magnetisch werken op
de meest uiteenlopende mensen?. La
gere schoolkinderen, opgroeiende
jeugd, werkende jongeren, bejaarden
en ieder ander die het gevoel heeft op
dit punt zijn kansen gemist te hebben.
een beroep op ons kunnen doen voor
training van die vrijwilligers Iets der
gelijks is al een paar keer geprobeerd.
Zo heb ik samen met Ad van Oort een
kadercursus gegeven voor platte
landsjongeren uit heel Zeeland. Ook
iets dergelijks, maar beknopter, voor
de SKW-Vlissingen. In die hoek zijn er
beslist veel meer mogelijkheden, aan
vragen ook. maar ons instituut kon
deze functie tot nu toe nauwelijks ver
vullen. Lesgeven vanuit je vak wil
zonder vooropleiding nog wel lukken.
Maar lesgevers leren hoe ze moeten
lesgeven? Voor zoiets komt meer kij
ken, is beslist scholing voor nodig, dus
een CPDB-cursus. Oftewel: crealiet
pedagogsich didactische bijscholing,
een cursus die het ministerie van cnn.
de grote subsidie-verstrekker achter
dit soort kunstgebeuren, sinds kort
Met verve slaan ze aan het pottenbak
ken. beeldhouwen, spelen met textiel,
boetseren, storten zichop dramatische
expressie, leven zich uit in binnen
huisarchitectuur of wagen zich aan de
techniek van de siersmeedkunst.
Wat deze activiteiten-van het Zeeuws
Instituut voor Kunstzinnige Vorming
betreft uitsluitend onder leiding van
beroepskunstenaars die helemaal
vanuit hun eigen vak werken. Meestal
opgeleid aan een kunstacademie, voor
het overgrote deel zonder speciale
scholing op het gebied van lesgeven.
Leonard Maas: „Dat kan buitenge
woon goed gaan, sommige mensen be
schikken over een vorm van natuurta
lent waar het om lesgeven gaat, of ma
ken het zich door jarenlange ervaring
eigen. Maar. vanuit het 'Zeeuws Insti
tuut' hoort meer te komen. Een be
paalde dienstverlening aan club- en
Duurthuiswerk bijvoorbeeld. Daar
«erken ze doorgaans met leiding die
het, zonder opleiding, gewoon in de
vingers heeft Het ligt in de bedoeling
dat dergelijke clubs in de toekomst
voor onze docenten verplicht heeft ge
steld."
Heeft Leonard Maas van deze eis soms
een voorgevoel gehad0 Al vijfjaar te
rug reisde hij.als eerste van de vele
tientallen docenten (nu zijn er tweei
een jaar lang naar de Academie voor
beelende kunst in Rotterdam: samen
met 'Den Bosch' voor dit diploma het
dichtstbijzijnde adres. Net als je even
helemaal de geest hebt, in je werk zit.
drie keer per week je inspiratie glas
hard negeren en de trein van 4 uur zien
te halen. Pas na middernacht thuis
komen. Dan een dag om weer de sfeer
van de bedoelingen op te pakken en
dan opnieuw rennen voor die trein,
„Leonard Maas: „Ondanks dat moet
ik zeggen dat ik verschrikkelijk veel
aan die cursus gehad,heb. Toen ik,
voor die tijd, als docent begon met
kinderen, heb ik het achteraf gezien in
feite met moeite gefikst. Je wilt ze niet
zomaar wat bezighouden maar ze iets
wezenlijks leren. Allereerst leren kij
ken naar kunst, met vallen en opstaan
zelf iets doen. Niets gek vinden, jezelf
maar om bij bepaalde gelegenheden
goed samen te kunnen werken. Cursis
ten doorverwijzen ook wel. Met nog zo
een en ander zit het leerplan voor 2/3
vol. De rest kunnen we onder meer met
gastdocenten in de loop van hjet jaar
zelf bepalen, aanpassen waar nodig.
En alles blijft vrijwel vanaf het begin
gericht op de draktijk. Verplicht stage
lopen dus. alles toepassen, op zijn
bruikbaarheid toetsen, het naderhand
o pnieuw op tafel leggen."
Via het Zeeuws Instituut voor kunst
zinnige vorming kan er een wereld
voor je open gaan. Voor de cursist die
de charme ervaar van het vrijblijvend
bezigzyn. Zich rijk voelt als hij zichzelf
aan de anderen kan duidelijk maken.
zijn warm en koud in materiaal of ge
baar weet te leggen. En dankzij die
cursus een unieke mogelijkheid, aldus
Leonard Maas, voor elke kunstenaar
die er brood in ziet De bijscholing
start op 22 januari. Tot nu toe met 20
gegadigden, helemaal gratis. Alleen
wie zijn kansen voorbij Iaat gaan zal
achteraf misschien leergeld betalen.