REIZEN LANGS EN KIJKEN
NAAR KLEDERDRACHTEN
'BARBAAR IN AZIE',
Schelpen, vissen, 'lageredieren
•TpzcZ
GROOTS
MONUMENT VAN
EMANCIPATIE
Encyclopedie van de
Vlaamse Beweging (II):
STEREO VOOR
BEGINNERS
reisnotities van Henri Michaux
ZATERDAG 4 SEPTEMBER 1976
zaterdagkrant
21
De
CPN B-leden, propagandisten
van het Nederlandse boek, zetten hun
actie 'Boek van de niaand' ook de ko
mende seizoenen voort. Daar zijn en
kele redenen voor: de kring van ko
pers en lezers is aanzienlijk uitge
breid en die beweging wordt nog
steeds ruimer. Vast staat overigens
wel dat het succes in vrij grote mate
afhankelijk is van hel bij een groot
publiek 'aanspreken' van de onder
werpen die in de actie mogen delen. Ik
geloof dat dat laatste bij het deze
week verschenen, nieuwste boek van
de maand geen enkele moeilijkheid
kan opleveren. .Klederdrachten, een
reis langs de levende streekdrachtcn
van Nederland' is een alleszins fraai,
vlot en goedkoop boek dat nogal dui
delijk voorbestemd lijkt te zijn om bij
de actie inmiddels gebruikelijke op
lage ruim te halen.
.Contact', het Amsterdamse uitgever
shuisdat deze uitgave verzorgde, heeft
ophetgebied van klederdrachten enige
naam te verliezen. Zo'n vijftien jaar
geleden verscheen er het op dit gebied
als gezaghebbend ervaren werk .Kle
derdrachten' van Van Thienen en
Duyvetter. Het nu voorliggende boek
van de maand is min of meer op basis
van dat werk tot stand gekomen,
waarbij duidelijk is gestreefd naar een
wat meer 'eigentijdse' presentatie De
enige 'naam' uit het vonge samenwer
kingsverband die bleef, is die van de
fotograaf Cas Oorthuys. Hij. betreurd
kunstenaar, overleed vorig jaar plotse
ling en kon zijn omvangrijke aandeel
aan dit boek met voltooien Het werk
ks afgemaakt door Willem Diepraam,
een fotograaf met een totaal andere
schriftuur, wiens persoonlijke stijl
echter wonderwel samengaat met de
al evenzeer persoonlijke van Oor
thuys. Constance Nieuwhoff. bekend
publiciste op het gebied van de
streekdracht. nam het tekstgedeelte
voor haar rekening.
He,
let boek klederdrachten' houdt
zich in hoofdzaak bezig met de nog 'le
vende' drachten die op straat te be
trappen zijn en schenkt verder aan
dacht. aardige aandacht, aan de rand
verschijnselen als folklore, museale
aspecten en andere beeldvullers De
opzet is dus vrij ruim: een algemene
inleiding met daarna de 'behandeling'
van Marken,Volendam. Katwijk.
Scheveningen. Goeree-OverQakkee.
Hoekse Waard. Schouwen-Duiveland.
Walcheren. Amemuiden. Zuid-
Beveland. Axel. Cadzand. Twente.
Staphorst-Rouveen, Urk, Kamper-ei-
land, Veluwe, Bunschoten-
Spakenburg. Huizen en een-niet al te
best verklaard-uitstapje naar Am
sterdam. Dat alles in tekst en (veeli
foto's met - ter accentuering van cie
modische beweging in de drachten - de
oude, goed passende prenten van
Maaskamp en Bing Braet von Ue-
berfeldt.
De tekst van Constance Nieuwhoff is
^ylot, licht en sympathievo! neerge
schreven al heb ik wel eens oogje wat
pijnlijk dichtgeknepen. Er vallen
namelijk nogal wat steekjes in dit in-
formatierijke breiwerk.
Als ik me dan even beperk tot de hier
blijkbaar met veel liefde behandelde
Zeeuwse eilanden, moet ik een klein
vraagteken plaatsen bij het totaal
ontbreken en zelfs niet genoemd zijn
van de Nieuwlandse dracht naast die
van die andere Walcherse afwijkelin-
ge, Amemuiden. Er wordt ook niet
gewezen op het typische overgangska
rakter van deze drachten is het over
gangsgebied tussen Walcheren en
Zuid-Beveland en op het waarom van
het afwijkende type. Constance
Nieuwhoff gaat wel in opdelaatste nog
in gebruik zijnde dracht van Schou
wen. maar de eveneens laatste van
Noord-Beveland wordt niet genoemd
(en daar is fraai plaatwerk van te ma
ken). De schrijfster concentreert de
katholieke bevolking van Zuid-
Beveland in de dorpen 's Heerenhoek.
Ovezande. Kwadendamme en Nieuw-
vliet. Dat laatste dorp ligt al jaren uit-
erst vredig deel ui& te maken van het
Land van Cadzand. Mocht Nieuwdorp
bedoeld zijn, dan klopt het ook niet
want dat is allesbehalve katholiek.
Op pagina 70 zegt Constance dat we
'nu de pont kunnen we nemen van
Hoedekenskerke naar Temeuzen' om
zo in het gebied van de Axelse dracht
te komen Konden we dat maar. Het
pontje is helaas - tot erdriet van velen
op 2 januan 1972 opgeheven Op pa
gina 68 wordt gesproken over de
hoofddeksels voor de man. Het gaat
daar over Beveland en Constance
schnjft'hij wordt hier 'ondekotje' of
'kraoienist' genoemd, of meer officieel:
pluus'oed Maar dat heeft toch alleen
maar te maken met een wat rijker ver
leden. Zo'n twintig jaar geleden kende
ik nog zegge en schrijve één boer die
zo'n hoed droeg. De rest doet het al
tientallen jaren met de gladde hoed
jes met. stijf opgeslagen rand die men
hier (afgeleid van de wat hogere
'burger'-hoeden die de meer deftige
boeren en bestuurders vroeger plach
ten te dragen) 'harreballi's' noemt
(waarschijnlijk naar Garibaldi) en in
de wandeling wat beeldender 'erte-
scheppertjes' heten. Het zijn maar en
kele aanmerkingen op een overigens
best aardig complex aan informatie
datzich behalve met kleederdrachten
op zich bezighoudt met zaken als
meekrapcultuur, paeremessen. wip-
schieten en - mhet uitbundige - siera
den Er is een lijst van musea opgeno
men. Cas Oorthuys maakte voor dit
Zeeuwse gedeelte een aantal zeer
knappe foto's en Willem Diepraam
deed het - aanvullenderwijs - niet min
der Deze rondreis langs de levende
drachten lijkt me alles bijeen zeer de
moeite waard om te volgen, al was het
maar vanuit dit 'boek van de maand'
m de gemakkelijke stoel thuis Het
kost - tot 2 oktober van dit jaar - 15.90
en daarna 27.90. bevat 128 pagina's
met ongeveer 450 illustraties waarvan
350 in kleur (Contact. Amsterdam).
Do
itgeverij Semper Agendo liet
een ander, ook al bekend, fotograag
'los' op de klederdrachten: Cees van
der Meulen, fotograaf van de zee. Van
der Meulen heeft het water evenwel
beslist niet nodig als voorwaarde om
tot goed werk te komen. In het voort
reffelijk uitgegeven, 'kloeke' boe
kwerk 'Kijken naar Klederdrachten'
toont hij zijn meesterschap ten volle.
Het tekstgedeelte, onder redactie van
j Amemuiden fotoCas Oorthuys
llllllllllll
He,
let verzamelen van schelpen zit een mens haast in het
bloed Wie heeft er niet. als kind. verrukt de eerste schelp
jes aan het strand opgeraapt, roze nonnetjes, paarsbruine
zaagjes, vreemdgevormde boormossels, mogelijk een
mesheft? Je bewaarde ze bij je schatten, en voor menigeen
groeide het schelpen verzamelen uit tot een echte hobby.
Op uitheemse, vooral zuidelijke stranden vond je veel
mooiere, opvallender schelpen en horens; in onze noord
elijke contreien is de natuur nu eenmaal niet erg uitbun
dig met kleuren en vormen. Overal, niet alleen in de kust
steden, kwamen er winkeltjes waar tropische schelpen,
stukken koraal e.d. te koop zijn. De prijzen zijn zelfs erg
opgelopen, de laatste jaren. Metde grotere belangstelling,
kwam er ook meer lectuur op dit gebied.
Een van de mooiste uitgaven van de laaLste tijd is wel
'Elseviers Schelpengids' van A. P. H. Oliver (The Hamlyn
Guide to the shells of the world) voor Nederland bewerkt
door H. de Vncs (Elsevier Amsterdam, 24.50). Dit boek
geeft ruim 1100 afbeeldingen in kleuren van de meest
voorkomende schelpen die wegens hun schoonheid ver
zameld worden De afbeeldingen, van James Nicholls. zijn
voortreffelijk. De beschrijvingen kort. maar duidelijk. Het
spreekt vanzelf dat geen enkele gids 'compleet' kan zijn,
er zijn tienduizenden schelpensoorten, en elfhonderd is
dus een beperkte keuze. Maar de keuze is zeer representa
tief en in elk geval veel groter dan in andere sehelpengid-
sen van deze (werkelijk geringe) prijs. Eigenlijk al de
mooiste, meest begeerde soorten zijn opgenomen. Alleen
al het doorbladeren van het boek en het bekijken van de
fraaie afbeeldingen is een waar genot. Ik bezit zelf een
redelijk grote verzameling schelpen van de hele wereld en
durf u verzekeren: een uitstekende gids. die ik warm aan
beveel.
Een al even aanbevelenswaardig werk is 'Vissen van dc
Europese kustwateren en de Middellandse Zee' van John
en Gillian Lvthgoe. (Moussault Baarn. 49.50". Het werd
voor Nederland bewerkt door J. C Niesthoven en Fr. de
Graaf Ik verval met graag in superlatieven, maar dit is
een haast voorbeeldig boek. Het is ook nog 'compleet': alle
vissen uit. de genoemde gebieden worden behandeld en
hoe In de eerste plaats al de afbeeldingen, voor het me
rendeel kleurenfoto's, maar nu eens niet genomen in
aquana. maar door duikers in de natuurlijke omgeving
van de vis. (Enkele vissen laten zich niet fotograferen,
haringen en makrelen bij voorbeeld! Het effect is ronduit
verrassend: deze foto's doen met alleen niet onder voor
aquariumfoto's, ze zijn vaak veel natuurlijker van kleur,
omdat enkele vissoorten in aquana verbleken of afwijkin
gen gaan vertonen Er zijn 212 foto's, maar ook nog talloze
duidelijke schetsen in de tekst Niet opgenomen werden
de soorten uit de vrijwel zoete gedeelten van de Oostzee,
en de soorten die eigenlijk tot in Indo-Pacifische fauna
behoren, maar die na het graven van het Suezkanaal
doorgedrongen zijn tot in het oostelijke bekken van de
Middellandse Zee
Het is een buitengewoon interessant boek. niet alleen
aardbewoners behoort In 'Lagere Dieren' worden ook b.v.
schelpdieren, insekten. kwallen, sponzen, zeeanemonen
enzovoorts behandeld Het is een goede en fraai uitge
voerde reeks.
Ho,
.0.07.'
IINNEN
►UITEN,
voor wie in vissen op zichzelf belang stelt, maar ook b.v
door beoefenaars van de duiksport die graag willen weten
welke vissen ze hebben gezien. Een van de sensaties van
deze sport is immers juist dat. men vissen in hun natuur
lijke omgeving 'tegen komt' Het boek geeft zelfs tips voor
onderwaterfotografie..
Het 'Prisma lexicon van tropische vissen' van T. W. Ju
lian is geheel afgestemd op de aquariumliefhebberij. Het
boek behandelt ongeveer vierhonderd zoetwatervissen en
zeevissen die geschikt zijn om in aquaria te worden ge
houden (Het Spectrum. Utrecht". De afbeeldingen, naar
aquarellen van Nonnan Weaver, zijn erg goed. Behalve de
diverse soorten worden alle onderwerpen die met deze
hobby in verband staan, als aquariumonderhoud. voe
ding. waterplanten, ziekten e.d. uitvoerig en duidelijk be
handeld (alles in lexiconvorm. dus als trefwoorden".
In de reeks 'Hoe dieren leven' (Elsevier Nederland. Am
sterdam. 22.50 per deelt verschenen na Zoogdieren en
Vogels twee nieuwe delen. 'Vissen' door P. J. Whitehead
en 'Lagere Dieren' door dr. K. Mash. Deze boeken zijn
gebonden, groot formaat, 160 bladzijden en rijk met kleu
renfoto's. overzichten en tekeningen geillustreerd. De
complete serie zal uit zes delen bestaan, de opzet van elk
deel is eender. Het deel 'Vissen' behandelt natuurlijk al
leen deze diergroep. die met de reptielen tot de oudste
let boek waar ik nu nog uw aandacht voor vraag han
delt weliswaar niet over vissen of 'lagere' dieren, maar
juist over zeer hoog ontwikkelde dieren, namelijk dolfij
nen. Deze merkwaardige zeezoogdieren staan weer een
kwarteeuw in het midden van een nog steeds groeiende
belangstelling, Het is zelfs niet onmogelijk dat ze in de
toekomst een soort 'huisdieren' zullen worden, als hon
den, paarden. Ze zijn immers door hun grote intelligentie
en hun natuurlijke gehechtheid aan de mens tot verre
gaande africhting geschikt en ook tot samenleven, al
thans wanneer er water is
Het merkwaardige is dat de antieken, en zelfs waarschijn
lijk de primitieven en heel oude volken dit wisten. Er
bestaan vele albeeldingen en geschriften uit de Oudheid
die getuigen van dc vriendschap tussen dolfijn en mens.
Later is deze band wonderlijk genoeg verloren gegaan,
zozeer zelfs dat men de albeeldingen van jongens en meis
jes die op dolfijnen door het water rijden of de teksten van
Plinius en andere schrijvers die vaak uiterst exact zijn.
voor fabels ging houden
Pas na 1950 ïshet contact tussen mens en dolfijn hersteld,
en uit allerlei onderzoekingen en proeven is gebleken dat
de dolfijn de mens goede diensten kan bewijzen (hij wordt
gebruikt bij dc Amerikaanse marine), en. gezien de vele
dolfinaria over de hele wereld, ook kan vermaken met zijn
aangeleerde 'kunsten' Bovendien blijkt hij te kweken en
zelfs te kruisen in gevangenschap wat vele nieuwe per
spectieven opent Helaas wordt dit dier ook over de hele
wereld bij honderdduizenden geslachtofferd voor allerlei
doeleinden (de tonijnvangst bij voorbeeld, mét de tonij
nen gaan de dolfijnen er aam
Over deze fascinerende zeczoogdieren en hun verwanten
verscheen een voortreffelijk, prachtig geïllustreerd boe
kwerk van de hand van de beroemde Franse duik-expert
"Calypso" Jaeques-Yvcs Cnusteau bijgestaan door Phi
lippe Diolo. Het heet 'Dolfijnen vrij en vrijmoedig', het
bevat 124 kleurenfoto's. Het behandelt deze dieren in hun
natuurlijke omgeving, de volle zee. Costeau's equipe
wist vriendschap te sluiten met volkomen in het wild le
ven dieren "A W Bruna Zoon. Utrecht.'Les dauphines
et la hbertêT
Anton van Oirschot, is wat stijfjes en
weinig uitgenodigd maar de foto's
maken veel goed Even een zin waar
zowel de ambulante en permanente
Middelburgse nenng als de
donderdagparkeerder-m-spe het
moeilijk mee zullen hebben „De tij
den zijn voorgoed voorbij dat de bui
tenlandse toeristen speciaal voor een
'dagtochtje vanuit de Vlaamse kust
plaatsen op en neer naar Middelburg
kwamen om de donderdagse markt te
zien' De opsteller van deze regels
moet op donderdagen ivoor straf maar
eens Belse omnibussen. Engelse coa-
chesen Franse autocars komen tellen,
als hem dat in de drukte al lukken wil
Men lette echter méér op het fraaie
beeldwerk en de dito uitvoering van
Semper Agendo. Inhoud: 254 pagina's
kunstdruk, tekeningen van H D. van 't
Veen, 126 fotopagina's in kleur en
zwart-wlt van Cees van der Meulen en
teksten van H Koelewijn. G. S. van
Lojuizen, H. H. Roza.C. Varkevisseren
D W Woertman. Nederlands en En
gels tekstgedeelte. Uitgave: Semper
Agendo bv. Apeldoorn 79.50.
H,,
onlangs verschenen tweede
deel van dc Encyclopedie van de
Vlaamse beweging omvat ruim
twaalfhonderd bladzijden druks,
twee kolommen per pagina. Dat is on
geveer driehonderd pagina's meer
dan het eerste deel. In totaal bijna
tweeéntwintighonderd bladzijden
over Vlaandereh en zijn geschiedenis:
een monument van emancipatie. Een
dergelijk omvangrijk werkstuk kan
immers alleen tot stand komen op een
moment in de geschiedenis van een
volk, waarop zijn zelfbewustzijn ge
stalte heeft gekregen in het bestaan
van alledag. Vlaanderen nu iszichzelf
geworden en daarvan getuigt dit ma
jestueuze werk.
O.
overigens: de titel is misleidend en
de samenstellers melden dat in hun
aankondigingstekst. De Vlaamse Be
weging bestaat namelijk niet in for
mele zin: zij is een fictieve benaming
voor een samenspel van factoren, een
vlechtwerk van historische gebeurte
nissen. behorend tot een breder ge
heel Welk geheel? Huldigt men de
Belgicistische conceptie van Henn fi-
renne. dan gaat het om de geschiede
nis van België. Keert men zich tot de
Noord nederland historicus Pieter
Geyl dan is de Vlaamse beweging een
deel van de geschiedenis der Neder
landen. Er is nog een andere versie
mogelijk: de geschiedenis van Vlaan
deren is die van de ontwikkeling van
een verpauperde massa van hele en
halve analfabeten tot een welvarende
en zelfbewuste natie In de beweging,
die Vlaanderen opstuwde naar wat het
nu geworden is. vindt men dan ook de
vreemdste en meest uiteenlopende fi
guren. We citeren de redactie van de
encyclopedie: de beweging werd ge
dragen door 'taalminnaren en gau-
chisten. door kapelaans en godlooch
enaars. door anarchistische dromer en
berekende economen, door schilders,
schrijvers, componisten en door poli
tici. door studenten en magistraten,
door nationalisten en internationalis
ten. door activisten en passivisten.
door maximalisten en minimalisten."
„met de koele blik van de registrator
waar te nemen en op te tekenen wat in
de meest uiteenlopende domeinen van
het maatschappelijk bestel bijgedra
gen heeft tot de bewustmaking en de
bewustwording van het Vlaamse volk
van het einde van de achtiende eeuw
tot nu toe." Een streven dat naar onze
mening volledig is geslaagd. Er is hier
een onvoorstelbaar grote rijkdom aan
informatie bijeengebracht over de ge
schiedenis van Vlaanderen. Over de
mensen die een rol in deze geschiede
nis speelden en nog spelen. Over ge
beurtenissen, die Vlaanderen hebben
beroerd Over de kunst in Vlaanderen,
de muziek, het toneel, de literatuur.
Over de onmogelijke voetangels en
klemmen der politiek. Over vriend
schappen en over twisten. Er staan in
deze encyclopedie tientallen goed ge
schreven overzichtsverhalen: over
Nederland en Vlaanderen, over de
taalminderheden, over de taalpolitiek
en de taalminderheden, over de taal
politiek en de taalwetgeving, over de
politieke partijen, om maar enkele
voorbeelden uit het tweede deel te
noemen. En dat alles voortreffelijk
geïllustreerd: inderdaad, een gran
dioos boek.
De
He,
t is een mondvol, maar waar Te
gelijkertijd geeft deze opsomming aan
hoe moeilijk het voor de redactie was
om 'n dergelijk boek samen te stellen,
n Titanenarbeid waarmee jaren waren
gemoeid. Maar welk een grandioos re
sultaat kwam er uit voort! De redactie
heeft met enige honderden medewer
kers er naar gestreefd om - we citeren -
'e redactie erkent aan het slot van
haar inleiding dat ondanks de koele
registratie deze encyclopedie toch
weer een belijdenis' is geworden Na
melijk een uiting van waardering en
diep respect voor allen die aan Vlaan-
derens opgang hebben meegewerkt,
een pleidooi voor verdraagzaamheid
ten opachte van hen die andere dan de
gangbare wegen meenden te moeten
bewandelen. En tenslotte „een uiting
van geloof in de kracht van het
Vlamingen hebben bereikt, hebben zij
uiteindelijke en alzijdige ontvoog
ding" Wel. men kan zich een slechter
belijdenis denken In ieder geval een
credo w aarvoor ons als Noordneder
landers diep respect past. En een ge
fluisterd 'mea culpa' is aan deze zijde
van de grens niet misplaatst: wat de
Vlamingen hebben bereikt hebben zij
op eigen kracht tot stand gebracht,
terwijl de Noordnederlanders, behou
dens enkele uitzonderingen, onver
schillig toekeken. Wij herhalen: deze
encyclopedie is een monument voor
Vlaanderen. Uitgeverij Lannoo inTielt
heeft het dienovereenkomstig uitge
geven: Christoffel Plantijn had het
werk niet fraaier kunnen maken.
Ecyclopcdie van de Vlaamse Beweging;
uitgeverij J. Lannoo. Tielt.
Bij uitgeverij Focus Elsevier ver
scheen onlangs een pocketgids voor
beginnende 'stereofielen'. Het werkje
draagt, als titel 'Hifi en stereo klink
klaar' en wil de leek op weg helpen in
de doolhof van technische begrippen
en moeilijke uitdrukkingen op het ge
bied van geluidsapparattuur. De au
teurs hebben in dit boekje getracht,
volgens een geprogrammeerde werk
wijze verschillende lezers snel aan de
gewenste informatie te helpen, in de
trant van wilt u een versterker kopen,
ga dan verder op bladzijde zoveel..
Bovendien is er achterin een begrip
penlijst opgenomen met simpele ver
talingen van enige vaak voorkomen
de. meest Engelse, 'moeilijke woor
den'. waarmee reclamemakers en
(soms) verkopers het kooplustige pu
bliek van de speciale kwaliteiten van
juist hun apparaat willen overtuigen.
Op een en kele misser na geeft deze lijst
de koper-in-spë een wapen om zich in
de showroom niet hel hoofd op hol te
laten brengen met voor hem oncontro
leerbare technische kreten.
Het boek begint met een zeer nuttige
inleiding in de praktijk van het luiste
ren de geluidstechniek en Stereo en
hifi-syslemen. Vervolgens gaat men
volgens het programmeersysteem
stap voor stap alle onderdelen van een
huiskamer-geluidsinstallatie te lijf.
Van ieder behandeld onderdeel wordt
een korte algdmene beschrijving ge
geven. alsmede de belangrijkste gege
vens over de technische kwaliteit (de
specificaties) waaraan het moet vol
doen om tot deeenvoudige. midden
klasse of topapparatuur te mogen
worden gerekend De met-ingewijde
koper heeft hier een flinke steun aan
bij het bepalen van zijn uiteindelijk
keus Jammer is het. dat het hoofd
stukje over de platenspeler, toch een
apparaat dat in bijna iedere geluidsin
stallatie voorkomt, wat erg summier
aandoet. Het belangrijkste onderdeel
van de platenspeler, de arm. wordt al
leen genoemd als het ding dat dient
om het pick-up-element door de
plaatgroef te leiden. Er is over pick-
up-armen toch nog wel wat meer te
vertellen, als bijvoorbeeld het gewicht,
de uitbalancenng. lagerwnjvmg en
maximale fouthoek Afgezien van en
kele 'schoonheidsfoutjes' is het echter
een handige gids voor de eerste schre
den op het geluidspad
VDS
■llllllllllll!
Illlllllllilllllllllllllllll
lllllllllllllllllllIIllllilllMISK
H„
lenri Michaux. een opvallende Franse dichter van
deze eeuw. maakte in 1931 een uitvoerige reis door
diverse Aziatische landen, en hij publiceerde daar
over in 1933 een hoogst curieus, iu vele talen vert aid
reisverslag: 'I n barbare en Asie'. Barbare hier stellig
genomen in de betekenis van het Griekse barbaros:
vreemdeling, met. als ondertoon, de bijbetekenis die
liet woord in westerse huiden nu ook eenmaal heeft
gekregen. Het boek werd in 1967 herzien uitgegeven
en door Michaux van een nieuwe inleiding voorzien.
De vertaling die thans in ons land te verkrijgen is
onder de titel 'Barbaar in Azië' is naar deze uitgave
van 1967 gemaakt.
Michaux (hij werd in 1899 in Namen geboren en in 1955
tot Fransman genaturaliseerdi was m 1931 voor in de
dertig. Hij stamde uit een zeer gegoede familie, en had
voordien als matroos reizen naar de beide Amerika's
gemaakt.. Ook Afrika heeft hij bezocht Hij is. hetzij wel
ten overvloede vermeld, ook een vermaard tekenaar en
schilder (gouaches vooral) en verder is hij heel bekend
geworden doordat hij als een der eersten (in deze eeuw
althans) allerlei narcotica experimenteel heeft be-
Droefd om door de reos die ze verwekken nieuwe wegen
to vinden voor het ontdekken en vastleggen van het
innerlijk.
Maar dat is een ander chapiter, hel gaat nu om zijn
reisverhaal (onder eenzelfde titel. 'Un barbare dans
Equador' was er in '29 al een boekje van hem versche
nen) Michaux was begonnen te publiceren in 1923,
doch het heeft tothet begin van de j aren 40 geduurd eer
hij ontdekt en bekend werd. André Gide heeft daartoe
we' de belangrijkste stoot, gegeven met zijn plaquette
Decouvrons Henn Michaux'(1941"
De reishennnenngen. de impressies van vreemde vol
keren en landen zijn bij Michaux zo veelvuldig en veel
zijdig. datje haast niet geloven kunt dat hij dat alles ui
één jaar heeft kunnen beleven en ervaren. Want niets
lijkt oppervlakkig, al móet het dal toch wel zijn. Het zal
meer intuïtie en gretigheid dan weten geweest zijn. Zo
spreekt hij ook over diverse talen alsof hij ze door en
door kent. of het nu over India. China. Japan of Java
gaat Hij schrijft over alles met een flair zonder enige
aarzeling, ook over toneelstukken, men leest dood
leuk.
„De dichtkunst van een volk. in menig tijdperk een
maaksel van estheten, is bedrieglijker dan kleding
Het toneel liegt niet zo erg itenminste de manier
waarop het gespeeld wordt want het publiek zou niet
geregeld naar voorstellingen gaan die hem vervelen.
Ik heb Chinees. Koreaans. Maleis Tamoels Bengaals
Hindoestaans. Turks, modern Grieks. Annamitiscli.
Hongaars. Spaans. Servisch en nog ander toneel ge
zien. de Chinese. Japanse. Bengaalse. Hmdoestaanse
film... en dc dansen van Java. Bali. Hmdocstan. Soma
lië. van de Indianen uit Peru en Ecuador Het onder
werp doet er weinig toe. Vele lijken op elkaar De ge
schiedenis der volkeren evenzo.'' ip.l45i.
Nu weet ik niet hoe het u vergaat, maar ik begrijp zo
goed als niets van een toneelstuk in een taal die ik met
ken. Niet eens de hoofdlija Ik vind het al moeilijk,
flitsende dialogen te volgen in talen die ik wel redelijk
tot goed ken.
We zuüen, vermoed ik. dan ook een massa van Mi
chaux' opmerkingen meteen flinke korrel zoutmoeten
nemen. Het doet mets af aan de boeiende teksten, de
frisse kijk. de soms dwaze soms sublieme opmerkin
gen Michaux is een man die zich met geneert om ron
duit te zeggen dat hij dingen lelijk vindt die haast alle
mensen mooi vinden of aanbidden Als europeaan, als
barbaar tegenover Azië. heeft hij een ander pakket
beschaving mee dan de meeste Europeanen In zijn
eigen woorden:
„Om m Frankrijk iets moois te vinden, om een enigs
zins geschikte stoel te vinden voor zover een stoel iets
geschikts isi, of een schilderij een eerlijk, duidelijk
schilderij, moet je naar de zestiende en vijftiende eeuw
teruggaan Wanneer je een schilderij van Clouet be
kijkt ten elders van Memling. Ghtrlandajo. enzovoort i.
iser letsëuioers. zekers, vreedzaams, iets aandachtigs
in. Daarna komt de pompeuze eeuw. vervolgens de
eeuw van de boudoir-souteneur, daarna de 'dwaze ne
gentiendeeeuw". 'de eeuw van de hartziekte'. Vanaf de
zestiende eeuw al is de Europeaan bezig zichzelf te
verliezen, en hij moet zich verhezen om zichzelf terug te
vinden, dat is duidelijk." tp,140i
Hiermee zijn dus vier eeuwen eenvoudig afgeschreven
Geen barok, geen rococo, mets 'van die stomme ge
kunsteldheden van het soort dat ze stijl Lodewijk XV.
Directoire, Empire enzovoort hebben genoemd.''
Zoiets komt hard aan. maar het verfrist en het is in elk
geval een duidelijke uitspraak Wij zijn dermate ver
groeid met en geconditioneerd door onze beschaving
dat het lang duurt voor we inzien dat b.v de barok oi
het rococo 'stomme gekunsteldheden' zijn Zelfs al heb
ie onvoorstelbaar de pest aan Rubens om nu maar
eens iemand te noemen, dan moetje voor je fatsoen je
leven lang daar aan toevoegen" maar het is toch een
geweldig groot schilder En zo is het dan nog ook.
Michaux heeft van dat alles geen last of geen last meer.
Fris van de lever gaat hij te keer, bewondert aan
vaardt. verwerpt en opent onze ogen, maakt althans
dat we zelf gaan kijken en ons eventueel schrap zetten.
Zijn boek is verouderd, uiteraard. Sinds 1930 is er in
Azië. in de hele wereld, iels gebeurd watje niet voor
mogelijk hield. Tokyo was in 1931 al honderd keer
moderner dan Panjs De aantrekkingskracht van de
westerse beschaving is overal onweerstaanbaar gehie
ken. Je kunt dat betreuren, er isnieu aan te doen. en de
beïnvloeding is vnj grondig geweest. Het omgekeerde
ïsevenzeer waar: heel ons westerse leven is doortrokk-
ken geraakt met exotische invloeden, en dat niet zo
oppervlakkig. Zet de radio aan en tien tegen een hoor
je Afrikaanse rythmen. Kijk op straat en je ziet soms
meer bruin en zwart dan blank Ga een eethuis binnen,
hel is alles uitneems wat de neus opsnuift en het gehe
melte streelt. De wereld is heel klein geworden
Michaux' boek stamt uit een overgangstijd: nét op de
grens, toen Azie nog vreemd en ver was
Ik geef wat voorbeelden.
.De westerse filosofieën maken dat je je haren verliest,
ze verkorten je leven De oosterse filosofie laat de haren
groeien en verlengt het leven" „Het fatsoen van de
Bengaalse vrouwen en meisjes, hun bescheidenheid
waaraan zoveel Europeanen zich ergeren, is toch een
prachtig en verwikkend schouwspel. Zij bedekken hun
gezicht gedeeltelijk met een sluier zodra zij een vreem
deling bemerken, en gaan onmiddelyk van het midden
van het trottoir naar de uiterste rand Wat een verschil
met de Europese vrouwen
En ik vond Engelse vrouwen nog wel gereserveerd! Mei
bijna naakte benen, die door mets zijn beschermd, die
een hond ui het voorbijgaan zelfs zou kunnen aanra
ken. lopen zij voorbij, slaan hun ogen niet neer. verber
gen hun gezicht niet. En dan hun duidelijk zichtbare
borsten, klaar voor ik weet met welke aanval—
„Een arme blinde roept in Europa al behoorlijk veel
medelijden op. Laat hij in India niet op zijn blindheid
rekenen om de mensen te ontroeren Nee. laat hij bij
zijn blindheid verbrijzelde knieen voegen, een afge
sneden arm of ten minste de hand. en laat deze zo bloe
derig mogelijk zijn. verder maar een been en een weg
gevreten neus. dat spreekt vanzelf. Wat sintvitusdans
met wat er over blijft, en dan zal hij er misschien een
beetje zijn voordeel mee kunnen doen
„In de Indiase literatuur en nog meer in de Chinese
slaan er drie regels citaat tegenover van de auteur."
,De Chinees, die schitterende, rustige beelden heeft
gemaakt van kamelen, evenals van paarden, en met
veel humor, heeft de leeuw niet kunnen weergeven.
Zijn leeuwen maken grimassen, maar het zijn geen
leeuwen. Eerder eunuchen" (Elders worden ze 'een
soort grijnzende padden' genoemd».
Tenslotte het uiterlijk van een jonge Japanse vrouw.
„Een soubrette-lachje, dwaas en oppervlakkig, waar
bij het oog verdwijnt alsof het dichtgenaaid is. kleren
van een gebochelde, een kapsel overladen met versie
ringen (het kapsel van een geisha" vol berkemng. werk
symboliek, en een stom geheel
Ik hoop dat deze citaten u er toe zullen aansporen dit
aardige, eigenzinnige, speelse boek te lezen.
