Rudi Kross: „Surinamer zijn
is één en al gespletenheid"
PZC/zaterdagkrant
'WAN PIPEL'
ZATERDAG A SEPTEMBER 1976
DE BILT - „Je moet niet met de natte vinger een appel gaan doen
op de Surinamers in Nederland om nu maarzo snel mogelijk terug
te keren naar hun eigen, nieuwe republiek. Maar het moet wel
eerlijk, echt je bedoeling zijn om de Surinaamse bevolking te
herenigen op haar eigen grondgebied. Wat dat heel nuchter bete
kent? Je moet de Surinamer duidelijk maken dathy, om wat voor
reden dan ook naar Nederland getrokken, de tekorten die hij zal
blijven aantreffen in de Surinaamse samenleving gaat zien als een
investering om daar te leven waar hy toch eigenlijk het liefst zal
willen zijn."
Rudi Kross 138). een van de scenario
schrijvers van de film 'Wan Pipel'.
kijkt me onderzoekend aan. Hij heeft
juist geprobeerd uit te leggen dat het
thema van de film. „een jong land be
zig van zijn bevolking één volk te ma
ken", naar belleven van een uitroepte
ken of een vraagteken kan worden
voorzien. De Surinamer in Nederland,
op speurtocht naar zijn eigen persoon
lijkheid, zal in het gegeven van de film
misschien zichzelf herkennen. Hij
loopt hoe dan ook rond met het vraag
stuk van de terugkeer naar dat moei
lijke land op het Latijns-Amerikaanse
continent. Geeft 'Wan Pipel' hem nu
eeneven naïef als hoogdravend recept
omdat probleem op te lossen? Kross
heelt er zelf na twaalf jaar Nederland
«d stuk gelopen remigratiepoging
coatten. Hij heeft dwars tegen veel
kritiek in steeds verkondigd dat de
Surinamers die vóór 25 november 1975
bij duizenden per maand in de
Bijlmer-express op Schiphol arriveer
den, voorlopig over het vraagstuk met
rust gelaten behoorden te worden. En
nu staat daar plotseling zijn naam op
de rol van een film die de keus tussen
Nederland en Suriname in alle
scherpte en met alle tragiek eromheen
neerzet
Kross: „Natuurlijk kan geen enkele
Surinamer die terugkeer helemaal uit
de weg gaan." Hij wijst beschuldigend
naar de Surinaamse regenng-Arron.
„Zolang je deze kwestie niet plaatstin
het perspectief van de nauwe betrok
kenheid bij het land waar je als Suri
namer thuishoort, verplicht je mensen
om heel doelmatig te denken en uit
sluitend te kijken naar hun portemon
nee, hun baan en dergelijke Ik vind
het daarom een bijzonder ernstige te
kortkoming van de regering in Para
maribo dat ze niet doet wat zelfs een
miljoenenland als China altijd is blij
ven doen: bezorgdheid tonen tegen
over de mensen van je land in de
vreemde Welke nationaliteit Chine
zen ook hebben, waar ze zich ook be
vinden. de hoeveelste generatie ze in
het buitenland ook mogen zijn - het
thuisfront blijft naar ze kijken als Chi
nezen. Een Nederlander die derbg jaar
geleden naar Canada is geëmigreerd
blijft Nederlander in Canada ook al
spreekt hij geen woord Nederlands
meer De Surinamers verdienen het na
hun dramatische geschiedenis niet om
ai de steek gelaten te worden en een
verzwaring te krijgen van het pro
bleem of ze Surinamer zijn of niet
Durft de Surinaamse regering dus ei
genlijk aan haar landskinderen in
Nederland (130.000 in getal) niet goed
duidelijk te maken dat terugkeer en
opnieuw beginnen ginds in veel geval
len een stap terug is?
Kross: „Aan een dergelijke openhar
tige voorlichting wordt van Suri
naamse kant hoegenaamd niets ge
daan. Daarmee schiet de regering
zwaar tekort Suriname moet zicht
baar de voorwaarden helpen scheppen
om het de mensen gemakkelijker te
maken. Dat lijkt een vervelende zaak,
zoiets als spreid hun bedje opdat ze
erin kunnen springen. Maar dat bedoel
ik absoluut niet. Surinamers in Neder
land mogen niet als weglopers worden
beschouwd. Het gaat om begrip voor
ieders persoonlijke geschiedenis, per
soonlijke beweegredenen De Surina
mers in Nederland hebben vanuit hun
moederland aandachten warmte, zelfs
bescherming nodig. In Nederland
groeitnamelijkdediscnminatieen het
racisme, de botsing tussen twee ka
rakterstructuren. Nederland voelt
zich nu eenmaal in moeilijkheden met
een bevolkingsdeel dat men vooral als
armlastig en vol problei. _>n be
schouwt In het overleg tussen de Ne
derlandse en Surinaamse overheid
ontloopt men het onderwerp van de
remigratie. En wanneer men het niet
doet gebeurt het op initiatief van Ne
derland, dat zijn aandeel in het pro
bleem bliksemsnel opgelost wil zien."
De Surinaamse regering heeft bij de
première van 'Wan Pipel' in Amster
dam via vice-premier Olton van Oen
deren laten weten dat ze de film als
een boodschap van de nieuwe staat
naar buiten beschouwt, als een ada
gium om mee te werken Is er nu in
Suriname al iets ontstaan dal een
nationaal-zelfbewustzijn kan worden
genoemd9
Kross. „Hetisnatuurlijknogergvroeg
om hierover al te stellig te kunnen zijn.
Aanwezig is de formele grondslag voor
een nationale saamhorigheid. Maar
iedereen moet er nog wel aan wennen
dat de republiek Suriname als het
ware uit de blauwe lucht is komen val
len. Sunname looptecht wel achter als
het er om gaat verder gestalte te geven
aan de politieke werkelijkheid. Men
zoekt nog steeds naar het antwoord op
de vraag" wie zijn we nu eigenlijk? In
hoever zijn we herkenbaar het prod uk t
van de geschiedenis die ons heeft
voortgebracht' Een heel korte ge
schiedenis, die in feite niet verder te
rug gaat dan een eeuw Surinamer zijn
is een en al gespletenheid. Dat hoort
erbij HetSurinaams zelfbewustzijn zit
vol onverzoenlijke tegenstrijdigheden
Sommige mensen proberen dat steeds
weer van zich af te gooien, maar met
hel effect ervan hebben ze dagelijks te
maken Surinamers. door twee samen
levingen misdeeld, zijn de oriëntatie
op zich zelf kwijt. En die moeten ze
opnieuw zien te vinden. Surinamer
zijn - te maken hebben met dat land
Een deel van de bevolking is nog on
derhevig aan de middelpuntvliedende
kracht die er steeds van is uitgegaan.
Ze draaien er in een parkeerbaan om
heen. Surinamers zijn ambivalente
mensen, ze hebben een dubbele waar
deschaal in hun leven. Dat levert soms
scherpe tegenstellingen op verteke
ningen van de werkelijkheid. Zo is er
een min of meer natuurlijke afweer
ontstaan tegenover het deel van de
Surinaamse bevolking dat in Neder
land zit. Men voelt zich gemakkelijk in
de steek gelaten, verraden. En dat is
tragisch, want er is langzamerhand
geen enkele familie meer die met een
aantal verwanten aan de andere kant
van de oceaan heeft." Nu de samenle
ving in Suriname staatkundig en op
papier is gereguleerd wil dat nog niet
zeggen dat die samenleving zichzelf al
helemaal herkend heef».
'Zes stappen terug'
U signaleert nu al een duidelijke af
stand tussen de Surinamers ginds en
de mensen die zich de laatste jaren
hier in Nederland hebben gevestigd.
De film 'Wan Pipel' formuleert tussen
de draden van het romantische ver
haal door de oproepkom terug om te
helpen je land op te bouwen Zal de
verwijdering niet steeds groter wor
den en het met almaar lastiger worden
om opnieuw 'geaccepteerd' te worden
naarmate die terugkeer langer op zich
laat wachten?
Kross „Het is een verschijnsel dat
hoort bij de fase waarin de hele zaak
zich op hét ogenblik bevindt Het is
moeilijk prognoses te gaan maken.
Mocht er toch onder het deel van de
Surinaamse bevolking dat hier zit en
blijvend besef te vinden zijn van ver
bondenheid met het land dan geloof ik
dat we te maken hebben met iets van
voorbijgaande aard. Het zal niet au
tomatisch gaan Maar ik denk dat men
het op kan brengen om door een hoe
veelheid problemen heen te breken. Ik
zou die ontwikkeling natuurlijk zelf
graag zien. maar ik heb geen reden om
te veronderstellen dat het anders zal
gaan Zelf heb ik er heel nadrukkelijk
mee te maken gehad. In 197U ging ik
terug naar Suriname, het was voor mij
een definitieve zaak. Vier jaar lang is
het dat gebleven Maar toen heb ik al
leen als gevolg van dwingende Der-
soonlijke omstandigheden die ik wer
kelijk met anders kon oplossen moe
ten besluiten opnieuw naar Nederland
te gaan. Maar als ik trouw wil blijven
aan wat ik voor mezelf en voor Suri
name ooit later in mijn leven denk te
doen. dan moet ik ook de moed op we
ten te brengen om onder veel onbegrip
zes stappen terug te zetten, de indruk
wekken dat ik op mijn besluit ben te
ruggekeerd.
Het is een waandenkbeeld om het hele
vraagstuk of je Surinamer bent of met
te herleiden tot het bezit van dal pas
poort Daarom is er voor mij persoon
lijk op 25 november 1975 op hel punt
van net Surinamerschap mets veran
derd Eerlijk gezegd trek ik me van die
flauwekul met de nationaliteit geen
donderaan Ik heb om heel doelmatige
redenen het Nederlandse paspoort
behouden. Maar dat boekje in mijn
binnenzak zal op geen enkele manier
van invloed zijn op de vraag of ik me
wel of geen Surinamer voel Als je de
zaak zo versmalt tot een juridische fic
tie noem ik dat bedenkelijk. Het hele
vraagstuk van de identiteit komt neer
op menselijk bewustzijn Ga je daar
aan voorbij, dan maak je grote fou
ten."
'Nog iets opruimen
De raciale tegenstellingen in Surina
me. die tussen Creolen. Hindoestanen.
Indonesiërs. Bosnegers. Europeanen.
Indianen, en Chinezen - ze worden in
'Wan Pipel' teruggebracht tot een ge
neratieconflict. Tegenstellingen dus
waarmee de oudere bevolking vooral
te maken heeft. Problemen waar de
jongeren bovenuit groeien Maar ligt
dat wel zo eenvoudig?
Kross: „Je ziet de tegenstellingen voor
je ogen verdwijnen. Je hoeil maar te
kijken naar menselijke types in Sun-
name om te begrijpen dat mensen van
verschillend ras met elkaar naar bed
zijn geweest. Trouwens, de bevol-
kingsmeerderheid heelt met die ras
sen tegenstellingen in het leven van al
ledag nooit zo veel problemen gehad.
Racisme heeft wél altijd een rol ge
speeld omdat het gebruikt is. in de po
litiek vooral Dat is een van de erfenis
sen van de oudere generaties, met
name in de gevestigde kringen Men
heeft het als deelnemers aan de kolo
niale samenleving als waarde gehan
teerd. In politiek scherpe momenten
werd en wordt er nog steeds gebruik
van gemaakt. De protesten tegen de
manier waarop in 'Wan Pipel de ras
sentegenstellingen worden benaderd
komen dan ook uit die kringen
De emanciperende jonge bevolking
botst tegen de bewakers van het sys
teem. Er worden allerlei zaken door
geprikt Bijvoorbeeld dat het onge
zond is om te leven met twee harten,
zoals de oudere generatie heel veel ja
ren heeft gedaan Wie dat ziet neemt
vaak maar aan dat de dubbele stand
aard waarmee de Surinamer om
springt hem ontmaskert als onop
recht. Maar laat men toch met verge
ten dat de Hindoestaan, de Creool dat
verschijnsel vooral als een probleem
Minister Van Doom tcrmi heeft deze
week in de tweede kamer zijn beleid
voor de opvang en spreiding van Suri
naamse en Antilliaanse Nederlanders
uiteengezet en verdedigd. Uit Parama
ribo komt het bericht dat het stand
beeld van wijlen koningin Wühelmina
-dat daar vele jaren voor het gouver
neurhuis op het Oranjeplein heeft ge
staan en vlak voor de onafhankelijk
heidsdag 25 november 1975 werd weg
gehaald - opnieuw een waardige
plaats heeft gekregen. Op 31 augustus,
afgelopen dinsdag, is het met enige of
ficieel vertoon herplaatst in het plant
soen tegenover het fort 'Zeelandia', het
Surinaams museum waar vorig jaar
ook een wapen van Zeeland op de bin
nenplaats werd onthuld. Verder is het
stil geworden rond Suriname.
Met uitzondering dan misschien van
de komst van 'Wan Pipel', de eerste
speelfilm uit de nieuwe republiek, die
na de stormloop op de bioscopen in Pa
ramaribo en het succes in het Carai-
bisch gebied nu al weer enkele weken
in Nederland bezig is uit te leggen wat
de Surinamer in al zijn tegenstrijdig
heden tegenover zijn land nu eigenlijk
beweegt.
De Surinaamse filmmaker Pim de la
Parra heeft die boodschap vervat in
het verhaal van de creool Roy Ferrol
Hij wordt plotseling uit Amsterdam
naar huis geroepen, raakt in Parama
ribo verliefd op de Hindoestaanse ver
pleegster Rubia Soekdeiv en zegt
vaarwel tegen zijn Nederlandse vrien
din Karina.
Het 'Wan-Pipel'-verhaal kan in Neder
land een dubbel effekt hebben. Mis
schien leert de Nederlandse bioscoop
bezoeker via dit eenvoudige stuk film
romantiek eindelijk iets begrijpen van
de ingewikkelde vraag die de Surina
mer zich steeds weer stelt als hij over
zijn Idnd en volk praat: „Wie ben ik
eigenlijk?" En misschien herkent de
Surinaamse bioscoopbezoeker hier in
Nederland er zichzelf in en vraagt hij
zich af wat zijn persoonlijk antivoord
is op een verschijnsel als groeiend na
tionaal besef, toekomstmogelijkheden
ginds en een stap verder, de terugkeer
Wat is de diepere achtergrond van het
thema in 'Wan Pipel' en hoe moet dat
thema worden 'vertaald' in de hoogst
persoonlijke problematiek waarmee
iedere Surinamer in Nederland hoe
dan ook te maken heeft? Een van onze
redacteuren daarover op deze pagina
in gesprek met Rudi Kross, mede
scenarioschrijver van de film.
Rudi Kross is hoofd van de afde
ling vorming in 'Berkenhoven le
De Bilt. een kasteelachtig wit ge
bouw dal huisvesting biedt aan
het opvang- en vormingscentrum
voor jonge Surinamers in Neder
land Kross is van huis uit journa
list. schrijver en dramaturg Hij
liet op zijn 18e jaar voor de erste
keer Sunname achter zich na een
journalistieke aanloop bij een
krant die intussen ter ziele is. Een
werkstage bij het Algemeen Ne
derlands Persbureau (ANP)
bracht hem in de Nederlandse
krantenwereld. Hij werkte op de
redacties van hel ANP m Cura
cao. van het Vrije Volken van het
Algemeen Handelsblad en keerde
twaalf jaar later - het was inmid
dels 1970 geworden - voor het
eerst terug in Suriname Daar
gmg hij de journalistiek in. was
medeoprichter van een persbu
reau. deed vakbondswerk en do
ceerde maatschappijleer op een
middelbare school Hij was ook
politiek actief als voorzitter van
een onderafdeling van de Natio
nale Partij Sunname (NPS) Vier
ervaart, hij wil met de andereen maaP
schappij opbouwen, maar heeft voor
zichzelf nog iets op te ruimen
Rudi Kross heeft via de film die nu zo
aanslaat willen doordringen tot het
dieperliggende probleem van de Suri
namer, destijds als arbeidskracht naar
een Nederlandse kolonie gebracht en
daar nu als arbeidsoverschot blijven
hangen. Hij heeft het aangezien en is
ervan overtuigd geraakt dat de oplos
sing van de wezenlijke vraagstukken
in Suriname pas aan de orde kan ko
men wanneer er de tegenstelling
zichtbaar wordt tussen de elitegroe
pen (die elkaar nog als vanouds be
vechten i en de grote massa van de be
volking
Zover is het nog niet In werkelijkheid
is na 25 november 1975 in Sunname
nog alles bij het oude gebleven. Aan
het begin van de film spreekt op het
kerkhof in Paramaribo een predikant
een grafrede uit.
Kross licht daar de sleutelzin uil:
„Ach. er zal toch wel ooit een dag
moeten komen waarop we begrijpen
dat we een volk zijn." Ondanks het
feit dat hijzelfal zo lang in Nederland
zit is hem die niet uit de pen gevloeid
als een zoethoudertje. En daarom zet
hij zelf ook een uitroepteken achter
'Wan Pipel.'
jaar later dook hij opnieuw m
Nederland op de temgkeer was
gecompliceerder geicorden dan
hij zich had voorgesteld. Kross
was enige tijd docent politicologie
voor Surinaamse en Antilliaanse
studenten, gaf links en rechts
gastcolleges, icas vormingsleider
aan de volkshogeschool in Ber
gen en werd tenslotte uitgeno
digd om deel te nemen aan het
'experiment Berkenhoven', een
centrum icaar jonge Surinamers
i tussen 16 en 25jaan drie maan
den in intemaatsverband worden
opgevangen Het doel van de op-
zang de jongelui helpen zichzelf
te kunnen redden, óf als ze in Ne
derland ivillen blijven óf als ze
zich willen voorbereiden op een
terugkeer naar Sunname
Volgend voorjaar verschijnt van
de hand van Kross een boek
i'Aribada'i over de wordingsge
schiedenis van Sunname. een
maatschappijbeschouiving over
het land in de laatste fase (1930-
1975) voor de vorming van de
republiek