Grieks-T urkse
zenuwenoorlog
Na 1980 iedere vier dagen
miljoen aardbewoners meer
De kerk in
Laty ns-Amerika
turks
schip
voor
3nderzoek
in
3mstreden
aegeische!
zee
PZC/o
Cacaobuseffect
ook op het
leesplankje
CLUB VAN ROME KOMT MET NIEUWE STROOM CIJFERS
Twee opmerkelijke fenomenen doen zich voor in de rooms-katholieke kerk in
Latijs-Amerika: enerzijds de toenemende polarisatie tussen kerk en staat, ander
zijds hun samenwerking bij de bestrijding van het terrorisme.
De Braziliaanse bisschop Helder Camara formuleerde die nogal dualistische hou
ding van de rk-kerk als volgt: „De vrijheid van de mens is zowel door het rechtse
als door het linkse totalitaire systeem bedrogen. De kerk bezit het al of niet
erkende recht om ongerechtvaardigheden aan de kaak te stellen".
Zo is het te verklaren dat de kerk dan genen die de geest van onze jonge t
eens zich opwerpt als kampii
onderdrukten, van de armen en luid
protesteert tegen schending van de
mensenrechten, en zich inzet voor het
lot van de politieke gevangen: maar
zich ook afzet tegen al te progressieve
priesters die de weg van de terreur ins
laan om sociale veranderingen af te
dwingen.
^)e spanning tussen kerk en staat is
merkbaar in Chili. Het Chileense epi
scopaat daar richtte het Vicariaat van
de solidariteit op, toen op last van de
Chileense dictator Pinochet het Comité
voor de Vrede werd ontbonden. Het vi
cariaat nam het werk over van dit co
mité dat juridische bijstand verleent
aan familieleden van de politieke ge
vangenen en vermisten.
In Bolivia heeft het „huidige bestuur
van de bisschoppenconferentie" zich bij
de recente onlusten in het mijngebied
tot de Boliviaanse dictator, generaal
Hugo Banzer, gewend, om te proteste
ren tegen de arrestatie van de fabrieks-
leiders. tegen willekeurige ontslagen en
tegen de folteringen
In Paraguay heeft het nieuwe conflict
sen vergiftigen". Tweehonderd pries
ters en 3000 gelovigen kwamen naar de
begrafenis. Het „Commando van de
eerste zone" verklaarde in een commu
niqué, dat „de daders noch het vader
land noch God hebben gediend".
Hoewel de militaire regering van gene
raal Videla in Argentinië de misdadige
elementen van linksen rechts volkomen
gelijk behandelt, is het haar ook niet ge
lukt. om ook maar een enkel lid van de
„AAA" te identificeren, wat op verre
gaande penetratie van deze mensen in
de politie en leger duldt.
De polarisatie tussen de ultra
conservatieven en progressieve katho
lieken in de rk-kerk kwam tot uiting bij
een merkwaardig incident bij de recente
gastvoorstelling van de Franse toneel
groep Denis Llorca-Jean Francois Pré-
vand in het „Teatro Nacional Cervan
tes". in Buenos Aires Ze speelden „Vol-
taires Folies". In deze literair waarde
volle oproep tot menselijkheid en tole
rantie wordt gezegd: „Ik durf u te verze
keren, dat sinds het Concilie van Nicea
tot aan de opstand van Cévennes er
geen jaar voorbij is gegaan, zonder dat
het christendom bloed heeft vergoten,
vanwege de arrestatie van drie priesters Twee miljoen onschuldige bewoners
- Ignacio Parra, Francisco Romero en
Patricio Figueredo - zichzelf opgelost
doordat deze priesters weer zijn vrijge- wilden worden".
laten.
In Columbia heeft de „episcopale confe
rentie" van begin juli zich beklaagd over
de „steeds alarmerender privé- efl
openbare Immoraliteit en de grenzeloze
sende klasse, en zich op deze manier
scherp van hen gedistantieerd
Ma,
Laar in Argentinië leidt de heer
sende terreur ertoe, dat de kerk en de
regering onder een hoedje spelen. In de
„San Patricio"-kerk in Buenos Aires
werden drie geestelijken en twee semi
naristen door rechtse extremisten
doodgeschoten. Ze lieten inscripties
achter, waarvan er een op rood tapijt
werd geschilderd en die zei: „Voor die-
opinie en achtergrond
werden als wilde dieren vermoord onder
het voorwendsel, dat ze geen christen
Na deze woorden schreeuwde men van
uit het publiek: „Schurken! Zwijnen!
Naar Moskou' Communisten" Bij het
verlaten van het theater werd Prévand
bedreigd. Men laste de aangekondigde
winst- en bestedingszucht van de heer- tweede voorstelling van het stuk af. De
Franse ambassade kon met veel moeite
verhinderen, dat de groep meteen ver
trok. Hun leider verklaarde: „Ik ben een
overtuigd katholiek en heb in Frankrijk
dikwijls met priesters gediscussieerd
over dit stuk. Allen waren het met me
eens. dat de ware boodschap van Vol
taire er een is van tolerantie en broeder
schap". Het gaat hierbij om een werke
lijk postconciliair standpunt, dat niet
in tegenspraak staat tot het katholicis
me, integendeel.
De zaak leek vorige week inderdaad in
dit laatste stadium beland, maar toch
kwam de Turkse nationale veiligheids
raad bijeen, een lichaam waarin de mi
litaire chefs met de regering kunnen
communiceren, en deze week de strikte
aanbeveling - hetgeen zoveel was als
een bevel - dat het schip de werkzaam
heden in de Egeische Zee. waarvoor het
was klaargemaakt, ten volle zou uit
voeren. En de zenuwoorlog Anka
ra-Athene begon van voren af aan en
vrijdag is het schip tenslotte vertrok
ken.
Turkije heeft - zo zei een woordvoerder
op de Griekse staatstelevisie - het vol
ste recht elke vorm van onderzoek te
doen in zijn eigen territoriale wateren in
de Egeische Zee, d.w.z. zes mijl uit zijn
eigen kust. (Nóch Griekenland, nóch
Turkije hebben in deze wateren de 12-
mijlszone geproclameerd.) Het heeft
ook het volste recht om wetenschappe
lijk onderzoek te doen in de internatio
nale wateren, ook al behoren die tot het
„continentale plat" van Griekenland.
(Dus dat gedeelte van de zee dat begint
zes mijl uit. de kust en eindigt, waar de
zee 20Ó m diep wordt.).
Boren
Zoals de wateren boven het continen
tale plat vrij zijn voor elke vorm van
verkeer en visserij, en voor het leggen
van leidingen etc., zo zijn zij het ook
voor wetenschappelijk onderzoek. Het
was op deze grond dat twee en een half
jaar geleden het Turkse oceanografi-
sche vaartuig „Candarli", geflankeerd
door Turkse oorlogsschepen, onder
zoekingen mocht verrichten ten westen
van het Griekse eiland Lesbos zonder
dat Athene - dat was toen de junta -
daar tegenmaatregelen tegen nam.
Maar het schip waar het nu om gaat. is
onlangs speciaal herdoopt in Sismik. en
hoezeer dit ook aan het Griekse woord
voor aardbeving is ontleend, het heeft
voor de Grieken toch een provocatieve
klank. Het betekent dat het zich bezig
zal houden met seismografie, en dat is
behalve wetenschap ook praktijk ten
behoeve van het winnen van bodem
schatten - het schip is eigendom vaii het
desbetreffende Turkse staatsinstituut.
Het zal niet aUeen het bpdemoppervlak
bestuderen, het zal daar"oók'in boren en
misschien zelfs explosies aanrichten. En
de regering-Karamanlis heeft naar alle
kanten - ook Westeuropese hoofdste
den. Washington en Moskou - laten we
ten dat het, als dit gebeurt in het
Griekse continentale plat, zelf in de
grond zal worden geboord - of op zijn
best „opgebracht".
Dat zal. zo zei de Turkse premier Demi-
rel op zijn beurt een daad van „zeerover
ij" zijn De Sismik zal opereren in inter
nationale wateren die vrij zijn voor ie
dere vorm van onderzoek, zo poneerde
hij. Zoals bekend heeft Turkije heel an
dere ideeën over de afbakening van het
internationale plat dan Griekenland.
Volgens Ankara - en men heeft dat keu-
Een ware zenuwoorlog woedt nu al enige weken tussen Turkije en Griekenland met als inzet de
„Sismik I", een seismografisch exploratievaartuig dat de Turken hebben klaargemaakt voor het
onderzoek van de bodem van de Egeische Zee. Zolang deze zomer duurt, horen we nu al: het schip
vaart deze week uit. pas volgende maand, binnen enkele dagen, vannacht reeds, en een en ander gaat
gepaard met vlootbewegingen, staten van paraatheid, manoeuvres en wat dies meer zij. Er begint
zich van de Grieken al een zekere zenuwoorlogsmoeheid meester te maken, die gepaard gaat met
irritatie: wat willen die Turken nu eigenlijk? Houden ze ons alleen maar voor de gek? Willen ze soms
ons toerisme schaden? En in Turkije wordt de vrees beleden dat als puntje bij paaltje komt de
regering-Demirel bezwijkt voor Amerikaanse druk en het schip helemaal niet in omstreden wateren
zal laten varen.
rig in kaart gebracht - loopt de grens
tussen het Turkse en het Griekse conti
nentale plat ongeveer in het midden van
de Egeische Zee van noord naar zuid. en
de talloze Griekse eilanden daarboven
moeten als een soort geografische toe
valligheden worden beschouwd
Huiver
Griekenland baseert zijn visie op de
Conventie van Geneve van 1958, die
Turkije nooit heeft getekend, en
waarin wordt gesteld dat ook eilanden
bijdragen tot de bepaling van het con
tinentale plat. In een uitspraak van het
Internationale Gerechtshof in Den
Haag van 19G9 wordt gesteld dat dit
ook bindend is voor landen die de con
ventie niet hebben getekend. Vandaar
de Turkse huiver de kwestie aan dat
Hof voor te leggen, zoals Karamanlis
heeft voorgesteld. Turkije wil met
Griekenland samen de Egeische-
Zeebodem exploreren, een voorstel
waar Griekenland weer niet op heeft
gereageerd.
Beide regeringen staan onder druk van
een linksgerichte oppositie die van de
kans gebruik maakt een nationalisti
sche en chauvinistische partij mee te
blazen. Ecevit verwijt Demirel dat hij
het betreffende schip al veel te lang on
gebruikt heeft gelaten en dat hij Tur-
klje's „nationaal belang" in de Egeische
Zee verwaarloost. Elke voorlegging van
de zaak aan Den Haag is uit den boze,
aldus Ecevit
Hj en tijdje geleden schreef ik over
het Drostecacaobuseffect op de
Drostecacaobus staat een verpleeg
ster met dienblad waarop een Dros
tecacaobus met verpleegster met
dienblad waarop., etcetera. Ik kreeg
daar enkele reacties op. onder meer
een cartoon van Stemberg, waarop
je twee dames ziet. ieder voor een
schildersezel, die elkaar schilderen,
staan voor een schildersezel, enzo
voort enzovoort. Op de ochtend
voordat ik om onduidelijke redenen
naar Canada vertrok, kreeg tk ook
een Drostecacaobusje toegestuurd
van Droste, dat ik in mijn koffer
pakte voor mijn zusje, dat m Canada
woont.
Ik had natuurlijk al cadeautjes bij
me, onder meer een place-mat met
het aap-noot-mies van het lees
plankje erop afgedrukt, maar een
busje cacao is nooit weg. bovendien
kon ik dan aan de hand van een
voorbeeld vragen of ze in Canada
wellicht een even compact woord
hadden voor dit speciale effect datje
in de hedendaagse kunst dikwijls
tegenkomt.
lezers die over het Drostecacaobusef
fect schreven, attendeerde me erop.
Wat is het geval? Op het leesplankje
van aap-noot-Mies slaat een loep
zuiver Drostecacaobuseffect afge
beeld Wim zit namelijk voor een ta
feltje letters te leggen op het lees
plankje. waar hij zelf ook weer op
staat, letters te leggen op het lees
plankje, etcetera. Ik weet niet wan
neer Droste zijn verpleegsterscacao-
bus introduceerde, maar de kans dat
het Wim-effect er dus eerder was dan
het Drostecacaobuseffect. lijkt me
verre van onwaarschijnlijk
Ha,
aar kinderen, die sterk
desiseerd zijn. wilden natuurlijk we
ten hoe je de woorden op het lees
plankje uitsprak en wat zij precies
betekenden. Aap is ape, zei ik, en
noot is nut, dat bleek ook wel uit de
plaatjes erboven, maar Mies was niet
cat. maar de naam van een poes. Zo
was Wim ook niet jongen, en Zus en
Jet waren niet de Nederlandse woor
den voor meisje en meid. maar ook
weer voornamen, evenals Teun en
Gijs
Wat een idioot leesplankje is dat ei
genlijk. besefte ik toen opeens, de
kinderen krijgen een lammetje voor
geschoteld dat lam heet. en een bok
en een duif die bok en duif heten,
maar een hond heet opeens Does of
Kees, een oude man heet Teun en een
longeman Gijs, terwijl Gijs Stap-
pershoef toch een stuk ouder is dan
Teun Kist. En dan zivijg ik nog maar
over het feit dat iets een hok wordt
genoemd dat duidelijk een duiventil
H„
oe is het mogelijk dat hele gene
ratics min of meer lezen hebben ge
leerd via dit ondeugdelijke lees
plankje vroeg ik me af. en opeens zag
ik het. Wilt u wel geloven dat ik van
deze aha-Erlebnis even een rilling
over mijn rug voelde lopen? Dat ik
dat nooit had opgemerkt. Zouden
anderen het ook nooit hebben gezien,
want ik heb het nooit als zodanig
vermeld gezien, en niemand van de
'oed. ik liet de place-mat met het
leesplankje in Trenton achter, reisde
dezelfde middag met de trein van
Kingston naar Montreal. Naast me
zat Joke van Kampen uit Spijkenis
se. op weg terug naar Nederland. Zi)
bleek lerares Frans te zijn. Ik zei dat
dat mooi uitkwam, want dat ik al en
kele dagen zat te puzzelen op de
naam van het duurste en deftigste
hotel in Montreal, dat Le reine Eliza
beth heet. Le dus met de „e" van Eli
zabeth en niet la met deavan alfa
bet. Hoewel koningin in de Franse
taal toch ook vrouwelijk is. Ze legde
me uit dat je in dit geval het woord
hotel er tussen moest denken, dus:
l'Hotel reine Elizabeth. Hotel is man
nelijk, vandaar Le reine Elizabeth.
Er was, meende zezich te herinneren,
ook een Franse oceaanstomer die
„France" heette, maar die niet met
La France maar met Le France werd
aangeduid, omdat je daar weer het
Franse woord voor oceaanstomer,
dat mannelijk is, tussen moest den
ken.
Ik vertelde haar dat koningin Eliza
beth helaas niet in dat hotel zou loge
ren tijdens de Olympische Spelen,
omdat er anders van een onderbro
ken Drostecacaobuseffect sprake
zou zijn geweest: „La reine Elizabeth
dans Le reine Elizabeth", waarop zij
zich herinnerde dat prof. Dresden op
colleges in Leiden altyd sprak van
het Blookerscacaobuseffect, totdat
hij eens op een verjaardag van zijn
studenten een corrigerend busje
Drostecacao kreeg aangeboden. In
het Frans, vertelde ze. spreekt men
van „mise-en-abime", geplaatst in de
afgrond en het standaardvoor
beeld is van „de Valsemunters" van
André Gide, waarin deze schrijft
over een schrijver die een boek
schrijft over een schrijver die een
boek schrijft...
ADVERTENTIE
^^<orruiQarheUileuw^oifijnenstadior^v
voor een unieke show.
In her nieuwe overdekte slodion, hoog uit her-water, doldrieste
it 1500 jitplooisen, geven dolh|nen kopnolen, in formatie uitgevoerde
e„ 35 minuten long een opdrochten Dagelijks shows om
unieke show. Sprongen lol 5 rr
Boudewiinpark. niet speeltuin
(Door Willem L. Oltmans)
Volgens de nieuwste cijfers
van de Club van Rome zullen
er in 1980 één miljard jongeren
zijn in de wereld die werk zoe
ken. Nu, in 1976, komen er ie
dere vijf dagen één miljoen
mensen bij. Na 1980 zullen er
iedere vier dagen één miljoen
mensen meer op onze planeet
zijn. In 1990 komt de wereld 85
miljoen ton voedsel te kort. In
het jaar 2000 honderd miljoen
ton. De grootste steden in de
wereld zullen in 1980 twaalf
maal zoveel water gebruiken
als in 1960.
Dit zijn slechts enkele van een stroom
van nieuwe cijfers en informatie om
trent de toestand in de wereld, welke
de Club van Rome hier de afgelopen
twee dagen tijdens een eerste Ronde
Tafel Conferentie in Spanje heeft be
kendgemaakt. Onder voorzitterschap
van de Italiaan Aurelio Peccei kwa
men een vijftigtal internationale ex
perts en vooraanstaande persoon
lijkheden, onder wie voor de eerste
maal een groot aantal Spanjaarden,
bijeen om wereldvraagstukken te be
spreken. De discussie stond op een
uitzonderlijk hoog peil. Toch was er
veel kritiek op de pessimistische ge
luiden, die het optreden naar buiten
van de Club blijven karakteriseren.
De Britse geleerde dr Alexander King
en rechterhand van voorzitter Peccei
gaf openlijk uitdrukking aan diepe
twijfels omtrent de bereidheid van re
geringen en leiders om de toestand, die
hij hoog ernstig noemde, onder ogen te
zien. „Wat doen regeringen om een le
vensverzekering te nemen voor toe
komstige generaties?", riep hij het ge
zelschap toe „Als ik op de weg rijd in
een auto die niet is verzekerd, zou men
mij beschuldigen van misdadig ge
drag. Europa zelf doet nog altijd niet
wat in de meest elementaire zin nood
zakelijk zou zijn in haar eigen belang
op lange termijn. De mensen in de we
reld zijn toteen speelbal geworden van
regeren-in- paniekstemming door bu
reaucratieën zonder gezicht".
De Noorse geleerde John Galtung be
streed het pessimisme van dr. King fel.
„Indien de Club van Rome in 1947 in
Hongkong zou hebben vergaderd, zou
zij zeker de ondergang van China heb
ben voorspeld", Hiertegen voerde
voorzitter Peccei aan: „Sorry, maar ik
heb vele van mijn levensjaren in China
gewoond, en niemand kan van mij
verwachten dat ik ooit een dergelijke
negatieve verklaring ten aanzien van
China zou hebben afgelegd".
Er
werd pittige taal gesproken. De
Afrikaan Albert Tevoedjre uit Daho
mey onderstreepte, dat men in China
betrekkelijk gelukkig was terwijl het
merendeel der Chinezen slechts over
een fiets beschikte. „Wat is het doel
van die zogenaamde vooruitgang die
de rijke landen ons willen opdringen,
dat dc hele wereld in een Mercedes
zou komen te zitten?".
De Franse senator Edgard Pisani hield
een vlammend pleidooi voor verbete
ring van het onderwijs, een onderwerp
waar zijns inziens door de Club van
Rome te weinig aandacht aan werd
besteed. De Braziliaan Helio Juanbe
pleitte voor een humanistische bena
dering door de Club van Rome in
plaats van de wetenschappelijk-
technische, die momenteel werd ge
bruikt.
Salvador Allende's voormalige am
bassadeur. de Chileen Heman Santa
Cruz, evenals de Pool prof. Adam
Schaff, beschuldigden de Club van
veel te oppervlakkige studies en een
flagrant voorbij gaan aan de politieke
en sociale wortels van de wereldpro
blematiek. „Bent u bang. heren, uw
handen te branden aan de politieke
vraagstukken", vroeg Schaff zich af.
„Er is immers geen andere weg, indien
u de koe bij de horens wilt pakken1'
Van Spaanse zijde merkten wij de
aanwezigheid op van de voormalige
minister van buitenlandse zaken.
Gregorio Lopez Bravo, van de voorma
lige minister van onderwijs. Jouaquin
Ruiz Guimenez. van de secretaris
generaal van het Inter-Latijns- Ame
rikaanse Culturele Instituut, Rodolfo
Baron Castro en andere vooraan
staande persoonlijkheden. Ook de rec
toren van de universiteiten van Rabat
en Valencia benadrukten het belang
van onderwijsvraagstukken.
Ee,
i en groep van topleden van de Club
van Rome werd vooreen langdurig en
ernstig onderhoud met koning Juan
Carlos I en koningin Sophie op het
koninklijke paleis ontvangen. Later
waren verschillende deelnemers aan
dit gesprek van mening, dat vooral de
vraagstelling van de Spaanse konin
gin grote indruk had gemaakt.
De Amerikaanse Hongaar Ervin Lasz-
lo. die een gigantisch Club van
Rome-project leidt dat de naam
draagt „De doelen van de mensheid",
gaf een overzicht van het werk van zijn
team. waarbij hij onder meer de be
studering van de doelstellingen van de
UNO in New York, het Vaticaan en de
multi-nationals roemde.
De Zwitserse professor Hugo Thie
mann informeerde waarom een studie
van de internationale vakbonden niet
in dit project was opgenomen. Laszlo
antwoordde voor velen onbevredi
gend: „Had u mij die vraag zes maan
den geleden gesteld, toen wij ons pro
ject begonnen, zou ons dit geholpen
hebben. Nu is het te laat". Waarop de
Spaanse baron Castro naar voren
bracht dat zijns inziens nog altijd de
verkeerde mensen bij Ronde Tafel
Conferenties werden uitgenodigd.
,„Wat is de mening van de gewone
mensen over uw project?", vroeg am
bassadeur Santa Cruz. „Dat zijn wij in
50 landen nagegaan", antwoordde
Laszlo, „maar het merendeel van de
mensen in de landen die wij peilden is
in dit soort problemen niet geïnteres
seerd, omdat zij de grootste moeite
hebben bij de huidige omstandighe
den het hoofd boven water te houden".
De volgende belangrijke vergadering
van de Club van Rome zal plaats heb
ben eind oktober in Algiers, terwijl
voor 197" onder meer een bijeen
komst op de agenda staat in Caracas.
Ee,
len ander conflict binnen de rk-kerk
doet zich voor in Brazilië.
De aartsbisschop van Salvador, kar
dinaal Alvelar Brancao Vilela heeft bij
het feest van de 30e verjaardag van de
oprichting van de vrijmetselaarsloge
„Liberdade" een mis gelezen en heeft
korte tijd later in de loge tijdens een
plechtige ceremonie de titel van
„grote weldoener" en de orde van ver
dienste „Dom Pedro Primeiro" - de
hoogste onderscheiding van de plaat
selijke vrijmetselarij - in ontvangst
genomen.
In de krant „O Globo" richtte een lei
dende rechts-katholiek, Gustavo
Corcao, een scherpe aanval op de kar
dinaal. Deze antwoordde, dat hij bij
zijn contacten met de vrijmetselaars
heeft geconstateerd, dat deze zich
geenszins meer tegenover de kerk op
stelden. Het merendeel van de 300.000
Braziliaanse vrijmetselaars zou ook
belijdend katholiek zijn.
AURELIO PECCEI
,6«iH tSBsrt, 6*i'n v)t£R 6£E»4 "ToiLcr-fsoirq
