Carter zet staf
al aan het werk
'Stapelhuis' raakt in Zeeland uit gratie:
sterke doorstroming signaal voor bouwers
Nog geen rem op
Turkse exodus
naar W est-Europa
1
Nederland kan
Aeroflot stevig
dwars zitten
zZ.warleZZ.eez
VRIJDAG 5 NOVEMBER 1976
iDoor Frits Schilsi
ANKARA - Ze staan er elke morgen weer. dicht op elkaar gepakt, geduldig
wachtend op hun beurt. Van zes uur in de ochtend tot tegen het middaguur.
Voor de 'Botschaft der Bundesrepublik Oeutschland' aan Ankara's Boulevard
Ataturk. In de hoop de reddende emigraticpapieren te bemachtigen. Weten
Ahmed, Suleyman, Orhan. Mehmet, Can, Kemal en al hun andere lotgenoten
wel aan welk avon tuur zij beginnen: wat het betekent zich los te maken van de
Anatolische apathie en primitiviteit en enkele uren later volledig opgeslokt te
worden in een door en door verwende welvaartsmaatschappij?
Afgaande op de dagelijkse toeloop bij
de Westduitse ambassade deert hun
de abrupte overgang naar een nieuwe,
ongewisse toekomst niet Verlok
kende verhalen uit de verte van fami
lie, bekenden en dorpsgenoten dry ven
hen onweerstaanbaar westwaarts,
Ze lis in de gelederen der analfabeten,
waarvan er heden ten dage in Turkije
nog twaalf miljoen rondlopen, grijpt
men zijn kans. Trouwens niet alleen zij
zijn - zo bleek onlangs uit een West
duitse documentaire over het gastar
beidersprobleem - onvoorwaardelijk
bereid a raison van DM 1200 netto per
maand die karweitjes op te knappen,
waarvoor de meesten hun neus opha
len.
Werkloosheid
Niettegenstaande in het moderne
Turkije het industrialisatieproces met
voortvarendheid ter hand wordt ge
nomen, is Ataturks jongste republiek
een overwegend agrarisch land.
Daarin zal voorlopig ook geen veran
dering komen. In de topdagen van het
agrarisch seizoen is er emplooi voor 9.5
tot 10 miljoen mensen, minimaal kun
nen in deze sector 2.5 miljoen Turken
aan de slag. Al uit deze cijfers blijkt het
hoge aantal 'gedeeltelijk' werklozen.
In zijn boek 'Geography of Turkey'
schrijft prof. dr. Resat Izbirak van de
universiteit van Ankara dat de bevol
king van Turkije in de relatief korte
periode tussen 1927 en 1970 met 22 mil
joen zielen is gegroeid. Tussen 1965 en
1970 bedroeg de toename zelfs meer
dan vier miljoen. Het spreekt wel
haast vanzelf dat het investeringsvo
lume geen gelijke tred heeft kunnen
houden met deze bevolkingsexplosie.
Vandaar die enorme werkloosheid in
Turkije. Eind 1971 bijvoorbeeld be
droeg het aantal duurzaam werklozen
ruim 2.5 miljoen. Dat was bijna twaalf
procent van de beroepsbevolking.
Om aan dit geweldige probleem zoveel
mogelijk het hoofd te kunnen bieden,
stelde de regering het leger der werk
lozen in staat in het buitenland een
betere toekomst te gaan opbouwen. Ir.
1960 kwam de uittocht op gang. Tegen
de 3000 Turken togen in dat jaar naar
WestiDuitsland. Nu is de Bondsrepu
bliek al door een half miljoen Turken
overstroomd. Andere landen die een
beroep hebben gedaan op Turkse
werknemers, zijn Nederland (per 1 ja
nuari '76: 22 892 afgegeven arbeids
vergunningen en circa 15.500 perma
nente vergunningen). Oostenrijk
'16 500). Frankrijk 14.000). Zwitser
land (10.000), België (9000), Denemar
ken i4000). Zweden (3000). Engeland
(1500). Australië (10.000) en Libië 'en
kele duizenden),
Opgave
Is de Turkse regering niet van plan. de
exodus naar West- Europa geleidelijk
af te remmen? Dr. Orhan Karaoglu. in
ternationaal secretaris van de Repu
blikeinse Volkspartij (grootste opposi
tiepartij in den lande): ..Voorlopig niet.
want er is nog lang niet voldoende
werk voor al die mensenWat dient te
geschieden om de Turken in eigen
land te houden of hen tot de terugkeer
te bewegen? Dr. Karaoglu: ..De mil
joenen Turken brengen jaarlijks een
fortuin aan harde valuta het land bin
nen Dit geld moet geïnvesteerd wor
den in industriële projecten
Op dit punt verschilt de filosofie van
de Turkse sociaal- democraten over
igens sterk met die van het rechtsge-
richte nationalistische front, de vier-
partijencoalitie van premier Suley
man Demirel. Waar de huidige rege
ring nog niet aan denkt, heeft de Re
publikeinse Volkspartij in het kader
van de 'evolutionaire (sociale) revolu
tie tegen het establishment' al hoog in
het vaandel geschreven medezeggen
schap voor de werknemer in de onder
neming afdwingen. Want. aldus dr.
Orhan Karaoglu. het is uiteindelijk
onaanvaardbaar, dat de Turkse werk
nemer er alleen maar goed voor is. te
produceren in een fabriek, die hij zelf
mee heeft helpen opbouwen. Hij zal
straks zelf moeten kunnen meebeslis
sen over de gang van zaken binnen die
onderneming.
De Republikeinse Volkspartij vindt
het in dit verband ronduit schandalig
dat Demirel's regering besloten heeft
voortaan iedere Mekka-pelgrim op een
tegemoetkoming van 800 dollar te
tracteren. Vorig jaar togen maar liefst
120.000 Mohammedaanse Turken
naar dit Saoedische bedevaartsoord.
Dr. Karaoglu: ..Bijna honderd miljoen
dollar van de door onze landgenoten in
het buitenland zuur verdiende harde
valuta werd op deze manier verkwan
seld".
In kringen van de Turkse oppositie
beschouwt men deze schenking als
een concessie aan Demirel's oer-
religicuze regeringspartner Necmet-
tin Erbakan zonder wiens steun het
rechtse coalitiekabinet terstond ten
val zou komen.
"IstanboeF
.US.S.R
]z,A 69
Èrzeroem*
oBor5a®ANKARA
Eskijeh.r TURKIJE
Konya Adona Gozianlep^
,0^
SYRIË
(Van onze correspondent Henk Kolb)
WASHINGTON - Jimmy Carter laat er geen gras over groeien: hij
heeft zijn al terdege voorbereide jeugdige staf nog woensdagmid
dag aan het werk gezet om orde op zaken te stellen voor de over
gang van de ene regering naai' de andere, die in januari voor de
deur staat. Carter heeft elf weken om zich voor te bereiden en hij
zal daarbij volop gebruik maken van de steun die Ford hem harte
lijk heeft toegezegd vanuit het Witte Huis, waar kernachtig ge
steld een 'grafstemming' heerst.
Al serdert augustus heeft een 37-
jarige jurist uit Atlanta, Jack Watson,
zich geworpen op de problemen die
met de machtsoverdracht gepaard
gaan. Daarbij is het niet alleen een
kwestie van het uitzoeken van kandi
daten voor naar schatting 200 poli
tieke posities in de onmiddellijke in
vloedssfeer van het Witte Huis, maar
vooral ook van het opstellen van een
prioriteitenlijst omtrent de volgorde
waarin president Carter te maken zal
krijgen met de problemen die hij erft,
economisch zowel als politiek.
In eerste aanleg zal Carter zich gaan
bezighouden met de begroting die
Ford weliswaar nog heeft ingediend en
waarvoor het congres al een aanmer
kelijke verruiming heeft vastgesteld,
doch waarop de nieuwe bewoner van
het Witte Huis nog amendementen
kan indienen. Volgens zijn deskundi
gen zal het noodzakelijk zijn om een
gezonde en stabiele economische groei
te bewerkstelligen als Carter zijn be
lofte wil kunnen houden om tegen het
eind van zijn nog niet eens begonnen
ambtsperiode een evenwicht in de be
groting te scheppen.
Stimuleren
De begroting voor 1978 (datwil zeggen
het fiscale jaar 1978. dat in oktober
1977 begint), die Ford per 1 december
gereed wil hebben legt Carter al voor
naar schatting 75 procent van de uit
gaven vast, zodat de marge voor we
zenlijke veranderingen betrekkelijk
gering is. Volgens Watson is het nog te
vroeg om nu al te zeggen of Carter de
economie terwille van een groter
groeipercentage onmiddellijk moet
gaan stimuleren, maar de groei zal bo
ven de huidige vier procent moeten
stijgen als de nieuwe president recht
wil doen aan zijn beloften omtrent het
verruimen van de werkgelegenheid bij
een gelijktijdige vermindering van de
inflatie. De niet zo gunstige economi
sche cijfers van de laatste maanden
die bij Fords verwachtingen achter
bleven hebben zeker een invloed ge
had op de verkiezingsuitslag en zij
vormden het belangrijkste element in
het beroep dat Carter voor zijn verkie
zing op de werkende klasse heeft ge
daan.
Met een in grote meerderheid demo
cratisch huis van afgevaardigde en een
evenzeer door democraten beheerste
senaat, met het verdwijnen ook van
een aantal bejaarde politici, die hetzij
corrupt, hetzij min of meer verkalkt
aan het politieke besluitvormingspro
ces deelnamen, zal de parlementaire
bedrijvigheid toenemen De democra
ten hebben op vier jaar na in de laatste
44 jaar een vaste greep op de volksver
tegenwoordiging gehad, maar na acht
jaar hebben zij nu wederom een demo
cratische president in plaats van een
staatshoofd en regeringsleider die met
reeksen veto's wetsvoorstellen blok-
i?eert.
Het is te verwachten dat het congres
zal streven naar een meer parlemen
taire vorm van regeren die hun wetge
vende macht duidelijker profileert
tegenover de vrijwel onbeperkte be
voegdheden waarover de presidenten
tot nu toe hebben beschikt.
Agressiever dan voorheen, met man
nen als de kleurrijke democraat Pa
trick Daniel Moynihan (ex-minister
van Nixon, ex-vertegenwoordiger van
de VS in de Verenigde Naties, een
Harvard-prof, van intense verbale en
intellectuele begaafdheid) eri de 70-
jarige republikeinse prof. Hayakawa
van de universiteit van Califomië (een
dichter, een taalkundige die voor het
eerst aan de verkiezing deelnam en
bekendheid kreeg door zijn optreden
tijdens de studentenrellen van enkele
jaren her) zal de senaat wellicht een
nieuwe stijl ontwikkelen. Die moet
dan beantwoorden aan de constante
arbeid van de volksvertegenwoordi
ging om zijn eigen bevoegdheden met
name op het terrein van de begrotin
gen en het buitenlands beleid uit te
breiden op dat de macht van wat
Schlesinger jr. als 'het keizerlijk presi
dentschap' heeft omschreven, te be
perken.
Het is zinloos om nu al voorspellingen
i Vati onze verkeersredacteur Harry Kuiper)
DEN HAAG - Nederland heeft een flinke stok achter de deur indien de Russen
bij het vermoedelijk volgende week in Moskou beginnende overleg over de
problemen tussen Aeroflot - de Russische staatsluchtvaartmaatschappij - en
K LM blijven weigeren de Nederlandse verlangens in te willigen. Nederland zou
de overvliegvergunning aan de Sowjet-Unie kunnen opzeggen, met het voor
Aeroflot desastreuze gevolg dat de maatschappij zijn circa 80 vluchten per
week boog over Nederland naar West-Europa. New York en Washington wel
kan vergeten.
te doen omtrent de verhoudingen die
tussen congres' en president zullen
ontstaan doch er kan een vruchtbare
samenwerking groeien indien Carter
bij zijn drang naar sanering van het
Washingtons bureaucratisch systeem
de compromissen weet te ontwerpen
waarmee de volksvertegenwoordigers
vrede kunnen hebben. Zij hebben over
die reorganisaties geen directe zeg
genschap maar staan bloot aan de
druk van belanghebbenden en daarbij
zijn grote fondsen in het geding.
Op de belangrijke punten zoals her
vorming van de belastingwetgeving
die de rijken thans bevoordeelt, het
werkgelegenheidsbeleid en een natio
nale gezondheidszorg (waarvoor bij
voorbeeld de moeiteloos herkozen
Edward Kennedy zich heeft ingespan
nen) behoeft Carter zich over een ge
brek aan medewerking geen zorgen te
maken. In tegendeel de ingrijpende
wijzigingen in het leiderschap van de
meerderheden en minderheden in het
congres maken die slechts zekerder.
Het feit dat vele congresleden van de
eerste termijn thans zijn herkozen
maakt het zeer waarschijnlijk dat de
democraten hun congressionele
overmacht ook bij volgende verkie
zingen zullen kunnen handhaven aan
gezien volgens de politieke traditie in
Amerika een tweede verkiezing con
greszetels waardèvast pleegt te maken
in het ooe van de stemmers.
Lange lijsten
Carters staf heeft inmiddels al lange
lijsten opgesteld van mensen die in
aanmerking komen voor belangrijke
posten. Zij hebben aan die selectie
waaruit Carter de voornaamste gega
digden persoonlijk zal selecteren reeds
vele maanden besteed. Hamilton Jor
dan, Car ters campagneleider en Jody
Powell zij perschef, zullen volgens
Watson naar redelijkheid regerings
posten krijgen. De vice-president
Mondale, protégé van de zojuist van
een zware operatie herstelde en herko
zen senator Hubert Humphrey, die
fractieleider in de senaat wil worden,
krijgt de taak Carters zonder twijfel
soms opzienbarende veranderingen en
wetten door het congres te loodsen.
Dat is groot werk en bovendien zal hij
nog een deel van de representatieve
bevoegdheden van de president van
Carters schouders moeten nemen.
Na een overgangsperiode van consul
tatie tussen de tegenstanders die aan
veel presidentieel handelen In de eer
ste elf weken kracht zal ontnemen
staan de Verenigde Staten vier inte
ressante jaren van landsbestuur te
wachten.
De rijksluchtvaartdienst wil bereiken
dat tussen Moskou en Amsterdam on
geveer evenveel passagiers per KLM
kunnen reizen als per Aeroflot. De
rijksluchtvaartdienst <RLD) streeft
naar een pool-overeenkomst. „Dan
kunnen de Russen, net als op het
ogenblik, eerst hun eigen vliegtuigen
volstoppen en de rest per KLM laten
gaan. maar dan wordt de opbrengst
tenminste gelijk over beide maatr
schappijen verdeeld", aldus de RLD.
Dat is thans ver van de werkelijkheid.
Van de 12.000 passagiers per jaar tus
sen Moskou en Amsterdam - niet die
voor verdere bestemmingen in een van
beide richtingen - neemt Aeroflot er
9000 mee en mag de KLM de reste
rende 3000 wegbrengen. Veel ongun
stiger echter is de opbrengstverhou
ding: voor Aeroflot ligt die negenmaal
zo hoog als voor de KLM. De verbin
ding Amsterdam-Moskou is daarmee
in elk geval wat het traject
Warschau-Moskou betreft voor de
KLM een onrendabele verbinding.
Ongelijke kansen
Maarerisnogmeer. Terwijl Aeroflot ln
Nederland zoveel aan werving kan
doen als de Russen willen, wordt de
KLM dezelfde mogelijkheid in de
Sowjet-Unie onthouden. Terwijl Aero
flot in eigen land optreedt als alge
meen vertegenwoordiger van de KLM
- de boekingen geschieden er zowel bij
Aeroflot als bij Intourist - en de KLM'
in Nederland op basis van wederke
righeid als algemeen vertegenwoordi
ger voor Aeroflot. heeft Aeroflot in
Amsterdam ook nog eens zijn eigen
kantoor. „Dat is in de luchtvaart geen
fatsoenlijke manier van zaken doen",
aldus de KLM.
Terwijl, in de derde plaats en dit zit de
KLM wel heel dwars, Aeroflot zijn ta
rieven deponeert bij de RLD en zich
daaraan dus dient te houden, geeft Ae
roflot zowel aan individuele passagiers
ais aan groepen niet onaantrekkelijke
kortingen op de tarieven die de KLM
niet geven mag. Best aardig voor de
passagier, maar onaanvaardbaar voor
de KLM.
In feite heeft de KLM ook het recht via
Moskou en Siberië de kortste route
naar Japan te volgen. Enkele jaren ge
leden echter hief de KLM deze verbin
ding op. omdat zU alleen mocht wor
den onderhouden met vliegtuigen en
bemanningen van Aeroflot, zo hadden
de Russen besloten. Zij vroegen de
KLM hiervoor bovendien een zo hoge
vergoeding, dat er voor de KLM geen
winst meer inzat
Nu dat ook bet geval is voor de verbin
ding Moskou-Amsterdam, wordt de
vraag relevant of aan de luchtvaarto
vereenkomst tussen Nederland en de
Sowjet-Unie niet de basis is ontvallen.
KLM en RLD ontkennen dit niet ge
heel. maar een RLD-staffunctionaris
voegt er direct aan toe opzegging van
deze overeenkomst 'in het geheel niet
op het oog' te hebben. Nu zijn de Rus
sen. aldus dezelfde RLD'er. 'bekwame
onderhandelaars, die als het hen uit
komt, de tijdsfactor zeker in hun voor
deel zullen proberen te laten spelen'.
Dat spelletje hebben zij al eerder uit
geprobeerd. zij het zonder succes. Bij
de indiening van de laatste zomer
dienstregeling keurde de RLD het
ontwerp voorwaardelijk goed; voor
waarde was dat uiterlijk 1 november
besprekingen zouden moeten begin
nen over hel KLM-aandeel op het tra
ject Moskou-Amsterdam Tot afgelo
pen zondag, na Westerterps dreigende
taai over een vliegverbod naar en over
Nederland voor Aeroflot, zwegen de
Russen in alle talen. Pas 's avonds, en
kele uren voor het verbod zou ingaan,
liet de Russische ambassadeur Wes
terterp weten dat zijn regering bereid
was totoverleg. Aan Nederlandse zijde
verwacht men nu een uitnodiging voor
besprekingen.
Een vliegverbod naar en over Neder
land zijn in feite twee van elkaar onaf
hankelijke zaken. De Sowjet-Unie be
hoort tot de Oostbloklanden die niet
het transitverdrag hebben geratifi
ceerd van de ICAO (International Civil
Aviation Organization - de burger-
luchtvaartafdeling van de VN). Dit
transitverdrag regelt de doortocht
voor civiele luchtverkeersdiensten:
het overvliegen van een land zonder te
landen, of het overvliegen met een
landing, maar dan zonder verkeers-
doeleinden. Een technische tussen
landing, met andere woorden.
Nederland heeft dit transitverdrag wel
geratificeerd. Nederlandse vliegtuigen
mogen over elk land vliegen dat het
transitverdrag eveneens geratificeerd
heeft. Maar de Sovjet-Unie kan aan de
Nederlandse ratificatie niet het recht
ontlenen onbeperkt over Nederland te
vliegen. Deze toestemming is bij af
zonderlijke vergunning verleend, los
van de luchtvaartovereenkomst. De
overvliegvergunning kan derhalve
worden ingetrokken zonder de lucht
vaartovereenkomst op te zeggen.
Flinke handicap
Aeroflot zou met zo'n verbod zwaar
gehandicapt worden. De kortste weg
van Leningrad en Moskou naar West-
Europa leidt vla Denemarken en Ne
derland. Via Parijs vliegt Aeroflot bo
vendien naar New York en Washing
ton. Niet zelden komen ook vliegtui
gen met bestemming Noordwest-
Afrika, Cuba en Peru over Nederland.
'Omvliegen' is er nauwelijks bij: vol
gens het Bundesverkehrsministerium
in Bonn mag Aeroflot via de Bondsre
publiek alleen naar en niet verder dan
Amsterdam, Parijs en Luxemburg
vliegen, en overigens ais de Lufthansa
daar geen (commercieel) bezwaar
tegen heeft.
Vla de Noordzee, eventueel met ver
legging van Amsterdam als plaats van
tussenlanding naar Brussel, gaat het
al evenmin. Voor burgerluchtverkeer
liggen boven de Noordzee geen voor
Aeroflot bruikbare routes en, aldus het
ministerie van buitenlandse zaken in
Den Haag, het luchtruim boven de
drie- en twaalfmijlszones van de di
verse landen aan zeeën behoren tot het
verboden, respectievelijk automa
tisch toegelaten gebied. (Ten aanzien
van het gebied boven 200-mijlszones is
volgens buitenlandse zaken nog ner
gens een standpunt ingenomen.)
Al lijkt Nederland met dit gegeven op
rozen te zitten, het zou onverstandig
zijn de huid te verkopen voor de beer
geschoten is. De Nederlandse delega
tie, vrijwel zeker onder leiding van
dr. R. J. Zwanenburg, die in een om
gekeerde positie eind 1974 het voor
Nederland gedeeltelijk mislukte
overleg met de Amerikanen voerde -
de KLM heeft wel degelijk moeten in
binden, zij het niet zoveel als de Ame
rikanen verlangden zal het met de
'bekwame onderhandelaars' in Mos
kou nog moeilijk genoeg kunnen krij
gen. En evenals in 1974-'75 zullen de
Nederlanders het spits moeten afbij
ten - tenminste voor de Amerikanen
en de Britten, die aan het adres van
Aeroflot precies dezelfde grieven
hebben als de KLM.
X emeuzen heeft, de wenk gekregen om in
de toekomst niet al te veel flats te bouwen. De
Nationale Woningraad, die met dit advies
kwam, heeft het gemeentebestuur en de wo
ningbouwvereniging laten weten dat het ver
standig is om van nu af niet meer dan vijl
procent van de nieuwbouw in de categorie
van de stapelwoningen te zoeken. Een over
bodig advies? De meeste gemeentebesturen
in Zeeland hebben hetde af gelopen jaren met
hun woningbestand in nieuwe wijken toch
voornamelijk dicht bij de grond gezocht? Ze
ker. maar zo'n duidelijke vingerwijzing, ge
baseerd op overtuigend onderzoekmateriaal
uit de - zoals die dan heet - woningmarkt, is
nooit weg.
Zeeland heeft namelijk een periode achter ae
rug, waarin de stedelijke gebieden van Vlis-
singen. Middelburg. Temeuzen en Goes met
hoogbouw als het ware tegen elkaar stonden
op te bieden. Veel Jonge mensen uit de eigen
gemeente en veel nieuwkomers zijn in die tijd
toch eigenlijk wel wat tegen hun zin in die
flats terechtgekomen, simpelweg omdat er
in de woningvoorraad niet veel anders te vin
den was. En dat heeft er nadien dan weer toe
geleid dat er ongewoon grote belangstelling
begon te ontstaan voor 'doorstroming' naar
een ander soort woning, zodra zich daarvoor
mogelijkheden aandienden. In Terneuzen
hebben de samenstellers van het pas geleden
uitgebrachte woningmarktonderzoek zelfs
kunnen vaststellen dat maar liefst 18 procent
van alle inwoners binnen vijfjaar wil verhui
zen naar een betere woning. Van al deze min
of meer ontevreden ingezetenen (tenminste
waar het hun wooncomfort betreft) huist op
het ogenblik ongeveer de helft in flats en eta
gewoningen.
He,
Let is in feite al een wat oud verhaal, dat
van de toenemende alkeer van ctagewonin-
gen en de algemene neiging om hoogbouw
van middelmatige kwaliteit als het even kan
maar weer snel te verlaten. Alle gemeente
besturen die zich indertijd aan de zoge
naamde 'bouwstromen' van stapelwoningen
waagden, hebben met het verschijnsel te
maken gehad. Zodra de woningvoorraad in
andere categorieën (ééngezinswoningen,
twee onder één kap. vrijstaande huizen) wat
ruimer werd, bleek het al snel problemen op
te leveren om de flats bezet te krijgen. Uiter
aard verschilde het beeld van plaats tot
plaats, maar woningbouwspeciahsten heb
ben er voor hun voorspellingen en adviezen
met het oog op de toekomst toch heel wat
lering uit getrokken. Precies aangeven hoe
groot in de komende jaren de belangstelling
zal 2ijn voor hoogbouw is een erg moeilijke
zaak. De interesse hangt van allerlei on
meetbare factoren af. De Nationale Wonin
graad houdt het er in zijn adviezen aan Ter-
neuzen op dat de vraag naar flats daar lussen
4 en 18 procent ligt. Is er op een bepaald mo
ment in Temeuzen weirug behoefte aan wo
ningen, dan ontstaat er binnen de kortste ke
ren een overschot aan flats van ongeveer 300.
Ook als er een redelijke behoefte aan wonin
gen is, blijft er in de sector flats nog een aan
zienlijke leegstand. Uitsluitend bij een grote
vraag - zo rekent men Temeuzen voor - is het
zinvol om nog een zeker percentage flats in de
aanbiedingen te hebben. Maar bouwers en
woningexploitanten kunnen er het best mee
aan de zeer veilige kant blijven. Trouwens, de
raad die nu aan Temeuzen wordt gegeven
lijkt ook pasklaar voor andere steden in deze
provincie, voor zover men daar zelf nog niet
een soortgelijke conclusie heeft getrokken.
Vo,
olgens ruwe becijferingen bestaat onge
veer 2 procent van het totale woningbestand
in Zeeland uit echte hoogbouw, 2200 op de
ongeveer 115.000 woningen. Tel je daarbij op
alles wat ergens trekken heeft van etage-
bouw, dan kom je op ongeveer 12 procent, van
de totale huizenvoorraad Een snelle inven
tarisatie leert dat er eigenlijk nog maar
weinig aan flatbouw wordt gedaan en d at ook
het aantal plannen in deze sector miniem is.
Duidelijk in tegenstelling tot een jaar of vijl
tot tien geleden, toen een heel hoog percen
tage van het Zeeuwse bouwvolume in sta
pelwoningen werd omgezet. Het heeft na die
tijd hier en daar flink wat moeite gekost om
het plotseling ongewoon hoge aanbod aan
flatwoningen aan de man gebracht te knjgen.
In Temeuzen kampte men op een goed mo
ment met een aanzienlijke leegstand. Mid
delburg had zijn problemen in de Magi-
straatwijk (ze zijn daar nog steeds niet hele
maal opgelost) en in Vlissingen vroegen velen
zich af waarom er nu zo nodig nog enkele
torenhoge blokken aan de rand van Oosti
Souburg moesten verrijzen,
Op het ogenblik begint het evenwicht wat
terug te keren. De al geruime tijd beschik
bare hoogbouw raakt gaandeweg bezet en
het uitblijven van nieuwe voorraad in deze
categorie woningen zorgt ervoor dat de ver
houdingen tussen de verschillende soorten
en typen woningen er wat gezonder op wor
den. Waar nog wei aan hoogbouw wordt ge
daan betreft het doorgaans bijzondere geval
len: in Vlissingen de plannen voor flats ten
behoeve van onvolledige gezinnen, de flati
bouw in de oude binnenstad, verder de acti
viteiten m de sector van de zogenaamde ser
viceflats en de nog met zo heel lang geleden
gereedgekomen complexen aan de Vlis-
singse boulevards met. speciale attracties
zoals het uitzicht- op de Westerschelde en de
zeevaart binnen handbereik voor de deur. De
flatbouw is daarmee duidelijk de richting van
de kwaliteitsbouw opgegaan.
V erstandig beleid naar het lijkt, wanthetis
intussen wel duidelijk geworden dat een niet
onaanzienlijk deel van de klachten over de
technische kwaliteit (tocht, lekkages,voch
tige muren) en de afwerking van wat er de
laatste tientallen jaren is gebouwd aan wo
ningen, afkomstig zijn van mensen uit de
hoogbouw. Trouwens, de traditionele bewe
ring dat hoogbouw uit een oogpunt van ste
denbouwkundige planning ruintebesparend
zou werken wordt ook steeds meer aange-
vochtea Vorig jaar viel over deze kwestie nog
een opmerkelijke uitspraak te noteren op een
congres dat de Raad van Europese Gemeen
ten in Middelburg hield. De Belgische we
thouder van de stad Brugge, A. v. d» Abeele,
hield daar staande: „Flatbewoners ne
men meer ruimte in dan mensen die huizen in
een woning, naar traditionele trant gebouwd.
Ze trekken er meer op uit. schaffen zich
tweede huizen aan, proberen elders een
tuintje te krijgen"
Geschrokken van de doorgaans weinig op
gewekte ervaringen met hoogbouw stellen
ook gemeenteraden zich steeds kritischer op
tegenover flats en etagewoningen. Eenzelfde
t endens is te vinden bij de besturen van wo
ningbouwverenigingen en -coöperaties. Bij
de start van de bouw van een serie flatwonin
gen aan de Spuistraat-Scherminkelstraat in
Vlissingen (afronding van de eerste fase van
het saneringsplan in de oude binnenstad)
was dat drie jaar geleden bijvoorbeeld heel
duidelijk te proeven. „Wanneer u als ge
meentebestuur had besloten om nog flats
neer te zetten in een ander deel van Vlissin
gen. hadden we 'nee' gezegd", liet de voorzit
ter van de woningbouwvereniging 'Goed
Wonen' bij die gelegenheid resoluut weten.
De
van Zeeland, die zich bezighouden met de
verdeling van het jaarlijkse contingent
nieuwbouwwoningen, hebben in augustus de
laatste cijfers nog eens onder elkaar gezet. In
1875 kwamen nog bijna 3500 woningen ge
reed, maar voor 1976 zal rekening moeten
worden gehouden meteen terugval naar 3300
nieuwe huizen.
Me,
'e tijd van de 'grote sprongen' in de wo
ningbouw in Zeeland is ook zo goed als voor
bij Gemeentebesturen die enkele jaren gele
den nog met hoge voorspellingen kwamen
over het tempo waarin nieuwe bestem
mingsplannen zouden worden volgebouwd,
moeten de zaken voortdurend 'bijstellen'. De
hoofd-ingenieur-directeur van de volkshuis
vestingen bouwnijverheid in Zeeland, irL. D.
Huisman, heeft in het recente verleden de
aannemerswereld duidelijk op deze gang van
zaken voorbereid. Tien jaar geleden kwam de
woningbouw in Zeeland niet veel verder dan
een aantal van 2000 tot2200 per jaar. Aan het
begin van de jaren '70 viel er een snelle stij
ging te constateren. Er werden toen produk-
tiecijfers beïeikt die niet ver van de 5000 af
lagen. Maa/voor de naaste toekomst is die
hausse er duidelijk uit. Gedeputeerde staten
.et speciale aandacht van het koppel
Schaefer-van Dam op het departement van
volkshuisvesting in Den Haag is het accent in
de woningbouw sinds kort ook nog al stevig
verlegd naar restauratie en renovatie van
woningen in oude stads- en dorpskernen. De
politiek van de grote aantallen in de nieuw
bouw, die na de tweede wereldoorlog op gang
is gekomen en in de zestiger jaren in Zeeland
haar hoogtepunt bereikte (mede als gevolg
van de industriële ontwikkeling en het snel
ler groeiend inwonertal) is de laatste paar
jaar meer en meer omgebogen in de richting
van een geleidelijke verbetering van het to
tale woningenbestand. De kwaliteit van de
woning begint voor steeds meer mensen
steeds zwaarder te wegen. De belangstelling
voor de zogenaamde 'doorstroming' groeit'
de cijfers van het woningmarktonderzoek in
Temeuzen hebben dat nog weer eens aange
toond. In dat woonpatroon begint de flat van
de jaren zestig 'uit' te raken. Na een aantal
jaren van opvallende leegstand in de flat
bouw raakt men in bijvoorbeeld Vlissingen,
Middelburg en Temeuzen nu langzaamaan
wat uit de zorgen. Zo gezien is de waarschu
wing van de Nationale Woningraad aan Ter-
neuzen een breder bereik waard.
•KEES VAN DER MAAS.