Illegaliteit voerde in laatste fase oorlog strijd om de macht ZEELAND EERSTE PROVINCIE SPITTEN VOOR DE MOFFEN' In Zeeland minder illegale werkers r- 1 A 'mvkr M m tiaT - wzfmÊÊSSÊR. GEEN TRADITIE VAN ACTIEVE WEERBAARHEID Veel bezwaren van 'goede' burgemeesters WOENSDAG 27 OKTOBER 1976 Van onze speciale verslaggever DEN HAAG - „De zestien maanden die verliepen tussen de grote stakingen in april-mei 1943 en „dolle dinsdag", 5 september 1944, zijn te beschouwen als de periode waarin de illegaliteit in bezet Nederland misschien dan wel niet tot haar breedste, maar wel tot haar zuiverste ontplooiing is gekomen". Dr. L. de Jong, rijkskro- nikeur van de Tweede Wereldoorlog, constateert dat dit het werk was van naar schatting vijfentwintigduizend actieve mannen en vrouwen, van wie er tienduizend door de Duitsers zijn gegrepen en zesduizend het leven hebben verloren voor vuurpelotons of in concentratiekampen. Bijna vijfhonderd pagina's wijdl hij in het zevende deel van zijn geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog aan het fe nomeen van het verzet en de illegaliteit. Nederland was voor de oorlog een land zonder noemenswaardige traditie op het gebied van lijdzame of actieve weer baarheid, van min of meer georgani seerd verzet tegen de overheid was nauwelijks sprake geweest. Die traditie moest worden opgebouwd uit het niets en het zou lang duren voordat landelijk gezien op redelijke schaal georgani seerd verzet geboden kon worden tegen de bedoelingen van de bezetter Onwilligheid De geringste vorm van verzet is de on willigheid" van de bevolking als geheel bereid was iets te ondernemen tegen de bezetter. Die kleine groep vond steun in een groter aantal dat voornamelijk wel iets wilde nalaten dal door de Duitser geboden werd. Geen maquis geweest, zich te laten winnen door de nationaal-socialistische doctrine waardoor Nederland automatisch had kunnen opgaan in hel. Groot-Duitse Rijk. Daar voelde die bevolking niets voor. de NSB van Musseri bleef een te verwaarlozen minderheidspartij en kreeg geen enkele greep op de samenle ving Hoewel velen, vooral in het begin van de oorlog, in een overwinning van de oppermachtige Duitsers geloofden, was men via de Nederlandse Unie wel tot een zekere vorm van samenwerking met de Duitsers bereid. Later kwam men daar van terug, ons land was niet bereid om nationaal-socialistisch te worden. Vanuit die kwam echter s kleine groep n, ilgehele onwilligheid echts een betrekkelijk ar voren die werkelijk Hoewel hij de eigenlijke ontwikkeling van het verzet., dat tot de grootste ont plooiing kwam tijdens de hongerwintei in Noord-Nederland, pas in een volgend deel zal behandelen, loopt dr. De Jong er thans reeds op vooruit, om aan te tonen dat. hoewel laat. in die winter van 1944- "45 bewezen werd dat ook in een hoog ontwikkeld, gecompliceerd en dichtbe volkt land vele vormen van verzet moge lijk bleken Hier kon illegaal werk alleen maar uitgevoerd worden op grondslag van het maatschappelijk bestel - men kon zich binnen die maatschappij ver schuilen men kon zich er niet buiten plaatsen. Daar ontbrak de ruimte voor. Wie in de Tweede Wereldoorlog in Ne derland guerrilla had willen voeren had in de eerste plaats de ruimte nodig: grote onherbergzame, moeilijk toegan kelijke gebieden, waar partizanen zich konden terugtrekken. Een guerrilla zou in Nederland hoog stens mogelijk zijn geweest in de aller laatste fase van de oorlog, eerdei niet. Nederland is geen land voor een Maquis of voor Joegoslavische pai tizanen. Men moest hier voornamelijk van binnen uit de overheidsadministratie werken. Ge wapend verzet op enige schaal was on mogelijk. het werd wei toegepast- in vele vormen van sabotage- de consequentie et van was dat het Nederlandse verzet niet de Wehrmaeht het Duitse leger, tegenovei zich vond maar de geheime politie, de Sicherheitspolizei en dat maakte de zaak alleen maar riskanter en moeilijker. Slim apparaat De Duitse .Sicherheitspolizei is slim en doeltreffend gebleken. Niet alleen in het Englandspiel waren de Duitsers in staat jarenlang letterlijk te spelen met de Britse geheime dienst en de agenten die op Nederlands gebied werden gepa rachuteerd. Ook in kringen van de ille galiteit wist dit apparaat, dat zich van vele verraders bediende, door te drin gen. Bijna alle verzetsorganisaties zijn een of meerdere malen door verraad opgerold en moesten opnieuw begin nen. Naarmate de oorlog vorderde wa ren er echter steeds meer die bereid waren en capabel genoeg om dat werk voort te zetten als de „voortrekkers" waren gepakt. Voel is er reeds over geschreven, dr. De Jong val het allemaal samen, puttend uit de grote stroom van verzetslitera- Gedwongen inschakeling burgers bij aanleg van de Atlantik-wall VLISSINGE.N - In liet zevende deel (tweede boeki van 'liet Koninkrijk der Nederlanden in de tweede we reldoorlog' schenkt di\. L. de Jong' uitgebreide aandacht aan de ge dwongen inschakeling van burgers bij de aanleg van de zogenaamde Atlanlik-vvall, het 'spitten voor de mollen' zoals dat toen werd ge noemd. Zeeland was de eerste pro vincie waar zich grote problemen voordeden. Die problemen betrof fen vooral de centrale functie die de gemeentebesturen in deze verorde- ringsactie. zouden moeten uitoefe nen, vandaar ook de naam 'Gcmeinde-Einsatz'. Willekeurige burgers zouden gequi- reerd moeten worden iii het kader van vorderingsacties in grote delen van heiland. Dr. De Jong „Wat aan werkzaamheden verricht moest worden, zou de Wehnnacht aange ven; de Hauptabteilung Soziale Ver- waltung'. organiserend centrum op het gebied van de hele arbeidsinzet, kreeg bij Christiansens stal'een apart verbindingsbureau. Dat verbin dingsbureau zou eerst trachten vol doende arbeiders te vinden via de GAB's (ook op de Nederlandse Hei demaatschappij zou een beroep wor den gedaan), maar leverde dat alles niet voldoende op ital van GAB's gingen met verdubbelde vinding rijkheid tegenwerken), dan zouden de burgemeesters aan de beurt ko men. dal wil zeggen dat, zij burgers zouden moeten vorderen om in of bij de betrokken gemeente te gaan 'spit ten voor de moffen', zoals men zei. Die burgemeesters zouden daartoe aanwijzingen ontvangen van Seyss- Inquarts provinciale Beauttragten. Gevorderd moesten dan worden cle diensten van mannen tussen de 18 en de 45 jaar, zulks voor een periode van twee weken (in mei 1944 werd dat vier weken en in juni werd de leeltijds- grens 50 jaari - die mannen zouden voor dal, werk betaling krijgen, met veel evenwel, daar zij als onge schoolde krachten werden be schouwd (het grondtoon was ruim 2 kwartjes per uun, de gemeenten zouden voor de uitbetalingen zor gen". aldus dr. De Jong Crisis In Zeeland kwam lie( over deze Gcmeinde-Einsatz in november l'J48 lot een crisis. De Jong: „In de loop miber bad dc Beaul'lragtc daar n tal ?s let op dracht gegeve werk cle diensten van burgers te gemeesters hadden zich met de commissaris van de provincie en deze iiad zich met K rederiks (secretaris-generaal binnenlandse zaken, red.) in verbinding gesteld - I'rederiks ging op 28 november sa men met mr. Kan (Frederiks' hoofd ambtenaar. red.) naar Zeeland en voerde daar op de 23e en 24e bespre kingen in Middelburgen Goes. Bij de bespreking te Middelburg met de burgemeesters van Walcheren wees de commissaris van de provin cie. mr. P. Dieleman ideze was in 1940 op grond van zijn pro-Duitse opval lingen door de bezet,ter benoemd i. op 'de volkenrechtelijke bezwaren'. De Duitsers benepen zich op "liet alge meen belang', maar zo betoogde hij volgens Kans verslag, „er ligt hier geen enkel belang voor de bevol king," Niettemin had Dieleman. om de burgemeester ter wille te zijn. een concept,-vorderingsbevel opgesteld dat hij zo had geformuleerd. „dat de aanwijzing niet door de burgemees ter geschiedt." Die aanwijzing stond dus blijkbaar op naam van een Dui tse install tie, Het was slim ge vonden. maar het bevredigde met. „Door tal van burgemeesters werd", aldus Kans verslag, „gewezen op de moeilijkheden waarin zij aldus ko men. Door hel bevel le geven dekken zij dit meihun verantwoordelijkheid. Bovendien moeten zij zeil selecteren Zij drijven de eigen inwoners in cle dood door hen aan te wijzen voor werkzaamheden op gevaarlijke plaatsen... Sommige burgemeesters gaan er liever uit dan hieraan mede werking te verlenen. Mr. Fredenks weeso.m. op de moeilijkheid dat Op- penheim. cle meest gezaghebbende Engelse auteur, medewerking aan 'militaire voorbereiding' nietin strijd met het volkenrecht acht. Persoon lijk neigt hij tot de opvatting, dat in dit geval cle grens overschreden word l. Hij vreest, inmiddels dat hij cle Duitse autoriteiten niet zo -ver kah krijgen dat zij deze opdrachten te rugnemen, Hij wil hiertoe echter in elk geval eeen poging doen. Mede wil hij trachten om deze drinkbeker van de burgemeesters af te houden en de gewestelijke arbeidsbureaus in te schakelen. Dilheeflook tegenover de bevolking een voordeel: geelt een 'goede' burgemeester het bevel door. dan "meent cle bevolking dat de zaak in orde is. Kan hij echter zeggen „ik heb geweigerd", dan weet men dat er een luchtje aan is en kan men zijn handelingen daarop afstemmen." Tot zover het verslag van mr. Kan over het.gesprek in Middelburg. Gevorderd De eerste provincie waar de Gemeinde-Einsatz tot uitvoering kwam was opnieuw Zeeland. De Jong; „Daar werden te Middelburg op zondag 21 november 1943 ruim honderd mannen opgeroepen om twee weken lang voor de bezetter le gaan graven: zij mosten een fiets en een schop meebrengen. De lijst, van gevorderden was op het Kjringhuis van de NSB opgesteld, cle gemeente secretaris (de burgemeester was 'font') protesteerde bij de commissa ris van.de provincie, mr. Dieleman. en dat protest zal er wel toe bijgedra gen hebben dal secretaris-generaal F rederiks op 23 en 24 november de besprekingen voerde waarvan wij al melding maakten. Wij hebben geen denkbeeld van de mate waarin de opgerocpenen te Middelburg weigerden voor het graafwerk op te komen - misschien is het feil dal spoedig ook 'gesloten groepen' opgeroepen werden, een aanwijzing dat men via de indivi duele aanzeggingen niet de aantal len bijeen kreeg die men wenste. Al op 25 november werden namelijk de oudere leerlingen van de Ambachts school als groep ged wongen, aan het graafwerk deel te nemen. Begin 19-14 werden de directeuren en rectoren van alle scholen voor voortgezet on derwijs verplicht de namen van hun mannelijke leerlingen boven cle zeventien jaar en van hun manne lijke leerkrachten tot vijgen-veertig jaar op te geven. Dat werd door een aantal directeuren en rectoren ge weigerd (bij de instellingen voor bijzonder onderwijs met steun van de schoolbesturen) - gevolg was dat die weigeraars persoon voor per soon opgehaald werden en samen met hun leerlingen en docenten aan liet werk gezet; „Leraars en leerlin gen staan naast elkaar te graven on der toezicht van een paar mollen. Zodra ze ecliler hun hielen lichten, staat de arbeid stil!" Het schijnt cial bij cle voortzetting' van 'spitten' in Zeeland in cle eerste drie maanden van '44 niet. zo heel veel mensen opgeroepen werden, maar in april ontstond een nieuwe situatie toen de Beaullragte opdracht gaf, met grote snelheid 'Rommel- asperges' te plaatsen. Daartoe moes ten niet alleen mannen opgeroepen worden maar ook vrouwen, zulks binnen nieuwe leeftijdsgrenzen, van 'en overblijfsel van de tankval op Walclter de Alldnl.ik.-wa.lL. vijftien Kot zestig jaar. Middelburg al leen moest drieduizend" werkkrach ten leveren. „De Zeeuwse burge meesters". zo lekende een inwoner van Middelburg op 1 mei in zijn dag boek aan. „roepen op, cle ambtena ren der secretarieën schrijven de briefjes en cle brandweerlui moeten ze rondbrengen. Denk echter niet dal alles nu maar van een leien dakje gaat. Velen komen niet op. negeren straal cle hele oproep en wagen heter op. weg le blijven. Anderen komen met briefjes van doktoren dat ze door deze ol'gene kwaal, dit ol'dal gebrek ongeschikt zijn In Vlissingen moes ten er de eerste maandag (dat is ver leden week!) vijfhonderd opkomen: er waren er nog geen honderd. Toen hebben de mollen met behulp van cle, Landwacht op straat razzia's gehou den en werd iedereen clie in cle ter men viel, gedwongen te gaan wer ken." Later in mei werden 111 Middelburg ca. driehonderd personen voor liet graafwerk opgeroepen, „niet meer dan 10r/< verscheen. „Het complete politiepersoneel, een groot aantal marechaussees en ettelijke Land- wachtcrs" werden ingezet om de weigeraars op te halen, velen van die weigeraars wist men toen te vinden. Minder verzet Elders in. Zeeland was er. naar net schijnt, veel minder verzet, waarbij plaatselijk de 'lijdelijke' stromingen binnen de Gereformeerde Bond en de Christelijk Gereformeerde Kerk en de overwegen! passieveliouding van voorgangers en leden der Gerefor meerde Gemeenten een rol gesjjeeid kunnen hebben, In het di'strict- Terneuzen van hel GAB zou slechts één persoon in zijn weigering volhard hebben, zeggend: „Ik werk slechts voor God en de koningin", en in Goes zou bij een steekproef gebleken zijn dat 98'! van cle opgeroepenen uit eindelijk verschenen was. Door cle meesten van die Zeeuwse opgeroe penen werd overigens stevig ïijngé- t, rokken. De waarnemend burgemeester van Rilland, levens leider van cle Land stand in Zeeland, bood op een gege ven moment, aan, met eigen krach ten 'Rommel-asperges' te plaatsen, en toen dal aanbod door de YVelir- machl aanvaard was, bleek, aldus later Musserls gemachtigde in Zee land. „dat in een dag evenveel bo men konden worden 'geplant' als voorheen in een week." Met dal al slaagde de Wehrmaeht er in, vol doende 'Rommel-asperges' ge plaatst te krijgen; het werden er, ge lijk al vermeld, in Zeeland meer dan een miljoen. Dat resultaat is bereikt ondanks het. verzet dat door sommigen geboden is. Wij nemen aan dal van diegenen die in eerste instantie weigerden op te komen (men denke aan de cijfers met betrekking tot Vlissingen en Middelburg'), velen toch aan hel werk gingen, ook als zij nielcloorde politie, de marechaussee ol' de Landwacht' opgehaald werden Er waren er evenwel ook die bleven weigeren: doken zij niet ouder, clan werden zij gearresteerd en vooreen periode van 'vier. later zes weken opgesloten in een strafkamp bij Oost-Souburg op Walcheren Daar zaten eind mei meer clan veertig- 'strafgevallen', meest Zeeuwen. Zij waren allen kaalgeknipt, moesten overdag onder strikt toe zicht werken, kregen naast hun werk nog' urenlange stral'oeleningen te doen en' ontvingen naast de mid dagmaaltijd waar de Centrale Keu- kén le Middelburg voor zorgde, in het kamp nauwelijks iets te eten. Het spreekt vanzelf dat van het bestaan van dit strafkamp een intimiderende werking uitging. (Hel kamp te Oost-Souburg is om streeks 10 juni '44 opgeheven, cle kampbewoners werden toen via en kele tussenstations naar Bergen op Zoom gebracht waar men hen vrij- Wai het werk beirell dat in Zeeland ui het kader van c(e Gemeincte- Einsatz uitgevoerd moest worden: uitgesproken zwaar was alleen de ar beid bij de stranden. In Zc-euwsch- Vlaancleren en op Walcheren (Schouwen stond goeddeels onder walen moesten bij eb palen in cle zeebodem gedreven worden. De mannen stonden cl aar dan toiaande kniecn in hel zeewater om in gaten die met brandspuiten in hel zand ge spoten werden, palen te plaatsen waartussen later lijnen gespannen werclen waaraan explosieven kwa men te bungelen Pér etmaal moes ten zij tien tot twaalf uur werken, maar doordat bij hoog water natuur lijk niet gewerkt kon worden, ge beurde hel wel dat men tot bij mid dernacht in touw was - dan pas kon men naar huis fietsen. (Bij deze Gein ei mie-Iii ii sa tz nu, bad zich bij de Zeeuwse burgemeesters, d.w.z. bij de 'goeden' öiicler hen, ver» irgeda: i de beperkt karakter had, had een aantal hunner bij I're deriks een verzoek om ontslag inge diend. (le Beauftragte had toen op dracht gegeven, zes burgemeesters te arresteren en de 'SD' bad er vijf in handen gekregen. Heeft dat feit an deren weerhouden, hun ambt neer te leggen? Dat moeien wij wel aanne- n. Ei- val, v nzovei bekend, tijdens de meer uitgebreide Einsatz (het plaatsen van d Hommel-asperges') slechts één bu gemeester die medewerking we gerde: hij dook onder." fol zover L Jong. tuur die na de oorlog is vei schenen: cle Persoons Bewijzen Centrale, die ondei leiding van Gerrit v d. Veen honderd duizend valse persoonsbewijzen verzorgde: de Falsificatie Centrale die alle documenten en stempels van de Duitsers wist na te maken, de Lande lijke Organisatie voor hulp aan Onder duikers. die op den duur 250 000 mensen aan distributiebescheiden en met hulp van hel Nationaal Steun Fonds aan geld hielp: de Landelijke Knokploegen die distributiekantoren overvielen om aan bonkaarten te komen, de vele illegale bladen: de actieve verzetsgroepen die daadwerkelijk sabotage pleegden en verraders liquideerde Nu. 33 jaar later, haalt Lou de Jong die voornamelijk door moed tegenover ver raad gekenmerkte periode weer terug in een boeiend relaas. Om cle macht Naarmate het in het voorjaar van 1944 duidelijker werd dat Duitsland de oor log zou gaan verliezen, kwam in de ille galiteit de altijd al latent aanwezige strijd om cle macht na de bevrijding sterk naar voren. Een strijd die gestre den werd tussen de ondergrondse aan hangers van her, vooroorlogse esta blishment.. gebundeld in de Orde Dienst, en degenen die na de oorlog een vernieuwing wilden, de leiders van de illegale bladen Het Parool en Vrij Neder land. cle actieve illegalen uit cle Raad .van Verzet en cle tot conservatisme ge neigde regering in Londen. De Orde Dienst, de grootste onder grondse militaire organisatie in ons land. onder leiding van jhr. Six. meende de enige officiële representant van de Nederlandse Strijdkrachten te zijn en als zodanig in een gezagsvacuüm de macht le moeten overnemen om rust en orde te handhaven, maar vooral om er voor te waken dat de communisten en andere links radicalen, die het sterkst in het verzet georganiseerd waren, de touwtjes in handen zouden Daartegen verzetten zich hevig de lei ders van dc bladen Vrij Nederland en Hel Parool. Van Randwijk en Van Heu- ven Goedhart. Zij noemden de pogin gen van de OD een aanzet tot hel slich ten van een nieuwe militaire dictatuur. Vanuit Engeland werd Iaat gereageerd met de mededeling dal er een Militair Gczag zou komen, onder leiding van de koningin, dat nieuwe verkiezingen zou voorbereiden. De regering in Londen wilde zo spoedig mogelijk de uitvoe rende macht in Nederland weer in han den krijgen. .Spionage De verschillende gioepen die in deze discussie hun gezichtspunten aan de re gering in Londen wilden doorgeven, wa ren daartoe aangewezen op de zoge naamde Zwitserse weg. Deze weg kon op twee manieren worden gebruikt, een in gewikkelde door koeriers en een onze kere via de post - alleen wetenschappe lijke uitgaven konden naar Bern worden verzonden, in de band waarvan micro films konden worden verstopt. Aan de Zwitserse kant van die weg zorgde de kerkelijke leider. Visser 't Hooft voor doorzending naar Londen. Over die Zwitserse weg heeft zich het grootste conflict afgespeeld dat de ille galiteit tijdens de oorlog te verwerken heeft- gehad. Niet alles kon zomaar over die weg worden verzonden, het aanbod moest geselecteerd worden en daarvoor was een Politieke Commissie ingesteld, waarin cle illegale pers een belangrijke stem had. De Orde Dienst- had die weg echter opengelegd en meende als offi cieel vertegenwoordiger van de strijd krachten en dus ook van de geheime dienst, het recht te hebben om te contro leren wat langs die weg werd vei zonden. Toen dat recht niet erkend werd. nam jlir. Six zelf bet initiatief: de fotograaf die de microfilms vervaardigde moest hem een kopie daarvan afstaan. Nadat dit aan liet licht kwam werd hij door zijn tegenstanders van spionage be schuldigd. Parlementaire enquête De Parlementaire Enquêtecommissie heeft na de oorlog een harde uitspraak gedaan overliet gedrag van jhr. Six. Zijn handelwijze werd onjuist geacht. Zijn controle van de Zwitserse Weg berustte volgens deze commissie op geen enkele bevoegdheid en viel op geen enkele wijze te verdedigen. Dr. De Jong waagt het deze uitspraak te betwijfelen. Op grond van mededelingen van de Ne derlandse minister van oorlog in het Londénse kabinet en van geheime agen ten die in dienst van Six opereerden, mocht, hij aannemen dat de OD ook door Londen als militaire organisatie in dienst van de regering werd beschouwd „Indien wij vermoeden dat. de regering langs andere wegen niet juist of onvol doende wordt voorgelicht is het ons vol komen geoorloofd en is het zelfs onze plicht, dit na te gaan". De Jong verwijlde Politieke Commissie van de Zwitserse Weg. met name Van Randwijken Van Heuven Goedhart, dat zij een monopoliepositie heeft proberen in te nemen en het wilde doen voorko men alsof zij het gehele ondergrondse politieke leven in bezet gebied overzag. Dat was niet het geval Overigens constateert De Jong dat ook het progressieve verzet duidelijke plan nen had om. nog zonder voorkennis van cle regering in Londen, een overgangs regering te vormen, onder leiding van de commissaris van de koningin in Utrecht, mr. Louis Bosch Ridder van Rosenthal. Visser 't Hooft heeft dat be richt niet aan minister-president Ger- brandy in Londen doorgegeven. Volgens dr. De Jong is de enquêtecom missie niet geheel vrij te pleiten van een vooringenomen standpunt tegen jhr. Six en voor de groep Vrij Neder land en Het Parool. Wat zich rond de spionage op de Zwitserse Weg heeft af gespeeld is een politieke worsteling geweest, die door de enquêtecommissie niet voldoende is onderkend en waar van de belangrijke aspecten haar vol ledig zijn ontgaan. Ais je geen groot ONDER LANDELIJK GEMIDDELDE DE SCHELDE TRAINEERDE LEVERING DUITSERS In het tweede boek van deel 7 haalt eli de Jong een studie aan van drs. L. Ea rners- over de geografische spreiding van de illegale werkers in Nederland. De dossiers van ruim 800.000 illegale werkers zijn in de cijfers verwerkt. Daaruit komt naar voren dat 1.39 pel van deze (iOO.OOO illegalen in Zeeland actief was. terwijl in Zeeland 2,84 pet van de totale bevolking woonachtig' was. De Jong tekent bij de cijfers aan clat men een duidelijke 'oververtegenwoor diging' van Drente en Groningen kan constateren en een duidelijke onder vertegenwoordiging' van Limburg en van vooral Noord-Brabant en Zeeland. „Wat Limburg- en Noord-Brabant aan gaat. dient men overigens te bedenken dat de in illegaliteit omgekomen geeste lijken niet in het materiaal van Lamers voorkomen en dat Noord-Brabant en een groot deel van Limburg eerder be vrijd werden: dat laatste geldt ook voor Zeeland. Wat Zeeland betreft., kan bo vendien van belang geweest zijn dat deze provincie tijdens de bezetting ex tra afgesloten is geweest, dit heeft het leggen van contacten in hoge mate be moeilijkt. In de gegevens over Zeeuwsch-Vlaanderen komt overigens een opmerkelijke tegenspraak voor. Volgens Touw, de geschiedschrijver van het hervormd verzet, was er 'weinig pri- cipieel verzet.en de predikanten die weerstand boden, vond men 'knapstom'. maar in Het Grote Gebod wordt Zeeuwsch-Vlaanderen juist met ere vermeld. Wij zijn geneigd aan het ge schiedwerk van de LO/LKP (Het Grote Gebod, red) in dit verband waarde toe le kennen omdat het gebaseerd is op erva ringen bij het illegale werk in het gehele land", aldus dr. De Jong, knokploegen betreft meldt De Jong: „In de Zeeuwse KP (die hoofdzakelijk in Zeeuwsch-Vlaanderen actief was) za ten 'theologische, juridische, medische en technische studenten, boeren, poli tiemannen. winkeliers, handelsmen- van een hbs, een leraar van een am bachtsschool enz." Wat de istellir De Schelde In het eerste boek van deel 7 behandelt De Jong de leveranties van de Neder landse industrie aan de Duitsers. Wat de scheepsbouw betreft meldt De Jong dat de werf 'De Schelde' de Duitsers 'afge zien van een trawieren een vrachtschip, wel één. overigens nog niet geheel afge bouwde torpedojager leverde maar zij had er meer op stapel staan die door allerlei tegênwerking nimmer gereed kwamen; de betrokken order was door de directie aanvaard in overleg met de oud-minister van defensie dr J. J. C.van Dijk. die president-commissaris van 'De Schelde 'was. „De Jong meldt verder dat 'De Schelde' ruim 200 vleugels voor Duitse watervliegtuigen maakte. „In die vleugels werden uit Duitsland afkomstige motoren gemonteerd en zij werden vervolgens afgeleverd aan de Maatschappij voor Vliegtuigbouw Avio- landa N.V. te Papendrecht waar de per soneelssterkte tijdens de bezetting meer dan verviervoudigd werd. Avio- landa (dat voorde bezetting met licen ties van de Dornier-vliegtuigfabrieken watervliegtuigen voor de Marinelucht vaartdienst in Nederlands-Indië ge bouwd had) vervaardigde vermoedelijk in totaal ca. 90 driemotorige vliegboten voor de Duitsers, zulks van het type DO-24; het was een toestel dat in alle zeeën bij en rondom Europa door de Duitsers gebruikt werd als reddings vliegtuig vooral ten behoeve van Luft waffe en Kriegsmarine. Bij 'De Schelde' en Aviolanda tezamen waren in de herlsl van '42 ruim 3000 werkkrachten aan dit project bezig". -■ A. v'r~ li I tflB 1 p' T-ï. :;"A, I wm'irvMm&atK) onderduikers in hun duisler onderkomen. De verzetst rijders waren vindingrijk; nagemaakte stempels van twaalf geweste lijke arbeidsbureaus in de stempelca.lalogus van de J'alsificatie-cenirale van de landelijke organisatie voor hulp aan onderduikers.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1976 | | pagina 13