„Motoren-Industrie
in Zierikzee moest
eigenlijk wel mislukken..."
Handel en Opslag bevolken
thans Industrieterrein
17
„Iets doen voor
Schouwen is
niet eenvoudig"
IEDEREEN WIL
INDUSTRIEKERN
ONDERAAN OP
'INDUSTRIËLE
HITPARADE'
PZC -
HERMAN BERKHOUT, INDUSTRIEBOND NVV:
Gedeputeerde Kaland:
DRS. M. C. VERBURG:
zaterdagkrant
„Dat de motorenfabriek Smit Bolnes in Zierikzee gesloten
wordt vindt zijn oorzaak bij het moeder-concern. IHC-Holland in
Rotterdam, maar is ook te wijten aan de keus van de vestigings
plaats. een keus, die viel op Zierikzee. Al van het begin aan was
dit bedrijf gedoemd te mislukken Deze krasse uitlating doet
Herman Berkhout. Hij was tot oktober 1974 districtsbestuurder
van de Industriebond NVV in Zeeland. Nadien is hij coördinator
van deze vakorganisatie voor - onder meer - het IHC-concern.
Berkhout verwijt zowel IHC. als de overheden 'gebrek aan inzicht en planning'.
Hij gaat - desgevraagd - eerst in op wat hij noemt' de hobby van een directeur.
werd uitgeleefd': de vestiging van Smit Bolnes
„Al in de jaren '60 was het structureel
patroon in de scheepsmotorenindus
trie drastisch aan het veranderen. De
rederijen gingen meer naar hun ren
dement kijken, dan naar 'een bekend
en betrouwbaar motorenmerk op de
thuismarkt' En wil je in de motoren
industrie een produkt kunnen blij
ven leveren, dan moetje steeds 'voor
op' lopen, met een research en een
ontwikkeling, die continu is. Want de
levensduur van een motor is betrekke
lijk kort. En als fabrikant moetje die
steeds vervangen door een beter pro
dukt. Als de verkoop van je 'oude type'
nog op z'n hoogtepunt is. moet Je al
lang bezig zijn aan de ontwikkeling
van een nieuw type. Dat is helemaal
geen probleem, als je die ontwikke
lingskosten maar in je produkt kunt
stoppen, maar dat wil zeggen, dat je
dan op een mammoet-mveau in
continu-proces moet kunnen produce
ren en afeetten"
Zierikzee
Berkhout vervolgt: „En hierbij komt
de specifieke situatie van Smit
Bolnes in Zierikzee om de hoek kij
ken: Om een dergelijke grootschalige
produktie op te zetten, moet er een
arbeidspotentieel van betekenis
aanwezig zijn, waaruit men ook op
langere termijn personeel kan put
ten. Als je nu weet dat heel Zeeland al
minder inwoners heeft dan
Rotterdam-Zuid, dan vraag je je af
hoe men van beide kanten - enerzijds
van IHC en anderzijds van de zijde
van de overheid, van rijk, provincie.
gemeente-ooit met dit project in zee
heeft kunnen gaan. Die molprenpro-
duktie in Zierikzee was een hob
byisme' van een directeur. Men had
economisch-geografisch gezien ge
woon geen kans.
..Hebben ze dit kunnen weten0
..Ik kon het toch ook weten0 In 1969
hebben we al gewaarschuwd En nog
eens in '73. bij het structuuronderzoek
Nederlandse motorenindustrie We
hebben toen op een afeet, gebaseerd
op meerdere 'poten' gewezen, gesteld:
'niet alleen steunen op die 'motoren-
poot'
„Sorry, maar dat is wel wijsheid ach
teraf. En hoe komt u ban die wijs
heid''"
„Door me te laten informeren, goed te
laten informeren in het algemene en in
het bijzondere, door studie van het
onderwerp, door het volgen vari de
vakpers en uit een stuk ervaring"
..Hebben de bonden, m het bezit dus
van die kennis, wel voldoende en tijdig
gewaarschuwd
Berkhout: „Zoals ik al zei hebben wij
wel degelijk gewaarschuwd, anders
had ook de PZC in - ik dacht juli '70 -
niet kunnen schrijven dat er bij Smit
Bolnes volgens de bonden een
tweede pcot onder de werkgelegen
heid moest, dat men niet alleen meer
op motorenproduktie moest mikken".
„Goed en wel, maar toen Smit Bol
nes op 10 april 1962 door Prins Bern-
hard werd geopend stonden ook de
bonden bij wijze van spreken te jui
chen
Berkhout. „Jawel, toen gingen ze bij
de bonden er van uit dat de stimule-
„Ik wil niet op de ene en niet op de andere concrete situatie, die
de heer Berkhout schetst ingaan. Maar er zit in zijn betoog wel
een aantal punten, die mij aanspreken". Dat zegt de gedepu
teerde A. J. Kaland, in het Zeeuws college van gedeputeerde
staten de verantwoordelijke man voor het industriebeleid van
de provincie, gehoord de meningen van de vakbondsbestuur
der.
„Vanaf het begin, dat er in deze regio sprake was van industria
lisatie, is er vanuit de rijksoverheid sterk aangedrongen op wat
men noemt 'lokale dé-concentratie: geen vijf of tien kernen in
één regio met allemaal hun industrie, maar liever één of twee.
Een wat grootschalig karakter dus. Maar daar komt bij, dat het
industriële leven zich nimmer 'sec' ontwikkelt, maar altijd in
samenhang met andere activiteiten", stelt de heer Kaland.
..Als de rijksoverheid zo'n
industrialisatiebeleid afkondigt, dan
treedt de regionale overheid in overleg
met het ministerie van economische
zaken Want die regionale overheid
dat provinciaal bestuur wil opkomen
voor de regio's in de provincie En dan
val je als het ware uiteen In Zeeland-
maar het gebeurde bijvoorbeeld ook in
het noorden, waar ook industrie
kernen mislukten - probeer je zoveel
Botsen
ring van de werkgelegenheid in Zee
land met de nodige zorgvuldigheid
omkleed zou zijn Maar mijn argwaan
werd eigenlijk in 1968 goed bevestigd
toen daar in Zierikzee het eerste zoge
naamde industnêle bedrijf failliet
ging de elektronische industrie Ha
gen. naar het industrieterrein geko
men. aangelokt door de rijkspremie
Deze handelsonderneming werd plot
seling fabrikante. van eenmans-zaak
naar vijftig werknemers, met plannen
voor 200 werknemers, waarvoor met
rijkspremie de opstallen werden ge
bouwd Mijn contacten met dit bedrijl
gaven me de indruk dat daar werd ge
calculeerd op de rand van de hoed
Men is ook nooit boven de 50 werkne
mers uitgekomen. In 1964 kwam men.
in 1968 ging men heen: failliet.
.Zierikzee zou en moest die fabriek zo
nodig binnen de gemeente hebben' Ik
vind dit een blijk van onzorgvuldig
handelen van de overheid Bij een
snoepwinkel moet je een midden
standsdiploma en een bewijs van vak
kennis hebben. Bij een fabriek telt dit
kennelijk niet! Trouwens welke eisen
legt de overheid bij industrialisatie op
tafel, behajve dan die krachtens hin
derwet en de milieuwetten0 Is er des
tijds wel eens een onderzoek naar de
vakbekwaamheid bij de topleiding
van een fabriek als Hagen ingesteld0
Men heeft in die tijd wel heel nauwe
marges genomen. Bij het ETI. dat ad
viseerde. bij provincie en gemeente,
die stimuleerden, bij de rijksoverheid,
die subsidieerde
Weg industrie...
De heer Berkhout vervolgt: „Achteraf
is de hele ontwikkeling van het zoge
naamde industrieterrein in Zierikzee
zo, dat er - na de sluiting van Smit
Bolnes - van wezenlijke industrie
geen sprake meer is. Alleen nog wat
handel en wat opslagruimte. Trou
wens die wezenlijke industrie kan er
ook onmogelijk zijn. Er is daar ge
woonweg geen arbeidsmarkt voor."
„Maar er zijn straks wel een ongeveer
150 werkzoekenden, als Smit Bolnes
eenmaal gesloten is en nog wel een
paar andere mensen op Schouioen-
Duiveland, die werk willen hebben.
Wat kan men die dan volgens u bie
den?"
Berkhout: „In het kader van een welo
verwogen planmatige aanpak van de
overheid moet worden vastgesteld:
'Wat voor soort industrie kan er naar
een bepaalde regio0 Wat heeft daar
kans van slagen?' Niets kan worden
De schecpsmotorenfpbnek Smit Bolnes te Zierikzee onderdeel van het
IHC-Holland-concern, waarvoor in maart 1961 de eerste spade in de
grond ging. gaat definitief dicht Voor de werknemers, die zullen worden
ontslagen, zijn raad van bestuur van IHC en vakbonden n afvloeiings
regeling overeengekomen ..Een regeling, die overigens tot de top-tien
van ons land behoort verklaarde een vakbondsbestuit rder onlangs. Een
schrale troost voorde werknemers en voor Zierikzee. dat nu wel ergens
onder aan op de industriële hit-parade' terecht is gekomen Smit
Bolnes dicht, na 15 jaar. Het bedrijf ging van start in een tijd dal Zierikzee
nog stimuleringskem voor de industrie was. Ook een ander bedrijf - de
elektrotechnische onderneming Hagen, die december 1964 naar Zierikzee
kwam om van de industrialisatie-premie ran het rijk te profiteren, is
verdwenen. Het bedrijf ging in oktober I96S failliet Van de onder de
Industriële Premieregeling naar Zierikzee gekomen bedrijven is er nu niet
een meer over
PZC-redacteur Gerard C van l/>o sprak hierover met vakbondsbestuur
der H Berkhout van de Industriebond NVV. oud-districtsbestuurder voor
Zeeland en thans coördinator bij zijn bond voor een aantal grote concerns
onder mee voor IHCi. met de Zeeuwse 'industrie -gedeputeerde A. J.
Kaland en met drs. M. C. Verburg. directeur van het Economisch-
Technologisch Instituut voor Zeeland
BERKHOUT
'gewaarschuwd:
overgelaten aan het marktmechanis
me. zoals bij het zogenaamde vesti
gingsbeïeid. dat tot. nu toe Is gevoerd
Mijn ervaring is. dat als de overheid er
een premie op zet indien ondernemin
gen zich eigens willen vestigen, er als
een haas filialen van buitenlandse fir
ma's op afkomen of Nederlandse on
dernemers van niet direct de beste
kwaliteit, die vlug een gooi willen ma
ken Ze gaan er dan meestal ook nog
van uit dat in zulke gebieden waai de
overheid iets wil gaan doen. de lonen
wel laag en het arbeidsaanbod wel
hoog zal zijn. De kans is groot dat die
bedrijven - de goederen met te na ge
sproken - voor 100 procent mislukken.
Daarom zeg lk
„Bij regionale industrialisatie de
zaak planmatig overwegen en vooral
goed onderzoeken wie wat is en wat
men werkelijk kan. En prestige-zucht
van gemeenten - zie Moerdijk, zie nu
ook Zierikzee-geen rol van betekenis
laten spelen": aldus de heer Berk
hout. die tot slot wel wil toegeven,
dat 'industriële drama's' als dat in
Zierikzee niet het monopolie van Zee
land alleen zijn.
Gerard C. van Loo
„De heer Berkhout lévert kri
tiek op de industrie-politiek
in haar geheel. We hebben nu
de 'nota Lubbers', waarin de
minister de 'selectieve groei'
aan de orde heeft gesteld. Dat
wil populair uitgedrukt zeg
gen: 'speerpuntactiviteiten in
de industrie stimuleren, an
dere afbouwen'. Er staan al
een aantal dingen in, waar ook
Berkhout op wijst. Of het poli
tiek aanvaardbaar is, dat zal
de kamer in haar debatten
moeten beoordelen. Als we de
structuurnota vijfjaar eerder
hadden gehad, dan hadden we
met z'n allen als het ware in de
zaak Smit Bolnes kunnen
'inspringen'." Aan het woord
mogelijk in je provincie te spreiden
Immers, van onderen op. uit de ge
meentebesturen en uit de staten word
je ais provinciale overheid aan je jas
getrokken Iedereen wil een industrie
kern 1
KALAND
'politiek moeilijk
De gedeputeerde gaat verder: En de
rationele en politieke overwegingen
gaan dan botsen, hotsen nogal eens zo.
dat vaak de rationele het afleggen
tegen de politieke, niet alleen in Zee
land. dat gebeurt in het hele land. We
hebben nu 15 jaar een regionaal in
dustriebeleid en er is inmiddels wel
bewezen dat dit niet lot een al te grote
spreiding in te veel kernen mag lei
den. Op straffe van mislukking. Dat is
gewoon de waarheid. Maar het is poli
tiek moeilijk te verkopen".
Dc heer Kaland vervolgt „En nu
Schouwen-Duiveland. Zienkzee. Per
soonlijk vind ik dat Schouwen-
Duiveland gebaat is met industriële
activiteit. Er is nu vrijwel niks meer
Maar de vraag is Lukt dat Want een
industriële nederzetting moet daar
voldoende ontplooiingskansen en le
venskracht hebben wil zij emplooi
kunnen bieden En om dan op je eentje
als ondernemer ook nog rendabel te
kunnen functioneren dat is dan zeer
dc vraag! Dat blijft gewoon een pio-
bleem. ook bij de voortzetting van het
beleid"
Gedt-pulecidc Kaland besluit: „Met
de heer Berkhout zet ook ik vraagte
kens hij het regionaal industriebe
leid. zoals dit de laatste tien jaar in
het land is ontwikkeld. Met name
moeten we ons zeer ernstig beraden
over de vraag of we buiten dew at gro
tere aanzetten wel de mogelijkheid
hebben in de regio lot kleinere eenhe
den te komen, 'l Is wel gewenst, maar
of het mogelijk is, dat is de vraag".
Er staal nog een aantal bedrijfsgebouwen op en rondom het gemeentelijk
industrieterrein in Zierikzee. zuidelijk van de stadskern en westelijk van de
haven 'de Val'. Maar bij de meeste daar gevestigde ondernemingen ligt hel
accent op de handel, of op de opslag van produkten. De wat grotere industrie
kw am er niet van de grond, of verdween na een aantal jaren. De kleinere, de
verzorgende nijverheid en handel schijnt er echter wel te kunnen tieren.
De volgende ondernemingen - ze kwamen meestal of vóór of na dat de Indus
tnéle Premieregeling voor Zierikzee van kracht was - hebben een vestiging
op. of rond het Zierikzeese industrieterrein
Bema-kunststoffen BV. fabricage en handel in kunststoffenprodukten. ves
ugde zich 15 oktober 1970 in Zienkzee
Schipper-Noord BV. fabricage van- en handel in landbouwwerktuigen- en
machines. Hoofdkantoor in Goes Filiaal kwam 7 december 1953 naar Zierik-
Watersportservice Burcksen Reparatiebedrijf voor watersportboten, stal
ling en berging, kleinhandel in vloeibare en gasvormige brandstoffen Gestart
in 1973
Cebeco Zuidwest, handel in land- en tuinbouwbenodigdheden- en produkten.
Kleinhandel in vaste en vloeibare brandstoffen Gevestigd 27 mei 1971
Koninklijke Zeelandia. H J Doeleman BV. fabricage van bakkerijgrondstof
fen. Gevestigd in 1900.
Brug Groothandelcentrum P C. Koole BV Hoofdkantoor te Middelburg.
Groothandel in levensmiddelen, textielgoederen, gebruiksartikelen, elektro
technische artikelen. Heeft sedert 1 maart 1968 in Zierikzee een filiaal.
Thermicon, isolatietechniek, muurisolatie, in Zierikzee sedert 1959. Super
dam. handel in herenkleding, sedert 18 maart 1970 in Zienkzee.
Voorts een opslagplaats van de aannemingsmaatschappij v/h Prins van
Wijngaarden BV.
VERBURG
inderdaad grootschalig...'
is drs. M. C. Verburg, directeur
van het Economisch-
Technologisch Instituut voor
Zeeland, het ETI.
De heer Verburg is het niet eens met
vakbondsbestuurder Berkhout dat
Smit Bolnes ontstaan is uit 'een
hobby' van directeur Smit: „Dat vind
ik wat overtrokken Je kunt het ook
'ondernemingszin' noemen Het be
drijf heeft toch meer dan tien jaar ge
draaid. En er zijn bijvoorbeeld ook m
Brabant - waar toch sprake is van be
volkingsgroei - heel wat bedrijven ter
ziele gegaan"
„Smit Bolnes staat nu voor z'n slui
ting. ook omdat grootschaligheid van
het bedrijf intern bij het IHC-concem
niet zo goed uitkwam Ze hadden daar
geen interesse voor grootschalige pro
duktie", zegt ook de heer Verburg.
Migratie?
Hij wijst, sprekende over de arbeids
markt in Zeeland, op het 'arbeids
marktrapport' van de commissie
Zeehavenoverleg, waarin een paar
modellen worden geschetst betref
fende hetgeen Zeeland wel en niet
moet doen op dat gebied:
.Zo is er een model aangevende een
ontwikkeling zonder migratie met be
geleidende maatregelen en een model
mét migratie en begeleidende maatre
gelen Maar in de Zeeuwse Raad voor
de Arbeidsmarkt hoor ik geestverwan
ten van de heer Berkhout altijd zeg
gen: 'geen migratie meer. geen import
in Zeeland'
„Ik kan wel met Berkhout op één lijn
komen als hij stelt: „Vestiging van in
dustriële bedrijven moet je niet aan
IHC's overlaten en ook met aan de
streek" Het zou dan inderdaad groot'
schalig moeten gebeuren en mét een
migraüerrulieu. datje dus zou moeten
opbouwen. Er is inderd aad ook wel een
politiek geweest van 'hier is nu de IPR,
de industriële premieregeling en nu
maar afwachten wat er komt' Per
soonlijk vind lk dit ook een politiek
van 'laiser faire', dat heb ik ook altijd
beweerd in de kamer Maar we leven
nu eenmaal in de Westerse maatr
schappij, waar we de mogelijkheden in
de structuur-nota genoemd voor de
toekomst alleen maar voorzichtig
kunnen opzetten"
Drs. Verburg: „Ik vind ook dat er iets
gedaan moet worden voorde werkge
legenheid rond Zierikzee. Maar in de
Selectieve Industrialisatie Regeling,
die voor het westen geldt, wordt ook
Zierikzee genoemd. Die regeling
schrijft ook boetes voor aan onder
nemers. die in het westen willen uit
breiden. „Voor Zierikzee zou wat dat
betreft de wet moeten worden terug
gedraaid. Bovendien zitten we met
Zierikzee op Schouwen, het gebied
van Midden-Zeeland, dat groen moet
blijven We moeten voor Schouwen
iets doen, maar het is niet zo eenvou
dig aldus drs. Verburg.
