Wanhoop die om reactie schreeuwt MANFRED EWALD SMEEKT OM VERTREK UIT DDR Nederland kan iets doen 19 zaterdagkrant Ti- i-n—fr|- -inftiii Tim li -g-f^n-wi rrr n wi ii I'Tyr irr M'i >1 lk>ffl||»^iTrf^jfl|?lfrl(l«klf'*riatV'ffHffflfrTitg(|<iii i1f |l Als er- '-O3'5 ""langs n°K. bos- en heidebranden woeden in het grensgebied tussen de Westduitse Bondsrepubliek en de Duitse Democratische Repu bliek. ontploffen in het niemandsland tussen beide Duitslanden „spontaan" de landmijnen. Die waren voor mensen bedoeld. Mensen, die in helse wanhoop geen minder riskante uitweg meer zien op de vlucht uit een land dat ze allang niet meer als hun vaderland willen en kunnen beschouwen. De DDR is nog altijd niet voor elke ingezetene de socialistische heilsstaat die ze zo graag zegt te zijn. Wie dat heil niet meer ziel. is staatsvijand. Vroeger sprak de Berlijnse muur nog tot onze verbeel ding. Vooral wanneer daar doden vielen. De dramati sche foto's haalden wereldprijzen. Tegenwoordig heb ben ook wij de DDR erkend. En tussen „bevriende staten" worden al snel de allergrofste oneffenheden gladgestreken Vanwege de goede relaties. Maar ze zijn er nóg. De drama's In trieste menselijke drama's. Ondanks de goede relaties en twee keurige ambassadegebouwen, een in Den Haag, en een in Oost-Berlijn De DDR werd in 1973 lid van de Verenigde Naties. Ondertekende bij die triomfantelijke gelegenheid het Handvest De DDR tekende daarmee ook de Univer sele Verklaring van de Rechten van de Mens. Ar tikel 13, sub 2 van 10 dec. 1948. „Ieder mens heeft het recht elk land. inclusief zijn eigen land. te verlaten of erin terug te keren": Artikel 15, sub 2: „Niemand mag zijn staatsburgerschap willekeurig worden ontnomen, noch hef recht worden ontzegd zijn staatsburgerschap vrijwillig door een ander te vervangen). De DDR was een van de 35 staten die In Helsinki de akkoorden over Europese Veiligheid en Samenwer king plechtig onderschreven. iSlotakte. 1 augustus 1975). i deelnemende staten zullenj verzoeken van personen behandelen die met familieleden herenigd willen worden, en wel zo soepel als mogelijk. Zo n verzoek zal de rechten en plichten van de indiener of zijn familieleden niet nadelig beïn vloeden i. En de DDR reikte Willy Brandt de hand als sluitstuk van diens levenswerk: de totstandkoming van de zo genaamde „Ostvertraege". het pakket overeenkom sten datde betrekkingen tussen beide gespleten Duil- slanden voor de toekomst regelde en deze betrekkin gen van het ordinaire niveau, van wat men bijna poli tieke rassenhaat zou kunnen noemen, opvijzelde tot iets minder ziekelijks 'Vorige maand, tijdens het negende Congres van de communistische partij van de DDR. werd in nieuwe ...statuten" laconiek vastgesteld dat ..de Duitse kwes tie voor eens en voor altijd was opgelosteen verwij zing naar mogelijke hereniging bleef voor 'teerst com pleet achterwege). De DDR tekende kortom vrijwel alles wat er tc teke nen viel om voortaan te kunnen meezingen in het koor van de internationale gemeenschap van stalen. De dissonanten zijn er nog steeds niet minder om. „Hel sinki". het „Brandt-pakt". de VN-Charta. de Mensenrechten-verklaring, de ongeschreven wetten tussen bevriende mogendheden, dat alles lijkt een dode letter wanneer om de zoveel tijd weer eens zo'n typisch DDR-drama door het muur-beton of de grens- loopgraven naar het Westen doorsijpelt). Zoals het drama van tandarts Manfred Ewald. zijn vrouw Gisela en hun kinderen Ingo en Andi. Omdat Manfred Ewald een pleegzuster in Maarsbergen heeft, en omdat Manfred Ewald zelf geen enkele vrees meer koestert dat publikatie van zijn tragische levensver haal zijn zaak nog hopelozerzou kunnen maken dan ze al is. gaven zijn Nederlandse zus en haar nun de tra gedie - opgetekend lil tientallen brieve n en afschrif ten van officiële documenten - vrij voor publikatie in dit blad. Het is de tragedie van een Jonge, ambitieuze West- duitsc medicus die. idealistisch h goedgelovig, nog vóór de bouw van de Berlijn.se muur en de aanleg van de concentratiekamp-achtlgcgren.su fsclu-idlng tus> en de DDR en de Bondsrepubliek, in Oost-Duitsland een fraai ogende baan aannam op voorwaarde dal lilj ;-.:s hij dat ooit zou willen, terug kon naar het Westen En die dat nu niet meer kan Zeker niet naar Wr«1 Duitsland, maar waarschijnlijk ook niet naar Nedei land. Alle desbetreffende verzoeken zijn tot nu tor- gen die de DDR ondertekende, flagrant werden ge schonden. HIJ wordt nu bijna letterlijk doodgepe-m zijn woonplaats, Bad Berka bij Weimar. Alleen maar omdat hij te kennen heeft gegeven weg te willen. Wat neerkomt op zoiets als landverraad Zijn Maarsberg.se familie is wanhopig Er is Immers nauwelijks hoop. Ondanks hun smeekbeden bij Am nesty International. Ondanks hun pogingen om via buitenlandse zaken de Nederlandse ambassade in van de verstrekking van een DDR-ultreisvuurn- in te fred.Gisela. Ingo en Andlnu jarenlang steeds verder zien vervagen In een geraffineerd, ontmoedigend en onmenselijk tegenspel van DDR-burocratie. waarbij onwil duidelijker naar voren komt dan onvermogen Het is een verhaal dal schreeuwt om reactie. Van de Nederlandse overheid, die ook Koerden. Chilenen. Hongaren. Tsjechen en andere ontvluchten» van een regime onderdak verschafte. Huisvesting en werk voor dit gezin is er. Tandarts Fernand Mesu en zijn vrouw Hrlga ide pleegzuster van Manfred Ewald en als zodanig diens enige buitenlandse familieband) hebben hij voorbaat elke belemmering voor een overkomst al uit handen van de Nederlandse over heid genomen, voor het geval die bezwaren zou kun nen zien met betrekking tot vestigings- en werkver gunningen in deze lijd van beperkte toelating van buitenlandse arbeidskrachten. Zoals formeel «vol gens alle door de DDR onderschreven verdragen) ook elke belemmering voor vertrek van Ewald en de zij nen uit handen van de DDR-overheid is genomen. Die trekt zich er echter glashard niets van uan. (Door Reinier van de Loo) haterdag 12 augustus 1961. Tandarts Manfred Ewald, voormalig burger van de Bondsrepubliek maar sedert 1954 vrijwillig werkzaam in de DDR in een praktijk bij Weimar, staat met zijn gezin (vrouw Gisela en zoons Ingo en Andi) startklaar vooreen vakantietrip naar het Westen. Maar er is iets mis met een van de wielen van zijn auto. Reparatie op zaterdagmiddag was er niet meer bij. Dan maar wachten tot maandagmorgen. Manfred, Gesela en hun kinderen wachten nu, 15 jaar laternog. Want op die verschrikkelijke zondag na die zaterdag-met-bandenpech begon de DDR haar grens dicht te metselen. Van de ene dag op de andere. Zondag 13 augustus werd de dag van de Muur. De weg naar het Westen ging dicht en bleef dat tot vandaag. Wanhoop Behalve voor de categorie mensen die voor de „Arbeiter- vind Bauernstaat" nutteloos raen (grijsaards, die wel hun aow moeten achterlaten, of theologen, of mensen met an dere „gebrekenWie echter „onmisbaar" wordt verklaard voor het socialisme en de DDR-gemeenschap - zoals een tandarts; vóór de muur werd opgericht verdwenen de meeste medici uit de DDR naar het vrijere en lucratievere Westen - kan fluiten naar zijn rechten; zijn mensenrechten. Op die beruchte zondag in 1961 begint de lijdensweg van duizenden Oost- dmlsers. En die van het gezin-Ewald. rijn eerste fout maakte Manfred Ewald - overigens te goeder trouw - f n.et afgestudeerde tandheelkun de in 1954. Hij woonde toen in Le- verkusen in het Westen. Tijdens een ™oek aan de DDR, die toen nog geen Wonnen erfafscheiding met haar Dourlnnd had - en waaruit tiendui- «nden dan ook vrijelijk naar het "Wen vluchtten - boden DDR- ranctionarissen hem een goede baan au:tandarts in een ziekenhuis, in een ^sanatorium en in een kinder-tb- oospilaal. Huis, salaris en het staats manen «lat bij zijn functie hoorde, ||J2® Hinder voor Ewald dan een ras beroepsethiek: de meeste patiën- ®«ii genoemde instellingen hadden oor hel grote tekort aan geschoolde artsen in de DDR al maanden :«"cnukcle gebitsverzorging meer Idrad. Hij nam de baan aan. jfrald maakte toen zijn tweede fout: hj kreeg de „verzekering" dat hij op gewenst moment natuurlijk weer «urnet Westen terug kon, maar liet «schriftelijk vastleggen. En een 'delout: hij leverde zijn Westduitse spoort m. Nog steeds gedreven door 'lsme e" blind vertrouwen. Het Wbem later opbreken, ten de DDR in 1961 werd afgegren- Jd.zag de in zijn woonplaats zeer ge- ;ie tandarts, die intussen met een ^P'eegster uit een der ziekenhuizen 'f. werkte was getrouwd, nog ^«sgeen wolken aan de horizon: hij m 'Hmers ten allen tijde terug? zijn vrouw na te vragen of er misschien sprake was van een spoedige schei ding... In dat geval zouden ze hem ze- kernietlaten vertrekken, wantzelfs de DDR-autoriteiten begrijpen wel dat een zo beledigd mens, die ook nog gaat scheiden, nooit meer terugkomt uit Wirtschafswunderland als hij in de DDR niets meer te verliezen heeft. De grove belediging van mevrouw Ewald was nog maar een kleinigheidje, vergeleken met wat het gezin later nog te wachten stond. Ewald wilde nu voorgoed weg. Terug naar WesUDuitsland. Op 4 december 1967 begon echter een ongelooflijke lijdensweg. Zijn verzoek werd afgewe zen. Motief: de DDR wordt internatio naal niet erkend, en de DDR is niet gebonden aan internationaal gel dende wetten «wat toen nog waar was). Wachten jjf schok, de herkenning van het cer- «raad, kwam in 1967. Ewalds K,„u °v®rlecd i" Leverkusén (bij wrrto u DDR-autoriteiten wei- "öen hem echter zonder opgave van bw-Mf" !le laten vertrekken om de bE®»" b'i lc wonen. Kennelijk het hi.i»e C»en tandarts voorgoed naar buitenland te zien verdwijnen. dubbele s'ag kwam maar ai„Sden'ater-Toen overleed ook geslotenv«n 2 °Pnieuw bleef de grens desüitonl0 de lntussen al totaal ge- Sin w™ ltandarts- Toen hij DöR-aumrit ,ldiende- geneerden de autonteiten zich niet zelfs bij Er volgden lange jaren van wachten. Zijn „ongehoorde" verzoek bestem pelde hem bijna automatisch tot staatsvijand. Pas na dc opname van de DDR in de Verenigde Naties (sep tember 1973) kon hij zijn pogingen hervatten. Vanaf 8 september 1974 - Ewalds eerste officieel ingediende verzoek - tot op de dag van vandaag zijn er vijftien officiële verzoeken tot het DDR-minister van binnenlandse zaken en tot de „Kreisrat" van het dis trict Weimar gericht. Alle zonder re sultaat. Op het 14e verzoek (18 februari 1976) aan de minister van binnenlandse za ken volgt een brief met deze laconieke passage:Wij verzoeken u van ver der geschrijf in deze zaak af te zien, omdat er voor een hernieuwde behan deling geen enkele reden bestaat". Manfred Ewald had redenen genoeg. Zijn nauwkeurige napluizing van alle internationale overeenkomsten waar aan de DDR is gebonden, en die hem in veelvoud in het gelijk stellen, worden afgedaan met opmerkingen als „De wetten van de DDR worden voor ieder geval apart getoetst" wat volkstrekte willekeur betekent), en „Uw arbeids kracht is de socialistische gemeen schap van nut". Ook een koerswending - niet langer verzoeken om naar de Bondsrepubliek terug te mogen keren, maar emigratie naar Nederland aanvragen - haalt, niets uit. De DDR erkent het recht op zogenaamde Familienzusammen- fuehrung, dat wil zeggen het recht op hereniging van geografisch geschei den families. Welnu. Manfred Ewald heeft, in de DDR totaal geen familie (ook al een grond tot vrije uitreis), en sedert de dood van zijn ouders in West-Duitsland ook niet meer. Zijn enige levende familielid is Helga Mesu in Maarsbergen. Zij is door de DDR- autoriteiten ook als zodanig erkend. Maar opnieuw weigert de DDR haar eigen wetten na te leven. uitresivisum. De soort antwoorden die hij op zijn litanie van vertrek- verzoeken krijgt» is typerend voor de manier waarop de DDR „lastige" burgers-behandelt: nooit nee zeggen, maar tot Sint Juttemis laten wachten. Lastig? Luister naar enkele van de passages uit de vele brieven die Man fred en Gisela hun Maarsbergse fami lie stuurden (ze zijn allang zo wanho pig dat de briefcensuur en zelfs publi katie in deze krant hen geen enkele angst voor represailles meer inboeze men). Om de DDR-autoriteiten echter geen concrete „bewijzen van landverraad" in handen te geven, heb ik geen letter lijke citaten uit Manfreds en Gisela's brieven gebruikt, maar ze „herschre ven". Het Nederlandse ministerie van buitenlandse zakan adviseerde dit. omdat de DDR-ambassade „zeer kien" is op dit soort publikaties, die ze niet alleen onmiddellijk tot anti- propaganda brandmerkt, maar tevens zou kunnen gebruiken als gedrukte bewijsstukken tegen Ewald. Op hoog verraad staat daar langdurige gevan genisstraf, Wat Ewald en de zijnen let terlijk nog veel verder van huis zou brengen. Buitenlandse zaken: „Zulke wanho pige mensen moet je. ook al zien ze geen bezwaar meer tegen publikatie. soms tegen zichzelf beschermen" Hier enige wanhoopskreten: - In Bad Berka laten ze Ewald en de zijnen links liggen. Ze zijn ..besmet", staatsvijanden. De mensen zijn bang om met hen in contact te komen. - Wanneer ze Ewald Kreiszahnarzt maken ipromotie tot controlerend districts-tandartswordt hij automa tisch „Geheimnistraeger" ikenner van staatsgeheimen), en die komen het land nooit uit. l Dit speelde al jaren ge ledenToen zijn ouders in het Westen stierven, boden de DDR-autoriteiten hem de kans om hun graven te bezoe ken. echter op de chantagevoor- waarde dat hij dan ..gepromoveerd" zou worden. Wat moest hij andersDe laatste kans grijpen om zijn ouders tc ..bezoeken", al waren ze al dood. Hij nam het aanbod aan. - Dc wet verbiedt je formeel niet zoveel. Maar voor alles watje wilt een auto. een school voor je kinderen, noem maar opheb je een vergunning nodig. En die krijg je nooit - Op 10 décembèr 1974 wordt Maiïfréd meepedeeld dat zijn zeer. begaafde zoon' 'Andi I Andreas) ondanks' tóp examencijfers geen al toegezegde stu die voor tandarts mag beginnen, want ..de DDR is bezig haar medische stand nieuw op te bouwen uit de gelederen van arbeiders- en boerenkinderen". Voorkinderen van de inlelligenlia zijn slechts beschikbaar de studies in landbouwtechniek, veeteelt, glasver werking. marxisme-lenmisme, eco nomie en wiskunde: tijdens het ne gende congres van de CP van de DDR wordt het accent gelegd op de commu nistische - niet langer socialistische - vorming van de jeugd, met inbegrip van para-militaire oefening. Ewald schrijft in een van zijn brieven over zijn zoon. die met wapens op manoeuvre-na-schooltijd moet. Na veel moeite kon Andi in Jena uiteinde lijk een studie theologie beginnen. Als theoloog is hij waardeloos voor de Ooslduitse staat, en kan hij later mis schien ooit nog eens vertrekken. Een tandarts laten ze niet gaan. - Ze hebben Ewald zonder opgaaf van redenen zijn functie van districtstan darts weer ontnomen. Dat en een langdurige ziekte hebben zijn maand salaris teruggebracht tot 128,90 Oost marken. Daarvoor kan hij vrijwel niets kopen i vooropgesteld dat er in de winkel iets te koop is. Wekenlange rantsoeneringen van de gewoonste ar tikelen zijn gewoon). - Die ziekte: in 1975 werd Manfred zwaar ziek. Geen ziekenhuisbed be schikbaar. Een gerichte diagnose werd niet gesteld. Hij werd met zeven verschillende antibiotica volgepropt, totdat hij vrijwel op sterven lag. Drie weken lang in een ijskoude praktij kruimte gelegen istookgelegenheid ontnomen, een van de tientallen peste rijen van de lokale autoriteiten in Bad Berka i. Er volgde permanente tremor, bijna-blindheid. bloed vergiftiging wekenlange hoge koorts. Halfdood werd hij uiteindelijk naar een zieken huis gebracht, waar onmiddellijk twee operaties moesten volgen teen aan de prostaat) Vier dagen na zijn terug keer in Bad Berka kwam de Veilig heidspolitie over de vloer en schrok zich kennelijk lam. want een meege brachte zoveelsteafwijzing van een uitreisverzoek durfden ze hem niet eens te overhandigen, zo slecht was hij eraan toe. Nu zijn gezondheid iets is verbeterd, is het maandsalaris weer opgevoerd naar het kapitale bedrag van 320 mark. waarvan de studerende zoon echter alleen al 200 mark nodig heeft. - Antwoorden op nieuwe uitreisver- zoeken laten nu al laatste brief van mei 1976) drie maanden op zich wach ten. Vrienden van de Ewalds wordt dringend aangeraden elk contact met hen te vermijden. Ze raken eraan ge wend. - Een kleine kans voor Ewald is. zijn hele praktijk opgeven en een in de DDR nutteloos beroep kiezen koster in een kerk bijvoorbeeld), maar dan heeft hij helemaal geen inkomen meer. Dit is je reinste moderne slavernij. - De theologiestudie van de oudste zoon is voor de autoriteiten reden om de jongste van school weg te pesten. Maar hij blijft. En Manfred blijft, en Gisela en Andreas en Ingo. Tegen hun wil. Ondanks hun recht. „Het contact met jullie is het enige dat ons nog hoop geeft en overeind houdt", schrijft Gi sela naar Maarsbergen. -1 juni 1976 Helga Mesu in Maarsber gen: ..We komen nu in de fase van to tale isolering: telefonisch hoorde ik van Manfred dat hij de laatste zes we ken geen brieven meer kreeg: ik stuurde er drie. En ons telefoonge sprek werd na twee zinnen plotseling zwaar gestoord, wat nog nooit eerder was voorgekomen. Dat de brieven uil de DDR nog wél doorkomen, is een ge volg van het feit dat die niet in Ewalds woonplaats worden gepost. Ik ben De Berlijnse Muur. symbool van wanhoop Onwil Pogingen van Ewald via dc Neder landse ambassade in de DDR om naar ons land te mogen vertrekken, stuiten op dezelfde nadrukkelijke onwil. De ambassade heeft geen bezwaar (huis vesting en werk zijn in Maarsbergen geregeld), maar de DDR weigert een Manfred Ewald. vrouw cn kinderen. bang dat de „gevangenschap" van dit gezin nu definitief, het isolement totaal gaat worden". Kan Nederland daar nog iets tegen doen? „Deze publiciteit is uitstekend. De DDR gaat door voor het hardste anti-land voor wat betreft de nale ving van de mensenrechten-passages uil de Helsinki-overeenkomst. Dit geval-Ewald is opnieuw een bewijs van de flagrante manier waarop de DDR internationale overeenkomsten, en met name die van Helsinki, schendt", zo verklaart hel ministerie van buitenlandse zaken in Den Haag. Staatssecretaris Kooymans wees nog onlangs, in een ongekend scherpe rede tijdens de jaarvergadering van de Ne derlandse Dagbladpers te Amster dam. op deze houding van het Oost blok in het algemeen en die van de DDR in het bijzonder jegens de nale ving van „Helsinki". Ook minister Van der Stoel heeft zijn teleurstelling hier over al publiekelijk geuit. "Maar ambassadeur Reinink kan in OostrBeriijn weinig druk uitoefenen", zegt buitenlandse zaken. „Ewald is geen Nederlander, en bovendien was hij jarenlang „Geheimnistraeger". Op het ministerie geeft men openlijk toe dat de DDR-autoriteiten de hand lichten met internationale verdragen: naar het hen uitkomt passen ze ver dragsclausules domweg toe naar de marxistiseh-leninïstische interpreta tie ervan. Dat wil zeggen dat ze in elk voorkomend geval een wetsartikel naar eigen goeddunken kunnen krompraten, zonder dat ze volken rechtelijk „te grijpen" zijn. En het feit dat mevrouw Mesu een in Nederland wonend familielid is, maakt Ewalds kans op emigratie niet groter. „Het gaat om de nationaliteit van de betrekkende zelf. In dit geval, waar Ewald dus geen Nederlander is, hebben we geen poot om op te staan", aldus buitenlandse zaken. „Als een actie van dit blad via kamer leden (dit artikel is inmiddels naar een aantal buitenland-specialisten van de Tweede Kamer gezonden met het verzoek via kamervragen tot ver dere publiciteit te komen i tot officiële verklaringen van de ministeries van buitenlandse zaken en van justitie zou leiden, is dat wellicht al een winstpunt voor Ewald", aldus BZ, „en bovendien kan het nooit kwaad via dit soort publiciteit de praktijken van de DDR weer eens aan de kaak te stellen". as in het uiterste geval zal Nederland in de Verenigde Naties (via het thema Rechten van de Mens) kunnen protes teren. „Maar daarvan hebben we zelfs in het geval-Aronson met betrekking tot Irak afgezien, om het leven van de betrokkene zoveel mogelijk te be schermen", zo zegt buitenlandse za ken. De DDR is net als Irak uiterst gevoelig voor dit soort publiciteit en beschouwt elke kritiek op haar beleid onmiddellijk als anti-DDR- propaganda.

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1976 | | pagina 19