Nederlanders in de
Verenigde Staten, heel
lang een wereldje apart
HET LANDELIJKE LEVEN, franse boerenroman van Emile Guillaumin
EMIGRA TIEGOLF BEGON IN
HET OOSTEN EN NOORDEN
Het Nederlands
reikt in Amerika
nog ver
ZATERDAG 26 JUN11976
De gegevens in dit verhaal zijn voor
het overgrote deel ontleend aan The
Dutch in America, 1609-1974", het boek
van prof. Gerald Francis de Jong, dat
vorig jaar bij Twayne Publishers in
Boston verscheen.
De Jong werd in 1921 geboren in de
Nederlandse nederzetting in Orange
City (Iowa), waarheen zijn grootou
ders in de jaren tachtig van de vorige
eeuw uit Nederland waren geëmi
greerd.
Die Nederlandse afkomst heeft prof.
De Jong (hij heeft thans een leerstoel
historie aan de universiteit van Zuid-
Dakota) gestimuleerd bij de bestuder
ing van de geschiedenis van de Neder
landen en met name de emigratie van
Nederlanders naar Amerika door de
eeuwen heen. Van 1953 afwas hij daar
toe werkzaam aan de Utrechtse uni
versiteit onder de bekende historicus
wijlen prof. Geyl. Zijn doctorale dis
sertatie schreef prof De Jong over de
80-jarige vrijheidsoorlog van de Ne
derlanders tegen Spanje.
(Van onze correspondent)
De Verenigde Staten bestaan als onafhankelijke natie twee
eeuwen. De historie van de Nederlanders in Amerika omvat
echter een veel ruimer tijdsbestek,namelijk ruim drieëneen
halve eeuw. Het waren immers Nederlanders die in 1609 als eer
sten een nederzetting vestigden langs de Hudson. Zij legden de
basis voor Nieuw Amsterdam, het latere New York.
Die pioniersactiviteiten hebben wel eens de indruk doen post
vatten dat Nederlanders in de totstandkoming en de latere ge
schiedenis van Amerika voortdurend een hoofdrol hebben ge
speeld. Die indruk is onjuist - van de tientallen miljoenen Euro
peanen die in de loop der eeuwen „de oude wereld" de rug toe
keerden om in het verre Amerika „het beloofde land" te zoeken
en (soms) te vinden, is maar goed drie procent van Nederlandse
origine.
Naar verhouding echter heeft deze
groep van „Dutch Americans" toch
wel een opvallend ruime ftinctie ge
had in de Amerikaanse samenleving.
Door verscheidene generaties heen
loopt het aantal Amerikanen van al
thans gedeeltelijk Nederlandse her
komst in de miljoenen.
Zij hadden de neiging bij elkaar te blij
ven, die Nederlandse immigranten,
eerst in Nieuw-Nederland en naarmate
de grenzen verder westwaarts konden
worden verlegd in talloze Nederlandse
gemeenschappen. Zij onderscheidden
zich in het algemeen door een zeker
conservatisme, door een diepe gods
dienstzin, door soberheid en indivi
dualisme. Zij hebben, anders dan
Zweden. Duitsers en Italianen bij
voorbeeld, de oude moedertaal lang in
ere gehouden, het proces van „ver
amerikanisering" het langst weer
staan. Zij bleven heel lang een we
reldje apart, die Nederlandse Ameri
kanen.
'De banden tussen Nederlanders en
Amerika bestaan al heel wat langer
dan de Verenigde Staten zelf. Ze kwa
men al naar het verre Amerika, de Hol
landers, kort na Henry Hudsons be
faamde reis met de Halve Maen naar
dat „nieuwe land" in 1609. Die Hud
son, zelf Engelsman, was in dienst van
de Nederlandse Oostindische Com
pagnie en hij had opdracht een door
vaart naar het Verre Oosten te zoeken.
De 80-tonner voer bij dat zoeken een
eind de rivier op, die nu de Hudson
heet; de bemanning van Nederlanders
en Engelsen kon wat zaken doen met
Indianen, maar zij kwam ook al gauw
tot het inzicht dat dit niet de gezochte
korte weg naar Indië was.
Weer thuisgekomen deden de beman
ningsleden hun verhalen over dat ver
re, vreemde land en handelaren zagen
er wel brood in. De V.O.C. vestigde de
handelspost Fort Nassau aan de bo
venloop van de Hudson en dat werd
het bruggehoofd van een in de vol
gende decennia sterk groeiende Ne
derlandse kolonie.
Gemakkelijk hadden zij het er niet, de
kolonisten van Nieuw Nederland; ze
voerden er een moeilijk bestaan. In
1664, toen Nieuw Nederland eigenlijk
zonder slag of stoot aan een Engelse
vlooteenheid werd overgegeven, telde
Nieuw Amsterdam ongeveer 1500 in
woners; verder waren er nog Fort
'Orange en een aantal kléinere vesti
gingen langs de Hudson en op Long
Island. Erg hebben de Hollanders on
der dat verlies niet geleden: ze zwier
ven over heel de aardbol en er waren
aantrekkelijker en winstgevender
streken dan dat nieuwe gebied in het
verre westen, waar in de strijd tegen de
bodem, de elementen en de Indianen
alleen de sterksten overeind konden
blijven.
Overigens hebben de Nederlanden
gedurende de derde Engelse oorlog
Nieuw Nederland nog weer een poosje
in hun bezit gehad, dankzij een
drieste actie van vlootvoogd Cornelis
Evertsen. Maar een half jaar nadat
New York tot Nieuw Oranje werd
herdoopt en Albany tot Willemstad,
heroverden de Engelsen het gebied.
De Nederlanders, zo'n 600 in getal,
bleven er overigens. Zij waren in feite
de brengers, behoeders en versprei
ders van een brok Nederlandse cul
tuur, dat door de eeuwen heen heeft
stand gehouden.
Bij elkaar
Onder hen waren niet alleen handels
lieden. maar vooral ook boeren, die
hun weg naar het goede en goedkope
land in New Jersey, Penssylvania.
Kentucky, Ohio, Illinois en Michigan
vonden.
Merkwaardig was dat zij de neiging
hadden „bij elkaar" te blijven, gebon
den als rij waren door hun taak maar
vooral ook door hun godsdienstig le
ven. In 1749. dus een eeuw nadat de
eerste Hollanders zich er hadden ge
vestigd, stelde de Zweedse botanicus
en wereldreiziger Peter Kalm vast dat
„de bewoners van zowel de stad New
York als van de provincie nog voor het
grootste deel Nederlanders zijn, van
wie vooral de ouderen hun moedertaal
nog spreken".
Van invloed is uiteraard ook geweest
dat de Nederlandse gezinnen, die zich
hadden gevestigd, doorgaans nogal
groot waren. Ds. Henricus Selyns,
voorganger van de Dutch Reformed
Church, schreef in 1682: „Kinderen
worden hier sneller vermenigvuldigd
dan overal elders ter wereld".
Die Dutch Reformed Church is eeu
wenlang een bron van Nederlandse
cultuur gebleven. Ze werd, ook toen de
streek Engels bezit werd, bestuurd
door de machtige classis van Amster
dam; die bepaalde welke predikanten
er heen gingen, wat wel en wat niet
moest gebeuren. Dat verklaart ook
waardoor het gesproken en geschre
ven Nederlandse woord in de Ver
enigde Staten zo lang heeft stand ge
houden. Nog tot in het laatst van de
18e eeuw werden in bepaalde gebieden
van de Verenigde Staten van officiële
stukken ook kopieën in hetNederlands
gemaakt. Pas nadat de Verenigde Sta
ten onafhankelijk werden, nu twee
eeuwen geleden, verdrong het proces
van „veramerikanisering" het Neder
lands toch nog vrij snel.
De grote stroom
In het midden van de vorige eeuw is de
Nederlandse emigratie naar de Ver
enigde Staten eigenlijk pas goed op
gang gekomen. Van 1840 tot 1861, toen
er de burgeroorlog uitbrak, staken
20.000 Nederlanders de grote oceaan
over om in de Verenigde Staten hun
nieuwe vaderland te zoeken. Die emi-
grantenstroom werd ten dele veroor
zaakt door godsdienstige. ten dele ook
door economische factoren.
Door de kerkelijke reorganisatiewet
van 1816 kwam er een scheuring in wat
tot dan de Gereformeerde Kerk heet
te; de orthodoxen vreesden een te
sterke staatsbemoeienis met kerke
lijke zaken en kerkelijke leiders als ds
De Cock. ds. Scholte en de Overijsselse
ds. Van Raalte hebben er sedertdien
veel toe bijgedragen dat soms hele
gemeenten, vooral uit het oosten en
noorden, naar de States emigreerden.
Van belang zijn daarbij geweest de
slechte economische toestand in de
Nederlanden na de Franse overheer
sing. Bovendien kwamen in die tijd
veel overstromingen voor. Na de
record-strenge winter van 1844-45
heerste er in de volgende zomer een
aardappelziekte, die de oogst van
volksvoedsel nummer één vrijwel deed
mislukken. Allemaal redenen die heel
wat Nederlanders hebben doen beslui
ten hun heil in het nieuwe land te zoe
ken.
Nieuw-ras
Het was de tijd van de nieuwe Hol
landse vestigingen in Holland Michi
gan, van Zeeland, Vriesland, Gronin
gen, Overisel, Drenthe, Zutphen.
Noordeloos en Harderwyk. Het be
loofde land werd het niet direct: er
werd vooral in de begintijd veel ar
moede geleden, er kwam veel ziekte
voor: men leerde wat het woord ont
beringen inhield.
Een van die nieuwe Nederlandse ves
tigingen was Pella, genoemd naar de
wijkplaats voor christenen, die waren
gevlucht uit Jeruzalem toen die stad
door de Romeinen werd verwoest Een
maand na de aankomst van de eerste
Nederlanders daar, schreef een j ouma-
list in zijn krant: „Ik ontdekte een
nieuw ras van menselijke wezens, een
breed geschouderd ras, in leren jassen
en op klompen. Het rijn er zo'n 700 a
800 en rij lijken intelligent en respec
tabel te zijn, duidelijk boven de ge
middelde klasse van Europese immi
granten die ooit op onze kusten geland
rijn".
Overigens, het totale aantal Neder
landers dat tussen de Amerikaanse
burgeroorlog en de Eerste Wereldoor
log naar de States emigreerde, moet
niet worden overschat, het waren er
zo'n 175.000- in vergelijking tot de mil
joenen die er uit heel Europa kwamen,
was het eigenlijk maar een bescheiden
aandeel, goed drie procent. De meeste
immigranten waren Ieren '50 pro
cent!). Zweden (20 procent). Italianen
(9,5 procent) en Duitsers (8 procent).
In de emigratiegolf die na 1945 uit Ne
derland over heel de wereld uit
stroomde en die bijna een half miljoen
mensen omvatte, vestigden nog eens
zo'n 100 000 Nederlanders hun hoop op
de Verenigde Staten als hun nieuwe
vaderland.
Prominenten
Procentsgewijs mag de Nederlandse
„kolonie" in de Verenigde Staten dan
niet zo groot zijn, in het politieke, so
ciale en culturele leven zijn er naar
verhouding opvallend veel promi
nente figuren (geweest) van Neder
landse herkomst.
Nog heden ten dage hebben namen als
Stuyvesant, Van Cortland, Van Rens
selaer, Philips. Rutgers, Van Dam en
Roosevelt in de States een bekende
klank De achtste president van de
Verenigde Staten was Martin van Bu
ren (1836-1840): hij stond bekend als
een slim politicus Bekender rijn na
dien geworden de presidenten Theo
dore en Franklin Roosevelt, nazaten
van Claes Martenszen van Rosenvelt,
die omstreeks 1649 uit Nederland naar
Nieuw Amsterdam emigreerde.
'Van duidelijk Nederlandse afkomst
waren ook de Vanderbilts. succesvolle
zakenlieden (een der eerste multimil
jonairs van de Verenigde Staten), de
filmmaker Cecil B. De Mille (rijn voor
ouders kwamen in 1658 uit Haarlem),
de befaamde tv-joumalist Walter
Cronkite (ene Krankheydt emigreerde
in 1642). de congresleden Diekema en
Vandenberg.
De wereld van de wetenschap in de VS
kent ook nogal wat Nederlandse na
men. De natuurkundigen Bol, Van de
graaf (hij bouwde de eerste
elektronen-generator, van belangvoor
de atoomsplitsing): de astronomen
Schilt. Brouwer en Bok: de chemici
Kolthoff en Debye (Nobelprijswinnaar
in 1936). de medici Benjamin Spock
(jawel, de bekende en omstreden op
voedkundige). De Kleine organisator
van de Roae-Kruisbloedbank in de
Tweede Wereldoorlog) en De Kruif;
verder tal van universiteitsrectoren,
schrijvers als Van Wyck, Van Doren,
Van Loon. De Jong, De Vries; de ope
razangeres Gladys Swarthout van de
Metropolitan Opera; de musici Hage-
man en Van der Wall; de schilder Piet
Mondriaan; de generaals Van Fleet,
Vandergrift en Vandenberg.
Zo zou deze bloemlezing nog met
honderden Nederlandse namen zijn
uil te breiden. Daaruit te concluderen
dat de invloed van de Nederlandse
cultuur na zoveel eeuwen nog steeds
van prominent belang is, zou te ver
voeren. Er zijn vast en zeker veel lan
gere lijsten te maken met Ierse,
Zweedse, Italiaanseen Duitse namen.
Per slot van rekening zijn de Ver
enigde Staten „een natie van naties".
Na de bevrijding kwam de emigratie, ook naar de Verenigde Stalen, weer flink op gang. Hele g
vaderland 1945
i Van onze correspondent)
De invloed van het Nederlands in
het dagelijks leven van de Amen-
kanen reikt vrij ver. Etymologen
in de Ver. Staten zijn het erover
eens dat de volgende woorden uit
het Nederlands afkomstig zijn:
boss, clove i kloof, ravijn i, cooky,
dope, dumb idom of stom), golf.
hook. kill, patroon, pit. scow,
skate ischaatssleigh rsleei.
snoop isnoepen i. spook -spook,
geest), stoop, waffle -wafel'.
Er zijn ook nogal wat zegswijzen
in het Amerikaans, die uit het Ne
derlands stammen. Ze zijn voor
een deel gebaseerd op minder
gunstige karaktereigenschap
pen, die de Nederlanders werden
toegeschreven. Dat gebeurde dan
vooral door de Engelsen, met wie
de Nederlanders in de strijd om
de hegemonie op de wereldzeeën
nogal eens overhoop hebben ge
legen.
Zulke Amerikaanse zegswijzen
zijn bijvoorbeeld ..double Dutch"
'op een nogal glibberige manier
spreken). „Dutch auction" -een
verkoping waarbij de prijzen met
opzei hoog worden opgeschroefd
omdat ze toch wel omlaag moe
tent, ..Dutch concert" teen
spraakverwarring), ..Dutch cou
rage" - dronkemansdapperheid).
„to go Dutch i ieder betaalt voor
zichzelf op een feestje), „lo get in
Dutch" iiemands misnoegen op
wekken), Dutch uncle" iemand
die erg plechtstatig doet/, ..Dutch
bargain" leen nogal eenzijdige
transactie).
Trouwens, ook het woord „Yan
kee" zou uit het Nederlands af
komstig zijn en wel van Jan Kaas.
een Nederlandse vrijbuiter die
het met het zakendoen niet zo
nauw nam.
Dominee Adbertus C. van Raalte. stichter van de Nederlandse kolonie van Holland
Michigan, nog heden ten dage een stad met een duidelijk Nederlands stempel.
(Van onze correspondent)
De grote emigratiegolf, die na
1840 uit West-Europa naar „het
nieuwe land" spoelde, vond wat
Nederland betreft zijn oorsprong
in het oosten en noorden.
In zijn studie „Nederlanders in
Amerika" bespeurt dr. J. van
Hinte daarvoor naast economi
sche en mystieke factoren ook
een beïnvloeding vanuit Duits
land. De eerste exodus-
verschijnselen werden in de jaren
veertig van de vorige eeuw waar
genomen in de Achterhoek. De
invloed van afgescheiden predi
kanten deed zich daarbij onte
genzeggelijk gevoelen. Alleen
reeds uit Winterswijk emigreer
den in 1846 liefst 1755 personen
naar Amerika, op een inwonertal
van zo'n 8000 een flinke aderla
ting. Onder de namen van die
emigranten treft men typisch
Achterhoekse aan als Meenk. Bo-
land. Hallerdijk, Looman, Te
Beukenhorst en dergelijke. Een
van deze Winterswijkers, Jan W.
te Winkel, werd in de jaren zeven
tig een van de leidende figuren in
Holland Nebraska.
Een van de grotestimulators voor
de massale trek naar Amerika
was uiteraard ds. A. C. van Raal
te. Hij was een van de jongere af
gescheiden predikanten, die.
hoewel voorganger in Wanneper-
veen. stad en land afreisde om zijn
volgelingen ertoe te bewegen de
grote oversteek te maken naar
Dat leidde uiteindelijk tot de
stichting van Holland Michigan,
nu zo'n 130 jaar geleden. Om
streeks die tijd ontstond ook het
dorp De Graafschap, niet bevolkt
door Achterhoekers, maar door
Duitsers uit de Graafschap Be-
ntheim, die ook door de Hol
landse emigratiekoorts waren
aangestoken. In 1847 maakte een
grote groep uit Hellendoom on
der leiding van ds S Bolks de
grote reis. In enkele jaren tijds
groeiden uit kleine Nederlandse
gemeenschappen in oorspronke
lijk nauwelijks toegankelijke ge
bieden flinke dorpen, die de verla
ten streek geleidelijk een
bloeiend aanzien gaven.
E„
-Jmile Guillaumin leefde van 1873-1951, werd bijge
naamd 'de wijze van Y grande'. Hi j was boer-schri j ver,
ener wordt gezegddatliijmaar vijf jaaronderwijsheeft
genoten op de lagereschool. Hij woonde in het hart van
Frankrijk, in destreek die uitvoerigbeschreven wordt
in de breedopgezette roman 'La Vie d'un Simple' (Het
levenvaneeneenvoudigmanldienuindevertalingvan
KeesJongenburgerondcrde titel'Het landelijk leven'
verschenen is bij Meulenhoff.
Hetboek werd geschreven in 1901 en 1902. hetverscheen
in 1904 en het werd in Frankrijk zeer bekend. Het be-
leefdeherdrukopherdruk. en verscheen o.a .in 1922 in de
bekende Nelson-editie. Guillaumin was ondertussen
twin tigj aarouder en had niets til gezeten, hij had zich als
schrijver, als autodidact, flink ontwikkeld, en bewerkte
zijn oorspronkelijke versie van ongeveer dertigjarige
aanzienlijk. Er bleef geen bladzij onveranderd, stijl en
formulering werden herzien. Maar. onvermijdelijk, ver-
loorhetverhaaltochietsvanrijnoorspronkelijkekarak-
ter, en Guillaumin liet zich. wéér tien jaar later, overha
len om de roman Ta Vie d'un Simple' weer in de eerste
tekst te publiceren. Het succes van het boek blééf (het
heeft ook echt iets van een evergreen, of bever van iets
wat er altijd geweest is) en in 1943 besloot Guillaumin
toch voorgoed die eerste tekst, die hem beslist niet
bevredigde, te wijzigen Hij was.mijnsinriensvolkomen
terecht, van meningdathetde plicht van eenschrijveris
hetbestena testreven ineen boekzolang dat mogelijkis.
Haast alle correcties uit de Nelsoneditie werden ge
handhaafd. En zo is het gebleven.
Het boek behoort tot die lang met geringe groep 'mees
terwerken' (liever in dit geval het Franse woord, chef
d'oeuvre, in de zin van voornaamste werk van een au
teur) van schrijversdienuverdernietzowereldberoemd
geworden zijn, maar die niettemin een boek of boeken
afleverden, zó gaaf. waar en vrijwel volmaakt dat ze een
hele leefwijze weten op te roepen en wel meteen intensi
teit die meestal niet gehaald wordt door schrijvers van
echte 'topklasse' wier literaire kwaliteiten vaak op een
totaal ander plan liggen. Emile Guillaumin is, met an
derewoorden, beslistgeen 'groot'schrij ver, maar 'La Vie
d'un imple' is wel een voortreffelijk, zelfs geweldig, boek.
Hij was en bleef een 'boerzonder ontwikkeling' zoals hij
het zelf noemt, rijn kracht ligt in het feit dat hij rich nie t
anders probeert voor te doen. Hij schrijft, in dit boek
althans over boeren zonder enige ontwikkelling, en hij
wist waarover hij schreef Over rijn eigen beroep, over
rijn streek, over de mensen die ervan oudsher hadden
gewoond. Merkwaardigerwijze is het niet zijn eigen le
vensgeschiedenis die hij beschrijft, en goeddeels ook
nietzijn eigen tijd. Hetzwaartepun t van hetboek. dat in
1823 begint, ligt omstreeks het midden van de negen
tiende eeuw, dus een kwarteeuw vóór Guillaumin zelf
geboren werd. enhetloopt totomstreeks 1900.Hetheeft
dus iets vaneen 'historische roman', maar dat vergeet je
volkomen als je hem leest, zo gaaf, levensechten waar is
het boek.
Emile Guillaumin heeft het boek overigens een zeer
geslaagde vormwetentegeven. Ineen voorwoord vertelt
hij hoe hij dikwijls een praatje maakt meteen buurman,
eenheeloudeboer.diehembijstukjesenbeetjesrijnhele
leven heeft verteld. Hij krijgt dan het plan om het leven
op het platteland op te schrijven, omdat er eigenlijk zo
weinig over bekend is. Als hij dit aan rijn oude buurman
vertelt, stribbelt die eerst een beetje tegen zo van "wat
schietjedaarmeop'.MaarGuillauminweetdeoudeman
over te halen, hij vertelthem alles, ook de slechte dingen
die hij in zijn lange leven deed. en Guillaumin leest hem
tenslotte alles voor zoals hij het genoteerd heeft en krij gt
dan zijn goedkeuring.
Dit is ongetwijfeld enkel een 'verhaaltje' maar hetgaf de
schrijver ongedwongen het recht de hoofdpersoon als
'ik', als verteller in te voeren, en dat geeft het boek mede
die ergauthentieke klank, zozeerzelfs datje vergeet dat
Etienne Bertin. de hoofdfiguur, niet Guillaumin zeifis
Ik vermoed dat in werkelijkheid het verhaal in Guillau-
mins verbeeldingon tstaan is door hetluisteren naar'de
boeren van vroegerendeoudemannenuitzijnjeugd'aan
wie het boek opgedragen is. Hun verhalen moeten op de
gevoelige boerenzoon een onuitwisbare indruk hebben
gemaakt, vooral die welke nog teruggingen op 'helden
daden' uit de Napoleontische tijd.
Boer Etienne Bertin. altijd Tiennon' genoemd, ver
telt dus zijn leven Hij was een der zonen van een arme
familie van pachtboeren in Centraal-Frankrijk. Hij had
nooit schoolgegaan, en ook zijn eigen kinderen hadden
nooitschoolgegaan, en hij had rijn geboortestreek ook
nooit verlaten m rijn lange le ven. Wel was hij. eerst met
letterkundige kroniek door hans
mijn ouders, later metzijn gezin, van de ene pachtboer-
derij naar de andere getrokkenwan t de verhouding van
de meeste boeren met de landeigenaren was intens
slecht en sommige eigenaren zochten zelfs na enige
j aren opzettelijk onenigheid omdatze de mening waren
toegedaan dat de pachters te brutaal werden als ze te
lang op een vaste plaats bleven.
Het leven dat deze mensen leidden, was onvoorstelbaar
armoedig, en dan behoorden ze dus niet eens tot de
armsteklasselZemoestendelandheernaardeogenzien,
werden uitgezogen en bedrogen, vaak vlakaf bestolen,
en ze trokken altijd aan het kortste eind door hun
onwetendheid en het feit dat ze lezen noch schrijven
konden. Het wasde tijd waarin landeigenaren, vooral de
parvenu's onder hen. met de grootste minachting op de
boeren neerkeken alsof dat nauwelijks mensen waren.
In elk geval behandelden ze hen als slaven, en het erge
was dat de mensen zich ook als slaven gedroegen. Die
mentaliteit is heel lang blijven bestaan. Guillaumin
geeft er een tekenend staaltje van. dat stellig niet ver
zonnen is. Een boerin, in dit geval Tiennons moeder
Victoire, heeft met oneindig veel zorg haar druiven
weten te bewaren voor het moment dat een van haar
zonen uit deoorlog terug zal komen, omdat de jongen zo
dolopdruiven is. Niemand moch ter van eten. de druiven
waren ..heilig". Ze heeft zakjes voorde trossen genaaid
om ze te beschermen tegen vogelpikken en wespen-
vraat, ze is al een paar maal veel geld geboden voor die
fate, prachtige trossen, en hoe arm ze ook is. ze heeft
telkens geweigerd, de druiven rijn voor haar zoon's
terugkeer. Enkei aan een zieke buurman heeft ze drie
trossen gegeven. Dan komt onverwacht een bezoek van
de (allesbehalve geliefde!) eigenaars. De mevrouw ziet
de druiven:
"Wat Victoire,heeftunog steeds druiven! Weetuweldat
ze zeldzaam beginnen te worden: we hebben niets meer
op het kasteel... En het is nog wel het fruit dat ik het
lekkerste vind. Maar vanwaar al die voorzorgen om ze
tot nu goed te houden? "Even aarzelde Victoire. toen zei
ze met een gekunstelde glimlach: "Het was om het
genoegen te hebben ze u aan te kunnen bieden. Me
vrouw!" "Oh, hartelijk dank.' WatvriendeUjkzoaanons
te denken'. Brengt u ze meteen vanavond". Waarop
Victoirenep:Rosalie, pakgaitwdeladderuit de schuur
en het mandje; pluk die druiven en breng ze naar Me
vrouw!"
Ov,
"ver dit voorval wordt in het gezin vinnig nagekaart,
maar dat speelt dan ook al later in de eeuw, en als de
tijden een beetje aan net veranderen rijn. Wat op dat
afgelegen platteland heel erg lang heeft geduurd. Het
nieuws uit de hoofdstad en de rest van de wereld drup
pelde er maar langzaam door, slechts enkele mensen
konden lezen, en landeigenaren en pastoors hielden, op
eendoodenkeleuitzoRderingna,deboerenbevolkingzo
dommogelijk-Guillaumingeeftooknogon voorstelbare
staaltjes van bijgeloof en schilderingen van zéér oude
gebruiken. Wat Emile Guillaumin ook buitengewoon
indringend tekentishetzeeringewikkeldeen vervloch
ten familieleven op het platteland, waar iedereen bij
iedereen inwoonde en niemand ook maar enige privacy
had Broers pachtten soms samen één boerderij, ge
trouwde zonen bleven met hun gezinnen inwonen,
grootmoeders en grootvaders hadden geen gunstig
plekje om dood te gaan. rieken lagen tussen gezonden,
debielen bleven tot hun dood in hel gezin. Het aantal
moeilijkhedenen wrijvingen dathetop!everde,ismetde
pen van Guillaumin te beschrijven geweest. En hij geeft
er. zonder enige sentimentaliteit, beide kanten van
weer Hij tekent de onenigheden, de ruzies, het harde,
egoistische gedrag van haast alle gezinsleden, hij laat
aan sterfbedden de vreselijke opmerkingen maken,
toont hoe echtelieden elkaar zo veel mogelijk dwars
ritten, hoe constante armoe, oververmoeidheid tot af
stomping en drankzucht leiden, hoe mensen elkaar
zonder liefde huwen en toch een heel leven met elkaar
optrekken. Maar hij laat ook zien hoe een imbeciel
familielid óok nadat het werkelijk enkel nog maar tot
lastis (eersthad de vrouw nog wa t dieren kunnen hoed en
en verzorgen, zodatze "ha ar boterham wei waard was.»
toch mag blij ven en zeer redelijk verzorgd wordt, hoe op
een enkele uitzondering na. de mensen, hoe arm en
behoeftig ook. voor elkaar instaan, kortom: saamhorig
rijn. En een doodenkele keer gelukkig zelfs, en tevreden
in een leven datje nauwelijks een „menswaardig be
staan" noemen kunt.
Ik ken de oorspronkelijke tekst van dit boek niet, maar
de vertaling lijkt me goed en zorgvuldig. Slechts één
maal bovenaan blz. 79. waar mogelijk "zoons" "broers"
zal moeten rijn of zoiets, kwam ik er niet uit. "Het
landelijk leven" is een roman die ik warm aanbeveel.
Eml l« GuUsamitcUrt landelijk leven". Ten. Kees Jessesbarrer. Me*
lenboff. Amsterdam, 24 JC
