AM ATEURMU ZIEK
VERDIENT NET ZO
AANDACHT ALS
HET KINDERBOEK'
1'Nachtboek
Bekroonde Daan Manneke:
TWEEDE BUNDEL VAN WILLIAM KOTZWINKLE
ZATERDAG 15 MEI 1976
zaterdagkrant
19
Daan Manneke (36) krijgt de Fonteijn Tuynhoutprijs voor zijn
werk om amateurs bij het muziekgebeuren te betrekken op een
moment, dat de 'beroepsmuziek' hem heeft ontdekt. Het ko
mende Holland Festival is daar een voorbeeld van, op de pro
gramma's staan drie van zijn werken: de Sinfonia voor orkest,
Diaspora voor orgel, en het koorwerk 'Music about poor and bad
people." De bemoeienis met de amateuristische muziekbeoefe
ning van Manneke is de laatste paar jaar wat omgebogen, hij is -
bijvoorbeeld - geen dirigent meer van de Vlissingse Oratorium
vereniging, maar heetf nog wel het Toonkunstkoor Gorinchem
onder zijn muzikale leiding.
Manneke komt uit Zeeland, woont in
Breda en werkt - vooral - op de con
servatoria van Amsterdam en
Utrecht En thuis - als het om com
poneren gaat. In Amsterdam is hij
twee dagen in de week, doceerde er
aanvankelijk alleen analyse van he
dendaagse muziek en compositie
technieken na 1900. Daar is intussen
improvisatie voor i groepen bijgeko
men. En afgelopen donderdag werd
Manneke benoemd tot koordirigent
aan het Amsterdamse conservato
rium, wat betreft de muziek na 1950.
Eén dag per week geeft hij les in
Utrecht - improvisatie voor groepen.
Drie dagen maatschappelijke activi
st in de week - Manneke houdt er
strikt de hand aan: „Het zou in Am
sterdam bijvoorbeeld best meer dan
wee dagen kunnen zijn, maar ik
lecht angstvallig aan mijn vrije tijd.
Ot wil ook de gelegenheid hebben te
Mmponeren. Aan de andere kant:
iatzou ik ook niet zeven dagen in de
reek willen. ALs ik Amsterdam en
Jtrecht niet deed. zou ik wat anders
:oeken om in de praktijk mee bezig
rijn. Ik hecht aan iedere vorm van
pedagogie. Ik ben Gorkum. het
Toonkunstkoor, blijven doen Doe
het graag. Vlissingen niet meer. de
reis was te lang, er ging teveel tijd in
zitten. het gaf een soort vermoeid
heid, waar ik geen zin meer in had
Intussen zijn we wel met een groepje
mensen uit de omgeving van Breda
een koortje begonnen. Allemaal be
roepsmusici, die dat voor de lol doen.
Ik wilde er eigenlijk in zingen, maar
dirigeer toch weer."
Levend houden
Vindt de taak op beide conservatoria
bij de improvisatie voor groepen
'een boeiende aangelegenheid: ..Je
moet het actief doen, de vraag of ie
mand beter of minder goed is dan een
ander telt niet. je moet iets samen
doen. het gaat om de verwerking van
de hele groep. Hoe kun je een stuk le
vend houden?" In Utrecht heeft
Manneke de leiding van de composi
tieklas. zijn opdracht is mede er voor
te zorgen, dat de stukken ook tot
klinken komen.
Manneke: „Het probleem is altijd
weer. dat de muziek niet uitgevoerd
wordt. In Utrecht hebben ze er nu
wat op gevonden: de opzet is. dat de
werken uit de compositieklas worden
uitgevoerd door de leerlingen van het
conservatorium zelf. Zo leren beide
partijen wat. Een soort work-shop-
ïdee Bovendien is nu in het pro
gramma van het conservatorium
orkest ruimte gemaakt voor de uit
voering van die muziek In Utrecht
heb ik in pnncipe een blanco dag. ik
zie wel wat zich daar aandient, welke
mogelijkheden er zijn om welke com
posities uit te voeren. Maar het pro
bleem ligt nu een stap verder: de
follow-up met uitvoeringen elders
komt nog maar moeilijk van de
grond." De verdeling van de tijd tus
sen Amsterdam en Utrecht bevalt
Manneke uitstekend: „In Amsterdam
kun je zeggen, dat ik vooral theore
tisch, analytisch bezig ben. Werken
met het hoofd, eigenlijk. In Utrecht
ben je vooral aan het werk met het
hart."
In de loop van het gesprek maakt
Manneke melding van zijn affiniteit
met muziek, die gekenmerkt wordt
door helderheid en openheid. Het
klassisme. de barok, en vooral ook
muziek uit renaissance en middel
eeuwen. Hij heeft een voorkeur vooi-
bijvoorbeeld Gabnelli en Haydn.
zoekt het niet in de eerste plaats in
de romantiek, maar als het om de
romantiek moet gaan dan eerder om
Bruckner dan om Mahler of Richard
Strauss. „Die helderheid, de open
heid trekken me aan. Ik probeer zelf
in mijn werk niet toe te geven aan de
eerste emotie, maar te kijken naar
wat er in de tijd nog van over geble
ven is.
Three times
De bekroonde compositie 'Three Ti
mes' - intussen uitgevoerd door zijn
eigen Toonkunstkoor en in Genéve
door het NCRV-vokaal Ensemble met
Marinus Voorberg - draagt van die af
finiteit de sporen. Three Times, ver
leden. heden, toekomst. Het eerste
deel gaat in de klankbenadering te
rug tot de dertiende eeuw. het tweede
deel heeft zowel relaties met Gabrielli
als met Strawinsky en het derde deel
geeft een soort Tibetaanse rituele
muziek. In het eerste deel staat voor
het koor de A (Alphai centraal, in het
tweede stuk ziin Dassages uit de
a KEES CIJSOUW
FOTO: WIM RIEMENS.
rechten van de mens getoonzet, het,
derde deel bevat de toonzetting van
een Engels gedicht over het nieuwe
Jeruzalem. Manneke: „Ik heb me er
buitengewoon serieus voor ingezet, ik
had de combinatie van een amateur
koor en een vakorkest voor ogen. ie
der getraind koor kan het zingen,
maar het samenspel met het orkest-
levert een hedendaagse klankbehan
deling op. Heel vaak zie je. dat ama
teurmusici maar en bagatelle worden
behandeld, zoals je dat ook mee
maakt met kinderboeken Ik heb
voor alles geprobeerd dat te vermij
den."
Treurig
De Nederlandse muziek vandaag de
dag. Geen onderwerp voor onverho
len geestdrift bij Manneke. Noemt als
Nederlandse componisten, die hij van
betekenis acht vóór Peter Schat,
Reinbert de Leeuw en Van Vlijmen
met name Jan Vriend en Jos Kunst.
'Nederlanders', zegt Manneke „halen
alles in huis wat van ver komt en dal
zonder sterke kritiek. Maar we zijn in
de export van het eigen materiaal
ongelooOijk slordig. Het is mei de
uitvoering van Nederlandse muziek
altijd treurig geweest en is dat nog.
Nederlanders staan afwijzend, afhou
dend tegenover het eigen cultuur
goed, met uitzondering misschien
van Sweelinck. Met uitzondering van
Peter Schat worden Nederlandse
componisten doorgaans èn te weinig
én slecht uitgevoerd- Hou het zo een
voudig mogelijk, is het verzoek - en
da's natuurlijk het denken van een
componist amputeren". Donemus -
vindt Manneke - doet goed werk.
functioneert ook maar heeft toch te
weinig wervingsmogelijkheden: het
ontbreekt de Nederlandse componist
aan een goede, universele uitgeverij.
In het nog niet zo grijze verleden
heeft Manneke zich herhaaldelijk in
gezet voor de activiteiten van Jeugd
en Muziek in Middelburg. Manneke
wijst op het komende Xenakis-
festival in de Zeeuwse hoofdstad:
„Xenakis is op dit moment een van
de grootsten, een richtinggevend fi
guur. die nieuwe facetten heeft toe
gevoegd aan de Europese muziek. Te
weinig wordt gezegd, dat-ie ook een
uiterst romantisch figuur is Een
man. die makkelijk aanleiding kan
zijn tot mythevorming. Een groot
componist, waar-ie zich verder ook
mee bezig houdt. De aandacht, die
Xenakis in Middelburg krijgt en heeft
gekregen, dat is groots. Middelburg is
- of het wil of niet - zo een internatio
naal centrum aan het worden."
MUZIEKPRIJS
VOOR
DAAN
MANNEKE
De tweejaarlijkse muziekprijs van
het Fonteijn Tuynhout fonds is
kortgeleden toegekend aan de in
Breda wonende musicus Daan
iDaniêb Manneke. Het gaat om
een bekroning voor het 'beste mu
ziekstuk. dat door amateurs kan
worden uitgevoerd." Manneke
kreeg de prijs - een bedrag van
drieduizend gulden - voor de
compositie 'Three Times', die uit
1974 dateert en is geschreven voor
gemengd lamateurikoor met ibe-
roepsiorkest. De uitreikingscere
monie is op 2 juni. in het huis van
Donemus in Amsterdam.
De jury werd gevormd door Peter
Jense. Else Leertouwer en Rogier
Starreveld. Hun rapport: ..Man
neke heeft in diverse composities
van opmerkelijk artistiek gehalte
kans gezien 't muzikale verrueu-
wingselementzo te verwerken, dat
er bij de uitvoerende amateurmu
sici alsook bij het publiek een
sterk appel op creatieve vermogens
wordt gedaan." Het rapport
noemt in dit opzicht met name de
vier sonates voor orkest uit 1971,
Sine Nomine voor drie instrumen
tale koren 11972) en Three Times
voor gemengd koor en orkest
'1974). Met name "Three Times' -
aldus de jury - trekt de aandacht
'als een artistiek zeer boelende
compositie", die aantoont, dat de
componist zich een 'goed beeld
heeft gevormd van de wijze,
waarop men amateurs kan berei
ken."
■Illlllllllllllilllllllllllllllllllllllll^
E„
-len paar jaar geleden, om precies te zijn op 13 jan.
1973, heb ik uw aandacht kunnen vragen voor de
eerste Nederlandse vertaling van werk van een van
de meest briljante jonge Amerikaanse auteurs. Wil
liam Kotzwinkle. Het betrof toen 'Elephant bangs
train', 'Olifant ramt trein', door Paul Rodenko ver
taald en bij Kosmos, Amsterdam, verschenen. Het
was een bundel fantastisch goede verhalen (wie
weet nog verkrijgbaar, en heel sterk aanbevolen),
zestien stuks, die vrijwel het hele scala van de ver
telkunst besloegen. Zowel ouderwetse avonturen-
en Indianenverhalen stonden er in als psychologi
sche ontrafelingen, klassieke Chinese legendes en
uitbeeldingen van het perverse hedendaagse Ita
liaanse dolce vita. Nu is er een tweede verhalenboek
van Kotzwinkle, 'Nachtboek', vertaald door Peter H.
van Lieshout, en dat boek is al even goed.
Het is verrukkelijke lectuur, vermakelijk en diep te
gelijk. Alleen erg preutse lezers kunnen het beter
maar dicht laten, ze zullen al te zeer blozen of zich
ergeren, en dat is enkel maar spijtig. Maar voor de
liefhebbers van een flink gekruid verhaal dat ook nog
heel goede literatuur is. is 'Nachtboek' om van te
smullen, om te gniffelen, om te genieten, te bewonde
ren en soms te gieren van het lachen. Ik heb het af
en toe uit zitten proesten, bij voorbeeld, ja goed. 't is
niet erg verheven, maar zoiets werkt nu eenmaal
eeuwig op de lachspieren, bij het verhaal van de
minnaar met hevige buikkrampen die voor het eerst
een bezoek aan zijn geliefde gaat brengen. Alles loopt
hem tegen, nergens is een toilet te vinden, en hij be
reikt, in uiterste nood. haar drempel. Te laat. hij
voelt opeens de boel langs zijn benen omlaag glijden,
ruikt-de stank,: „laat me nu maar sterven." „Hallo
Jim" zei ze toen de deur langzaam open ging. „Ik heb
net in mijn broek gescheten" zei hij zo kalm als hij
maar kon „Mag ik misschien even je badkamer be
nutten?")
j^aar goed, even terug naar de opzet van het ge
heel. 'Nachtboek' is naar aloud en goed gebruik, een
raamvertelling. Dat wil dus zeggen dat alle zes en
twintig verhalen aan elkander geregen zijn. losjes,
zoals dat pleegt te zijn. door één verhaal: een aantal
mooie vrouwen uit Athene is op een nacht, ter ere
van de godin Demeter, in haai' tempel bijeen geko
men om de mysteriën van die vruchtbaarheids-godin
te vieren. Ze houden er een banket en onder leiding
van de Hogepriesteres vertelt ieder een verhaal, een
zeldzame of obscene liefdesgeschiedenis. William
Kotzwinkle heeft hiervoor de prachtigste erotische
verhalen uit de Oudheid, zoals we die o.a. kennen uit
Herodotus. Plutarchus, Homerus# Aristophanes en
Sophocles bijeen gezocht en naverteld. Soms haast
zonder enige toevoeging, soms wat extra gekruid,
soms van eigen vinding. (Zoals destijds Paul Ro
denko ten onzent de verhalen uit 1001-nacht wat op
pepte - typisch dat hij de eerste was om Kotzwinkle
in het Nederlands te vertalen). Maar Kotzwinkle
heeft, de antieke verhalen gelardeerd met heden
daagse. die hij zelf verzonnen heeft, en waarin even
vreemde zaken aan de orde komen als in de antieke,
die er ook niet om liegen. Daarmee heeft hij wel een
zware taak op zijn schouders genomen: hij moest
zich dus meten met de allergrootsten uit de Oudheid.
Een enkele maal is hem dat gelukt, en weet hij ook
zijn twee verhalen zo te versmelten dat ze een nieuwe
eenheid vormen door hun harmonisch en sync-hroom
verloop. Een andere maal heeft hij er opzettelijk of
duidelijk uit onmacht, althans dat lijki me zo. met de
pet naar gegooid en dan wordt het antieke verhaal
enkel doorspekt met wat kreten, die dan ook nog ka
pitaal gedrukt zijn en dus des te meer opvallen door
hun schreeuwende banaliteit ip.97. verhaal 14. waar
het verhaal over Melonisia enkel onderbroken wordt
door eentonige platte verwensingen die een neger
zijn onwillige liefje toeschreeuwt). Niet dat dit niet
komisch werkt, of éénmaal niet te pruimen is, maar
een meesterlijke vondst is het nu ook weer niet be
paald. Kotzwinkles systeem bestaat er namelijk in
dat. hij, het hele verhaal door. het antieke verhaal
telkens na een paar alinea's afwisselt, met zijn eigen
moderne verhaal isoms zelfs meer dan één door el
kaar). En hoe beter die verhalen samenvallen, hoe
geslaagder het geheel, uiteraard, wordt. (nr. 9 b.v.
het antieke verhaal over het feestmaal van de over
winnende Perzen die door de overwonnen Macedo-
niérs te grazen worden genomen als ze hun vrouwen
vervangen door beeldschone schandknapen die de
Perzen vermoorden - doorvlochten met het verhaal
over de 'Prijsmie' van Pothole. Pennsylvania, die
door een stel door de wol geverfde jongelui mee uit
rijden genomen wordt, en na sexuele spelletjes ver
moord). Of verhaal 17. heel kort, dat op een derge
lijke manier twee min of meer analoge verhalen met
.elkaar versmelt.
U..
itgangspunt van Kotzwinkles boek is de over
winning. door Lecky in zijn boek 'Geschiedenis der
Europese Zeden' neergelegd: Teneinde de Griekse
levenswijze te kunnen bevatten, dienen wij ons in
gedachten te verplaatsen naar een zedelijke vrijheid
die geheel verschillend is van de onze." En inder
daad. zelfs nu. anno 1976. leven we nog steeds een
beetje in de schaduw van de Victoriaanse preutsheid,
al lijkt het er op dat we ons daaraan flink ontworste
len Met de gevolgen van dien: een doorslaan naar de
andere kant. met straks sexoefeningen als morgen-
letterkundige kroniek door hans v
gymnastiek en een malse voorstelling sodomie ir.
kleur als avondtelevisie Een prachtig verhaal over
Victoriaanse preutsheid luit het leven gegrepeni is
nr 24 <in dit geval eens niet een 'door elkaar' ver
haal). waarin een 19de-eeuwse geleerde een oude
Griek (door elkaar gehutseld, wel opzettelijk) in zijn
vertaling 'verbetert', d.w.z. een 'onzedelijke' passage
veivangt, door iets belachelijks wat wel neutraal is.
Doch waarom lang aanbevolen, ik geef één van de
kortste (en onschuldigste!) verhaaltjes in zijn geheel:
„Een slanke blondine verrees nu uit de menigte
Atheense vrouwen. Hel lijfje van haar japon was niet
toegeregen. en haar borsten, klein en fraai gevormd
als peren in de vroege zomer, waren schier geheel
onthuld. Dames, sprak zij. zie wat ik voor uw amu
sement heb meegebracht. De geniale houtsnijder die
bij de poort van de stad woont heeft ze speciaal voor
mij gemaakt. Hier. uziet het - ik heb hier twee schat
tige poppetjes, een jongetjespop en een meisjespop
„Kom erin. zoon," zei John Greenfield sr., president-
directeur van Doüs Inc., die zulke miljoenen dollars
opbrengende kassuccessen als Baby Pipi en Palsy
Puber had gelanceerd. De popjes werden doorgege
ven. De dames begonnen te giechelen en speelden
met de popjes, die van een eigenaardig soort waren
„Hoe staan de zaken vandaag. Paps,?" vroeg
adjunct-directeur John Greenfield jr. „Prima, zoon,
prima gewoon. Ik wou je wat bijzonderheden vertel
len over onze plannen voor de nieuwe pop van dit
jaar "„Paps. ik heb een voorstel"
„Goed zo! En waar gaat het om, mijn zoon?"
„Ik denk zo dat we met onze poppen meer de realisti
sche kant op moeten. Een frons gleed over het voor
hoofd van de oudste Greenfield. „Realistisch?" „Ja
Paps, ik heb 'n goed idee voor een jongetjespop, met
een penisje en testikels eraan."
„Een pop met ballen? Je bent zeker niet goed wijs?"
„Nee. paps, ik meen het serieus. Het publiek is rijp
voer zo": pop. Ik heb net aan mijn bureau een paar
schetsjes gemaakt..."
Vergeet het maar", zei de oude Greenfield. „We zijn
enkel geïnteresseerd in het creëren van een speel
kameraadje voor Baby Pipi De technische staf is er
al mee bezig. Ik weet niet of die naam een succes
wordt, maar voorlopig hou ik het op Baby Baba. We
zijn druk bezig met de ontwikkeling van natuurge
trouwe kleine drolletjes. Kijk dames, zei een van de
Atheense vrouwen die glimlachend het meisjepopje
toonde Er is een kerfie gemaakt in haar bekken, en
de binnenkant daarvan is gevoerd met een zacht
laagje spons uit de zee. Warempel, merkte een van de
andere datnes op. die het jongenspopje vasthield. En
hij heeft een klein houten piemeltje. Wat staat ie
schattig stijf. „Pap, vind je niet dat het een tikje mis
leidend is dat Baby Pipi haar luier natmaakt via een
gaatje midden op haar rug?"
„Prima plek hoor." vond Greensfield sr. „Een van de
beste. Stel je voor dat het uit. haar elleboog kwam."
„Waarom ontwerpen we niet een echte vagina?"
„Een echte watte?"
„Het vrouwelijk geslachtsdeel.zei Greenfield jr.
bijna fluisterend.
„Hebben ze je dal op de universiteit geleerd?"
„Paps. ik ben een creatief denker"
„Gelul, we zitten in zaken, een pop met ballen, je zat
te dromen, jongen. Kijk maar naar Patsy Puber. Het
is ons met veel moeite gelukt om daar" - de heer
Greenfield wierp een blik over zijn schouder om te
zien of zijn secretaresse binnen gehoorsafstand was -
„om daar tieten op te zetten. Maar geen tepels, na
tuurlijk. Dat was de enige voorwaarde waar de wa
renhuizen aan vasthielden. Geen tepels op Patsy Pu
ber."
Jawel dames, zei de eigenaresse van de poppen, u
begint het al te snappen - het is de bedoeling dat de
beide poppen op intieme wijze aaneen gekoppeld
kunnen worden. Vindt u dat niet 't schattigste speel
goed dat u ooit gezien heeft?
De Atheense vrouwen brachten de poppen in alle
mogelijke standjes samen, en omdat de poppenma-
ker de armpjes en beentjes op een geheel ingenieuze
manier bevestigd had, zodat zij soepel bewegen kon
den. konden de poppen heel wat ongebruikelijke
houdingen weergeven. Daarna werden zij in tedere
omstrengeling, het meisje schrijlings op de liggende
jongen gezeten, op het altaar van Demeter gevleigd.
Alle dames moesten en zouden de naam van de
knappe poppenmaker weten. Dit was nu net het
soort speelgoed dat zij voor hun eigen kinderen wil
den bemachtigen Kinderen hebben nu eenmaal iets
nodig om mee bezig te blijven, en deze poppen kon-
den hen spelenderwijze de wetenswaardigheden van
het liefdesspel bijbrengen.
„Paps. ik wil nieuw bloed m de zaak brengen."
Nieuiu bloed okee, ballen en tepels niks. Kap maar
met die ballen, m'n jongen, ik weet precies wat het
publiek wil. Dat wil Baby Pipi met een gat midden op
'r rug en Baby Baba met een gat op precies dezelfde
plek." „Een pop die uit haar rug schijt?"
Correct jongen. We willen toch zeker niet dat die
kinderen verkeerde ideeën krijgen
