PORTUGAL LOOPT NIET
WARM VOOR KOMENDE
PRESIDENTSVERKIEZINGEN
Politieke tegenstellingen in
Italië nog verder verscherpt
Rechtsbescherming
met nieuwe wet
verder uitgebreid
Legerstaf chef Banes voor velen al winnaar
(Door onze juridische medewerker mr. Thom Holterman)
Den HAAG - De rechtsbescherming tegen beschikkingen van de Neder
landse overheid wordt binnenkort uitgebreid. Dan treedt namelijk de Wet
Administratieve Rechtspraak Overheidsbeschikkingen (kortweg wet-Arob) in
werking. Wat behelst deze wet? Al vorens daar nader op in te gaan moeten eerst
enkele gebruikte termen verduidelijkt worden.
Rechtsbescherming is een woord dat gebruikt wordt om aan te geven dat tegen
bepaalde handelingen van mensen of overheidsorganen bescherming is te ver
krijgen. Het is een bescherming die in wetten is neergelegd. Rechtsbescherming
kan bijvoorbeeld worden gezocht door een bezwaarschrift bij een bepaalde in
stantie in te dienen en daarbij in beroep te gaan. Als het gemeentebestuur
iemand aanschrijft om de gevaarlijke toestand waarin zijn huis verkeert te her
stellen', dat staat tegen die aanschrijving een beroep op de gemeenteraad open.
Wil de gemeente geen uitkering verlenen in het kader van de Algemene Bij
standswet, dan kan tegen de (negatieve) beschikking bij Gedeputeerde Staten in
beroep worden gegaan. Degene tegen wie de aanschrijving en of de beschikking
is gericht, kan dus bescherming zoeken bij een hoger orgaan.
Het vervelende is dat er beschikkingen afgegeven kunnen worden waartegen
deze beroepsmogelijkheid niet bestaat. De wet-Arob gaat ook voor die gevallen
werken. De belangrijkste uitbreiding is echter dat deze wet niet alleen zo'n
beroep openstelt Legen beschikkingen van de centrale overheid, maar ook tegen
de lagere overheden, bijvoorbeeld de gemeente.
De wet-Arob noemt een beschikking „het besluit van een administratief orgaan
gericht op enig rechtsgevolg" (art. 2). De gemeenteraad en het college van Bur
gemeester en wethouders (b. en w.) zijn zulke organen. B. en w. zijn onder meer
belast met het afgeven van bouwvergunningen. Besluiten B en W tot het verle
nen van een vergunning om ergens een schuur te bouwen, dan geven zij daaimee
een beschikking af. Het besluit wordt in een brief vervat, welke brief de naam
beschikking draagt.
Natuurlijk kunnen b. en w. ook weigeren om vergunning te verlenen. Dan be
schikken b. en w. negatief. Tegen ccn dergelijke weigering kan bezwaar worden
gemaakt bij de gemeenteraad. De wet-Arob noemt dit een bezwaarschriftproce
dure. In bedoelde zaak is de gemeenteraad het hoogste orgaan dat een uitspraak
kan doen. Het is heel goed mogelijk dat de gemeenteraad het college van b. en w.
in het gelijk stelt. Degene die door de, door de gemeenteraad bekrachtigde,
negatieve beschikking wordt getroffen, kan eerst dan krachtens de wetrArob
verhaal zoeken by een nieuwe rechterlijke instantie, namelijk de afdeling recht>
spraak van de Raad van State. Voordat ik aan dit nieuwe orgaan aandacht
besteed, vat ik eerst het voorgaande samen.
De procedure is als volgt. Iemand vraagt om de afgifte van een bouwvergun
ning. Het college van b. en w. weigert die vergunning af te geven. Tegen deze
weigering kan bezwaar worden aangetekend bij de gemeenteraad. Wanneer ook
de eemeenteraad weigert kan de getroffene in beroep gaan bij de afdeling recht
spraak van de Raad v. State. De wet-Arob schrijft voordat, als er 'n bezwaarschrift
procedure mogelijk is. eerst die pro
cedure afgewikkeld moet worden. Kan
zo'n bezwaar niet worden gemaakt door
de afwezigheid van een dergelijke pro
cesgang, dan is het mogelijk direct een
beroep in te stellen bij de afdeling recht
spraak. Deze regeling geldt voor wat we de „lagere overheden" hebben genoemd.
Voor beschikkingen van de centrale overheid ligt het anders. Daar ga ik niet op
in. Wel is het van belang dat er nog Iets anders wordt vermeld.
Tot nu toe hebben we hetsteeds gehad over degene die de beschikking ontvangt.
Het is duidelijk dat iemand die iets vraagt en niet krijgt zich in zijn belang
aangetast zal voelen. Maar stel dat hij wèl krijgt waarom hij vraagt. De vergun
ning om bijvoorbeeld een schuur te bouwen wordt wel verleend. De buren van de
bouwaanvrager kunnen betogen dat zij rechtstreeks iri hun belangen worden
aangetast. Zij kunnen niet bij de gemeenteraad in beroep gaan. Het is nu zo
geregeld dat zij direct naar de afdeling rechtspraak kunnen stappen om in
beroep te gaan tegen het verlenen van de bouwvergunning.
Tegelijk met het invoeren van de wet-Arob wordt er een nieuwe rechterlijke
instantie in het leven geroepen. De instantie is de reeds verschillende malen
genoemde „afdeling rechtspraak van de Raad van State". In vroegere tijden Was
de Raad van State een adviesorgaan van de koning persoonlijk Later werd het
een adviesorgaan van wat bekend staat als de Kroon, welk instituut de koning
samen met zijn ministers voorstelt.
De Raad van State kende een „afdeling van geschillen van bestuur". Ook deze
afdeling was, net als de raad zelf, een adviesorgaan. Een adviesorgaan, het ligt al
in het woord, kan geen zelfstandige beslissingen nemen. De uitspraken die de
afdeling in geschillen van bestuur deed, waren dus telkens adviezen. Om hier
verandering in te brengen is een nieuw orgaan geschapen, namelijk de afdeling
rechtspraak. Deze nieuwe afdeling functioneert naast de oude en nog bestaande
afdeling.
Een beroep dient aanhangig gemaakt te worden door het insturen van een
geschrift (in tweevoud) naar de afdeling rechtspraak. Om bij die afdeling gehopr
te krijgen moet men binnen 30 dagen 25 gulden betalen op de secretarie van op
Raad van State (in Den Haag). De uitspraak die de afdeling doet - aangenomen
dat het beroep ontvankelijk is - richt zich direct tot de procespartijen.
Stel dat in het geval van de verleende bouwvergunning voor de schuur de buren
het winnen. Dan zal het lagere overheidsorgaan met inachtneming van de uit
spraak van de afdeling rechtspraak eventueel opnieuw moeten beschikken.
Houdt het lagere overheidsorgaan zich niet aan de uitspraak, dan kunnen de
buren de afdeling rechtspraak verzoeken hen een (schade-)vergoeding toe te
kennen of het desbetreffende overheidsorgaan met een dwangsom tot andere
gedachten pogen te brengen.
terzake
VRIJDAG 25 JUNI 1976
PZC/opinie en achtergrond 4!
r - rmr.rr-
(Door Reinier van de Loo)
UTRECHT - „we hebben geen linkse president nodig en geen rechtse; we hoeven geen burger
president en geen militair - wat wij in Portugal nodig hebben is waardigheid, politiek fatsoen. De
naam en de status van het nieuwe staatshoofd kunnen me weinig schelen".
Bijna 60 was ze, een van die Portugese
kiezers, die ik op 25 april tijdens de
eerste vrije parlementsverkiezingen
bij een Lissabons stembureau sprak:
Aurora Costa Boavida, vroeger ge
vierd fado-zangeres, straatarm nu, en
getekend met de diepe groeven van
een verleden dat, zoals voor zoveel
Portugezen, ook voor haar onder de
fascistische heersers en hun PIED-
terreur louter teleurstelling, angst en
armoe betekende.
Angst, want de kittige kleine
Aurora was al ver vóór de bevrijding
van 1974 communiste. En een over
tuigde. Niet zoals al die duizenden die
zich plotseling daags na de anjer
revolutie van april 1974 „links" noem
den, omdat de politieke wind dat wen
selijk maakte.
Ze is nóg communiste, maar eigen
lijk meer nog een van die vele Portuge
zen die het politieke touwtrekken om
de macht moe zijn, die eigenlijk alleen
nog maar rust willen na alle coups en
contra-coups, na alle bomaanslagen
en alle verkiezingsslogans, die werk,
geld, brood en een schijntje van een
menswaardig bestaan zoeken.
Daarom zegt Aurora dat het haar ei
genlijk geen zier kan schelen wie er
komende zondag president wordt:
„Waardigheid hebben we nodig, en een
menswaardig bestaan".
Apathie
Ze is niet de enige die de keuze van een
staatshoofd niet zo bar meer interes
seert. In Lissabon en ver daarbuiten
heerst momenteel een politieke apa
thie. En een tropische hitte. Na de
luidruchtige verkiezingscampagne
voor het parlement van 25 april jl.
hoeft de nieuwe stembusgang, zo kort
na de vorige, voor velen niet meer zo
erg. Da Costa Gomes (de huidige pre
sident) deed het niet slecht, hoewel hij
voor de mensen rechts van het midden
wat te veel marxistisch dacht. En zijn
opvolger is immers nu al feitelijk be
kend, redeneren anderen.
Maar deze derde vrije stembusgang in
ruim een jaar - na die voor de Grond
wetgevende vergadering in april 1975
en de parlementsverkiezingen van jl.
Pasen - is belangrijker dan de huidige
apathie in de hete straten van Lissa
bons oude binnenstad doet vermoe
den: natuurlijk, legerstafchef Antonio
Ramalho Eanes (spreek ongeveer uit
als „Ramaljoe Ejénnesj") spreekt
enerzijds totaal niet tot de verbeelding
vanwege zijn uitgesproken stram-
militaire saaiheid en de obscuriteit
van zijn politieke overtuiging: en hij is
aan de andere kant eigenlijk al bij
voorbaat tot winnaar uitgeroepen,
omdat de drie grootste partijen van
het land (Soares' socialisten. Sa Car-
neiro's Volksdemocraten en do Ama-
rals rechtse centrumdemocraten) ach
ter zijn kandidatuur staan.
Maar in de nieuwe president wordt
door veel Portugezen een soort won
derdokter voor alle kwalen gezien. Wat
hij ecliter nooit kan zijn. De grondwet
geeft hem een machtspositie die het
midden houdt tussen de nogal „cere
moniële" Westduitse Bondspresident
en de zeer invloedrijke Franse presi
dent; hij kan onder meer het parle
ment ontbinden (zij het na raadple
ging van datzelfde parlement), maar
kan bijvoorbeeld niet rechtstreeks
mee regeren zoals een Amerikaans
staatshoofd.
Sterke man
Onder de Portugezen leeft, echter na
een halve eeuw dictatuur nog altijd
veel sterker dan bijvoorbeeld bij ons,
de „sterke-man-idee". Salazar was een
soort monument van persoonlijke al
macht, Caetano ook, zij het wat „libe
raler", en zelfs de anjer-revolutionair
De Spinola mikte op die verlichte
dictator-positie. Tot hij in september
1974 door het linkse deel van het leger
aan de kant werd gezet.
Eanes lijkt niet op de grandeur-figuur
De Spinola, maar heeft wel diens star-
rechtlijnige politieke ideeën. In Lissa
bon gaat dezer dagen het volgende
grapje rond: „Waarom draagt Eanes
altijd een zonnebril? - Om zijn mono
cle te verbergen".
Bovendien bestaat er wantrouwen
tegen de generaal door de uitgespro
ken steun die hij geniet van beide
„rechtse" partijen, de PPD en de sinds
kort weer uit de schuilhoeken gekro
pen CDS. De grootste steun krijgt de
41-jarige militair echter van Mario
Soares. Als Eanes president wordt
zondag, wordt Soares kabinetsforma
teur en vermoedelijk minister
president. Die zaak is al vrijwel be
klonken.
Gezicht van steen
Veel Portugezen zijn vóór Eanes, niet
omdat ze hem zo erg mogen (een ge
vleugeld woord is momenteel: Soares
wil een „socialisme met een menselijk
gezicht, maar met Eanes krijg je een
socialisme met een gezicht van
steen"), maar omdat ze bang zijn voor
de andere kandidaten. Eanes wordt
gezien als een verklaard tegenstander
van de communisten, hij ziet ze al
thans als de grootste bedreiging van
de stabiliteit in Portugal.
„Ik streef naar een compromisloze
verdediging van de nationale onaf
hankelijkheid en verzoening, ik wil een
democratisch pluralisme en een
rechtvaardige maatschappij zoals in
de grondwet omschreven", zei hij on
langs. Nu is die grondwet puur socia
listisch (en zeker niet, zoals veel Wes
teuropeanen denken, van een mild
sociaal-democratisch karakter).
Daarom moet Eanes, als hij zo par
mantig achter die Constitutie gaat
staan, ook beslist niet als een stroman
van rechts worden gezien. Nee, hij ziet
domweg het communisme niet zitten,
dat is zijn enige uiting van „rechts
heid": tegen een AP-man zei hij on
langs: „Ik ben een christen, ik heb con
tacten gehad met het marxisme en ik
vind het een interessante methode,
maar niet meer dan dat".
Universitair geschoold is Eanes niet.
Hij was op de militaire academie,
streed in drie voormalige Portugese
kolonies in Afrika en deed actief mee
aan de grote revolutie van 1974 om
tenslotte pas echte bekendheid te
krijgen door zijn optreden tegen de
ultra-linkse putchisten van november
vorig jaar. Volgens de opiniepeilers
krijgt Antonio Ramalho Eanes zondag
meer stemmen dan zijn drie tegen
standers samen. Als niemand de abso
lute meerderheid zou krijgen, volgt
een tweede verkiezingsronde tussen
de twee hoogst geëindigde kandida
ten.
De anderen
Wie kan er nummer twee worden en
wie zijn dan wel die gevreesde alterna
tieven? In de eerste plaats is er de hui
dige premier José Pinheiro de Azeve-
do, anti-communist, admiraal, per
soonlijke krachtfiguur maar zonder de
verklaarde steun van ook maar één po
litieke partij. Toch schijnt hij nog op
zo'n 14 procent van de kiezers te mo
gen rekenen. Hij leidde het zesde pro
visorische kabinet door de woelingen
van november, weerstond daarvóór al
de tientallen volksopstanden van
links Lissabon tegen zijn politieke
aanpak, die zo sterk verschilde van de
over-geëmotioneerde marxist Vasco
Gongalves, en kan rekenen op grote
sympathie binnen het leger, dat nog
altijd een grondwettelijk gegaran
deerde „waakhondfunctie" bekleedt.
Geheel kansloos lijkt vervolgens de
tweede man van de communistische
party, Octavio Pa to, die als niet zo sta
linistisch te boek staat als zyn baas
Alvaro Cunhal, maar volgens de opin
iepeilers nooit hoger kan komen dan 5
procent.
Otelo
Het enige echte gevaar voor Eanes, en
vermoedelijk voor Portugal, schuilt in
de vierde en laatste kandidaat: vrou
wenidool en salon-communist Otelo
Saraiva de Carvalho. De in november
afgegane Copcon-chef, die sedert zijn
deelneming aan de mislukte linkse
putch tot majoor werd gedegradeerd
en huisarrest had. is, ondanks het feit
dat hy nog nooit een letter Marx heeft
gelezen, ondanks het feit dat hij zich
na een bezoek aan Cuba ooit belachs-
lyk maakte door te pleiten voor en
massale executie in de Lissabones
stierenvechtersarena van militaire e;
civiele „slapjanussen" en ondanks hg
feit dat hij bekend staat als een poli
tieke draaitol, zomaar gepromoveeri
tot het idool van ultra-links en c;
„werkende klasse".
Waarom weet eigenlijk niemand, maa
„Otelo" heet nu ineens linkser das
Cunhal. En Otelo is erg populair. He;
zou me niets verbazen als deze bril
jante strateeg, want dat is hij, nog es-
onverwachte tweede plaats achter
Eanes kan halen.
Het gevaar dat hij, zelfs op een twéé
plaats, belichaamt, ligt in de kamt?;
hernieuwde confrontatie tussen lirïs
en rechts. Op straat en in hoger sfera
Otelo's aanhangers staan zo extreem
en lijnrecht tegenover die van Eanes
(de zwygende meerderheid plus de
niet zo zwijgzame rechterzijde), dat
Portugal bij een confrontatie tussei
deze beide kandidaten en hun aan
hang opnieuw ongewenst uitstel van
zijn uiteindelijke genezing moet vre
zen.
Otelo gaf deze week via de Portugese
televisie ongeveer aan waar hy naai
toe wil: „Als Eanes president wordtis
geweld onvermijdelijk; wij zitten in
een klassenstrijd en ik vind dat er hier
basisorganisaties, zoals buurt- en ar
beiderscomités moeten bestaan naast
de parlementaire democratie, totdat
de arbeiders werkelijk aan de mach:
zijn".
En even verder: „De democratie zoaL'
West-Europa die kent zal hier moete
ophouden te bestaan; we moeten on!
ook bevrijden van de sterke invloec
van de Verenigde Staten en Wes?
Europa, want die geven nooit hui;
zonder rente en zonder dat wy ona
onafhankelijkheid ervoor in ruil mor
'ten geven; wij moeten ons oriëntere
op de Derde Wereld".
Tot zover Otelo. Welke president Por
tugal zondag ook krijgt, hij zal het
moeilijk hebben tegen avonturiers
als deze majoor. Nog afgezien van de
problemen rond de komende kabi
netsformatie. Om van Portugals ech
te, sociaal-economische ziekte nog
maar helemaal te zwijgen.
(Van onze correspondent, Rudolf
Bakker)
Rome - Na de opwinding van de
laatste weken zal Italië na de uitslag
van de verkiezingen voor Kamer en
Senaat voorlopig terugzinken in de
politieke vergetelheid. De
christen-democraten, die na de
Tweede Wereldoorlog constant aan
de regering zijn geweest, hebben
hun bastion niet alleen weten te be
houden, maar ook weten te verster
ken. Dat zij tegenover de andere
partijen echter meer geisoleerd zijn
geraakt, zal zich in de toekomst
dramatisch manifesteren.
De communisten zullen niet aan de regering
deelnemen. Hun opmars zet zich voort, maar
is op hun weg naar de overwinning gestuit
op de taaiheid van hun christen
democratische opposanten. Hiermee is een
groot deel van de belangstelling bij de bui
tenlandse waarnemers verdwenen. Ook de
Amerikaanse regering zal verlicht adem ha
len. In feite blijft de toestand in Italië even
dramatisch als ooit en verdient zij een on
verminderde belangstelling van buitenaf.
Dat de communisten in de Kamer een winst
boekten en omhoog gingen van 27,1 tot 34,9
procent van de stemmen en ook in de Senaat
vooruit gingen, hebben zij te danken niet aan
de overlopers uit het christen-democratische
kamp. waarop zij aanvankeüjk hadden ge
hoopt. maar de vroegere aanhangers van de
ongeveer vijfjaar geleden uiteengevallen so
cialisten en sociaal-democraten.
He, zijn vooral de socialisten die voor de
kiezers van links hun gezicht verloren had
den door herhaaldelijke deelname aan rege
ringscoalities met de christen-democraten,
terwijl het de sociaal-democraten van oud
president Saragat aan een duidelijk omlijnd
links program ontbrak. Socialistenleider De
Martino heeft nu verklaard een regering te
wensen „zonder uitsluiting van links". In de
nu afgelopen verkiezingsstrijd had De Mar
tino geheel op een coalitie met de communis
ten gewed. Zo staat het compromis en een
verder verlies van geloofwaardigheid voor de
socialisten voor de deur, terwy 1 hun rol bij de
vorming van een komende regering van
doorslaggevende betekenis is.
Tegelijkertijd kan men stellen, dat aan het
bruikbare bestaan van Saragats SPDI een
eind gekomen is. Onder de dreiging van de
verkiezingen had een groep jongere politici
links van het midden gepoogd een nieuwe
beweging op te richten waarin een aantal
kleinere partijen werden samengevoegd om
als alternatief te dienen voor de communisti
sche uitdaging. Op typisch Italiaanse manier
liep dit initiatief dood op de stijfhoofdigheid
van oudere politici als Saragat, die bang wa
ren voor links en hun eigen positie.
Een verklaring voor het succes van de
christen-democraten kan zijn geweest de
angst voor de Verenigde Staten en de, over
igens afnemende, macht van de kerk. De
(Amerikaanse minister van buitenlandse za
ken. Henry Kissinger, had de indruk gewekt
datdedollarstroom naar Italië zou ophouden
in geval van een communistische overwin
ning. Italianen hebben zoveel familie in de
VS, dat een aantal van hen er bang voor moet
zijn geweest dat de vele banden met dit land
na een communistische stembusoverwin
ning wel eens verbroken zouden kunnen
worden.
De teruggang van de vele kleinere partijen,
met name de opzienbarende teruggang van
de neo-fascisten, zal de polarisatie in het Ita
liaanse politieke leven in de hand werken en
de mogeUjkheid tot compromissen doen af
nemen. Commentatoren hebben vóór de uit
slag van de verkiezingen al gesteld dat een rol
van de communisten als de enige grote oppo
sitiepartij een wellicht grotere heilzame in
vloed zal hebben op de ontwikkeling ln het
land dan wanneer zij deel van de regering
zouden hebben uitgemaakt.
In ieder geval staat vast, dat een nieuwe
regering, waarin de christen-democraten de
meerderheid bezitten, niets zal kunnen uit
richten zonder de althans stilzwijgende steun
van de communisten. Het is echter de vraag
of de groei van de PCI zich bij volgende ver
kiezingen zal continueren wanneer de
christen-democraten inderdaad kans zouden
zien zich uithun lethargie en zelfvoldaanheid
te bevrijden, en onder de druk van de com
munistische oppositie in staat zyn zich ge
loofwaardiger te maken. Dat ze dit wel zullen
moeten doen, is des te duidelijker wanneer de
oppositie zich omlijnder weet te manifeste
ren. Een vereiste voor de christen
democraten is ook dat zij zich definitief ont
doen van een aantal oude circuspaarden,
wier optreden alleen nog met een schouder
ophalen by de kiezers wordt afgedaan.
Het solo-optreden van de oudgediende
Amintore Fanfani op de beeldbuizen maan
dagavond gaf weinig hoop op een christen
democratisch besef voor de overlevingskan
sen die zy maandag nog een keer gekregen
hebben.
Terwijl de zomerwarmte met de dag toe
neemt en de vakanties met de daarmee sa
menhangende vlucht uit de grote steden be
ginnen, zal de kabinetsformatie op zich laten
wachten onder een steeds verder teruglo
pende belangstelling van het publiek. ItalTis
dan ook voorlopig weer even ver als toen de
verkiezingscampagne begon.
