EUROPA TEN
PROOI AAN
MISLUKKING
EN MALAISE
Communisten maken
veel kans in Italië
Het snoeimes van Duisenberg en de koppeling
tussen Oosterschelde en VOW Westerschelde
IPZCX
opinie en achtergrond
VRIJDAG 7 MEI 1976
In een poging de Gemeenschap niet
geheel met lege handen in de Ke-
niase hoofdstad te laten verschij
nen, stelde staatssecretaris Brink
horst (buitenlandse zaken) voor dat
de Negen zich bereid zouden verkla
ren tot een „hernieuwde aanpak".
Die twee woorden - die tenslotte tot
zo goed als niets verplichten - wa
ren ook al onaanvaardbaar voor
bijvoorbeeld de Westduitsers en de
Labourregering in Engeland.
De Italiaanse afgevaardigde vond
daarop, geheel in de stijl waardoor
de Italiaanse christen-democraten
in eigen land ten onder zijn gegaan,
een oplossing. Laat de Gemeen
schap verklaren, zo zei hij, dat zij
bereid is haar huidige positie om te
bouwen in een nieuwe benadering.
Instemming bij zeven delegaties,
maar Brinkhorst kon daar uiteraard
zijn zegen niet aan geven. Wonder
dat hij na afloop sprak: „Zeer te
leurgesteld, maar niet hopeloos".
Somber
Minister Van der Stoel toonde zich
dan ook somberder dan ooit. „Ik
maak me geen illusies over wat
Europa kan bereiken onder het
voorzitterschap van Nederland,
gedurende de tweede helft van dit
jaar", zei hij. Van der Stoel wees
erop dat in Italië op 20 juni verkie
zingen plaatsvinden. Tot dan kan
van Italië weinig verwacht wor
den. Hetzelfde geldt voor West-
Duitsland, dat in oktober naar de
stembus gaat.
Tot zolang zullen de Duitsers, die
zich de betaalmeesters van de Eu
ropese samenwerking voelen, de
beurs potdicht houden. De nieuwe
regering in Bonn, alsmede de an
dere EEG-landen, zullen echter dit
najaar ook de volle last voelen van
Italië, dat, mede door communisten
geregeerd of niet, met omvangrijke
hulp. van de Europese partnersuit
het economisch moeras moet wor
den getrokken, waarin het land diep
gezonken is.
De woorden van Van der Stoel kun
nen als volgt uitgelegd worden: de
toestand is gitzwart. Als onder het
voorzitterschap van Nederland, dat
in november een Europese Raad
van Regeringsleiders in Den Haag
mag organiseren, niets wordt be
reikt, dan zijn de oorzaken bekend.
Maar de Europese Raad van juli,
ook onder Nederlands voorzitter
schap, maar dan in Brussel, kan ei
genlijk al worden afgeschreven.
Als deze taxatie juist is, betekent
dat voor diplomaten en andere Eu
ropeanen dat - hoe versleten de
zegswijze ook is - het met de EEG
inderdaad eerst nog slechter zal
gaan, alvorens het beter kan wor
den.
(Van onze correspondent G. Verlinden)
ROME - De regering gevallen, het parlement ontbonden, de eco
nomie naar een nieuw dieptepunt, alle courante figuren uit de
leidende politieke partij verdacht van corruptie. Zo begon Italië
deze week aan een nieuwe episode in zijn politieke bestaan. Een
episode die waarschijnlijk ook uniek zal blijken in de politiek
van West-Europa: de communisten aan de macht door een stem
busoverwinning.
DEELNAME AAN REGERING
UNIEK IN West-Europa
De komende zes weken zullen Berlin-
guer en zijn kameraden in Italië aan
vaardbaar moeten maken, dat zij vol
gens de regels van het democratische
spel regeringsverantwoordelijkheid
willen en kunnen dragen. Dat is niet
zo eenvoudig, want de Italiaanse
communisten hebben geen program
ma: het zijn - dat blijkt al uit hun
werkwijze in gewest en gemeente -
vooral praktische werkers. En zulk
een karaktertrek past nu eenmaal
nauwelijks in de sfeer van uiterste
welbespraaktheid, kronkelige rede
voeringen en karrevrachten vol van
niet in te lossen schone beloften, die
Italiaanse gevechten om de macht
plegen te kenmerken.
Com m unisten
De communisten willen dat gevecht
helemaal niet. Sterker nog: ze waren
nog niet gereed voor het op zich nemen
van landelijke macht. Maar de machte
loosheid van de andere partijen, en
met name de onvergeeflijke blunders
van de christen-democraten in de laat
ste jaren, hebben communisten mede
aan het staatsroer gewenst gemaakt.
Tot op de laatste dag van de crisis in
regering en parlement, vorige week,
hebben zij zich op de achtergrond ge
houden, zich niet gepousseerd. Maar
het land vraagt om hen, de communis
ten, en daarmee is een voor Italië
unieke situatie ontstaan waarbij be
vriend (hoe erg bevriend?) Rusland,
plus de EEG en Amerika tamelijk ver
bijsterd toezien.
Het is de vraag, of zelfs in Italië de po
litieke chaos in de loop van dertig
jaar republiek weieens zo volslagen is
geweest als nu. De storm die het afge
lopen weekeinde culmineerde in het
aftreden van de regering en de ont
binding van het parlement, is ten ein
de. Maar in dc luwte die tevens als
stilte de verkiezingsstorm voorafgaat,
gebeuren vreemde dingen.
Zo wordt de kans steeds groter, dat
Italië de meimaand niet alleen zonder
regering en zonder parlement, maar
ook zonder president zal moeten uit
zingen. De betrokkenheid van presi
dent Leone, en volgens steeds duidelij
ker wordende bronnen vooral die van
zijn vrouw Donna Vittoria en één van
hun zoons, in de Lockheed-affaire,
heeft in het grootste deel van de Ita
liaanse pers al een hevige hetze tegen
de president op gang gebracht.
Lockheed
Het staat overigens ook vast, dat de
Lockheed-zaak bij de zojuist uitgebar
sten crisis een nog veel sterkere rol
heeft gespeeld. Behalve Leone staan
ook de demissionaire premier Moro en
de minister van buitenlandse zaken
Rumor op de „verdachtenlijst".
Dat heeft de Christen Democratische
Partij geen goed gedaan in de laatste
weken waarin gepoogd werd regering
en volksvertegenwoordiging te redden.
En als de commissie van onderzoek in
de komende weken met de namen
komt. dan zal de christendemocrati
sche verkiezingscampagne moeilijkhe
den te overwinnen krijgen die bij de
vorming van 34 voorafgaande regerin
gen sinds de oorlog en zes parlementen
in dezelfde periode niet zijn voorgeko
men.
Niet dat de 'Democrazia Cristiana' nog
bijkomende problemen van node heeft.
De partij zit muurvast. Er is dan ook
maar een directe aanleiding geweest
die de christen-democraten op het
laatste moment heeft gebracht tot het
gebruik van de verkiezingsnoodrem:
de dreiging van het referendum over de
abortus. Referendum en verkiezingen
mogen volgens' de Italiaanse wet niet
binnen een jaar worden gehouden. De
algemeen verwachte verpletterende
nederlaag voor de christen-democraten
en het Vaticaan in deze delicate mate
rie wordt op deze manier een jaar uit
gesteld.
Blunder
De christen-democraten zijn nog niet
vergeten hoe enkele jaren geleden de
volksstemming over de echtscheiding
resulteerde in een massale demonstra
tie voor de vrijheid en tegen de
christen-democraten. Dat was toen de
grote blunder van partijsecretaris
Amintore Fanfani, maar hij werd pas
echt van zijn post verdreven toen vo
rig jaar juni de communisten enorme
winst boekten bij de verkiezingen
voor gewest en gemeente.
Als een duiveltje uit een doosje is hij
een paar weken geleden weer terugge
komen, Fanfani. Als voorzitter van de
partij. Negenenzestig jaar oud, reac
tionair en conservatief tot op het bot
en met juist daardoor meer blunders
op zijn kerfstok dan enig ander Ita
liaans politicus, kreeg hij het ere
baantje van partijvoorzitter. Ere
baantje, dat wel. Maar voor insiders
betekende deze benoeming ook een
eerste stellingname in de onvermijde
lijk komende verkiezingsstrijd, en wel
het duidelijk leunen op de iedere ver
nieuwing schuwende rechtervleugel.
De onderlinge verdeeldheid van de
christen-democraten geeft de enige
aanwijzing over de komende verkie
zingen en het is de vraag of er voor.
datum zelf, 20 juni, veel klaarheide
komen in de uitermate zware same,
stelling van dit koffiedik. De ultrc
linksen bij de christen-democraten,
partijleider Zaccagnini trouw zijn tj
bleven, houden het met deze Fanfaii.
revival waarschijnlijk wel voor gezift
en dat zal voornamelijk de communis
ten ten goede komen.
Maar ook aan de rechterkant van i>
partij is de komst van Fanfani niet me;
vreugdegehuil ontvangen. En het mat
geen verbazing wekken als nogal wai
rechtsen en ultra-rechtsen, met de
buiken langzamerhand echt vol van de
Fanfani-achtigen, hun onderaart!
voortwoedende brand de kans geven
en zich maar weer eens tot deneo
fascisten keren.
Paniek
Nu behoeft dat geen reden te zijn voor
paniek. Ook met een procent of drie
winst zullen de neo-fascisten (MSI)
een kleine partij blijven. Maar bo
venal zal de geisoleerde positie van de
neo-fascisten niet veranderen: ook si
is de oorlog al dertig jaar voorbij,
bijna iedereen heeft nog een (onheili
ge) angst voor alles wat met hel
woord fascisme samenhangt.
Om dit negatieve beeld compleet te
maken, staat daar de politieke partij
van morgen: Berlinguers communis
ten, zonder programma, binnenlands
omstreden, door de EEG en Amerika
gevreesd en gechanteerd, maar met
twee enorme punten als positieve start
(twee meer dan elke andere politieke
partij).
1. Een grote reputatie op het gebiei
van bestuur in gewest en gemeenli
waar de partij in juni 1975 zovel
macht heeft gewonnen;
2. Een voor Italië zeldzame en m
waarschijnlijke mate van integriteit en
constructief pogen Italië te herstellen,
Als het gevoel voor deze zaken bij de
Italianen sterker is dan hun gevoel
voor de tradities voor corruptie en
bureaucratisch gebeuzel, dan kan de
rode overwinning niet als een verras
sing komen op 20 juni.
(Van onze correspondent Jan Ge
rritsen)
BRUSSEL - In Charlemagne, het
grijsgclc gebouw in een Brusselse
bctonwijk waar de ministers van
de negen lidstaten van de Europese
Gemeenschap plegen te vergade
ren, werd een in de Europese poli
tiek doorknede diplomaat dezer
dagen geconfronteerd met dc Eu
ropese variant van een afgezaagde
wijsheid: „Het moet in de EEG
eerst slechter gaan, voordat het be
ter kan worden". De reactie was
typerend voor de malaise waaraan
de Europese Gemeenschap ten
prooi is gevallen. Met een vermoeid
handgebaar zei hij: „Dat hoor ik al
zolang".
Zonder overdrijving kan gesteld
worden dat de Europese Raad van
Regeringsleiders, die begin april in
Luxemburg gehouden werd, en de
daarop gevolgde bijeenkomsten van
vakministers uit de negen landen
(van financiën, sociale zaken, ont
wikkelingssamenwerking, buiten
landse zaken) geen enkel besluit
hebben genomen dat de Europese
samenwerking een impuls heeft ge
geven.
De landbouwministers van de Ne
gen kan worden nagegeven dat zij
overeenstemming bereikten over
twee maatregelen die althans eni
germate bijdragen aan de instand
houding van het belangrijkste wat
de Europese Gemeenschap heeft
opgeleverd: de landbouwmarkt.
Malaise
Het gevoel van malaise is overal
bespeurbaar: niet in het minst bij
de „eurocraten" van de Europese
Commissie, het dagelijks bestuur
van de Gemeenschap: het samen
stellen van voorstellen, dossiers,
nota's ten behoeve van de minis
ters, die tenslotte de enigen zijn die
besluiten kunnen nemen, heeft veel
weg van herhalingsoefeningen.
Maar ook de politici zelf ervaren
steeds meer de troosteloosheid van
de impasse.
De even bekwame als eergevoelige
Luxemburgse voorzitter van de
raad van buitenlandse zaken, pre
mier en minister Gaston Thom, zei
vorige week in Parijs bijvoorbeeld:
„Ik moet erkennen dat we van de
ene mislukking naar de andere
gaan".. Over de Europese Raad van
Regeringsleiders, die in zijn eigen
Luxemburg een demonstratie van
besluiteloosheid gaf, zei Thorn, niet
zonder humor: „Als we bijeen zijn.
hebben we drie van de zes uur nodig
om de datum van de volgende bij
eenkomst af te spreken".
Bij dezelfde gelegenheid deed Thorn
een even ironische als waarheidsge
trouwe uitspraak over de Europese
Unie, een ideaal dat verder weg lijkt
dan ooit: „De Negen hebben er twee
jaar over gedaan om zich er reken
schap van te geven dat ze niet wis
ten wat deze term wilde zeggen".
Zifterij
Illustratief voor de verlammende
woordenzifterij, die vele politieke
discussies in de ministerraden
kenmerkt, was de beraadslaging
over het standpunt inzake het
sehuldenvraagstuk van dc ontwik
kelingslanden, waarmee de EEG op
de vierde Wereldhandelsconferen
tie van de Verenigde Naties (UNC
TAD) in Nairobi zou moeten aan
treden. Nederlandse voorstellen,
die slechts een soepele benadering
van twee beperkte groepen ont
wikkelingslanden inhielden, wer
den zonder veel argumentatie van
tafel geveegd.
Gaston Thorn: 'Malaise
Nu
"s u in deze weken binnen het kabinet dan
het snoeimes-van Duisenb'urg rondgaat
voor de onvermijdelijke bezuinigings
operatie in de overheidsuitgaven is in
het Haagse Catshuis natuurlijk ook de
vraag aan de orde: hoeveel aan openbare
voorzieningen stoppen we in het kleine
Zeeland? Twee financieel enorme projec
ten bepalen de discussie: 1. de half-open
dam (met bijkomende voorzieningen) in de
monding van de Oosterschelde en 2. de
vaste oeververbinding voor de Wester-
schelde. Naar buiten zullen de respectieve
ministers voorlopig nog liever hun tong
afbijten dan toegeven dat er tussen beide
kapitale voorzieningen een direct verband
bestaat. Daarvoor is de afgelopen jaren in
hel politieke debat en in de beeldvorming
over deze kwesties tegenover Zeeland te
driftig met ontkenningen rondgestrooid.
De laatste maanden komen er niettemin
vanuit Den Haag steeds meer aanwijzingen
dat de Oosterschelde-afsluiting wel degelijk
tegenover de Westerscheldeverbinding in de
weegschaal ligt. Niet voor niets heeft het
kabinet half januari - toen iedereen dacht
dat het eindelijk zou gebeuren nadat de
tweede kamer met grote meerderheid een
motie had aangenomen waarin op spoed
werd aangedrongen - het besluit over een
vaste oeververbinding opnieuw 'enkele
maanden' uitgesteld. En het is natuurlijk
beslist niet toevallig dat men de zaak sle
pend houdt totdat ook in deze weken de de
finitieve cijfers op tafel komen over de uit-
eindelijke kosten van een 'schuivendam' in
de Oosterschelde, het compromis van de
bewogen kamerbehandeling In november
1974.
In januari deed Den Uyl nogal bozig toen
hem op een persconferentie werd gevraagd
naar het bestaan van een koppeling tussen
de uitvoering van een brugtunnelcombina-
tie Westerschelde en de manier waarop de
Oosterschelde moet worden afgesloten.
„Die koppeling is er niet. Ik venoacht bo
vendien dat de beslissmg over de oeverver
binding eerder zal vallen dan die over de
Oosterschelde", was toen zijn resolute ant
woord. Het kan nog steeds, maar het begint
er steeds minder op te lijken dat beide be
slissingen los van elkaar zullen worden ge
nomen en steeds meer naar te ruiken dat
straks het ene project finan-ieel tegenover
het andere zal worden weggestreept.
In het voor alle departementen pijnlijke
pokerspel rondom de vraag aan welke open
bare bestedingen in de komende jaren voor-,
rang moet wordén gegeven en welke andere
moeten afvallen blijft weinig over van de
argumenten die de laatste jaren zo overtui
gend leken. „De vaste oeververbinding Wes-
tersschelde is een project dat maar zeer ge
deeltelijk op 's rijks schatkist drukt, een
project dat zichzelf terug betaalt via tolgel
den". Jawel, wordt er nu gezegd, maar het is
natuurlijk toch nogal een handvol geld die
in Zeeland wordt besteed. „De Ooster
schelde is een natuurgebiéd van (inter)na-
tionale betekenis en dus is de financiering
van de nu gekozen oplossing een nationale
zaak". Jawel, wordt er nu gezegd, maar die
Oosterschelde ligt toevallig wel in Zeeland,
Enige tijd geleden hebben gedeputeerde
staten van Zeeland een bezoek gebracht
aan minister-president DenUyl om hem
hoogst persoonlijk nog eens uit te leggen
dat het voor Den Haag hoog tijd wordt om
over de vaste oeververbinding Wester
schelde te beslissen". Den Uyl heeft de
Zeeuwse bestuurders bij die gelegenheid
duidelijk gemaakt dat de financiering van
het project niet de belangrijkste reden van
het uitstel voor het .'groene licht' is. Het
punt waar het in het kabinet om draait is
dat de vaste oeververbinding (tol of geen
tol) als een openbare voorziening van groot
formaat,wordt beschouwd en zo 'normaal'
wordt beoordeeld tegenover alle andere
openbare voorzieningen in Nederland. En
als er dan binnen de grootscheepse be-,
zuinigingsoperatie een voorranglijstje van
bestedingen op de middellange termijn
moet worden opgemaakt, dan valt een
vaste oeververbinding Westerschelde daar
niet buiten.
.n de politieke redenering dat het bij de
vaste oeververbinding Westerschelde dus
gaat om een investering in een openbare
voorziening, gelijkwaardig aan alle andere
in Nederland, is het dus een kwestie van
eenvoudige rekensommen geworden. Het
programma van investeringen, die binnen
Zeeland moeten worden gedaan, en waar
over op korte termijn knopen door te hak
ken zijn levert zo een optelsom op die er
niet om liegt: tenminste 2.7 miljard extra
voor een doorlaatbare dam in de monding
van de Oosterschelde en 800 miljoen voor
de bouw van een vaste oeververbinding
W e sterschelde.
In hoever staat of valt een positieve beslis
sing over een vaste Oeververbinding Wes
terschelde nu met wat er uit de bus komt
over de bouw van een half open dam in de
Oosterschelde? Dat is met uitsluitend een
kwestie van kille cijferoptellingen, maar
vooral ook een zaak van politieke spannin
gen die de Oosterschelde-affaire na ander
half jaar studie opnieuw in volle omvang
oproept, In een laatste poging om de beslis
sing over de half open dam van november
1974 niet te laten stranden 'op het eeld'
heeft minister Westerterp (verkeer en wa
terstaat) het leger onderzoekers dat hij
anderhall' jaar geleden op de been bracht
om het plan op al zijn onderdelen door te
lichten, opdracht gegeven alles op alles te
zetten dat de financiële opzet binnen de
toen vastgenagelde marges blijft. En die bo
vengrens voor de half open dam Ooster
schelde ligt op hdit bedrag: hij mag 2,7
miljard méér kosten dan het oorspronke
lijke deltaplan.
oe men daar bij waterstaat aan komt
na het bedrag van 1,7 miljard meerkosten
dat in november 1974 in de officiële rege
ringsstukken verscheen en in de tweede
kamer werd aanvaard?
Minister Westerterp heeft het de tweede
kamer in zijn vierde voortgangsrapport over
de Oosterscheldestudie (januari dit jaar)
eens voorgecijferd. In november 1974 werd
in het parlement een bedrag aan meerkos
ten van 1750 miljoen (1,75 miljard) toege
staan en dat mocht dan nog worden over
schreden met 20 procent. Alles op prijspeil
begin 1974. Daar is inmiddels (prijspeil
amedio 1976) een aardige cent bovenop ge
komen. Als dan nog eens worden meegere
kend de kosten van andere onderdelen van
het project - de compartementering en de
tijdelijk extra dijkverhogingen tot 1980 -
mag de afsluitbare dam per saldo niet meer
kosten dan ongeveer 2,7 miljard boven het
oorspronkelijke project uit het deltaplan. Al
in januari was duidelijk dat een zoge
naamde stormstuwcaissondam, gefundeerd
'op staal' (vakterm voor: caissons recht
streeks plaatsen op een drempel van ver
dichte stortsteen op de Oosterscheldebo-
dem), enkele honderden miljoenen guldens
over die uiterst limiet zou heen schieten.
Vandaar dat Westerterp besloot om van die
oplossing af te stappen en het onderzoek
toe te spitsen op twee andere overgebleven
mogelijkheden: caissons op samengestelde
palen gefundeerd en pijlers op betonnen
putten van grote afmetingen geplaatst,
He.
Let ligt voor de hand dat de rijkswater
staat in het rapport over de Oosterschel
destudie met alle macht naar die onverbid
delijke bovengrens van de kostenbegroting
heeft toe gerekend. Vooral minister Wester
terp is er veel aan gelegen dat hij de in no
vember 1974 gekozen oplossing nu ook in
derdaad kan waar maken. En wanneer het
uiteindelijk niet mogelijk blijkt om binnen
de marges te blijven? Treedt dan inderdaad
de zogenaamde 'ontbindende voorwaarde'
meteen inwerking en wordt dan de Ooster
schelde volgens het oude deltaplan afgeslo
ten? Westerterp heeft dat maanden achter
een gevraagd en ongevraagd nadrukkelijk
oeweerci. wij neen; er in zeeland dure belof
tes over gedaan. Alleen de laatste weken is
het wat stil geworden met dit soort catego
rische mededelingen. De Oosterschelde-
kwestie is aan het eind van de studie op
nieuw even politiek geladen als in novem
ber 1974. Het is volstrekt duidelijk dat het
voor het kabinet niet gemakkelijk zal zijn
om terug te keren naar het oorspronkelijke
deltaplan. Het andere uiterste - dijkverho
ging en de Oosterschelde open houden - zal
in de tweede kamer nog lastiger te verko
pen zijn. Zodat er - wanneer een half open
dam technische uitvoerbaar en in 1985
haalbaar zal zijn - in het ongunstigste geval
niet veel anders overblijft om uit de poli
tieke problemen te komen dan. meer geld
op tafel. Het lijkt niet onmogelijk dat er in
de tweede kamer voor een dergelijk paar-
demiddel een meerderheid te vinden zal zijn,
vooral wanneer het kabinet met de
Oosterschelde-affaire opnieuw in een soort
van crisistoestand terecht zou komen.
Mi
zuinigingsoverleg voor het kabinet (en in
het bijzonder voor minister Duisenburg)
een hobbel die niet eenvoudig te nemen zal
zijn. En het kan dan ook niet anders of bij
ieder miljoen extra, nodig voor een half
open dam in de Oosterschelde, raakt de
vaste oeververbinding Westerschelde op
het voorrangslijstje voor bestedingen in
openbare voorzieningen op de middellange
termijn beslist weer wat verder buiten
beeld.
Minister-president Den Uyl heeft het college
van gedeputeerde staten van Zeeland bij
zijn jongste bezoek aan Den Haag - zoals
dat in bestuurlijke termen heet - geen en
kele toezegging gedaan. In ronde bewoor
dingen komt dat er op neer dat Zeeland er
maar niet al te Neel verwachtingen van
moet hebben dat de vaste oeververbinding
Westerschelde er na het 'uitstel van enkele
maanden' nog door te slepen zou zijn. De
tweede kamer heeft er eigenlijk na het aan
vaarden van de motie-De Bekker (kvp) van
december vorig jaar min of meer het zwij
gen toe gedaan, over de vaste oeververbin
ding Westerschelde. Tegelijk is het almaar
duidelijker geworden dat men opnieuw met
de Oosterschelde in grote moeilijkheden
kan geraken, wanneer niet met alle macht
wordt gezocht naar opnieuw een tussenop
lossing. En die tussenoplossing lijkt alleen
maar mogelijk wanneer er dwars tegen het
bezuinigingsmes van Duisenberg in extra
geld wordt geschokt.
Toch blijft iedereen volhouden dat er 'offi
cieel' geen sprake is van een financiële
koppeling tussen beide Zeeuwse projecten,
waarover nu in één adem moet worden be=
slist. Maar ja, waarom zou je ook meer on»
aangename dingen toegeven dan waar naar
wordt gevraagd?
idden in het toch al zo moeizame be- KEES VAN DER MAAS
RUMOR
