Charles Eyck,
veelzijdig kunstenaar:
Ik voel me 'n Messiaanse communist
„Tot waar zal ik je brengen"
PZCA
Leven
vol
anekdoten
ZATERDAG 3 JULI 1976
zaterdagkrant
17
(Door Hein Steehouwer)
Charles Eyck: „Ik voel me een messiaanse communist - mensen
gelukkig maken waarvan ik weet dat ze het waard zijn - in veel"
doodgewone gezinnen hangen mijn schilderijen of tekeningen -
geen reserve in mijn atelier - mijn werk is overal te vinden". Het is
de schriftelijke uitspraak van een man die in deze eeuw meer reli
gieuze kunst heeft gecreëerd dan een hele generatie collega's bij
elkaar.
Vanaf zijn elfde jaar is Charles Eyck stokdoof na een ernstige
ziekte. Hij kan wel liplezen, natuurlijk ook spreken, maar beide
vormen van communicatie vallen hem moeilijk. Daarom is het
onderhoud voor een groot deel schriftelijk.
kramen, talloze beelden in brons, hout
en zelf behakte steen. HU is ook archi
tect. keramist en ontwerper van car
navalswagens. Het edelsmeden is hem
evenmin vreemd En alles in over
vloed Tel daar dan nog zijn vele ge
schriften, gedichten en aforismen bij
op.
Hij schrijft verder: «-Enden
zijn er uiterst dankbaar voor - een
plaatsje in de harten der mensen isme
meer waard dan een banksaldo - dit
laatste heb ik trouwens niet". Met
punten en komma's houdt hij zich niet
op, snel schrijvend of het om tele
grammen gaat.
Charles Eyck heeft me ontvangen in
een droom van een huis. „Ravenbos"
in Schimmert. tegen een heuvel ge
bouwd met de rug naar een eigen bos,
het uitzicht over een van de verrukke
lijkste valleien van het Zuidlimburgse
land. Het is er een en al uitbundigheid
en bloei: buiten en binnen Charles
Eyck, zijn huis, zijn grote atelier, de
tuin.
Karin Eyck-Meyer. zijn Zweedse
vrouw en ook een zeer gewaardeerd
schilderes. „Onder zijn handen groeit
alles. Als hij in de tuin heeft gewerkt,
zie je het groeien, de planten overwoe
keren alles, vooral paddestoelen Het
üjkt wel hekserij Ze schrijft met een
vinger van haar rechterhand tekens in
de palm van haar linkerhand, die ze
ophoudt naar Charles toe. Ze hebben
samen op die manier een eigen „taal"
ontwikkeld Lachend staat hij op en
komt even later terug met een paar
champignons, zoals die naast zijn ate
lier groeien. Ze zijn zo groot, dat er
amper twee in een halve-literblik
gaan
„Lekker" zegt hij. „We eten ze zelf, ik
heb er genoeg". Dit soort uitspraken
typeren de sfeer in het huis, het sa
mengaan van natuur en cultuur. De
kamer is er een afspiegeling van,
schilderijen, planten, antieke en mo
derne meubelen door elkaar. Een
grote buffetkast, die een wand be
heerst, heeft reliëfpanelen met de be
schilderde koppen van heiligen.
Kunstboeken bij stapels, want hier
wordt veel gelezen door Charles, Ka-
'rin en hun gehandicapte dochter. Er is
een grote bibliotheek elders in het
huis. Een atrium staat vol planten die
boven de rand van het gedeeltelijk
open dak uitgroeien. Het is vroeger
een beeldhouwersatelier geweest.
Het iseen huis vol verrassingen, zoals
ook de ateliers, geladen met herinne
ringen aan een enorm werkzaam le
ven van een bijna 80-jarige, die één
grote vreugde kent: creèren, creèren
en nog eens creëren.
Charles Eyck heeft alles gedaan, teke
nen, schilderen, lithograferen, boek
banden en stoffen ontwerpen, ker-
Gezegend isolement
„Ik beschouw het als een zegen van de
hemel dat ik niets kan horen. Ik kan
me nu volkomen op mijn werk con
centreren. Beethoven en Bacil zijn
namen voor me. Misschien is dat
jammer, maar ik kan ook door gelui
den worden gestoord. Overal kan ik
werken, ook als er in de kamer wordt
gepraat. En zij praten de hele dag
door", zegt hij lachend, wijzend op
zijn vrouw en dochter. Hij zegt het
met de vlakke wat ongecontroleerde
stem van iemand die zich zijn spreken
alleen uit de vroege jeugd herinnert.
Het was niet het enige leed dat hem in
zijn jeugd trof. Hoewel, leedHij
wil er niet van horen. De armoe, het
gevecht om kunstenaar te worden, ja
ren van armoe daarna opnieuw. Hij
beschouwt het allemaal als een vor
ming van zijn enorm vitale karakter.
Charles Eyck is geboren in het grote
gezin van een fantastische vader.
„Veertien kinderen", zegt hij lachend,
„de oudjes konden er wat. van" Zijn
vader kon nog meer en dat moest ook
om het grote gezin in stand te houden.
Schoenlapper was hij van beroep, met.
als bijbaantje reserve-politieagent tij
dens kermissen. Hij was ook slager als
dat nodig was, koetsier van de burge
meester. arbeider op een naaimachi-
nefabriek. alles nadat hij als cavalerist
uit Indonesië was teruggekomen. Hij
was een populaire figuur in Meerssen.
een eigenschap die Charles in hoge
mate van hem heeft geërfd. Want
„onze Sjarel" is een soort halfgod in
neel Zuid-Limburg. Vooral in Meers
sen staan ze te trappelen om hem bij
iedere gelegenheid te huldigen en
daarmee zijn ze iedereen weer voor
geweest. Volgend jaar 24 maart wordt
Charles Eyck 80 jaar. Maar de daarbu
behorende huldigmg is hem enige we
ken geleden reeds ten deel gevallen.
Meerssen kon niet langer wachten.
Er is een door hem vervaardigd aan
geboden beeld, een „Moeder en kind",
onthuld in een van de straten van het
uit de Romeinse tijd daterende dorp.
Bertus Aaljes. de bevriende dichter
onthulde het bordje van de nu zo gehe
ten Charles Eyckstraat in de nabyheid
van de door Eyck ontworpen en gede
coreerde Sint Josefkerk. Een van zijl
kleinzonen bracht in de gevel van hel
geboortehuis van zijn grootvader aar
de Kuileindestraat 26 een herinne
ringssteen aan. In het gemeentehui!
opende burgemeester mr. L. Corter
een ere-tentoonstelling In een oper
calèche werd Charles Eyck door dt
straten gereden, voorafgegaan door dt
landelijke ruitervereniging en eer
harmoniekorps
Meelevend burger
Charles Eyck leeft enorm mee. On
danks zijn isolement in zijn Raven-
bos, waar hij prat op gaat. volgt hij
het gebeuren in Meerssen. De hoofd
prijs in de loterij of een „Amerikaanse
verkoop" op het jaarfeest van iedere
vereniging is altijd een schilderij ol
een tekening van Eyck. En dat kan
soms veelgeld in het laatje brengen
Hij vertelt erover „Ik ben erelid van de
harmonie in Houthem Ze hadder
nieuwe instrumenten nodig. Daar het
ik voor gezorgd, onder voorwaarde dat
ik de oude kreeg. Een paar dagen na
dat alles was aangeschaft, kwam de
harmonie naar boven Voorop twee
kruiwagens metde oude instrumenten
en daartussen Franse kazen. wijn.
cognac, patrijzen Er was ook een le
vend speenvarken bij. maar dat mocht
niet van Karin Die vond het diertje te
lief om kort te leven" De oude instru
menten hangen nu als een koperen
tros aan een der palen die zijn atelier
inwendig stutten, een soort muzikale
totempaal
„Ja", schrijft hij. „die huldiging in
Meerssen was een Bourgondisch feest.
Dat beschouw ik als een geschenk.
Daarom is er op die tentoonstelling
niets te koop. Ik wil daaraan niets ver
dienen. De kunst mag niet worden ge
degradeerd tot een handelsobject tij
dens een ere-expositie Voor kleine
mensen laat ik gratis goeie reproduk-
ties maken van mijn werk. Mensen die
het niet kunnen betalen en waarvan ik
weet dat ze een bepaald werk heel
mooi vinden, krijgen het voor de kost
prijs van het linnen en de verf Ik stel
me op het standpunt, dat iedereen iets
mag hebben".
Karin schudt er haar hoofd bij. „Hij
geeft te snel iets weg", zegt ze. „Er zijn
te veel mensen die er misbruik van
maken". Eyck leest het van haar lip
pen af en lacht. „Ach, ik maak veel en
andere mensen betalen wel goed. Wat
ik teveel verdien, gaat naar de belas
ting en de regering koopt er toch maar
oorlogstuig voor. Daar wil ik niet aan
meewerken". Hij noemt de prijzen die
hij de laatste jaren krijgt en de belas
ting die hij moet betalen. Niemand
hoeft medelijden met hem te hebben,
maar het is wel de tegenstelling tot
lange jaren armoe, in zijn jeugd al be
gonnen, soms herhaald in de crisisja
ren, toen hij toch al lang naam had
gemaakt als een van de veelzijdigste
kunstenaars die we ooit bezaten.
Charles Eyck. de Basiliek van Meerssen
Op 7juni 1976 onthulde in Meerssen Cha rles Eyck tijdens zijn huldiging het bord van een naar hem vernoemde straat. In het
midden een juichende Bertus Aafjes en een applaudiserende burgemeester Corten.
K^harles Eyck leidt een leven vol
anecdotes Hij is het middelpunt van
ontelbare sterke staaltjes" en dat
niet alleen in Zuid-Limburg, waar
men hem ook kent als ingezonden-
stukkenschrijver Hij schrikt niet te
rug voor tumult, althans als het door
hem is veroorzaakt.
In 1949 maakte hij m opdracht van
de regering een schilderij van de
kroning van koningin Juliana Het
werd door de kritiek veroordeeld.
Het was te vrij opgevat, te expressio
nistisch. kortom geen typisch „histo
risch schilderijCharles Eyck
loofde in het openbaar een prijs van
f4000 uit voor de schilder die wél aan
de opdracht zou kunnen voldoen en
hem zou overtreffen. Anderen heb
ben het thema wel aanvaard, maar
niemand bleek het tegen hem te kun
nen opnemen. Charles Eyck kreeg
niettemin zijn werk terug Het heeft
jaren in zijn atelier ruimte ingeno
men, totdat het hem ergerde.
En toen. „eensop een keer". We
laten daarvoor Karei Jonckheere
aan het woord, die met Bertus Aafjes
eens op bezoek was bij Charles Eyck:
„Mijn zoon was toen een paar jaar
oud, zat op Eycks knieën en er ont
stond een ontroerende genegenheid
tussen een man die niet spreekt en
niet hoort en een kind dat niet ziet.
Toen we bij het afscheid langs het
atelier van de charmante gastheer
slenterden, verliet hij ons een ogen
blik en kwam buiten met een doek.
een smal en hoog schilderij, waarop
in een groene symfonie een oudere
dame met lang kleed en kostelijk
hoedje stond afgebeeld. Charles
Eyck nam een stuk houtskool en
schreef op de achterzijde van het
doek „Voor de kleine Floris, detail
van een vernietigd kroningsschilde
rij".
Het was een geschenk van een schil
der aan een kind dat uitsluitend van
geluiden leeft. Zo denkt men althans.
Details van „vernietigd kronings
schilderij?" Wie was die dame? Char
les Eyck had een bestelling gekregen
om de kroning van koningin Juliana
te conterfeiten. Dit tafereel icerd ge
schilderd, maar achteraf bleek dat
het geheel niet zo goed was geslaagd.
Wat meer gebeurt bij officiële stuk
ken. Iedereen was het echter eens dat
een van de hofdames wél een zeer de
gelijk stuk kunst teas geworden Met
de eerlijkheid en de moed van een
waar artiest heeft Eyck het ge
slaagde detail uit de andere vier
kante meters doek gesneden en de
rest vernield. De groene hofdame
kon precies binnen in de auto en
werd meegevoerd naar de Belgische
kust. vanwaar ze verder met Floris
meereisde naar zijn andere wonin
gen
Charles Eyck is ridder in de orde van
Oranje Nassau geworden. In 1966
zond hij die ridderorde terug uit pro
test tegen het huwelijk van prinses
Beatrix met prins Claus. Eyck gaf
een verklaring uit: „Ik heb die on
derscheiding jaren geleden onder
andere gekregen voor het bevrij-
dingsraam dat ik voor de kerk van
Gouda heb gemaakt. Om principiële
redenen wil ik die onderscheiding nu
niet meer"
In juni 1974 zou Charles Eyck een
grote tentoonstelling krijgen in het
Bonnefanten-museum tn Maastricht.
Alles was al geregeld. Maar de
maand daarvoor weigerde hij. om
dat er toen een expositie was van de
etsen van Anton Heyboer. Hij zei die
met afgrijzen te hebben gezien en
noemde het werk kippepoep
waarmee hij met wenste te concurre-
A. KOOLHAAS
Eu
-J igenli jk is „Tot waar zal ik je brengen", de nieuwe
roman van A. Koolhaas een van de gekste boeken die
ik de laatste tijd las. Eerst was ik tamelijk geboeid.
Toen begon het verhaal me verschrikkelijk te erge-
ren, het was geen boek meer, maar een film. en wel een
van het ergste soort dat ik ken, de slapstick. Er kwa
men bladzijden (en niet éen, maar tientallen) waar ik
nauwelijks doorheen kon komen. Als ik het boek en
kel voor m'n plezier had gelezen, was ik daar gestopt.
Maar er is de laatste tijd nogal wat over Koolhaas te
doen. dus de plicht riep; en doorgezet. En toen werd
liet boek op een of andere vreemde manier weer wel
wat beter, hoewel niet echt goed. Het is me trouwens;
altijd al een raadsel geweest waarom zoveel mensen
dolgraag Koolhaas lezen. Maar tenslotte zijn er ook
miljoenen verzot op voetbal en slapsticks.
Koolhaas dus Geen dierenverhalen deze keer god
dank, maar min of meer een gewone roman In zoverre
„origineel" dat de schrijver niet geschuwd heeft een
Qmk aantal protagonisten te laten sneuvelen. Dat was
vroeger in de letteren en op het toneel gebruikelijk, hoe
meer doden hoe liever, na heftige sensaties en tafere
len Geleideüjk waren we daar van af geraakt, en ge
wend aan romans waarin iemand tweehonderd blad-
zijs lang enkel maar overwoog of hij een parelgrijze of
muisgrijze das om zou strikken, om daarna als apo
theose een kopje slappe thee te drinken Dat alles zeld
zaam diep psychologisch uitgerafeld met wortels
naar Oidipoes en Heidegger zaliger Zo zoetjes aan is
iedereen dat gewauwel beu. dus komt er weer wat meer
actie, en met de actie komen de heftigheden en vallen
de doden.
Koolhaas laat niemand de hand opheffen met een sti
letto of een gifpoeier, zijn talrüke doden vallen door
een natuurramp. Een natuurramp die zo afgrijselijk
vervelend en langdradig beschreven is datje toch weer
netzo goed een tractaatje Heidegger kunt lezen. Enfin.
doden en oude Ujken moeten er zijn. en ze komen er
Vrij veel. ik heb ze niet geteld, 't volkje interesseerde
me ook niet zo. en wie bleef er of verdween maakt niet
zoveel uit Houden van deze mensen doe je beslist met.
't zyn stuk voor stuk onbenullen, zo geen mispunten,
en missen doe je ze dus ook niet, wal rest is navenant.
Ik zal proberen, enige indruk te geven van dit chaoti
sche geschrijf.
Een echtpaar, een modelechtpaar zelfs, Luc en Jacque
line alias Jacky, gaat voor het eerst na lange jaren eens
samen met vakantie. De drie kinderen zijn al zo groot
dat ze elk naar een kamp in het buitenland gaan Het
reisdoel van Luc en Jacky is niet erg duidelijk bepaald,
het lijkt me ergens aan de Belgische of Franse kust
Doet er ook niet zoveel toe
Luc en Jacky zyn dus een modelechtpaar. Volgens
vrienden en kennissen, en zelf doen ze er ook wel aan
mee Voorbeeldige, keurige mensen en echt geen
domme doetjes. Zoals wel bij ieder zitten er ergens
flinke barsten en scheuren in de verbintenis, maar die
zijn onzichtbaar gerepareerd
Zy hebben een gemeubileerde villa gehuurd, in een
zeer afgelegen oord en komen daar vermoeid aan. Dan
blijkt dat ze in handen van een oplichter zUn gevallen
Het huis is volkomen leeg gehaald, tot de badkamer
toe is onttakeld. En dat is opeens de klap die alle oude
scheuren m hun verhouding weer duidelijk doet open
springen Ze krijgen net geen ordinaire ruzie, daarvoor
zijn ze te verstandig en ervaren, maar het is wèl grondig
Tot hier was ik geboeid Knappe opzet Dan komt de
slechte film. Er is verandering van weer op komst, on
weer. noodweer, orkanen, tornado's, compleet meteen
vloedgolf zoals nog nooit is getoond De oplichter is.
verder oplichtend, met zijn financier, diens vrouw, een
vriendin en twee zeelieden met een zeiljacht de zee op
Wat. daar allemaal gebeurt, laat zich raden, wel is het
heel. heel vreemd, dat er van al die mensen memand
zeeziek wordt Er verdrinken er drie van de zes. welge
teld, en een wordt er gek Maar dat gebeurt pas na de
langdradigste en onwaarschijnlijkste uitweidingen.
Het andere stuk van deslechte film speelt zich afop het
land. waar hele lanen ontworteld worden, torens in
storten. auto's als done bladeren ronddwarrelen. en
daartussen Luc en Jacky. gescheurd en geschramd en
geblutst op zoek naar onderdak. Er lijkt geen einde aan
die beschrijvingen te komen, zoals er geen einde komt
aan het smijten met taarten of het vechten in bars of
het schieten en ander gedonder in die films waar ik op
zinspeel. Zelden heb ik zo'n onbedwingbare lust gehad
stukken over te slaan, maar tenslotte wil ik m'n werk
grondig doen, dus: doorgebeten. Al is dat wel moeilijk
als je leest dat het zó stormt dat de tongen van blaf
fende honden door de wind achterover krullen in hun
bekken, zodat ze niet meer blaffen kunnen. Ik noem
maar iets Ik zal ook een staaltje geven van dit ge
schrijf. Op 't schip maar, het zeiljacht in de storm
„Toen Tes weer iets begon te zien na de dreun tegen
haar hoofd gaf ze een serie vloeken weg zoals die Rob
tot extase zouden brengen als ze die tn zijn armen
had gelost Maar opluchting brachten ze nu niet, want
eerst smakte ze nu met haar hoofd tegen de ijskast en
vervolgens met een heup tegen het fornuis Ze pro
beerde de ijskast open (e doen. want ze moest nu een
voudig allereerst drank hebben, maar juist toen ze
hem open had smakte die koele witte deur tegen haar
gezicht en sloeg drie even witte tanden van hun plaats
Maar tegelijkertijd vloog er een slordig buiten de rek
ken gezette fles whisky tegen haar kin. die tussen haar
borsten belandde na een beweging van haar. ongeveer
even behendig als die van een jonglerende zeeleeuw
Bij haar poging om defies open Ie krijgen door de kurk
er met haar tanden af te trekken, merkte ze dat ze daar
niet genoeg meer van had en toen sloeg ze half uit
overleg, haf door een schok van het schip een
stukje van de hals van defies er af. Ze bedacht zich
geen moment en begon gulzig te dunken
Ik hoop dat dit stukje onsterfelijk proza zonder fouten
overkomt leest u het eens heel grondig. Zo'n stijl die
vergelijkingen, die lollige toevoegingen, ze maken dat
je geen seconde in de situatie kunt geloven, je enkel
stom verveelt. Koolhaas' beeldspraak raakt vaak kant
noch wal Als de telefoondraden door de storm verward
zijn geraakt, heet dat: „de telefoondienst was net. een
Italiaans spaghetti-restaurant". Ik kan me desnoods
nog voorstellen dat zo iets inderhaast uitje pen vloeit,
maar niet dat je het uittikt, corrigeert en laat staan.
E„
infin. Jacky en Luc raken uit elkaar, na eerst nog
twee gekken te hebben ontmoet, en Jacky verdrinkt
ook. Met haar gastvrouwe. op wie ze blijkbaar zoveel
lykt. dat later, als éen van de twee gevonden wordt,
geen van beide echtgenoten eigenlijk precies weet wie
wie is. Wat op zichzelf een van de boeiendste gegevens
in het boek is, dat wel
Diepzinnige onwaarschijnlijkheden volgen Jacky is
nauwehjks vermist of Luc ligt al in de armen van een
andere dubbelgangster Marianne wier man vermist,
is. maar dit wordt toch ook weer niets. Dan volgt een
lange weg terug en Inwaarts, en dat is af en toe weer wel
goed. Luc gaat steeds dieper beseffen dat hy en Jacky
elkaar helemaal niet zo goed hebben gekend, en dat ze
braaf meegebouwd hebben aan de image van het ge
slaagde huwelijk. ten detrimente van hun eigen per-
soonlykheid
Diverse dromen maken dit Luc duidelijk, en tenslotte
raakt hij wel wat in de versukkeling. Zo zeer dat het
vrindje van zijn oudste dochter hem. na een zeer on
heuse uitval van zijn kant. toebyt „Tabeh opa. zie ze
nog maar een poosje bU elkaar te houden". En inder
daad. meer is het niet
A Koolhaas:Tot waar zal ik je brengen? G A
«hot. Amsterdam. 17.90