Carter zet staf al aan het werk 'Stapelhuis' raakt in Zeeland uit gratie: sterke doorstroming signaal voor bouwers Nog geen rem op Turkse exodus naar W est-Europa 1 Nederland kan Aeroflot stevig dwars zitten zZ.warleZZ.eez VRIJDAG 5 NOVEMBER 1976 iDoor Frits Schilsi ANKARA - Ze staan er elke morgen weer. dicht op elkaar gepakt, geduldig wachtend op hun beurt. Van zes uur in de ochtend tot tegen het middaguur. Voor de 'Botschaft der Bundesrepublik Oeutschland' aan Ankara's Boulevard Ataturk. In de hoop de reddende emigraticpapieren te bemachtigen. Weten Ahmed, Suleyman, Orhan. Mehmet, Can, Kemal en al hun andere lotgenoten wel aan welk avon tuur zij beginnen: wat het betekent zich los te maken van de Anatolische apathie en primitiviteit en enkele uren later volledig opgeslokt te worden in een door en door verwende welvaartsmaatschappij? Afgaande op de dagelijkse toeloop bij de Westduitse ambassade deert hun de abrupte overgang naar een nieuwe, ongewisse toekomst niet Verlok kende verhalen uit de verte van fami lie, bekenden en dorpsgenoten dry ven hen onweerstaanbaar westwaarts, Ze lis in de gelederen der analfabeten, waarvan er heden ten dage in Turkije nog twaalf miljoen rondlopen, grijpt men zijn kans. Trouwens niet alleen zij zijn - zo bleek onlangs uit een West duitse documentaire over het gastar beidersprobleem - onvoorwaardelijk bereid a raison van DM 1200 netto per maand die karweitjes op te knappen, waarvoor de meesten hun neus opha len. Werkloosheid Niettegenstaande in het moderne Turkije het industrialisatieproces met voortvarendheid ter hand wordt ge nomen, is Ataturks jongste republiek een overwegend agrarisch land. Daarin zal voorlopig ook geen veran dering komen. In de topdagen van het agrarisch seizoen is er emplooi voor 9.5 tot 10 miljoen mensen, minimaal kun nen in deze sector 2.5 miljoen Turken aan de slag. Al uit deze cijfers blijkt het hoge aantal 'gedeeltelijk' werklozen. In zijn boek 'Geography of Turkey' schrijft prof. dr. Resat Izbirak van de universiteit van Ankara dat de bevol king van Turkije in de relatief korte periode tussen 1927 en 1970 met 22 mil joen zielen is gegroeid. Tussen 1965 en 1970 bedroeg de toename zelfs meer dan vier miljoen. Het spreekt wel haast vanzelf dat het investeringsvo lume geen gelijke tred heeft kunnen houden met deze bevolkingsexplosie. Vandaar die enorme werkloosheid in Turkije. Eind 1971 bijvoorbeeld be droeg het aantal duurzaam werklozen ruim 2.5 miljoen. Dat was bijna twaalf procent van de beroepsbevolking. Om aan dit geweldige probleem zoveel mogelijk het hoofd te kunnen bieden, stelde de regering het leger der werk lozen in staat in het buitenland een betere toekomst te gaan opbouwen. Ir. 1960 kwam de uittocht op gang. Tegen de 3000 Turken togen in dat jaar naar WestiDuitsland. Nu is de Bondsrepu bliek al door een half miljoen Turken overstroomd. Andere landen die een beroep hebben gedaan op Turkse werknemers, zijn Nederland (per 1 ja nuari '76: 22 892 afgegeven arbeids vergunningen en circa 15.500 perma nente vergunningen). Oostenrijk '16 500). Frankrijk 14.000). Zwitser land (10.000), België (9000), Denemar ken i4000). Zweden (3000). Engeland (1500). Australië (10.000) en Libië 'en kele duizenden), Opgave Is de Turkse regering niet van plan. de exodus naar West- Europa geleidelijk af te remmen? Dr. Orhan Karaoglu. in ternationaal secretaris van de Repu blikeinse Volkspartij (grootste opposi tiepartij in den lande): ..Voorlopig niet. want er is nog lang niet voldoende werk voor al die mensenWat dient te geschieden om de Turken in eigen land te houden of hen tot de terugkeer te bewegen? Dr. Karaoglu: ..De mil joenen Turken brengen jaarlijks een fortuin aan harde valuta het land bin nen Dit geld moet geïnvesteerd wor den in industriële projecten Op dit punt verschilt de filosofie van de Turkse sociaal- democraten over igens sterk met die van het rechtsge- richte nationalistische front, de vier- partijencoalitie van premier Suley man Demirel. Waar de huidige rege ring nog niet aan denkt, heeft de Re publikeinse Volkspartij in het kader van de 'evolutionaire (sociale) revolu tie tegen het establishment' al hoog in het vaandel geschreven medezeggen schap voor de werknemer in de onder neming afdwingen. Want. aldus dr. Orhan Karaoglu. het is uiteindelijk onaanvaardbaar, dat de Turkse werk nemer er alleen maar goed voor is. te produceren in een fabriek, die hij zelf mee heeft helpen opbouwen. Hij zal straks zelf moeten kunnen meebeslis sen over de gang van zaken binnen die onderneming. De Republikeinse Volkspartij vindt het in dit verband ronduit schandalig dat Demirel's regering besloten heeft voortaan iedere Mekka-pelgrim op een tegemoetkoming van 800 dollar te tracteren. Vorig jaar togen maar liefst 120.000 Mohammedaanse Turken naar dit Saoedische bedevaartsoord. Dr. Karaoglu: ..Bijna honderd miljoen dollar van de door onze landgenoten in het buitenland zuur verdiende harde valuta werd op deze manier verkwan seld". In kringen van de Turkse oppositie beschouwt men deze schenking als een concessie aan Demirel's oer- religicuze regeringspartner Necmet- tin Erbakan zonder wiens steun het rechtse coalitiekabinet terstond ten val zou komen. "IstanboeF .US.S.R ]z,A 69 Èrzeroem* oBor5a®ANKARA Eskijeh.r TURKIJE Konya Adona Gozianlep^ ,0^ SYRIË (Van onze correspondent Henk Kolb) WASHINGTON - Jimmy Carter laat er geen gras over groeien: hij heeft zijn al terdege voorbereide jeugdige staf nog woensdagmid dag aan het werk gezet om orde op zaken te stellen voor de over gang van de ene regering naai' de andere, die in januari voor de deur staat. Carter heeft elf weken om zich voor te bereiden en hij zal daarbij volop gebruik maken van de steun die Ford hem harte lijk heeft toegezegd vanuit het Witte Huis, waar kernachtig ge steld een 'grafstemming' heerst. Al serdert augustus heeft een 37- jarige jurist uit Atlanta, Jack Watson, zich geworpen op de problemen die met de machtsoverdracht gepaard gaan. Daarbij is het niet alleen een kwestie van het uitzoeken van kandi daten voor naar schatting 200 poli tieke posities in de onmiddellijke in vloedssfeer van het Witte Huis, maar vooral ook van het opstellen van een prioriteitenlijst omtrent de volgorde waarin president Carter te maken zal krijgen met de problemen die hij erft, economisch zowel als politiek. In eerste aanleg zal Carter zich gaan bezighouden met de begroting die Ford weliswaar nog heeft ingediend en waarvoor het congres al een aanmer kelijke verruiming heeft vastgesteld, doch waarop de nieuwe bewoner van het Witte Huis nog amendementen kan indienen. Volgens zijn deskundi gen zal het noodzakelijk zijn om een gezonde en stabiele economische groei te bewerkstelligen als Carter zijn be lofte wil kunnen houden om tegen het eind van zijn nog niet eens begonnen ambtsperiode een evenwicht in de be groting te scheppen. Stimuleren De begroting voor 1978 (datwil zeggen het fiscale jaar 1978. dat in oktober 1977 begint), die Ford per 1 december gereed wil hebben legt Carter al voor naar schatting 75 procent van de uit gaven vast, zodat de marge voor we zenlijke veranderingen betrekkelijk gering is. Volgens Watson is het nog te vroeg om nu al te zeggen of Carter de economie terwille van een groter groeipercentage onmiddellijk moet gaan stimuleren, maar de groei zal bo ven de huidige vier procent moeten stijgen als de nieuwe president recht wil doen aan zijn beloften omtrent het verruimen van de werkgelegenheid bij een gelijktijdige vermindering van de inflatie. De niet zo gunstige economi sche cijfers van de laatste maanden die bij Fords verwachtingen achter bleven hebben zeker een invloed ge had op de verkiezingsuitslag en zij vormden het belangrijkste element in het beroep dat Carter voor zijn verkie zing op de werkende klasse heeft ge daan. Met een in grote meerderheid demo cratisch huis van afgevaardigde en een evenzeer door democraten beheerste senaat, met het verdwijnen ook van een aantal bejaarde politici, die hetzij corrupt, hetzij min of meer verkalkt aan het politieke besluitvormingspro ces deelnamen, zal de parlementaire bedrijvigheid toenemen De democra ten hebben op vier jaar na in de laatste 44 jaar een vaste greep op de volksver tegenwoordiging gehad, maar na acht jaar hebben zij nu wederom een demo cratische president in plaats van een staatshoofd en regeringsleider die met reeksen veto's wetsvoorstellen blok- i?eert. Het is te verwachten dat het congres zal streven naar een meer parlemen taire vorm van regeren die hun wetge vende macht duidelijker profileert tegenover de vrijwel onbeperkte be voegdheden waarover de presidenten tot nu toe hebben beschikt. Agressiever dan voorheen, met man nen als de kleurrijke democraat Pa trick Daniel Moynihan (ex-minister van Nixon, ex-vertegenwoordiger van de VS in de Verenigde Naties, een Harvard-prof, van intense verbale en intellectuele begaafdheid) eri de 70- jarige republikeinse prof. Hayakawa van de universiteit van Califomië (een dichter, een taalkundige die voor het eerst aan de verkiezing deelnam en bekendheid kreeg door zijn optreden tijdens de studentenrellen van enkele jaren her) zal de senaat wellicht een nieuwe stijl ontwikkelen. Die moet dan beantwoorden aan de constante arbeid van de volksvertegenwoordi ging om zijn eigen bevoegdheden met name op het terrein van de begrotin gen en het buitenlands beleid uit te breiden op dat de macht van wat Schlesinger jr. als 'het keizerlijk presi dentschap' heeft omschreven, te be perken. Het is zinloos om nu al voorspellingen i Vati onze verkeersredacteur Harry Kuiper) DEN HAAG - Nederland heeft een flinke stok achter de deur indien de Russen bij het vermoedelijk volgende week in Moskou beginnende overleg over de problemen tussen Aeroflot - de Russische staatsluchtvaartmaatschappij - en K LM blijven weigeren de Nederlandse verlangens in te willigen. Nederland zou de overvliegvergunning aan de Sowjet-Unie kunnen opzeggen, met het voor Aeroflot desastreuze gevolg dat de maatschappij zijn circa 80 vluchten per week boog over Nederland naar West-Europa. New York en Washington wel kan vergeten. te doen omtrent de verhoudingen die tussen congres' en president zullen ontstaan doch er kan een vruchtbare samenwerking groeien indien Carter bij zijn drang naar sanering van het Washingtons bureaucratisch systeem de compromissen weet te ontwerpen waarmee de volksvertegenwoordigers vrede kunnen hebben. Zij hebben over die reorganisaties geen directe zeg genschap maar staan bloot aan de druk van belanghebbenden en daarbij zijn grote fondsen in het geding. Op de belangrijke punten zoals her vorming van de belastingwetgeving die de rijken thans bevoordeelt, het werkgelegenheidsbeleid en een natio nale gezondheidszorg (waarvoor bij voorbeeld de moeiteloos herkozen Edward Kennedy zich heeft ingespan nen) behoeft Carter zich over een ge brek aan medewerking geen zorgen te maken. In tegendeel de ingrijpende wijzigingen in het leiderschap van de meerderheden en minderheden in het congres maken die slechts zekerder. Het feit dat vele congresleden van de eerste termijn thans zijn herkozen maakt het zeer waarschijnlijk dat de democraten hun congressionele overmacht ook bij volgende verkie zingen zullen kunnen handhaven aan gezien volgens de politieke traditie in Amerika een tweede verkiezing con greszetels waardèvast pleegt te maken in het ooe van de stemmers. Lange lijsten Carters staf heeft inmiddels al lange lijsten opgesteld van mensen die in aanmerking komen voor belangrijke posten. Zij hebben aan die selectie waaruit Carter de voornaamste gega digden persoonlijk zal selecteren reeds vele maanden besteed. Hamilton Jor dan, Car ters campagneleider en Jody Powell zij perschef, zullen volgens Watson naar redelijkheid regerings posten krijgen. De vice-president Mondale, protégé van de zojuist van een zware operatie herstelde en herko zen senator Hubert Humphrey, die fractieleider in de senaat wil worden, krijgt de taak Carters zonder twijfel soms opzienbarende veranderingen en wetten door het congres te loodsen. Dat is groot werk en bovendien zal hij nog een deel van de representatieve bevoegdheden van de president van Carters schouders moeten nemen. Na een overgangsperiode van consul tatie tussen de tegenstanders die aan veel presidentieel handelen In de eer ste elf weken kracht zal ontnemen staan de Verenigde Staten vier inte ressante jaren van landsbestuur te wachten. De rijksluchtvaartdienst wil bereiken dat tussen Moskou en Amsterdam on geveer evenveel passagiers per KLM kunnen reizen als per Aeroflot. De rijksluchtvaartdienst <RLD) streeft naar een pool-overeenkomst. „Dan kunnen de Russen, net als op het ogenblik, eerst hun eigen vliegtuigen volstoppen en de rest per KLM laten gaan. maar dan wordt de opbrengst tenminste gelijk over beide maatr schappijen verdeeld", aldus de RLD. Dat is thans ver van de werkelijkheid. Van de 12.000 passagiers per jaar tus sen Moskou en Amsterdam - niet die voor verdere bestemmingen in een van beide richtingen - neemt Aeroflot er 9000 mee en mag de KLM de reste rende 3000 wegbrengen. Veel ongun stiger echter is de opbrengstverhou ding: voor Aeroflot ligt die negenmaal zo hoog als voor de KLM. De verbin ding Amsterdam-Moskou is daarmee in elk geval wat het traject Warschau-Moskou betreft voor de KLM een onrendabele verbinding. Ongelijke kansen Maarerisnogmeer. Terwijl Aeroflot ln Nederland zoveel aan werving kan doen als de Russen willen, wordt de KLM dezelfde mogelijkheid in de Sowjet-Unie onthouden. Terwijl Aero flot in eigen land optreedt als alge meen vertegenwoordiger van de KLM - de boekingen geschieden er zowel bij Aeroflot als bij Intourist - en de KLM' in Nederland op basis van wederke righeid als algemeen vertegenwoordi ger voor Aeroflot. heeft Aeroflot in Amsterdam ook nog eens zijn eigen kantoor. „Dat is in de luchtvaart geen fatsoenlijke manier van zaken doen", aldus de KLM. Terwijl, in de derde plaats en dit zit de KLM wel heel dwars, Aeroflot zijn ta rieven deponeert bij de RLD en zich daaraan dus dient te houden, geeft Ae roflot zowel aan individuele passagiers ais aan groepen niet onaantrekkelijke kortingen op de tarieven die de KLM niet geven mag. Best aardig voor de passagier, maar onaanvaardbaar voor de KLM. In feite heeft de KLM ook het recht via Moskou en Siberië de kortste route naar Japan te volgen. Enkele jaren ge leden echter hief de KLM deze verbin ding op. omdat zU alleen mocht wor den onderhouden met vliegtuigen en bemanningen van Aeroflot, zo hadden de Russen besloten. Zij vroegen de KLM hiervoor bovendien een zo hoge vergoeding, dat er voor de KLM geen winst meer inzat Nu dat ook bet geval is voor de verbin ding Moskou-Amsterdam, wordt de vraag relevant of aan de luchtvaarto vereenkomst tussen Nederland en de Sowjet-Unie niet de basis is ontvallen. KLM en RLD ontkennen dit niet ge heel. maar een RLD-staffunctionaris voegt er direct aan toe opzegging van deze overeenkomst 'in het geheel niet op het oog' te hebben. Nu zijn de Rus sen. aldus dezelfde RLD'er. 'bekwame onderhandelaars, die als het hen uit komt, de tijdsfactor zeker in hun voor deel zullen proberen te laten spelen'. Dat spelletje hebben zij al eerder uit geprobeerd. zij het zonder succes. Bij de indiening van de laatste zomer dienstregeling keurde de RLD het ontwerp voorwaardelijk goed; voor waarde was dat uiterlijk 1 november besprekingen zouden moeten begin nen over hel KLM-aandeel op het tra ject Moskou-Amsterdam Tot afgelo pen zondag, na Westerterps dreigende taai over een vliegverbod naar en over Nederland voor Aeroflot, zwegen de Russen in alle talen. Pas 's avonds, en kele uren voor het verbod zou ingaan, liet de Russische ambassadeur Wes terterp weten dat zijn regering bereid was totoverleg. Aan Nederlandse zijde verwacht men nu een uitnodiging voor besprekingen. Een vliegverbod naar en over Neder land zijn in feite twee van elkaar onaf hankelijke zaken. De Sowjet-Unie be hoort tot de Oostbloklanden die niet het transitverdrag hebben geratifi ceerd van de ICAO (International Civil Aviation Organization - de burger- luchtvaartafdeling van de VN). Dit transitverdrag regelt de doortocht voor civiele luchtverkeersdiensten: het overvliegen van een land zonder te landen, of het overvliegen met een landing, maar dan zonder verkeers- doeleinden. Een technische tussen landing, met andere woorden. Nederland heeft dit transitverdrag wel geratificeerd. Nederlandse vliegtuigen mogen over elk land vliegen dat het transitverdrag eveneens geratificeerd heeft. Maar de Sovjet-Unie kan aan de Nederlandse ratificatie niet het recht ontlenen onbeperkt over Nederland te vliegen. Deze toestemming is bij af zonderlijke vergunning verleend, los van de luchtvaartovereenkomst. De overvliegvergunning kan derhalve worden ingetrokken zonder de lucht vaartovereenkomst op te zeggen. Flinke handicap Aeroflot zou met zo'n verbod zwaar gehandicapt worden. De kortste weg van Leningrad en Moskou naar West- Europa leidt vla Denemarken en Ne derland. Via Parijs vliegt Aeroflot bo vendien naar New York en Washing ton. Niet zelden komen ook vliegtui gen met bestemming Noordwest- Afrika, Cuba en Peru over Nederland. 'Omvliegen' is er nauwelijks bij: vol gens het Bundesverkehrsministerium in Bonn mag Aeroflot via de Bondsre publiek alleen naar en niet verder dan Amsterdam, Parijs en Luxemburg vliegen, en overigens ais de Lufthansa daar geen (commercieel) bezwaar tegen heeft. Vla de Noordzee, eventueel met ver legging van Amsterdam als plaats van tussenlanding naar Brussel, gaat het al evenmin. Voor burgerluchtverkeer liggen boven de Noordzee geen voor Aeroflot bruikbare routes en, aldus het ministerie van buitenlandse zaken in Den Haag, het luchtruim boven de drie- en twaalfmijlszones van de di verse landen aan zeeën behoren tot het verboden, respectievelijk automa tisch toegelaten gebied. (Ten aanzien van het gebied boven 200-mijlszones is volgens buitenlandse zaken nog ner gens een standpunt ingenomen.) Al lijkt Nederland met dit gegeven op rozen te zitten, het zou onverstandig zijn de huid te verkopen voor de beer geschoten is. De Nederlandse delega tie, vrijwel zeker onder leiding van dr. R. J. Zwanenburg, die in een om gekeerde positie eind 1974 het voor Nederland gedeeltelijk mislukte overleg met de Amerikanen voerde - de KLM heeft wel degelijk moeten in binden, zij het niet zoveel als de Ame rikanen verlangden zal het met de 'bekwame onderhandelaars' in Mos kou nog moeilijk genoeg kunnen krij gen. En evenals in 1974-'75 zullen de Nederlanders het spits moeten afbij ten - tenminste voor de Amerikanen en de Britten, die aan het adres van Aeroflot precies dezelfde grieven hebben als de KLM. X emeuzen heeft, de wenk gekregen om in de toekomst niet al te veel flats te bouwen. De Nationale Woningraad, die met dit advies kwam, heeft het gemeentebestuur en de wo ningbouwvereniging laten weten dat het ver standig is om van nu af niet meer dan vijl procent van de nieuwbouw in de categorie van de stapelwoningen te zoeken. Een over bodig advies? De meeste gemeentebesturen in Zeeland hebben hetde af gelopen jaren met hun woningbestand in nieuwe wijken toch voornamelijk dicht bij de grond gezocht? Ze ker. maar zo'n duidelijke vingerwijzing, ge baseerd op overtuigend onderzoekmateriaal uit de - zoals die dan heet - woningmarkt, is nooit weg. Zeeland heeft namelijk een periode achter ae rug, waarin de stedelijke gebieden van Vlis- singen. Middelburg. Temeuzen en Goes met hoogbouw als het ware tegen elkaar stonden op te bieden. Veel Jonge mensen uit de eigen gemeente en veel nieuwkomers zijn in die tijd toch eigenlijk wel wat tegen hun zin in die flats terechtgekomen, simpelweg omdat er in de woningvoorraad niet veel anders te vin den was. En dat heeft er nadien dan weer toe geleid dat er ongewoon grote belangstelling begon te ontstaan voor 'doorstroming' naar een ander soort woning, zodra zich daarvoor mogelijkheden aandienden. In Terneuzen hebben de samenstellers van het pas geleden uitgebrachte woningmarktonderzoek zelfs kunnen vaststellen dat maar liefst 18 procent van alle inwoners binnen vijfjaar wil verhui zen naar een betere woning. Van al deze min of meer ontevreden ingezetenen (tenminste waar het hun wooncomfort betreft) huist op het ogenblik ongeveer de helft in flats en eta gewoningen. He, Let is in feite al een wat oud verhaal, dat van de toenemende alkeer van ctagewonin- gen en de algemene neiging om hoogbouw van middelmatige kwaliteit als het even kan maar weer snel te verlaten. Alle gemeente besturen die zich indertijd aan de zoge naamde 'bouwstromen' van stapelwoningen waagden, hebben met het verschijnsel te maken gehad. Zodra de woningvoorraad in andere categorieën (ééngezinswoningen, twee onder één kap. vrijstaande huizen) wat ruimer werd, bleek het al snel problemen op te leveren om de flats bezet te krijgen. Uiter aard verschilde het beeld van plaats tot plaats, maar woningbouwspeciahsten heb ben er voor hun voorspellingen en adviezen met het oog op de toekomst toch heel wat lering uit getrokken. Precies aangeven hoe groot in de komende jaren de belangstelling zal 2ijn voor hoogbouw is een erg moeilijke zaak. De interesse hangt van allerlei on meetbare factoren af. De Nationale Wonin graad houdt het er in zijn adviezen aan Ter- neuzen op dat de vraag naar flats daar lussen 4 en 18 procent ligt. Is er op een bepaald mo ment in Temeuzen weirug behoefte aan wo ningen, dan ontstaat er binnen de kortste ke ren een overschot aan flats van ongeveer 300. Ook als er een redelijke behoefte aan wonin gen is, blijft er in de sector flats nog een aan zienlijke leegstand. Uitsluitend bij een grote vraag - zo rekent men Temeuzen voor - is het zinvol om nog een zeker percentage flats in de aanbiedingen te hebben. Maar bouwers en woningexploitanten kunnen er het best mee aan de zeer veilige kant blijven. Trouwens, de raad die nu aan Temeuzen wordt gegeven lijkt ook pasklaar voor andere steden in deze provincie, voor zover men daar zelf nog niet een soortgelijke conclusie heeft getrokken. Vo, olgens ruwe becijferingen bestaat onge veer 2 procent van het totale woningbestand in Zeeland uit echte hoogbouw, 2200 op de ongeveer 115.000 woningen. Tel je daarbij op alles wat ergens trekken heeft van etage- bouw, dan kom je op ongeveer 12 procent, van de totale huizenvoorraad Een snelle inven tarisatie leert dat er eigenlijk nog maar weinig aan flatbouw wordt gedaan en d at ook het aantal plannen in deze sector miniem is. Duidelijk in tegenstelling tot een jaar of vijl tot tien geleden, toen een heel hoog percen tage van het Zeeuwse bouwvolume in sta pelwoningen werd omgezet. Het heeft na die tijd hier en daar flink wat moeite gekost om het plotseling ongewoon hoge aanbod aan flatwoningen aan de man gebracht te knjgen. In Temeuzen kampte men op een goed mo ment met een aanzienlijke leegstand. Mid delburg had zijn problemen in de Magi- straatwijk (ze zijn daar nog steeds niet hele maal opgelost) en in Vlissingen vroegen velen zich af waarom er nu zo nodig nog enkele torenhoge blokken aan de rand van Oosti Souburg moesten verrijzen, Op het ogenblik begint het evenwicht wat terug te keren. De al geruime tijd beschik bare hoogbouw raakt gaandeweg bezet en het uitblijven van nieuwe voorraad in deze categorie woningen zorgt ervoor dat de ver houdingen tussen de verschillende soorten en typen woningen er wat gezonder op wor den. Waar nog wei aan hoogbouw wordt ge daan betreft het doorgaans bijzondere geval len: in Vlissingen de plannen voor flats ten behoeve van onvolledige gezinnen, de flati bouw in de oude binnenstad, verder de acti viteiten m de sector van de zogenaamde ser viceflats en de nog met zo heel lang geleden gereedgekomen complexen aan de Vlis- singse boulevards met. speciale attracties zoals het uitzicht- op de Westerschelde en de zeevaart binnen handbereik voor de deur. De flatbouw is daarmee duidelijk de richting van de kwaliteitsbouw opgegaan. V erstandig beleid naar het lijkt, wanthetis intussen wel duidelijk geworden dat een niet onaanzienlijk deel van de klachten over de technische kwaliteit (tocht, lekkages,voch tige muren) en de afwerking van wat er de laatste tientallen jaren is gebouwd aan wo ningen, afkomstig zijn van mensen uit de hoogbouw. Trouwens, de traditionele bewe ring dat hoogbouw uit een oogpunt van ste denbouwkundige planning ruintebesparend zou werken wordt ook steeds meer aange- vochtea Vorig jaar viel over deze kwestie nog een opmerkelijke uitspraak te noteren op een congres dat de Raad van Europese Gemeen ten in Middelburg hield. De Belgische we thouder van de stad Brugge, A. v. d» Abeele, hield daar staande: „Flatbewoners ne men meer ruimte in dan mensen die huizen in een woning, naar traditionele trant gebouwd. Ze trekken er meer op uit. schaffen zich tweede huizen aan, proberen elders een tuintje te krijgen" Geschrokken van de doorgaans weinig op gewekte ervaringen met hoogbouw stellen ook gemeenteraden zich steeds kritischer op tegenover flats en etagewoningen. Eenzelfde t endens is te vinden bij de besturen van wo ningbouwverenigingen en -coöperaties. Bij de start van de bouw van een serie flatwonin gen aan de Spuistraat-Scherminkelstraat in Vlissingen (afronding van de eerste fase van het saneringsplan in de oude binnenstad) was dat drie jaar geleden bijvoorbeeld heel duidelijk te proeven. „Wanneer u als ge meentebestuur had besloten om nog flats neer te zetten in een ander deel van Vlissin gen. hadden we 'nee' gezegd", liet de voorzit ter van de woningbouwvereniging 'Goed Wonen' bij die gelegenheid resoluut weten. De van Zeeland, die zich bezighouden met de verdeling van het jaarlijkse contingent nieuwbouwwoningen, hebben in augustus de laatste cijfers nog eens onder elkaar gezet. In 1875 kwamen nog bijna 3500 woningen ge reed, maar voor 1976 zal rekening moeten worden gehouden meteen terugval naar 3300 nieuwe huizen. Me, 'e tijd van de 'grote sprongen' in de wo ningbouw in Zeeland is ook zo goed als voor bij Gemeentebesturen die enkele jaren gele den nog met hoge voorspellingen kwamen over het tempo waarin nieuwe bestem mingsplannen zouden worden volgebouwd, moeten de zaken voortdurend 'bijstellen'. De hoofd-ingenieur-directeur van de volkshuis vestingen bouwnijverheid in Zeeland, irL. D. Huisman, heeft in het recente verleden de aannemerswereld duidelijk op deze gang van zaken voorbereid. Tien jaar geleden kwam de woningbouw in Zeeland niet veel verder dan een aantal van 2000 tot2200 per jaar. Aan het begin van de jaren '70 viel er een snelle stij ging te constateren. Er werden toen produk- tiecijfers beïeikt die niet ver van de 5000 af lagen. Maa/voor de naaste toekomst is die hausse er duidelijk uit. Gedeputeerde staten .et speciale aandacht van het koppel Schaefer-van Dam op het departement van volkshuisvesting in Den Haag is het accent in de woningbouw sinds kort ook nog al stevig verlegd naar restauratie en renovatie van woningen in oude stads- en dorpskernen. De politiek van de grote aantallen in de nieuw bouw, die na de tweede wereldoorlog op gang is gekomen en in de zestiger jaren in Zeeland haar hoogtepunt bereikte (mede als gevolg van de industriële ontwikkeling en het snel ler groeiend inwonertal) is de laatste paar jaar meer en meer omgebogen in de richting van een geleidelijke verbetering van het to tale woningenbestand. De kwaliteit van de woning begint voor steeds meer mensen steeds zwaarder te wegen. De belangstelling voor de zogenaamde 'doorstroming' groeit' de cijfers van het woningmarktonderzoek in Temeuzen hebben dat nog weer eens aange toond. In dat woonpatroon begint de flat van de jaren zestig 'uit' te raken. Na een aantal jaren van opvallende leegstand in de flat bouw raakt men in bijvoorbeeld Vlissingen, Middelburg en Temeuzen nu langzaamaan wat uit de zorgen. Zo gezien is de waarschu wing van de Nationale Woningraad aan Ter- neuzen een breder bereik waard. •KEES VAN DER MAAS.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1976 | | pagina 4