Gaat Bruinisse kopje onder in
de stroom van massarecreatie?
WILMA HOUDT
VAN OPSCHIETEN
PZC/^aterdagkrant
ZATERDAG 21 AUGUSTUS 1976
Een karakteristiek plaatje van Bruinisse Hoe lang zat het nog duren, voordat Bruinisse wordt overspoeld door de stroom van liet massatoerisme'
Hoe lang blijft Bruinisse nog Bruinisse? Hoe lang nog zal het
duren, voordat de eigen sfeer en de eigen tradities van een typisch
vissersdorp als Bruinisse verzwolgen worden door de stroom van
het massatoerisme? Niet lang meer, voorspellen de zwartkijkers.
Het zal allemaal wel loslopen, zeggen de optimisten. De toe
komst zal moeten uitwijzen wie het gelijk aan zijn kant krijgt.
Maar dat er ingrijpende veranderingen staan te gebeuren, dat
moet iedereen sinds woensdagmorgen 15 augustus 1973 wel dui
delijk zijn.
Want op die ochtend presenteerden het gemeentebestuur van
Bruinisse en de directie van Wilma Projektontwikkeling uit Weert
vol trots de plannen om aan de oevers van het Grevelingenmeer
even buiten het dorp één van de grootste recreatieprojecten van
Nederland aan te leggen. Een miljoenen verslindend project met
twee jachthavens, een sportvissershaven, overdekte tennisba
nen. overkapt zwembad, campings, kinderboerderij, kinderspeel
plaats, sauna, bowlingbaan, discotheek, restaurants, winkeltjes,
manege, pony-farm, kanovijver, golfbaan en met maar liefst vijf
tienhonderd zogenaamde tweede woningen.
Verheugde gezichten op die persconfe
rentie. De directie van Wilma Projekt-
ontwikkeling was tevreden, omdat er
in Bruinisse geld te verdienen viel.
Veel geld. Het gemeentebestuur van
Bruinisse was niet minder in z'n nop
jes, omdat dankzij Wilma begonnen
kon worden met de ontginning van een
voor Bruinisse zo goed als maagdelijk
terrein: de recreatie. Want er moest
nieuwe werkgelegenheid gevonden
worden. Immers, met de indamming
van de Grevelingen was voor Brui
nisse een belangrijke bron van inkom
sten. de mosselvisserij, drooggelegd.
De recreatie zou het verlies van de
mosselvisserij moeten goedmaken. De
gemeente Bruinisse zou - zo werd tij
dens die persconferentie uiteengezet -
nooit kans hebben gezien zelf de re
creatieve ontwikkeling op gang te
brengen Gewoon omdat de financien
ontbraken. Wilma werd met gejuich
binnengehaald.
Verheugde gezichten dus op die pers
conferentie. Maar nu. drie jaar later,
zuneropsommigeverheugdegezichten
van destijds wat sombere rimpeltjes
verschenen Zo is daarwethouder S. A.
Jumelet van Bruinisse. In een inter
view met de PZC zei hij een paar
maanden geleden: „Ik zie de ontwik
keling van de recreatie met grote zorg
tegemoet. We staan nu voor een fait
accompli. Het is uit de hand gelopen.
Ons treft wel enige schuld. Financieel
zijn we er misschien mee uit de brand
geholpen, maar aan de andere kant
gaan we toch het karakter van de ge
meente verliezen. De gemoedelijk
heid, de gemeenschapsband. Die ver
dwijnt.. Zoiets gaat me wel aan het
hart. We hebben een geest uit de fles
opgeroepen, die we er strakjes niet
meer in terug kunnen doen. Maar wat
moesten we Bruinisse ligt aan het
Ijltempo
Daaruit blijkt wel dat Wilma zich
weinig aantrekt van wettelijke proce
dures. Het is typerend voor zo'n grote
ontwikkelingsmaatschappij. Ze ne
men er gewoon .een loopje mee." Vol
gens ir. F M. W. F. Franzen, projectr
ontwikkelaar bij Wilma. is er echter
geen vuiltje aan de lucht. „Wij zijn
vooruitlopend op de vergunning vast
begonnen. We moesten nu eenmaal op
een gegeven momentklaarzijn. En ons
is door de provincie mondeling toege
zegd, dat we konden beginnen. Dat
staat natuurlijk met zwart op wit." Of
ir. Frantzen ziter naast, of de provincie
is vergeten, dat ze mondeling toe
stemming voor de ontgronding heeft
verleend. In antwoord op vragen van
het PPR-statenlid C. Th A. van Wa
terschoot over illegale ontgrondingen
in Zeeland, heeft het college van gede
puteerde staten namelijk laten weten,
dat zij. voor wat betreft de ontgron
ding door Wilma, aangifte hebben ge
daan bij de officier van justitie te Mid-
Grevelingenmeer. Een bron van in
komsten. zoals de mosselvisserij, is
voor de gemeenschap verloren ge-
Jaan. De middenstand klimt hoog in
e bomen en roept, dat het hier een
dooie gemeente wordt, als er niets ge
beurt. We hebben op de recreatie ge
wed. Maar 't gaat te hard. Achteraf ge
zien hadden we het misschien anders
moeten aanpakken. Die mannen van
Wilma, keiharde zakkenlui'.
delburg.
Lozing
„Het gaat te hard," zei wethouder Ju
melet. En inderdaad. Wilma gaat er in
een ijltempo tegen aan. Sinds de pers
conferentie in augustus 1973 is er even
buiten de dorpskom nogal wat ge
beurd. Er ligt nu een jachthaven met
650 ligplaatsen, er is een restaurant
met wat boetiekjes, er is een camping
aangelegd voor ruim 350 caravans. De
kinderboerderij, de manege, de kano-
vijver. de pony-farm en de tennis- en
golfbanen zijn ook al gerealiseerd. De
eerste van de bijna vijftienhonderd
tweede woningen zijn klaar.
Wilmazeterspoed achter Wilma heeft
zelfs zo'n haast, dat de projectontwik
kelaars het niet zo verschrikkelijk
nauw nemen met de wettelijke voor
schriften. Zo is Wilma begonnen met
ontgronding (voor de aanleg van de
kanovijver) zonder dat de projectontr
wikkelingsmaatschappij in het bezit
was van de vereiste ontgrondingsver-
gunning. De kanovijver ligt er al; de
ontgrondingsvergunning moet nog
binnen komen. Dr. sl Parma, secreta
ris van de stichting Zeeuws coördina
tieorgaan voor natuur-, landschaps- en
milieubescherming: „Wat Wilma heeft,
gedaan is volkomen onjuist. Wilma
heeft de ontgrondingsvergunning te
laat aangevraagd. Dat hadden ze veel
eerder kunnen doen.
Er zijn nogal eens - zij het nooit in het
openbaar - wat vraagtekens gezet
achter de wijze waarop Wilma zich in
de allereerste beginfase van het afval
water ontdeed. Wilma ging het vong
jaar - in afwachting van de gereedko-
ming van de zuiveringsinstallatie in
Bruinisse-een overeenkomst, aan met
de gemeente Brouwershaven om daar
afvalwater te mogen lozen. Dat ge
beurde met tankwagens, die vanuit
Bruinisse naar Brouwershaven reden.
Er bestaan met name in kringen van
milieubeschermers (maar niet alleen
daar) twijfels over de manier waarop
Wilma de lozing van het afvalwater
heeft aangepakt. Er wordt gefluisterd,
dathetzeer wel mogelijk is, dat Wilma
afvalwater zonder meer in de Greve
lingen heeft geloosd. Er is echter me
mand. die deze bewering^p 'hard' kan
maken. Wilma ontkent vanzelfspre
kend. en bij het waterschap
Schouwen-Duiveland (belast met de
zuiveringstaak) schudt men eveneens
het hoofd. Ir. G. D. Kloosterboer,
hoofd van de technische dienst van het
waterschap: „Er is altijd volgens de
regels en de voorschriften gewerkt
Wilma heeft nooit op de Grevelingen
geloosd. En als er vraagtekens gezet
worden, dan gebeurt dat door mensen,
die niet eens onderzocht of geïnfor
meerd hebben hoe de vork in de steel
zit."
Niet voor ons plezier
„Die mannen van Wilma, keiharde za
kenlui," zei wethouder Jumelet in mei
tegen de PZC. Ir. Frantzen van Wilma
doet geen enkele moeite om zich van
dat imago te bevrijden „Misschien
zijn we wel keihard. Maar men moet
niet vergeten: we zitten hier niet voor
ons plezier. We zijn hier om zaken te
doen."
Zakenlui houden van opschieten. En
daarom komt het beroepschrift, dat de
Stichting Zeeuws Coördinatieorgaan
voor natuur-, landschaps- en milieu
bescherming bij de kroon heeft inge
diend tegen de manier waarop Wilma
het recreatieplan wil uitvoeren, wel
zeer ongelegen. Zo'n beroepsproce
dure werkt vertragend. En tijd kost
geld Wat zijn de bezwaren van het
coördinatieorgaan? Het is de bedoe
ling dat het gigantische recreatiepro-
ject in drie fasen wordt uitgevoerd. Het
coördinatieorgaan heeft weinig be
zwaren tegen hel plan als zodanig.
Maar de projectontwikkelaars moeten
niet te hard van stapel willen lopen,
redeneert de stichting Zeeuws coórdi-
naüeorgaan. Volgens het-coördina
tieorgaan moet de recreatieve ont
wikkeling bij Bruinisse nauwkeurig
getoetst worden aan de recreatieve
ontwikkelingen, die zich langs he t hele
Grevelmgemeer afspelen Er wordt
tenslotte ook in andere gemeenten
(Brouwershaven, Middenschouwen)
gewerkt aan recreatieplannen Het
coördinatieorgaan vindt het onjuist
om nu al het sein op groen te zetten
voor het totale plan Het coórdina-
tieorgaan wil. dal de drie geplande fa
sen van het recreatieproject als aparte
bestemmingsplannen worden beh n-
deld Dan kan bij iedere fase bekeken
worden of de Grevelingen een toe-
TEKST: WILLEM J. VAN DAM
FOTO'S: DICK FABER
name van de recreatieve druk kan
'hebben' Het coördinatieorgaan te
kende beroep aan bij de gemeenteraad
van Bruinisse. De reed bleek niet ge
voelig voor de argumenten. Het coör
dinatieorgaan ging vervolgens tever
geefs bij het college van gedeputeerde
staten in beroep. In november 1975 be
sloot de deelnemersraad van de stich-
tingZeeuwscoördinaUeorgaannaarde
kroon te stappen.
Als het coördmatieorgaan aan het
langste eind zou trekken, gaat het -
zegt projectontwikkelaar Frantzen -
handvol met geld kosten. „Als de uit
voering van elke fase van een aparte
bestemmingsplanprocedure aflianke-
lijk is. kan dat voor ons in de miljoenen
lopen. Er ontstaat vertraging, onze
planning loopt in de war en we zitten
met renteverlies."
Het coördinatieorgaan gelooft er ech
ter niets van, dat Wilma een financiële
strop te wachten staat als de kroon in
het voordeel van de stichting beslist.
In het beroepschrift schrijft het coör
dinatieorgaan onder meer. dat
Wilma-directeur drs. I. van der Sluis
heeft gezegd, dat 'iedere fase op zich
exploitabel zal zijn." Dat betekent, zo
concludeert de stichting coordina-
tieorgaan. dat Wilma geen exploita
tieverlies op de eerste fase zal lijden,
als de tweede en de derde fase van het
De mensen van het coördinatieorgaan
hebben dat verkeerd begrepen, is de
reactie van ir. Frantzen
„Iedere fase kan op zich zelf draaien.
Maar dan zonder grotere voorzienin
gen, zoals bijvoorbeeld een overdekt
zwembad. Om die voorzieningen te
treffen moeten we kunnen rekenen op
een bepaalde hoeveelheid mensen. Als
we die grotere voorzieningen treffen,
moeten we rechtszekerheid hebben,
dat het hele project door kan gaan.
Op het ogenblik - hei stuk zal 17 sep
tember door de provinciale staten van
Zeeland behandeld worden - staat de
nieuwe ïnrichtmgsschets voor het
Grevelingenbekken ter discussie Eén
van de strijdpunten is de toe te laten
omvang van de verblijfsrecreatie De
inrichtingsschets. waarin het accent
wordt gelegd op het natuurbehoud,
geeft wat het Zeeuwse gedeelte van
het Grevehngengebied betreft - voor
1985 omstreeks 14 000 slaapplaatsen
aan Hel gigantische Wilma-project
zou een zeer fors gedeelte van dat. vol
gens de Grevelingenschets. maximaal
aantal toelaatbare slaapplaatsen op
slokken Het streekplan Schouwen-
Duiveland gaat echter uit van een
(voor 1990) capaciteit van 30.000
slaapplaatsen. Gedeputeerde staten
van Zeeland zijn het niet eens met de
visie, zoals die in de nieuwe inrich
tingsschets is neergelegd. Volgens het
college van g.s, laat de 'grootschalig
heid' van het gebied een capaciteit toe
van 25.000 tot 30.000 slaapplaatsen.
Ir. Frantzen zou het weer onrecht
vaardig vinden, als er - ten gevolge
van de nieuwe visie in de inrichtings
schets - een gedeelte van het Wilma-
project afgeknabbeld zou worden.
„Ons plan past helemaal in het
streekplan. Wij hebben onze plannen
gebaseerd op het streekplan." Bur
gemeester T. C. Hekman van Brui
nisse is het roerend met de project .nt-
w ikke laar eens. „Het zou niet juist
zijn om tegen mensen, die tientallen
miljoenen geinvesteerd hebben, te
zeggen: onze inzichten zijn veran
derd. we gaan de zaak dus terug
draaien. Ik vind, dat wat in plannen is
vastgelegd nooit teruggedraaid mag
worden."
Alle bewondering
Wilma kan bij burgemeester Hekman
geen kwaad doen „Het tempo, de
aanpak en de durf van Wilma verdient
alle bewondering en respect.Over het
plan: „Het bijzondere is wel, dat we
ruim veertienhonderd zomerwonin
gen, met alle mogelijke voorzieningen,
die de recreant nodig heeft om zich te
verpozen, concentreren op één com
plex Dat is in die zin gezond, dat de
mensen, die dat willen en zich dat
kunnen veroorloven, een tweede wo
ning kunnen aanschaffen, zonder dat
een aanval wordt gedaan op de oude
kernen. U kent de verhalen wel. In
oude kernen worden massaal tweede
woningen gekocht, die 's zomers maar
enkele maanden bewoond zijn. De rest
van het jaar zit men meteen lege kern.
Het hart is eruit. De jonge mensen
trekken weg. enfin de hele gemeen
schap gaat eraan kapot."
Wilma is destijds als de grote redder
van de plaatselijke economie binnen
gehaald De kassa s van de midden
standers zouden dankzij de toeristen-
stroom veelvuldig gaan rinkelen. Ook
zouden de plaatselijke middenstan
ders als eerste de gelegenheid krijgen
een boetiek op het terrein van Wilma
te exploiteren. Het toerisme heeft de
middenstanders - zo meldt voorzitter
J Littooy van de afdeling Bruinisse
van het KVO - zeker geen windeieren
gelegd. De animo van de middenstan
ders om op het terrein van Wilma een
winkeltje te drijven is echter mini
maal. Slechts één middenstander
durfde het aan. Ir. Frantzen op de
vraag of de middenstanders misschien
zijn teruggeschrokken voor de hoge
prijzen, die Wilma vraagt: ..We hebben
de winkeltjes in eerste instantie aan de
middenstanders van Bruinisse aange
boden. En het kost een hoop geld. Mo
gelijk ontbreekt de durf Nu staat er
aan de j achthaven een vestiging van V.
en D.:Vendahoy. Een knoert van een
winkel, waar de meest uiteenlopende
scheepsartikelen te koop zijn. Frant
zen geeft zonder meer toe, dat Venda-
hoy een behoorlijke concurrentie be
tekent voor enkele plaatselijke mid
denstanders. Voor een paar raidden-
standers dus concurrentie van een
groot concern in de plaats van de be
loofde goudmijn.
Betere positie
Burgemeester Hekman vindt, dat
Bruinisse veel te danken heeft aan de
ontwikkeling van de recreatie. „Hel is
wel zo. dat wij daardoor in de ge
meente in staat worden gesteld veel te
doen. Door de betere financiéle positie
zijn we in staat veel voorzieningen te
treffen. Daardoor kunnen we een
nieuw gemeentehuis touwen, een
nieuw postkantoor, we kunnen een
plantsoen aanleggen, wegverbeterin-
gen. vier nieuwe scholen. We zijn druk
bezig een plan voor de oude kern rond
te krijgen. Dat kan allemaal vanwege
die inkomsten."
Hekman kwam zo'n zes maanden ge
leden naar Bruinisse. Toen hij burge
meester werd, was het Wilmaplan een
voldongen feit. Hoe zou Hekman heb
ben gereageerd als Wilma onder zijn
burgemeesterschap met de plannen
op tafel was gekomen? Hij bekent:
„Nou, we zouden er wat grondiger
over nadenken, dan toen het geval is
geweest. Er wordt hier een behoorlijke
aanslag gepleegd op een pracht land-
schapsgebied. En dan is de vraag mis
schien wel gerechtvaardigd, of we het
nu in deze omvang gedaan zouden
hebben, of we nu zoveel grond opgeof
ferd zouden hebben aan dit geweldige
project maar voor mij is het Wilmaplan
een gegeven. Het is achteraf praten."
„Men heeft er nu eenmaal die be
stemming aan gegeven. Zou ik daar
omheen kunnen0 En je kunt toch ook
moeilijk zeggen: Zeeland is alleen van
ons. Ik dacht toch. dat we de mensen,
die altijd in de steden en de stank ver-
keren.degelegenheidmoetengevenom
!n dit, bijzonder mooie gebied in de ge
zonde lucht te verpozen
Hoewel Hekman hier en daar zijn twij
fels heeft, is hij toch redelijk ingeno
men met het Wilmaproject. Hij gelooft
er niet zo erg in. dat het specifieke ka
rakter van Bruinisse door de komst
van de duizenden recreanten zal wor
den aangetast. .Ik vertel weinig
nieuws wanneer ik zeg. dat de gemeen
schap van Bruinisse. van oudsher een
vissersdorp, erg gehechtis aan traditie.
Bruinisse heeft eigenlijk tot de af
damming van de zeearmen in een ze
kere veilige beslotenheid kunnen le
ven. Door sommigen wordt wel eens
gevreesd, dat het karakter van het
dorp zal verdwijnt. Maar die vrees is.
dacht ik, wel aan het wegebben, om
dat we nog niet hebben kunnen con
stateren, dat hier nu zo vreselijk veel
veranderd is. Er komt natuurlijk een
totale levensgemeenschap bij. Maar
het is de taak van Wilma en van het
gemeentebestuur om het juiste even
wicht te vinden. Via voorlichting en
dergelijke moeten we de mensen leren
elkaar te begrijpen Het zijn twéé we
relden. die toch met elkaar zullen moe
ten leven. En ik geloof nie t, dat de bot
sing zo groot zal zijn. zoals wel eens
gekrijst wordt."
De eerste botsing heeft echter al
plaatsgevonden Er is een conflict ge
rezen tussen Wilma en het gemeente
bestuur van Bruinisse. De inzet van
dat cc liet: de zondagiust. Wilma wil
dat conflict, de zondagsrust, Wilma wil
dag open houden. Het gemeentebe
stuur verbiedt dat, Wilma beweert, dat
het gemeentebestuur daarmee eerder
gemaakte afspraken met nakomt. Er
is een wapenstilstand bereikt. De ge
meente Bruinisse heeft erin toege
stemd dat de winkeltjes aan de jacht
haven op zondag dne uur geopend
mogen zijn. Wilma vecht middels be
roepsschriften door totdat de winkel
tjes op haar terrein de hele zondag van
het slot kunnen.
Hoe lang blijft Bruinisse nog Bruinis
se? Hoe lang nog zal het duren, voor
dat deeigen sfeer cn de eigen tradities
van een typisch vissersdorp als
Bruinisse verzwolgen worden door de
stroom van het massatoerisme? Niet
lang meer, voorspellen de zwartkij
kers. Het zal allemaal wel loslopen,
zeggen de optimisten. De toekomst zal
moeten uitwijzen wie het gelijk aan
zijn kant krijgt.
Maquette van het gigantische Wilmaproject
De eerste jachthor i
Wilmaplan <650 ligplaatseni is al
