SOWETO
Kruitvat van
de apartheid
j zee
Spaanse oppositie gelooft niet
in beloften van kabinet-Arias
school
LANDBOUW EN
REKREATIE
PZC/o
Een groteske
situatie
ft inlingua
Wordt internationale hostess
internationaal
instituut voor talen
ZATERDAG 19 JUNI 1976
o.
'p Pinksteren reden wij, om een gedenkwaardig feest in onze familie
kring te vieren, vanuit Zeeland naar de Randstad. We schoten flink op
want bijna niemand gaat richting Rotterdam op zo'n dag. Het verkeer dat
ons tegemoet kwam, ging niet zo vlot; of beter gezegd het kwam bijna niet
vooruit Vanaf Zierikzee één lange verkeersworst die zich met de snelheid
van een zeer trage slang voortbewoog. Eenmaal de Grevelingen voorbij
dikte de slang zich in tot een stilstaande file, een goede vijftien kilometer
lang. Als je je tot die laatste 15 km lange file beperkt, betekent dat een
autopark van zo'n 2.500 a 3.000 vehikels. Menselijke inhoud op zo'n uit
gaansdag zo rond de 10.000. En dat is natuurlijk maar een kleine fraktie
m wal Zeeland overspoelt in zo'n weekend.
iLJeeland is een recreatie-gebied eerste klas geworden. Leerden we zo'n
tien jaar geleden bij aardrijkskunde al dat de pijlers van de Zeeuwse be
drijvigheid bestonden uit: landbouw, industrie en recreatie, als je de hui
dige en vooral de toekomstige cijfers van het, recreatieve gebeuren bekijkt,
dan zie je de grote opmars van de recreatie pas goed voor ogen. Recreëren
lijkt een zeer onschuldige bezigheid - een paar kinderen spelend in een
duinpan en wat met fototoestellen beladen en zonverbrande buitenlanders
op een Middelburgse marktdag. Mensen die de overvolle steden even ont-
vlucht zijn en genieten van het wijde land en de zomer in Zeeland. Recrea
tie is zo prettig - voor degene die recreëert en voor degenen die zijn gasthe
ren en gastvrouwen zijn. Het brengt daarenboven ook nog een aardige cent
in het laatje. En toch, zo onschuldig is de recreatie in Zeeland niet meer De
simpele bedrijvigheid die de verzorging van de toerist eens betekende is
gegroeid tot een volwaardige recreatie-industrie
Ree
uecreatie en alles wat daarbij behoort is zo stilletjes aan zijn stempel
gaan zetten op een groot deel van onze landschappen, steden en dorpen.
Bij een 'gewone' industrie gaat dat opvallend, er worden gebouwen gezet,
er verschijnen schoorstenen en vlammen en een reeks van actiegroepen en
protestbetogingen. Het zich vestigen van zo'n industrie is manifest of je
wilt of niet, je wordt er met je neus opgedrukt. De ontwikkelingen van de
recreatie-industrie gaan rustiger en bijna ongemerkt - een terreintje hier.
een huigje daar, een plannetje zus en een haventje zo. Maar het resultaat
van dat alles is wellicht van meer betekenis en van groter omvang dan de
hele Sloe-industrie bij elkaar Vlieg maar eens laag over de kuststrook van
WestrZeeuwsch-Vlaanderen: campings,
bungalowterreinen, recreatie-oorden, ze
barsten de grond uit als paddestoelen in
oktober. Neem de kust van Walcheren eens
in ogenschouw - hetzelfde beeld, wellicht
nog wat intensiever. Rijd Schouwen-Duive-
land eens helemaal rond en je ziet complete recreatie-dorpen uit de grond
gestampt worden. Enfin, waar je ook komt in Zeeland, in Tholen, aan het
Veerse Meer of in Zeeuwsch-Vlaanderen, overal is de lappendeken die het
Zeeuwse landschap vormt bespikkeld met nieuwe figuren: campings,
tweede huisjes, jachthavens en wat al niet aan recreatieve genoegens en
onderkomens.
W.. als Zeeuwse landbouw te zeggen over die grote toeristen-industrie
die geleidelijk aan en stukje bij beetje over ons heen is gekomen Een re
den om grootscheeps de alarmklok te gaan luiden Nee, dat niet. Wel een
reden echter om zeer waakzaam te zijn over alle ontwikkelingen die nog
bezig zijn. Recreatie heeft naast een aantal gunstige zijden toch ook nog al
wat negatieve kantjes, voor de landbouw, maar niet voor de landbouw al
leen. Recreatie betekent een regelmatige terugkerende invasie op de
Zeeuwsewegen.Recreatiebetekenteenrunopvrijkomendehuizenenhuisjesin
de landelijke gebieden. Recreatie betekent vaak inbraak op het landschap
Om met het laatste te beginnen. Denk eens aan de vele foei-lelijke stacaravan-
terreinen die zonder enige stoffering in het landschap gedrapeerd staan.
Denk vooral eens aan de gigantische recreatie-dorpen die bijvoorbeeld in
Schouwen (Den Osse) verrijzen De recreatie is vaak in handen van de grote
projekt-ontwikkelaars gekomen die met een staf van deskundig geweld'
over een dorpse gemeenteraad proberen te walsen (bijvoorbeeld Bruinissei.
Dit soort nieuwe recreatie-dorpen past onzes inziens niet in het bestaande
landschap: ze doen in feite geweld aan de hele infra-structuur van een ei
land.
Re«
vecreatie heeft ook vaak tot gevolg dat door een tijdelijke verkeers-
piek de (landbouw)wegen ontoereikend worden. Nieuwe plannen voor
nieuwe wegen worden dan al (te) ras gemaakt Wegen die onnodig zijn
voor 4/5 deel van het jaar, wegen die grote schade toebrengen aan land
bouw en landschap. Twee voorbeelden van wegenplanning: de rondweg
over Walcheren en het wegenplan in West-Schouwen. Beide plannen zijn
overigens door een effectieve samenwerking tussen landbouworganisa
ties en het coördinatie-orgaan voor natuur- en landschapsbescherming in
de ijskast geraakt De samenwerking tussen natuurbescherming en land
bouw is op vele - niet alle - punten hechter dan velen veronderstellen.
Het tweede-huis-verschijnsel als nevenvorm van recreatieve bedrijvig
heid tenslotte is al eens eerder in deze rubriek gesignaleerd. In zeer be
perkte mate achten wij het acceptabel. Bij het uit de hand laten lopen
ontstaan spook-dorpen, die niet passen in functionerende dorpsgemeen-.
schappen.
-Alles bijeen genomen vinden we dat de landbouw in Zeeland er goed aan
doet de recreatie-industrie in de gaten te houden. Geen enkele reden tot
paniek. Wel alle reden de aan de gang zijnde ontwikkelingen in de recreatie
zorgvuldig gade te slaan en zo nodig te helpen reguleren. Landbouw, indus
trie en recreatie zijn ons inziens gelijkwaardige vormen van bedrijvigheid
Als één van die drie dreigt te gaan prevaleren is er voor de anderen reden te
meer om de balans niet te doen doorslaan.
Mr. Gerard W. Smallegangc.
(ADVERTENTIE)
opinie en achtergrond
(Van onze correspondent Reinier van de Loo)
öoweto bij Johannesburg, waar woensdag de lont in het Bantoe-kruitvat is gestoken (26 doden,
228 gewonden, enorme schade en de dreiging van uitbreiding van het geweld) is wel eens het
goedkoopste en grootste arbeidsreservoir van de Zuidafrikaanse republiek genoemd. En het
grootste gastarbeidersgetto van het hele zwarte continent.
In deze aaneengeregen verzameling 'lokasies' of townships ten zuidwesten van de diamant- en
goudmetropool Johannesburg (de naam Soweto is een afkorting van Southwestern Townships)
zyn ongeveer één miljoen Bantoes gehuisvest. Keurig op afstand van de weelderige blanke woon
gebieden.
„OMDAT DIE SWARTMANNE VERSCHILLENDE
STAMME ELKAAR NIE VERDRAAG NIE"
Want in het Zuidafrikaanse apar
theidssysteem is ieders plaats in de
maatschappij nauwkeurig: bepaald:
de Bantoe mag werken in de blanke
stad maar wonen is er niet bij. Hon
derden propvolle treinen pendelen
dagelijks heen en weer tussen de
Newyork-achtige wolkenkrabbers en
de riante villawijken van 'Joburg' en
de onafzienbare vlakte van Soweto,
•waar in volmaakte eentonigheid de
tienduizenden één-laagshuisjes voor
de Bantoes zijn gegroepeerd.
Gescheiden
Gegroepeerd volgens de typische tra
ditie van de gescheiden ontwikke
ling, die in Zuid-Afrika ook geldt voor
de verschillende Afrikaanse stam
men onderling. De Sotho woont bij de
Sotho, de Zoeloe bij de Zoeloe.
Volgens de blanke overheid moet die
scheiding strikt gehandhaafd worden
'omdat die swartmanne van verschil-
lendé stammen elkaar niet verdragen',
maar volgens veel critici van het sys
teem vooral ook om een kunstmatige
verdeeldheid onder de Bantoes in
stand te houden.
Verdeeld worden de stammen in So
weto ook letterlijk, door kaarsrechte,
brede zandwegen tussen de afzonder
lijke delen (ideale racebanen voor snel
politie- en legeringrijpen bij opstan
den!). door aparte kerken (70 verschil
lende geloofsgenootschappen en 900
sektes) voor de verschillende bevol
kingsgroepen, en door een secuur ge
spreid systeem van scholen.
Afrikaans
En daar ging het mis woensdag. De
Bantoe-jeugd wil geen Afrikaans
(semi-Nederlands) op school. Deze
jeugd is door jarenlange achterstel
ling toch al stukken bij de blanke jon
geren achterop en heeft gewoon al
moeite genoeg met het volgen van de
lessen op de middelbare scholen. Dat
onderricht gaat doorgaans in het En
gels en in de eigen stamtaal. Nu daar
op last van de Afrikaans-talige
blanke overheid de verplichting is
bijgekomen om sommige vakken (met
name geschiedenis!) in de Boerentaal
te geven (de meeste Bantoe-leraren
spreken het niet eens) pikt de jeugd
bet niet langer.
Chauvinisme
Zij noemt deze taalwet niet ten on
rechte een stuk chauvinisme van de
- Afrikaans-talige overheid, die haar
taal en traditie steeds meer terrein ziet
verliezen tegen het Engels.
Bovendien zeggen de scholieren te
recht dat de moeilijkheidsgraad van
de lesstof hierdoor onnodig nog verder
wordt verhoogd. Ze zien in de maatre
gel zonder meer een nieuw bewijs van
indirecte achterstelling.
Maar het protest tegen de schoolsitua
tie is in feite slechts een aanleiding
voor het spuien van veel meer grieven.
vergelijking
De huisjes van Soweto zijn niet
slecht. Maar het argument van de
blanke overheid dat de Bantoe in So
weto beter is gehuisvest dan pakweg
de gemiddelde Italiaan in het arme
zuiden of de gemiddelde Portugees op
het platteland, mag misschien wel op
waarheid berusten, maar gaat als
vergelijking volstrekt mank omdat
het belachelijk is een vergelijking te
trekken tussen het schatrijke Zuid-
Afrika en het straatarme Portugal. De
enige vergelijking die er in Zuid-
Afrika kan worden gemaakt is die
tussen de armetierige leefomstandig
heden van de eigen Bantoe en de bijna
protserige rijkdom van de eigen
blanke.
Als een 'witman' er een privé-
zw'embad op na kan houden omdat
zijn inkomen via goedkope zwarte ar
beidskrachten zelfs voor Westeuro-
pese begrippen tot verbijsterende
hoogte kan stijgen, terwijl er voor de
miljoen Bantoes in Soweto (in 1970)
welgeteld vier 'swembaddens' zijn ge
bouwd. zit er iets fundamenteel scheef.
En tegenover de kolossale bankenga-
lerij in Johannesburg staat er precies
één bankgebouw in Soweto. Een cyni
cus zou kunnen opmerken dat de Ban
toe toch geen geld heeft om ermee naar
een bank te lODen.
Gastarbeiders
De nootdgner van de Bantoe is echter
het pure bestaan van zoiets als Sowe
to. Er heerst daar een natuurlijke wis
selwerking tussen sociale achterlijk
heid en misdaad, versterkt door een
reusachtig alcoholverbruik. In één
jaar (juni 1974 tot juli 1975) werden er
701 moorden geteld, 1296 gevallen van
verkrachting en ruim 8000 van straat
roof. Op basis van de gescheiden ont
wikkeling woont de stadsbantoe hier
als gastarbeider in eigen land. Zijn ci
viele rechten kan hij alleen in zijn
'thuisland' halen, maar daar zijn mil-
joenep Bantoes al generaties lang van
vervrfeemd. De in ontwikkeling sterk
achtergebleven thuislanders in de
Bantoestans mogen dan, lijdzaam
zwijgend, genoegen nemen met hun
straks te verwachten schijnonafhan-
kelijkheid binnen 'eigen' gebied, de
stadsbantoes daarentegen - Soweto is
er het brandende bewijs van - nemen
hun discriminatie, rechteloosheid en
tweede-rangsbehandeling niet langer.
Hoeveel nog?
Vraag blijft hoeveel Sharpvills en
•Soweto's de Zuidafrikaanse regering
nog wenst te riskeren voor ze tot een
radicale koerswijziging overgaat en
de heilloze gescheiden ontwikkeling
opgeeft in ruil voor een totaal gelijk
heidsbeginsel.
Niemand zal van haar verlangen dat
ze dat van vandaag op morgen doet,
daarvoor zijn de ontwikkelingsver
schillen en is de kloof tussen de di
verse samenlevingspatronen nu nog
veel te groot. Maar de geradicali
seerde jeugd van Soweto heeft lang
zamerhand een bewijs van goede wil
nodig, wil ze niet in een orgie van
blinde haat niet alleen haar onder
drukkers, maar ook zichzelf ten
gronde richten.
D,
tiveede kamer gaat volgende
week vrijdag op reces en zoals elk
jaar ivordt alles in het werk gesteld
om de volksvertegenwoordigers zo
danig af te matten dat de term 'wel
verdiende rust' werkelijk reliëf
krijgt Tijdens de drie vergaderda-
gen, die de honderd vijftig parlemen
tariërs resten, moet nog gedebat
teerd worden over de plannen van de
regering om in de komende jaren
stevtg te bezuinigen en er moet een
discussie gehouden worden over de
Voorjaarsnota, waarin de regering
uitlegt hoe het tot nu toe met de be
groting is gegaan. Het zit erin dat tal
rijke kamerleden volgende iveek
vrijdag met diepe wallen onder de
ogen naar hun vakantiebestemming
afreizen.
Tussen de overspannen bedrijven
door moet volgende week woensdag
ook nog even vergaderd worden over
de regeringsbeslissing over de Oos-
terschelde Na veel heen en weer ge
praat werd donderdag besloten dat
de kamerleden over de Oosterschel-
dezaak schriftelijke vragen kunnen
stellen en woensdag komt dan het
debat, dat naar de mening van ka
mervoorzitter Vondeling met te lang
mag duren.
De heer Vondeling heeft de laatste
dagen steeds als het over de Ooster-
schelde ging een jachtige houding
aangenomen. Dinsdag kwam hij met
het voorstel om voor het debat, zon
der dat er een schriftelijke voorbe
reiding zou zijn. in het totaal 103 mi
nuten spreektijd voor de volksverte
genwoordiging beschikbaar te stel
len. Nou lijkt 103 minuten heel wat,
maar dat valt tegen als je ze verdeelt
over dertien partijen. De drie groot
ste partijen - de PvdA, de VVD en de
KVP - zouden in de eerste ronde elk
in tien minuten moeten zeggen wat ze
ervan vinden en alle andere woord
voerders zouden vijf minuten krij
gen, de tijd die gemiddeld genomen
wordt om uit te leggen dat men zich
om des tijds wille zal moeten beper
ken. Nadat de minister van verkeer
en waterstaat dan antwoord zou
hebben gegeven, zou iedereen nog
eens een derde van zijn spreektijd in
de eerste termijn krijgen.
De voorzitter van de vaste kamer
commissie voor verkeer en water
staat, de heer Schakel van de ARP,
hoorde de heer Vondeling aan en be
steeg het spreekgestoelte om mee te
delen dat bij aanvaarding van de
voorstellen van de kamervoorzitter
een groteske situatie zou ontstaan.
De heer Vondeling schokte even te
rug in zijnstoel en riep vervolgens op
bezeerde toon. dat het woord grotesk
hier niet op zijn plaats was. Hetgeen
op niemand zichtbaar indruk maak
te.
De
te term grotesk mag dan mis
schien niet opzijnplaats zijn, maurje
zou wellicht toch wel heel voorzichtig
van een volstrekt dwaze toestand
mogen spreken als het parlement zo
even tussen de soep en de aardappe
len had mogen vertellen hoe het over
de plannen van de regering denkt.
Vanaf het begin is het met de Ooster-
schelde dan wel haastwerk geweest,
maar alle instanties die de beslissing
mochten helpen voorbereiden, heb
ben toch wel éventjes de tijd gehad.
De commissie-Oosterschelde, die op
15 augustus 1973 werd ingesteld om
te bekijken of er andere mogelijkhe
den waren dan totale afsluiting van
de zee-arm. kreeg tot 1 maart 1974 de
tijd om een rapport op te stellen De
regering nam daarna viereneen-
halve maand alvorens vast te stellen
dat de denkbeelden van de
commissie-Oosterschelde zo gek nog
niet waren en in november 1974. weer
binnenhoffelijk
vier maanden later, tiet de tweede
karper weten het ermee eens te zijn.
De rijksivaterstaat kreeg anderhal]
jaar de tijd om de plannen voor een
open dam in elkaar te steken. In mei
van dit jaar moest de regering met
een beslissing komen, zo werd afge
sprokenNou zou iedereen In Den
Haag volkomen in de war geraakt
zijn als de regering dwars tegen alle
tradities in op de afgesproken tijd
een beslissing zou nemen. Het werd
dan ook een paar weken later. En
dus kwam de kamer in de knoop.
Goed, het wordt nu volgende week
eerst schriftelijk vragen stellen, de
antwoorden afwachten en dan een
debat houden op woensdag. Met voor
de drie grootste fracties een kwartier
spreektijd en voor alle andere tien
minuten. Dat is dan iets meer tijd van
de heer Vondeling aanvankelijk
wilde toestaan, maar misschien is
het juist krap genoeg om het toch nog
grotesk te laten worden. Wij zien
reikhalzend naar de woensdag uit.
A. J. SNEL
VONDELING
(ADVERTENTIE)
S GIRO 2914600
tnv
STICHTING
COMITÉ
HULPVERLENING
ZUID-OOST-AZIË
Postbus 1527. Groningen
Steun sen vluchtelingen uit Vietnam, Laos en Cambodja.
zorgt voor uw opleiding als onthaalhostess,
toeristische hostess, hostess-tolk, luchtvaórthostess.
Voorbereiding tot de examens van de universiteit te Cambridge
(Lower Proficiency) en van het Frans Verbond (Alliance Frangaise).
Neem contact op met ons: Limburqstraat 62,9000
Gent, telefoon 091/25.11.04
(Van onze correspondent Robbert
Bosschart)
jqlrllet huidige regeringsbeleid gaat
gebukt onder zoveel interne tegen
strijdigheden, dat het geen enkele zin
heeft met dit kabinet te onderhande
len; al zouden we later misschien met
enkele van de hervormingsgezinde
ministers kunnen praten". Deze
woorden van de algemeen secretaris
van de socialistische partij PSOE, Fe
lipe Gonzalez, kopstuk van de een
heidsorganisatie van de Spaanse op
positie, onderstreepten vandaag dat
deze het vertrouwen in de democrati
sche beloften van het kabinet-Arias
verloren heeft.
Dit is in de eerste plaats te wijten aan
de vertoning van de afgelopen dagen
in het zogenaamde 'parlement', waar
de regering het de Franco-getrouwen
toestond de liberalisering een halt, toe
te roepen. En in de tweede plaats aan
het willekeurig optreden van het mi
nisterie van binnenlandse zaken (me
rendeels via de politie), dat de demo
cratische beloften van minister Fraga
Iribarne op losse schroeven zet.
Dit kan er op korte termijn toe leiden,
dat de grote oppositiepartijen, die
sinds Franco's dood een soort wapen
stilstand in acht hebben genomen, het
kabinet-Arias de oorlog verklaren. De
woorden van Felipe Gonzalez zijn dui
delijk genoeg: of de koning benoemt
spoedig een nieuw kabinet, waarin de
hervormingsgezinde ministers wel de
overhand hebben en hun plannen
kunnen uitvoeren, of de oppositie laat
iedere hoop op onderhandelingen va
ren en gaat tot de tegenaanval over.
De
'e eerste doelstelling daarbij zou
een campagne zijn tegen het referen
dum van het najaar. Maar ongetwijfeld
zouden reeds voordien plaatselijke ac
ties uitbreken. Een voorbeeld was de
betoging die zondagavond in het Bas-
kische stadje Vitoria werd onderdrukt
en waarin de arbeiders de vrijlating
eisten van de twee stakingsleiders Na
ves en Olabarria. Die bevinden zich al
sinds maart zonder enige vorm van
proces in de gevangenis van Madrid
wegens hun rol in de staking van het
begin van dit jaar, die in maart tens
lotte bloedig werd onderdrukt. De po
litie schoot toen vijf stakers dood in
Vitoria. Minister Fraga Iribarne be
loofde een onderzoek, dat. nu. na drie
maanden, nog niet eens is begonnen.
Maar wel worden de twee stakingslei
ders gevangen gehouden
Dit soort tegenstrijdigheden leidt tot
explosieve frustraties. Hetzelfde geldt
voor het verloop van het 'parlements-
debat' over de democratisenngsmaat-
regelen. Verleden week werd bij wet de
vorming van partijen goedgekeurd, en
dat houdt automatisch in, dat Fran
co's staatspartij, de Nationale Bewe
ging, opgedoekt wordt. Maar onmid
dellijk daarna werd het optreden van
partijen onmogelijk gemaakt via de
strafwet en eisten de Franco-
getrouwen in het 'parlement' dat ook
de opvolger van koning Juan Carlos
trouw moest zweren aan 'de Beginse
len van de Nationale Beweging'. Men
zou zich wanen bij de opvoering van
een toneelstuk van Kafka.
De
'e Franco-getrouwen eisen, vol
gens welingelichte kringen, finan
ciële steun voor de partij(en) die zij in
de plaats zullen stellen van de Natio
nale Beweging. Geen wonder, want
die geniet nu van een jaarbegroting
van 4,3 miljard peseta's plus eigen in
komsten, nota bene via de voetbalto
to, van 3,7 miljard peseta's. Afgezien
nog van het feit dat ze ook nog 11.000
kameraden een comfortabel baantje
geeft. Acht miljard peseta's (meer dan
300 miljoen gulden) is wel een protest
waard.
Maar dat was niet de enige reden
waarom de vrijheid voor partijen vast
liep in het debat over de strafwet. De
Franco-getrouwen vrezen (en niet ge
heel zonder redenen), dat koning Juan
Carlos uiteindelijk te hard van stapel
zal lopen. Een van hen riep uit, kort
nadat hij tégen de democratiserings-
maatregelen gestemd had: „We zullen
hier tot de laatste druppel bloed tegen
vechten We laten ons niet aan de dijk
zetten als een brok verleden waar men
zich over schaamt Note bene gaan er
al geruchten dat er voor het eind van
het jaar een nieuwe regering benoemd
zal worden met Felipe Gonzalez als
minister. Dat nemen we niet". (In op
positiekringen beschouwt men derge
lijke geruchten natuurlijk als zuivere
fantasie).
P remier Arias, die uit ambtshoofde
ook voorzitter van de Nationale Bewe
ging is, deed niets om zijn onderge
schikten in toom te houden. Naar ver
luidt speelde hij ook een meer dan ac
tieve rol in de ommekeer van het 'par-
lementsdebat' van verleden week
woensdagnacht, waarbij de vrijheid
van partijen plotseling via de strafwet
werd bevroren. In politieke kringen te
Madrid verzekert men, dat de over
eenkomst tussen de behoudzieken en
de hervormers in het kabinet verbro
ken is en deze week in onderlinge on
derhandelingen tussen de ministers
gelijmd moet worden.
Dat verklaart waarschijnlijk
waarom de commissie die belast is
met de herziening van de strafwet (na
afloop van het debat van verleden
week woensdag) pas voor volgende
week maandag weer bijeengeroepen
is; al blijft de Spaanse regering vol
houden dat het een 'spoedbehande-
ling' van het wetsvoorstel betreft.
ARIAS NAVARRO
