„Een gevaarlijke verhouding
of Daal-en-Bergse brieven"
HELLA S. HAASSE
Balletmuziek
voor Diaghilev
Kerkordelijke
vragen bij
een samengaan
ZATERDAG 7 AUGUSTUS 1976
orige weck schreef ik. naar aanleiding van een boek van
Alfred Kossmann. over de vrienden die men al lezend krij
gen kan, vrienden onder de schrij vers. ook al zijn die vaak al
eeuwen dood. Je kunt nog een stap verder gaan en vriend
schap gaan gevoelen voor, of althans een sterke relatie krij
gen met, de creaturen die deze schrijvers uit hun verbeel
ding geschapen hebben. Zo zit je dan met een volkomen
fictieve figuur, iemand die nooit werkelijk bestaan heeft en
die toch heel veel voor je gaat betekenen.
Ik moet bekennen dat ik er zelf niet erg gevoelig voor ben Ik
heb. zoals ik al schreef, zeer sterke banden met enkele schrij
vers die ik nooit heb gekend of heb kunnen kennen zelfs, maar
erzijngeen 'helden' of 'heldinnen' uit de literatuur die zo zeer
voor me zijn gaan leven dat ik ze ervaar als levende persona
ges, als mensen tot wie ik me zou willen richten.
Toch kan die kwaal epidemisch uitbreken en dan krijg je zo
iets aandoenlijks als een 'Sara Burgerhartstraat' (in Den
Haag meen ik) of beeldjes van Eline Vere en zelfs Bartje
Waarom niet ook nog een van meneer de Uil. ik bedoel dan de
echte, of van Ollie Bommel, want tot creaturen van dit for
maat zijn ze zo geleidelijk gekomen
De markiezin de Merteuil is nu wel niet zó wereldberoemd dal
ieder die de naam hoort haar direct thuis weet te brengen
Dat komt mogelijk mede doordat haar naam niet op de titel
van het boek waarin ze leeft vermeld staat Juliette. Manon
Lescaut, Madame Bovary, om maar in Frankrijk te blijven,
zijn alleen als boek reeds begrippen, titels. De naam van de
markiezin de Merteuil kom je pas tegen als je een eindje aan
het lezen beni. in 'Les Liaisons Dangereuses' (Gevaarlijke
Verhoudingen) van Choderlos de Laclos. Zij is daarin de
vrouwelijke hoofdfiguur, haar mannelijke tegenspeler is de
Vicomte de Valmont "Les Liaisons Dangereuses' verscheen
i n 1782 Het is een tamelijk omvangrijke roman in brieven die
tot op de dag van vand aag wordt herdrukt. Laclos was 41 toen
hij verscheen, hij leefde van 1741-1803. De markiezin de Mer
teuil die, voor zover men weet niet naar een bestaand perso
nage getekend is, maar enkel een creatie is van de schrijver
Laclos, is een typische door de wol geverfde Franse aristo
crate uit de tijd van de Verlichting. Niet ten onrechte verge
lijkt Hella Haasse haar met haar eveneens fictieve tijdgenote
Juliette uit de gelijknamige roman van De Sade Juliette is
een caricatuur. een belichaamde idee. een werkhypothese
waarmee jeje vermaken ofwaarjeje aan ergeren kunt. maar
je zult haar geen seconde als levend mens au seneux nemen.
De markiezin de Merteuil daarentegen is een vrouw die je je
voor kunt stellen, tot wie je je richten kunt. in bewondering of
me t afkeer. Hella Haasse heeft dat gedaan in een boek dat een
merkwaardig experiment is geworden. 'Een gevaarlijke ver
houding of Daal-en-Bergse brieven'.
In de laatste brief van 'Les Liaisons Dangereuses'. nummer
CLXXV. beschrijft Madame de Volanges aan Madame de
Rosemondc hel uiteindelijke lot van de slechte markiezin
Die is geruïneerd, ze heeft enkel nog schulden, iedereen heeft
zich van haar afgewend Nu heeft ze ook nog de pokken opge
lopen, haar gelaat is afschuwelijk verminkt en ze mist een
oog. Ze pakt bij elkaar wat er nog aan diamanten, juwelen en
tafelzilver over is en vlucht smadelijk met een postkoets,
ongeveer 50 000 ponden schuld nalatend (dat was toen nog al
wat). Dan staat er 'Ses gens disent aujourd'hui qu'aucun
d eux n a voulu la suivre. On croit qu'elle a pris la route de la
Hollande' (Haar bedienden beweren nu dat geen van hen
haar heeft willen vergezellen Men vermoedt dat ze ln de
richting van Holland vertrokken is). Zo verdwijnt de markie
zin uit de literatuur, voor een paar eeuwen Laclos zegt niet
dat ze werkelijk naar Holland is gegaan en verzekert nog
minder dat ze daar ooit is aangekomen Ze is met schande
beladen, door leder verwenst, door niemand betreurd als een
getekende dievegge met de noorderzon vertrokken
Vo,
I oor Hell a Haasse is de markiezin gaan leven, méér dan een
belichaamde idee geworden. Niet dat zij zich een verwante
ziel voelt, verre van dat. Hella Haasse is 'de kwaadste niet
zegt men en zegt ze zelf, en die markiezin was beslist een
hardvochtige intrigante die in opperst egoisme mensen de
dood in dreef en dan triomfeerde. Het gekke is dat ook Laclos
de kwaadste niet was. trouwens het is algemeen bekend dat
zelfs De Sade enkel maar een paar pekelzondes op zijn kerf
stok heeft, te flauw haast om te vermelden Een vrouw van
lichte zeden beweert dat hij haar heeft geslagen en een paar
meisjes van lichte zeden beweren dat ze misselijk geworden
zijn van wat snoepgoed dat hij hen gaf en waarin spaanse
vliegen verwerkt waren. Dan heb je het gehad, de rest is
literatuur.
Zoals Madame de Merteuil. laten we dat geen ogenblik verge
ten Hella Haasse vergeet het namelijk wel eens een enkele
keer. ofbijna.inhaaral te ingewikkeld-vernuftige bedenksel
Zij wandelde door Den Haag. in de buurt van Loosduinen in
de Daal-en-Bergse laan. vertaalde dal en berg. kwam op Val
mont, de grote liefde van de fictieve markiezin, combineerde
waar vluchtte men vaak heen. als men in de achttiende eeuw
naar Holland trok - en zie, de hele zaak begon te leven, kreeg
reliëf.
Hella Haasse laat Mme de Merteuil. aanvankelijk incognito
als een gevluchte, nog welgestelde bourgeoise in Den Haag
arriveren. Ze koopt idie diamanten etc vormden nog een
aanzienlijk fortuin) het hypothetische huis Daal en Berg dat
tot Valmont omgedoopt wordt en leidt daar een teruggetrok
ken leven. Allicht; haar geschonden gezicht, haar dode oog
worden bedekt door een venetiaans zijden masker, maar ver
der is zij nog een begerenswaardige, geraffineerde vrouw die
juist door dat altijd bedekte gelaat enorm intrigeert. Alleen:
ze is uitgerangeerd, in alle opzichten en Hella Haasse heeft
met de moed of het inleveringsvermogen gehad om te beden
ken wat die naar onze begrippen nog jonge vrouw zoal had
kunnen doen.
Hella Haasse schrijft haar brieven, vanuit het heden. die.
logisch, niet aan kunnen komen. Mogelijk was het boek lich
ter. ironischer, aanvaardbaarder ook. geworden, wanneer ze
die kunstgreep óók nog maar had toegepast. En zie. dan gaat
ook de markiezin weer brieven schrijven. Zij bestaat tenslotte
enkel bij gratie van bneven. die'welke Laclos haar een kleine
twee eeuwen geleden ingeblazen heelt Maar aan wie moet de
markiezin schrijven? Aan Belle van Zuylen? Aan Betje WolfP
Ze overweegt hetgrondig.maarzieter van af. Ze richt zich tot
een vrouw van latere generaties, zeg maar tot Hella Haasse
Maar ook die brieven blijven in de lucht hangen, al heeft Hella
Haasse er wel weet van. zij gaat op de opmerkingen van de
markiezin in. bindt ze U's een stnjd met haar aan. En zo ge
beurt er iets geks; HeUa Haasse is in feite bezig een soort
lezing te houden over de positie van de vrouw en de emanci
patie door alle eeuwen, maar dat op twee plans, gezien door
de ogen van een verlichte achttiende eeuwse vrouw en gezien
door de ogen van een vrouw van nu. Ze maakte het op deze
manier wel wat al te ingewikkeld en ze vergist zich dan ook
wel eens. zo kan bij voorbeeld de markiezin onmogelijk weten
HELLA HAASE
dat Jeanne d'Arc in deze eeuw heilig is verklaard (pp. 76 en
101Maar het is wel een intrigerende, haast dolle opzet voor
een vertoog over de vrouwenemancipatie en over vrouwen in
de literatuur, met woord en wederwoord Zoals altijd schrijft
Hella Haasse wat wijdlopig en onhelder, er kan haar een
passage uit de pen vloeien als
'Goede' vrouwen uit de historie zijn naamloos, met andere
woorden, die komen niet in de kronieken voor. tenzij zij heilig
verklaard zijn. zoals Elisabeth van Thüringen. of moeders
van heilige of beroemde mannen zijn geioeest. zoals Monica
die SI. Augustinus baarde, of Helena die Constanlijn de Grote
voortbracht len naar men zegt de vindplaats van hel Kruis
ontd ektei of zij wa ren de gezellinnen van helden en koningen
en het beste wat men van hen kan zeggen is dal zij. evenals de
Lacedaemoniêrs in de bekende versregels over de slag bij
Marathon, de wetten gehoorzaamd hebben
De vindplaats van het Kruis ontdekken' En dat wordt de
markiezin de Merteuil in de pen gegeven'
Het aardigst in het hele boek vind ik de passage waarin de
markiezin meneer Nissen confuus maakt (die bladzij heeft
werkelijk achttiende-eeuwse charme) en de manier waarop
ook Hella Haasse weer de markiezin, en nu wel echt voorgoed
denk ik. in het niet laat verdwijnen Ik verraad niet hoe. u
moet het zelf maar lezen, het heeft waarachtig nog iets met
Betje en Aagje te maken
van en voor de draaitafel van en voor de draaitafel van en voorde draaitafel
Öerge Diaghilev - in de eerste de
cennia van deze eeuw directeur van
het 'Ballets Russes' - heeft niet al
leen het ballet nieuwe impulsen ge
geven. maar indirect ook mede het
gezicht bepaald van de muziek in de
eerste periode van de twintigste
eeuw. Een aantal recent uitgekomen
platen met - hoofdzakelijk - ballet-
muzieken uit die tijd onderstreept
die betekenis van Diaghilev voor de
ontwikkeling van de muziek nog
eens.
Hij was vrijwel altijd op zoek naar
nieuwe muziek en zijn contacten met
een reeks van componisten heeft
mede de impuls gegeven tot een aan
tal werken, die nu nog tot de belang
wekkendste composities uit de jaren
1910-1920 worden gerekend. Partitu
ren, die tot de 'barbaarste' en de
kleurrijkste van deze eeuw behoren
Strawinsky's 'Le Sacre du Pnn-
temps' is het indrukwekkendste
voorbeeld, maar de Vuurvogelen Pe-
troeska ontstonden ook in opdracht
van Diaghilev En wat te denken van
bijvoorbeeld Ravels 'Daphe en Cloë
en De Falla's Driekantensteek. 'El
Sombrero de Tres Pricos9 Diaghilev
zag ook het talentin Prokofiev en be
stelde bij hem een balletmuziek op
een Russisch sprookje of een histo
risch onderwerp Het werd een thema
uit de Skytlsche mythologie - maar
hoewel Diaghilev noch met de mu
ziek noch met de handeling tevreden
was, voegde Prokofiev de muziek
samen tot een 'Scytische suite', een
van zijn sterke werken.
Vier recent verschenen platen bevat
ten drie voorbeelden van het 'barba
risme'. ruige, elementair klinkende
muziek. „Le Scare" uit 1913. Proko
fiev's 'Scytische suite' 11915) en Bela
Bartoks suite uit 'De wonderbaar
lijke mandanjn 1919). Ze hebben be
halve hun dissonerende, barbaarse
inslag ook gemeen, dat de premières
uitliepen op opwinding en schan
daal, 'Le Sacre' voorop. Tot de 'mil
dere', maar nauwelijks minder kleur
rijke muzikale uitingen uit de jaren
1910-1920 kan men Prokoviev's suite
uit de opera 'De liefde tot de drie
sinaasappelen' en de 'Driekanten
steek' van Manuel de Falla rekenen,
in belde gevallen vrolijke, spontane
muziek.
Straw insky
Van de vierhier gesignaleerde platen
bevatten er twee 'Le Sacre du Prin-
temps' voor DGG legden Claudio
'Abbado en 't Londen Symphony or
chestra het werk vast, op Decca te
kenden Lorin Maazel en de Wiener
Philharmoniker voor een nieuwe uit
voering. Samen zorgen ze ervoor, dat
'Le Sacre'op de plaat zéér in de lift zit
en langzamerhand in populariteit in
aantal opnames Beethovens symfo
nieën begint te benaderen Hoewel
de aanpak in beide recente versies
niet wezenlijk verschilt, zijn een aan
tal duidelijke accentverschillen on
miskenbaar. Belangrijkste daarbij
de lezing van Abbado lijkt ons de
meest 'balletmatlge', die op dit mo
ment voorhanden is. 'licht en dan
sant' klinkt bij een werk met de 'don-
derroepen' als in de Sacre wat irreeel
maar toch geeft het de sfeer van het
musiceren aan. Tevens zegt het iets
over de opname, die uitmunt door
helderheid en tegelijk een zekere af
standelijkheid - het is alsof het Lon-
dense orkest op een wolk musiceert
De Decca-opname is veel directer,
veel zwaarder van klankbeeld, de
uitvoering wordt mede gekenmerkt
door een aan tal vrijheden die Maazel
zich ritmisch en in de rubatie veroor
looft het lijkt ons dat Strawinskv in
deze opvatting wat minder voor zich
zelf spreekt dan bij Abbado.
Prokojiev-Bartök
Op Philips staan - in de Universo-
serie - heruitgaven van de beide sui
tes van Prokofiev. De liefde tot de
drie sinaasappelen en de Scytische
suite plus Bartoks suite uit de won
derbaarlijke Mandarijn. Uitvoeren
den zijn Antal Dorati. het Londen
Symphony Orchestra en het BBC
Symphony Orchestra (Bartok). Met
name de beide barbaarse werken
krijgen een overrompelende aanpak,
die het profiel van de werken alle
recht doet De 'Sinaasappel-suite'
kan lichter, met meer speelsheid
worden aangepakt, maar de schijf
blijft een waardevolle, ook al omdat
de uit 1958 daterende opnamen nog
goed meekunnen.
De Falla
Het is niet gemakkelijk om aan een buitenlander uit te leggen w at het onder
scheid is tussendieprotestantsekerken die wijinonsland hebben. Natuurlijkzijn
erwelenkeiediezijdirectkunnenthuisbrengen.zoalsLuthersen.Doopsgezinden
en Baptisten, terwijl zij ook met bepaalde sectarischc bewegingen geen moeite
zullen hebben. Ook deze zijn er in hun eigen land. zij het dan ook dat zij bepaalde
afwijkingen vertonen die mede veroorzaaktzijndoorhetpersoonlijkstempeldat
oorspronkelijke leiders daarop hebben gedrukt of door de andere omstandighe
den w aarin zij zijn ontstaan.
Voor de fraaiste uitvoering van de
hier gesignaleerde werken zorgen
naar ons gevoel Pierre Boulez en het
New-York Philharmonic Orchestra
in de muziek bij het pantomime
ballet van De Falla een zeer sfeervol
le. tegelijk analytische lezing, waann
het ritme en de kleur van de parti
tuur geweldig overkomen. Als toegift
op deze schijf het korte klavecimbel-
concert van De Falla. met Igor Kip
nis als solist Zeer aanbevolen, ook
vanwege de opnamekwaliteit
(Stravinsky Le Sacre du Printemps Lo
nen Symphonv Orchestra en Claudio Ab
bado. DGG 2530 635. stereo; Wiener Phil
harmoniker en Lonn Maazel, Decca SXL
6735, stereo Prokofiev De liefde tot de
drie sinaasappelen opus 33b. Skytlsche
suite, Barlok suite de Wonderbaarlijke
Mandarijn opus 19. London Symphony en
BBC-Symphony Orchestra. Antal Dorau
Philips unlverso 6582 OU. Stereo De Fal
la El Sombrero de Tres Picos en klave
cimbelconcert New York Philharmonic.
Pierre Boulez CBS 16500 stereo.
Bronnen
Uit alles u ut wij kul! uurmensen aan papier en drukinkt verslinden.blijft wei eensuat achter
dat echte voedingswaarde bezit Zo.gaat voor altijd in mijn geheugen gegrift een zin ui! het
boek van Charles de Coster over Tijl Uilenspiegel Als de vroedvrouw geconstateerd heefl.
dat dit kind met de helm geboren is. maar ook de zwarte slip van de duivel op het roze
schoudertje draagtstaal er "En de moeder bood de jong geborene de schone bronnen der
Aan deze zin denk ik spontaan wanneer de moeder van Jezus van Nazareth mij voorde geest
komt. zoals thans, nu mij enkele regels gevraagd worden voor vijftien augustus
Gods grootste, wonderlijke daad u geweest, dat Hij zichzelf :r. de persooi: ran Jezus tot die
schone bronnen der natuur heeft gewend Het is niet oneerbiedig bedoeld, maar vnc. met
een beetje fantasie Jezus handel en wandel ovemeegd zal ontdekken, dal hij wel enkele
trekjes gemeen heeft met de legendarische man tut Vlaanderen Ook du kind werd met de
helm geboren, het zou st njd moeten leveren met de duivel en het heeft alle grenzen doorbro
ken om het land der vrijheid open tc gooien.
Een vrouw heefl eens die bronnen der natuur zalig geprezen. De Zoon. het Rijk der Vrijheid
verkondigend, heefl die lofprijzing niet weggewuifd, maar haar een diepere dimensie gege
ven. de hronnen van het geloof luisteren en doen. Wij. die in een dramatische worsteling
gewikkeld zijn om de bronnen dei natuur zuiver en schoon te houden: wij. die bronnen van
het geloof zien leeglopen en verstoffen, wij. krakelende rakkers van deze aarde, die natuur
en geloof steeds legen elkaar moeten uitspelen zouden wij niet mogen en moeten opzxen
naar haar in wie uiteindelijk de bronnen der natuur" en de bronnen van het geloof een
glorieuze eenheid werden? Maa' dan zijn we voorbij aan dogma, logica en strijdgewoel
Jan Mikkers Reetor
ziekenhuis Sluiskil
De moeilijkheden beginnen eerst
recht le komen wanneer het gaat om
het gereformeerd protestantisme in
ons land Welk een rijke verscheiden
heid hebben wij dan niet' Gerefor
meerden. Chr Gereformeerden. Vrij
gemaakte Gerefonneerden. Hervorm
den. Geref. en Oud-Geref. Gemeenten.
Remonstranten, die ook behoren bij
het gereformeerd protestantisme. En
nu zwijgen we nog maar van een hele
boel vrije gemeenten die er soms als
eenlingen in allerlei delen van ons
landje le vinden zijn en die ook beho
ren bij het gereformeerd protestan
tisme. Maar ook zonder dat we in al
deze details duiken en aan een buiten
lander willen uitleggen wat nu het
verschil is tussen Hervormden. Gere
formeerden. Chr.Gereformeerden en
Vrijgemaakte Gereformeerden, om bij
deze hoofdgroepen te blijven, is het
een zaak om wanhopig onder te wor
den. Een vreemdeling in ons Jerusa
lem raakt maar al te spoedig de draad
kwijt Ook met een boekje in de hand
van dr C.N Impeta. "Kaart van kerke
lijk Nederland" lukt het nog niet hem
zoveel notie bij te brengen dat hij het
helemaal begrijpt. We kunnen een
stuk geschiedenis gaan vertellen,
maar ook dit helpt ons tenslotte niet
uit de moeilijkheden om uit te leggen
waarin nu precies de huidige verschil
len bestaan
Wanneer wij het in ons land hebben
over Hervormden en Gereformeerden
(synodaal)zitten weal vrij spoedigvast.
Voorons. die van onze jeugd afaan niet
anders hebben gekend dan dat er
deze twee kerken naast elkaar beston
den en die een vage notie hebben (vaag
blijft het meestal) van wal nu het wer
kelijke onderscheid is, mag het dan
enigszins duidelijk zijn. maar dan blijft
nog de moeilijkheid dit aan een bui
tenlander te vertellen, zodat hij het
begrijpt. Het begint al met die twee
namen
Voor hervormd en gereformeerd heb
ben ze in Frankrijk. Duitsland en En
geland slechts één woord, reformé. re-
formiert. reformed Voor hen valt het
onderscheid dat bij ons in die twee
namen ligt. volkomen weg.Toch zal
men zich in ons land in deze beide ker
ken terdege rekenschap moeten ge
ven, niet alleen van de overeenkomst,
maar ook van de verschillen die er be
staan. Wanneer de synoden van deze
beide kerken midden september ge-
zamelijk vergaderen, zal men het
voornamelijk hebben over twee kern
punten waann de verschillen naar vo
ren komen, namelijk het belijden van
de kerk en kerkordelijke zaken. Voor
vandaag willen we ons met deze laat
ste bezig houden.
Van de N.H.Kerk spreken wij in het
enkelvoud en daarmee bedoelen we
alle gemeenten die tot deze kerkfor-
matie behoren. Wanneer wij hetgeheel
bedoelen spreken we van de Gerefor
meerde Kerken in Nederland, in het
meervoud dus. Toen de kerken die wa
ren voortgekomen uit de Afscheiding
en Doleantie zich in 1892 verenigden,
kozen zij alsnaam: De Geref. Kerken in
Nederland. Iedere plaatselijke ge
meente beschouwde men als een zelf
standige kerk en zo ver ging men dat
men toen nog aanvaardde kerken A.
en B. die in dezelfde plaats naast el
kaar konden bestaan.
D„
iéts doet bij bijzondere gelegenheden
in enkele gemeenschappelijke kerk
diensten. waarbij dan een enkele ge-
zamelijke kerkeraadsvergadering be
hoort. Maar ook zijn er plaatsen en
wijkgemeenten waar men reeds 'in 'n
federatief verband hecht verenigd is
en waar eigenlijk nauwelijks iets te
bedenken is wat men niet samen
doet" Tussen deze t.wee in zijn er alle
mogelijke variaties waarin men het
samen op weg" tot uitdrukking poogt
te brengen en waarbij men de ge
meente (kerk) direct wil betrekken.
Beide kerken hebben hiertoe bepaalde
richtlijnen of kerkordelijke bepalin
gen opgesteld waardoor dit alles
enisgszins kerkordelijk gesanctio
neerd wordt. Een van de laatste be
richten van dit kerkelijk front meldde
dat voor Almere een hervormde predi
kant is beroepen die voor beide kerken
gezamelijk de start zal zijn voor het
gezamelijk op te zetten kerkewerk in
de nieuwe polder. Dat de samenwer
king niet overal vlot verloopt, wisten
we natuurlijk reeds. Het rapport zegt
daarvan: "Bijzonder pijnlijk is het
wanneer men plaatselijk als Her
vormde Gemeente en Gereformeerde
Kerk geen enkele mogelijkheid ziet tot
samenwerking". De "geestelijke lig
ging" kan te veel verschilllen. Ge
dwongen kan hier niets en synodale
regelingen zouden allerminst helpen.
Samenwerking en samengaan moet
kunnen voortkomen uit een bepaalde
geloofcverbondenheid en daarbij zal
men heel de gemeente (kerk) zoveel
mogelijk moeten betrekken.
"it enkelvoud en meervoud bij de
aanduiding van het geheel, was niet
van bijkomstige aard en het speelt een
niet onbelangnj ke rol wanneer men nu
denkt aan een mogelijk samengaan
van deze beide kerkgenootschappen.
Daarmee hangt samen hun kerkorde
lijke structuur en de wisselwerking die
er is tussen de plaatselijke gemeente
ikerk) en het landelijk verband. Beide
kerkformaties zijn presbyieriaal-
synodaal. maar bij de N H.Kerk valt
dan toch altijd meer nadruk op het sy
nodale karakter, terwijl bij de Geref.
Kerken het presbyteriale (de ouder
lingen die de plaatselijke kerk verte
genwoordigen) meer naar voren
springt Toenin 1944,45 menige plaat
selijke geref. kerk uiteen viel en er na
dien processen kwamen over het bezit
van gebouwen tn archieven, werden
deze door de rechter toegewezen aan
de groep waar de ouderlingen zaten,
ook al was de meerderheid van de
kerkledennietmethenmeegegaan. De
ze rechterlijke beslissing viel op grond
van het gereformeerde kerkrecht- In
de praktijk echter zien we dat men in
de Geref Kerken (tot voor kort- ten
minste) grote betekenis hechtte aan
wat op landelijk niveau werd beslist,
terwijl ditzelfde nu niet bepaald van de
hervormde gemeenten kan worden ge
zegd. Daar neemt men in de praktijk
een veel grotere vrijheid tegenover be
slissingen van de synode
Voor de komende gezamelijke syno
dale vergadering heeft de commissie
die zich hiermee moest bezig houden
(officiéél heten ze deputaten) een rap
port samengesteld dat zich vooral
richt op de samenwerking of het sa
mengaan op het plaatselijke vlak. Het
is langzamerhand een vrij lange lijst
geworden van gemeenten waar men
een vorm van samenwerking heeft ge
vonden. zij het danook dat we daarbij
krijgen "een beeld van grote variatie in
de vormen van die samenwerking
Het kan zijn dat men aarzelend samen
De Hervormde en Geref. Kerken heb
ben ieder een kerkorde. Daarin zijn
vele overeenkomsten, maar er zijn ook
verschillen te constateren die samen
hangen met de reeds genoemde struc
tuur van beide kerken. Staan deze ver
schillen de samenwerking en uiteinde
lijk het samengaan van beide kerken
in de weg? Het zal in de toekomst no-
digzijn. wil men "samen op weg" gaan.
een andere kerkorde op te stellen,
waarbij heel de bestuurlijke indeling
aan de orde komt. De werkgroep voor
kerkordelijke aangelegenheden heeft
reeds een kerkorde-model opgesteld.
We vermoeden echter dat deze op de
gezamelijk synodale vergadering
slechts zijdelings aan dc orde zal ko
men. Meer zal er gesproken worden,
lijkt ons. over de verschillen die er nu
zijn. De werkgroep heeft daarvan een
uitvoerige studie gemaakt. Dat was
ook de opdracht die in januari 1974
door de synoden van beide kerken aan
die werkgroep is gegeven. Daarbij
moest ook aan de orde komen het
vraagstuk van de geboorteleden. Waar
liggen in de praktijk de verschillen die
er zijn in het leven van beide kerken?
Zijn deze verschillen van bijkomstig
aard of zijn ze principieel? Dat men
hier een stuk kerkgeschiedenis van de
vonge eeuw niet kon ontlopen is van
zelfsprekend. Beide kerkorden hangen
samen, wat vorm en inhoud betreft,
met de historische situatie waarin ze
zijn ontstaan. Maar beide kerkorden
en met het bestuurlijke karakter die
het Algemeen Reglement van 1816 en
1854 aan de kerk gaven"
Ned Herv. Kerk kent haar kerk
voogden die staan voor de "vermo
gensrechtelijke aangelegenheden"
van de gemeente. De Geref Kerken
hebben een commissie van beheer,
waarvan de leden door de kerkeraad
worden aangewezen, waarheen men in
de Hervormde Kerk tendeert. Een van
de grondige principiële verschillen
gaat over de vraag wie tot de kerk be
horen De Hervormde Kerk kent ge
boorteleden. "zij die uit hervormde
ouders zijn geboren" De Geref Ker
ken kennen deze niet Op de gezame
lijke synodale vergadering in 1963
kwamen de geboorteleden ook reeds
ter sprake en daar bleek hoe princi-
piëel verschillend liier de gedachten
uiteen gaan. Gezegd moet echter wor
den dat er toen bij enkele geref syno
deleden begrip was voor het artikel
van de hervormde kerkorde waarin
deze geboorteleden voorkomen, ter
wijl er hervormde synodeleden waren
die op dit punt niet achter hun eigen
kerkorde bleken te staan. Wie behoren
er nog wel en wie niet meer tot de ge
meente (kerk)? Het is een teer punt
De grenzen van de "kerkgemeente"
(een woord dat de werkgroep zou wil
len invoeren om het onderscheid met
de burgerlijke gemeente te markeren)
zijn in de hervormde kerk vastgelegd.
Ze berusten doorgaans op de grenzen
van de middeleeuwse parochies. De
Geref Kerken kennen deze grenzen
niet hoewel er wel bepaalde regelin
gen zullen zijn. maar hier ligt alles wat
soepeler. De vraag is of deze grenzen
moeten blijven.
We hebben uit het genoemde rapport
van de werkgroep voor kerkordelijke
aangelegenheden enkele zaken opge
pikt. Ze lijken misschien van bijkom
stige aard. Toch gaat hier achter voor
een deel schuil het verschil dat merk
baar is tot in de synoden toe. zonder
dat men nu bepaald kan zeggen
waarin het gelegen ia De geschiedenis
van beide kerken kan ons meer duide
lijk maken van de verschillen in dit
geestelijk klimaat.