J ass Moll 25 jaar invlieger hij Fokker: 'Riskante klussen doe ik nog altijd zelf Verzetsstrijder ds. Fr. Slomp vecht nog altijd tegen dictatuur PZC/zaterdagkrant 23 "De zoon van Moll" MILDAM - In de garage naast zijn riante woning in Mildam heeft Jas (Andreas) Moll zijn middenklasse personenwagen geparkeerd. Hij gebruikt deze auto om er mee van huis naar z'n werk in Amsterdam te rei zen. Een onplezierige en ook onveilige reis, vindt Moll. Voor hem is het zo klaar als een klontje, dat het in de lucht veel veiliger is dan op de begane grond. Al is die op vatting vermoedelijk niet in overeenstemming met die van de doorsnee Nederlander, hij weet wel degelijk wat hij zegt. jas Moll zit namelijk al meer dan 25 jaar in de lucht en hij heeft daarbij nimmer een schrammetje opgelopen. Toch doet hij niet het eerste beste werk, daar boven in hoger sfe- Als chef-invlieger bij Fokker is hij in de meeste gevallen de aangewezen man om nieuwe vliegtuigen op hun capaciteiten te testen. Een zwaar, n- sicorijk, maar volgens MoU zeker ook fascinerend beroep, dat hij nu precies 25 jaar bij de vliegtuigfabriek doet. Een uniek jubileum, want het is niet eerder in de luchtvaartgeschiedenis van Nederland voorgekomen dat een invlieger langer dan een kwart eeuw in functie bleef. „Ik heb geluk gehad", erkent Jas MoU, die in de loop van zijn rijke vliegbaan meer dan eens van nabij heelt gezien aan welke gevaren een invUeger bloot staat. Vier van zijn s vonden in de loop van zijn "aren de dood als gevolg van jvallen. Eén van hen was de :hten afkomstige Gerben in. Deze stortte op 20 okto ber 1955 in de Verenigde Staten van Amerika neer. ..Zijn dood heeft wel de meeste in druk gemaakt, vooral hier in Fries land. Een paar maanden eerder wa ren we nog met z'n drïeèn als invlie ger bij Fokker. In de zomer van 1955 (ik was met mijn gezin met vakantie in de buurt van Woudsend i veronge lukte de eerste collega. Een paar maanden later volgde Sonderman. Ik bleef als enige over", aldus de heer MoU. Sinds dat voor Fokker zo tragi sche jaar 1955 is hij niet meer met vakantie geweest. ..Ik heb altijd het gevoel: als ik er nu geweest was. was het misschien niet gebeurd. Daarom heb ik later de echt riskante dingen altijd zelf wiUen doen". Veearts De vijftig jaar geleden in Amster dam geboren Andreas P. MoU had als leerUng van de hbs aanvankelijk heel andere ambities dan vliegenier te worden. Veearts leek hem een boeiend beroep. Maar in 1944. toen hij met succes eindexamen deed. had hij voor zichzelf al het besluit geno men te proberen bij de luchtmacht te komen. In het laatste oorlogsjaar was Jas MoU actief in het ondergronds verzet en daama gaf hij zich samen met zijn broer op als kandidaat- vüeger bij de nationale luchtmacht. „In die dagen heerste er een andere mentaliteit. Het was toen de gewoon ste zaak van de wereld dat je in dienst ging. Daar werd niet eens over gesproken". Jas' broer werd afgekeurd. ..Dat was jammer, want hij had me juist enthousiast gemaakt voor de lucht macht", zegt de heer Moll. Na een op leiding in Nederland kreeg hij z'n mi litaire brevet. Voor de officiersoplei ding werd hij ingedeeld bij het Spitfire-squadron op de vliegbasis Twenthe. „Dat vüegen met die Spit fire was iets geweldigs. Ik ben toen ook voor het eerst in Friesland ge weest. We hadden onze schietoefe ningen namelijk op de Vliehors op VUeland", legt de heer MoU uit. Na de legendarische Spitfire kwam MoU als leerUng in het eerste straalvüegtuig, de Meteor. „De training gebeurde met één- zitters. Om te wennen aan tweemoto- rische vliegtuigen, gebruikte men een oxford-lesvliegtuig. De „hoed" werd er eerst afgezet. Daarna werden de munitiebakken achter de stoel van de piloot eruit gehaald In die ruimte ging de instructeur staan en dan maar de lucht in Dat lessen ging erg summier, omdat niemand er eigenlijk iets van af wist. De Meteor was wel een goeiig vliegtuig, maar omdat er zoveel onkunde was. zijn er veel ver ongelukt. Maar ja. dat vond je niet erg, dat hoorde er bij In die jaren heb Ut veel geluk gehad", beseft de heer MoU. In 1949 verhuisde Jas MoU naar het tweede Meteor-squadron in Leeu warden Via een vriend kwam hij in de kost bij het echtpaar Vermeulen, dat later zijn schoonouders zou wor den. toen hij met de dochter Ted ;rouwde. Ondertussen had de 24- arige Jas contacten met de vliegtuig fabrieken van Fokker. Daar was Ge rben Sonderman chef van de vlieg- dienst („Het toeval wilde dat Ge- -bens vader directeur van het gas- oedrijf in Drachten was en die van nij directeur van het gasbedrijf in Amsterdam"). Toch leek Jas Moll een nUitaire toekomst tegemoet te gaan, vant hij werd instructeur op een üarvard. In 1950 kwam hij (inmiddels ge bouwd) terug op Twenthe als in structeur op een tweezits Meteor. .Drie maanden later kreeg ik een relefoontje van Fokker met het ver- soek invUeger bij dit bedrijf te wor den. Fokker had de serie-produktie onder licentie) van de Meteors ge- Kregen en ik zou naast Sonderman en Burgerhout de derde man worden. Dat leek me geweldig en ik heb de job dan ook aangenomen", legt de heer Moll uit. Waaghalzerij? Zo belandde hij in de vreemde we reld van het testvliegen. „We moes ten bij Fokker erg veel types vliegen. Behalve het invliegen van gerevi seerde machines, bijvoorbeeld van de types Meteor, Oxford en Beechcraft. gingen we ook met het proto-type van de F-14 de lucht in. In totaal vlo gen we wel twaalf types. Uit de boek jes leerden we hoe alles werkte en dan ging je het maar proberen Waaghalzerij? Misschien, maar je kon niet anders. Ik heb altijd veel zelfver trouwen gehad. Toen ik voor de eer ste keer voor een testvlucht in een vliegtuig stapte, vond ik dat alleen maar fijn Het gaf me een zalig ge voel". aldus de heer Moll Hel echte invliegwerk is volgens hem het Ln de lucht beproeven van een proto-type „Fokker had name lijk ook z'n eigen ontwerpen. Zo ging in 1957 de eerste F-27 Friendship de lucht in Daarmee heb ik niet de eer ste testvlucht gemaakt. In de jaren zestig ben ik wel als eerste met de De naam Moll heeft in vlieg- kringen een bekende klank. In oktober 1934 stond deze naam dagelijks in de kranten. Dat was ten tijde van de beroemde Londen-Melbourne-race On der de tw intig deelnemers be vond zich namelijk ook de Douglas Dakota „De Uiver". van wie Koen Parmentier de gezagvoerder was. Tweede be stuurder was Jan J. Moll. Sa men met B. Prins en C. van Brugge kwam deze equipe als tweede in Australië aan. Toen Jas Moll voor een de monstratievlucht met een F-28 Fellowship naar Australië vloog, stonden de kranten daar vol over „de zoon van Moll". Die informatie was ech ter onjuist. „Ik ken meneer Moll van De Uiver goed. maar we zijn geen familie van el kaar. ook al wordt onze naam gelijk geschreven. Het ligt na tuurlijk voor de hand dat deze vergissing heel veel wordt gemaakt", zegt Jas MoU, die een kleine twee jaar in het Friese Mildam woont. F-28 Fellowship omhoog gegaan. Een prachtig karwei. Je moet dan aanto nen dat alles goed functioneert. Er moest een vliegprogTamma van 1000 uren worden afgewerkt. Daama kreeg de F-28 het bewijs van luchtvaardig- heid" InvUeger Jas MoU vergelijkt zo'n testschema met een ei. Daarbinnen is alles mogelijk. Maar buiten dat ei zit een tweede ei. Dat vormt de limiet. Daarbuiten gaat het onherroepelijk mis. Om dat binnenste ei te kunnen aantonen, moeten wij eerst het bui tenste beproeven. De risico's worden groter naarmate je meer vliegt en de buitenkant van het ei beproeft. Dat is een heel proces. Stapje voor stapje werk je zo'n programma af. Een fa scinerend werk: je hebt namelijk met alles te maken". Het feitelijke invliegen is maar een deel van het werk van Moll. Bij het ontwerpen en ontwikkelen van proto-types is hij namelijk ook nauw betrokken. Vanaf het begin werkt een team van uiteenlopende specialisten aan zo'n nieuw type. Alles wordt ge zamenlijk besproken Dat proces van ontwerpen en ontwikkelen duurt minstens vijf jaar. „En als je er dan voor het eerst mee gaat vliegen, is het toestel je niet vreemd. Je weet pre cies. of nagenoeg precies wat je kunt verwachten", legt de heer Moll uit. Demostreren Ten slotte heeft hij ook te maken met de commerciële kanten van de zaak. Een invlieger moet namelijk potentiële kopers en toekomstige vliegers de nieuwe toestellen demon streren en hen wegwijs maken. Dat werk verschilt van land tot land. Dit facet van MoUs werk brengt met zich mee. dat hij over vrijwel de hele we reld vliegt. Met- name de F-28-types zijn erg gewild in de ontwikkelings landen. maar evenzeer in landen in Zuid-Amerika. „Zo heb ik in Peru een vliegveld op 4000 meter hoogte ge test. Het spreekt voor zich dat een vliegmachine in die ijle lucht tot heel andere prestaties komt dan in bij voorbeeld Nederland". De vraag of een invlieger tijdens dergelijke demonstraties door middel van aantrekkelijke premies de zaken ook mooier kan voorsteUen dan ze in werkelijkheid zijn. wordt met grote stelligheid ontkennend beantwoord. Dat brengt het gesprek al spoedig bij de Lockheed-affaire. De heer MoU toont zich daarover zeer verbaasd. „In bepaalde landen zijn steekpen ningen een normale zaak. maar ik vind het verbazend dat zoiets ook in westerse landen gebeurt. Ik ken prins Bemhard goed. Ik ben verschillende keren met hem op reis geweest. Hij is volgens mij een intelligent man, die hard werkt en beslist geen interesse voor geld heeft. Ik vind het een ver drietige zaak", aldus de heer MoU. Ondanks zijn relatief hoge leeftijd denkt de heer Moll voorlopig nog niet aan ophouden. De riskante klus sen laat hij niet aan een van zijn twaalf collega's over. „Ik ben van mening dat ik zelf de meeste erva ring en handigheid heb. Ik heb in die 25 jaar van alles geleerd. En met die ervaringen heb je ook de beste moge lijkheden om in onvoorziene situa ties naar een ..way out" te zoeken. In mijn loopbaan ben ik verscheidene keren in die situaties terecht geko men. En kijk. dan zie je maar weer dat je in de lucht veiliger bent dan in je auto op straat. Valt een motor uit, dan heb je nog een andere. En een klapband kan hij een aut» fataal zijn. Als een vliegtuig bij de landing een klapband krijgt, merk je dat niet VAASSEN - Zodra ik de „Drie van Breda" ter sprake breng, veert de voormalige verzetsheld ds. Frits Slomp (78), destijds beter bekend als Frits de Zwerver, op. „Dit is geen recht meer", zegt hij met stemverheffing. „Dit is haatAls een ervaren re denaar laat hij die woorden even bezinken. Rustig vervolgt hij: „Als argument om die drie oorlogsmisdadigers vast te houden wordt het oorlogssyndroom, dat vele aan de nazi-terreur heb ben overgehouden, gebruikt. Dan vraag ik me afwat voor troost putten die mensen eruit dat de Drie van Breda vastzit ten?" „Dat kan alleen maar pure haat zijn. De mensen die daar door worden getroost gaan aan hun eigen geestelijke instelling kapot. Moet de regering met dergelijke gevoelens rekening houden? Ik geloof het niet. Minister Van Agt, die ik hoog acht, moet daar niet naar luisteren". Weer last de gereformeerde emeritus-predikant een korte pauze in. Dwingt mij vervolgens ook tot een stellingname. „Heb je wel eens nagedacht over de vraag wat levenslang is?", vraagt hij, me dringend aankij kend. .Levenslang is iemand stukje voor stukje lichamelijk en geestelijk ver moorden. Het zijn geen mensen meer. maar wrakken. AUeen de dood kan nen uit de gevangenis halen. Zoiets «ere niets meer met recht te maken. Geef ze dan maar de kogel, dat is menselijker". Met tevredenheid constateert hij de duidelijke stellingname van de Raad van Kerken, die voor onmiddellijke vrijlating van de beruchte drie heeft gepleit Ook in de Tweede Kamer be speurt hij een zekere wil om aan die onhoudbare toestand een einde te maken. „De christeUjke partijen en de WD zijn, dacht ik. om en ook in de PvdA zitten oprecht christelijke mensen die voor vrijlating zijn", con cludeert de voormalige ongekroonde leider van het verzet in het noorden en midden van ons land. Testament De journalist Jan Hof heeft de be- levenlssen van de in Vaassen woon achtige ds. Slomp op papier gezet i ®uer de titel Frits de Zwerver, 1 twaalf jaar strijd tegen de nazi- 1 Zelf noemt de hoofdpersoon «et boek „een testament voor de neBh ,?een heldenroman, geen oor- bom06 maar waar mogelijk een mlv g van het -waarom", het jgjj naar de diepere achtergron- Ds. Slomp zag als een der weinigen al snel de dreiging van het opko mende nationaal-socialisme in Duits land. Als dorpsdominee in het op vier kilometer van de grens liggende Heemse. dichtbij Hardenberg „vocht" hij reeds in de jaren dertig tegen het fascisme, dat zich als een bacil verspreidde. De jonge predikant kon zich een goed oordeel vormen over de situatie bij onze oosterburen, omdat de gereformeerde kerk nauw samenwerkte met de Alt Reformierte Kirche van het graafschap Bentheim. Voordat Hitler in 1933 aan de macht kwam bestond de grens in feite niet. De gereformeerden bezoch ten de kerk die het dichtst in de buurt lag. Ook de predikanten in het grensgebied stonden regelmatig bij elkaar op de kansel. Ds, Frits Slomp zag van nabij dat mensen onder in vloed van het nationaal-socialisme totaal veranderden. Met afschuw nam hij kennis van „Mein Kampfen de „Mythe van de twintigste eeuw" van Alfred Rosenberg en andere lite ratuur die opgeld deed in nationaal- socialistische kringen. Toen al wist hij: dit loopt fout. Hij kreeg gelijk. Ook tijdens de bezetting bleef hij echter onverdroten preken tegen het Duitse bewind, totdat hij uiteindelijk moest vluchten voor de bezetters die hem wilden arresteren wegens zijn anti-Duitse gezindheid. De druppel die bij de nazi's de em mer over deed lopen was een preek in de Zuiderkerk te Zwolle met als mot to: „Sabotage is geoorloofd en gebo den, sabotage is gezegend, sabotage is christenplicht". Op het nippertje wist ds. Slomp te ontkomen. In het begin hield de idealistische predikant zich vrij rustig tot hij in november 1942 in aanraking kwam met mevr. Helena Th. Kuipers-Rietberg, hoofd bestuurslid van de landelijke bond van gereformeerde vrouwen, in Win terswijk. Mevr. Kuipers, in verzets kringen beter bekend als tante Riek, wist de op de vlucht gejaagde domi nee. die toentertijd als ouderling Van Zanten uit Dordrecht door het leven ging, te bewegen om een landelijke verzetsorganisatie op poten te zetten, Vanuit Winterswijk begon een ge vaarlijke tocht, die voerde onder meer naar de Achterhoek. Zeist. Driebergen. Zwolle. Kampen. Gro ningen en Leeuwarden. Door zijn ac tiviteiten werd de grootste verzetsor ganisatie die Nederland in de Tweede Wereldoorlog kende, de LO-LKP. de landelijke organisatie voor Hulp aan Onderduikers en de Landelijke Knokploegen, opgericht. Honder dduizenden Nederlanders werden door het werk van die organisatie ge red. Frits de Zwerver bleef als door een wonder steeds uit handen van de Duitsers. Pas op 1 mei 1944 werd hij gearresteerd en opgesloten in „De Koepel" m Arnhem, nadat hij betrapt werd op het dragen van een vals per soonsbewijs. Zijn ware identiteit kwam men evenwel niet te weten. Juist voor het mis dreigde te gaan. werd „Ome Frits", zo luidde zijn ere naam in het verzet, door een knok ploeg bevrijd. Bijna vier jaar leefde Frits de Zwerver op de rand van de dood. Duizenden verzetsmensen, on der wie zijn broer Tieme en tante Riek. kwamen om door oorlogsge weld. Ds. Slomp zijn de ontberingen niet aan te zien. Je zou hem in ieder geval geen 78 jaar geven. Hij is nog in het bezit van een volle, weliswaar grijze, haardos en een vrijwel rimpelloos ge zicht. waarin twee helderblauwe ogen veel levensplezier uitstralen. Je moet alleen wat hard praten, omdat zijn gehoor, mede door een verkoudheid, wat achteruit is gegaan. Vrijwel ie dere week klautert hij nog ergens in het land op de preekstoel. Dat wil hij zo lang mogelijk blijven volhouden. „Ik ben nog gezond. Ik mankeer niets", meldt de dominee met ge paste trots. Aan de integriteit van ds. Slomp hoeft niet te worden getwijfeld. Een principiële, goudeerlijke zielzorger, wars van grootspraak, mooie woor den en overdreven poespas, Calvinist in hart en nieren, zonder daarbij ge hinderd te worden door allerlei dog ma's. Haat tegen de Duitse bezetters heeft hij niet. Hij analyseert de ge schiedenis soms pijnlijk objectief, zonder te vervallen in een zwart-wit tekening. Oorlogsfilms met aan de ene kant de goeie geallieerden en aan de andere kant de slechte moffen, zijn aan hem niet besteed. Rassendiscriminatie Op dicteersnelheid zegt hij in de zonnige studeerkamer van zijn bun galow in Vaassen. „Velen vragen zich af: hoe is het mogelijk dat zoiets heeft kunnen gebeuren. Wanneer men dit wil toeschrijven aan het Duitse volk, aan de Duitse aard. dan heeft men het radicaal mis De Duitsers deden aan rassendiscriminatie. Er was maar één ras Als je gaat stellen dat de Duitsers, omdat ze dit „gepresteerd" hebben slecht zijn doe je ook aan ras sendiscriminatie. Het ligt niet aan het Duitse volk. maar aan het totali taire systeem met de heidense in vloed. De leer van het nationaal- socialisme was zo verfijnd opgesteld dat het miljoenen heeft gegrepen. Je werd als het ware geinjecteerd. Ik heb jonge mensen gekend - beste, brave mensen - die onder invloed kwamen van het nationaal- socialisme. en in een minimum van tijd andere mensen werden' - Waarom heeft de kerk zich zo weinig verzet tegen de opkomst en de gevaren van het nationaal- socialisme? Ds Slomp: „Na 1918 was in Duits land de democratie zoek. Het land was niet meer regeerbaar. Toen ver wachtte men iets van de grote man. Hitier. Zelfs overtuigde christenen zagen in Hitier een gave Gods. De evangelische kerken in Duitsland hanteerden de twee werelden-leer Kerk en politiek werden streng van elkaar gescheiden Men geloofde niet in christelijke politiek. Dat was een heel ander terrein. Daardoor kon de kerk geen enkele tegenstand bieden aan het nationaal-socialisme. Hitier wist het bovendien mooi te verkopen. Hij had het steeds over de voorzie nigheid. maar hij zei ook: „God re geert in de hemel, ik regeer op aar de". Veel christenen konden met deze man meegaan". - Hoe was de houding van uw collega-dominees? Ds. Slomp onomwonden: „Eerst slecht, later kwam daar verandering in Aanvankelijk werd ik verguisd. Mijn optreden werd provocerend ge noemd. Ik zou een reactie van de Duitsers oproepen. Ze waren bang voor wraakoefeningen. Zelfs de AR- fractie zag het gevaar in het begin niet. Alleen Jan Schouten was goed. Ik heb heel wat op mijn kop gehad. De kerkeraad had ook kritiek op mijn preken. Ze hebben diverse keren ge zegd: je mag zo niet preken. Ik weet nog goed. dat tijdens een kerke- raadsvergadering ouderling Hekke. een beste vent trouwens, in plat dia lect zei: ik heb nooit heurd dat toen Danil in de leeuw'kuul zat. hij de ieeuwe aan de starte troekk'n hef. Hij wilde daarmee zeggen, moet je nu de vijand wel uitdagen? Kun je niet be ter je gemak houden" - Waarom hebt u dat niet gedaan? Ds. Slomp: „Waarom ben ik in het verzet gegaan? Dat is niet in een paar woorden te zeggen. Ik heb de op komst van het nationaal-socialisme van dichtbij meegemaakt. Ik zag het gevaar De mensen meenden dat het een politieke beschouwing was. Dat is met juist. Het is een totalitair sys teem. Het nationaal-socialisme grijpt in het hele leven in. Je bent nationaal-socialist in de politiek, in de cultuur, in de kunst, in de zang. in de godsdienst. Er is geen enkel stukje leven waar 't nationaal-socialisme zijn stempel niet op wil drukken. De macht hoort bij de staat, gepersoni fieerd door Hitler De kerk mocht al leen maar spreken over ziel en zalig heid Wij zeggen, de bijbel heeft be trekking op je hele leven. Je bent een volgeling van Jezus Christus. Dat is dus een heel andere benadering. Het was. zoals ik eens tijdens een forum discussie in de Buitensociteit te Zwolle heb gezegd, geen militaire, maar een geestelijke strijd. Een ge vecht tegen de verderfelijke invloed van bet nationaal-socialisme". Conservatisme De emeritus-predikant staat nog in het volle leven. Strijdbaar waar schuwt hij tegen de gevaren die de westerse democratie volgens hem bedreigen. Het communisme is in zijn ogen wel degelijk een reël gevaar. Ook in dit geval gaat het immers om een totalitair systeem, waarin het in dividu niets meer te vertellen heeft. „Het communisme en het fascisme zijn broertje en zusje, alleen de kleur is anders. Beide systemen zijn dicta toriaal- Het marxisme als wereldbe schouwing dringt snel op. zelfs in be paalde stromingen in de theologie. Men ziet de geweldige antithese niet tussen het christendom en het marx isme. De mensen die zich niet aan het regime onderwerpen zitten in het ge kkenhuis of in Siberië. De westerse wereld zit vanwege de commercie te vrijen met het communisme Men vergeet echter dat daar de onder drukking het allerergst is". - Hoe ziet u de toekomst? Ds. Slomp: „Als je geen vreemde in Jeru7alem bent zie je dat het fa scisme overal optreedt. Italië. Spanje was fascistisch, de oude NSB'ers zijn nog gegroepeerd. Je merkt overal de voorliefde voor de dictatuur. Je ziet in sterke mate dat politieke bewegingen steeds meer macht aan de staat willen geven. Men verwacht alles van vadertje staat Dat is een gevaarlijke ontwik keling. Een volk kan alleen sterk blijven als het persoonlijk initiatief blijft floreren. Alleen in uiterste noodzaak mag de staat zich ermee bemoeien". „Neem nu de scheepsbouw waar de staat een bepaalde vinger in de pap krijgt Nu "zijn hel scheepswerven, straks is het iets ander*. Gloeiend gevaarlijk. Als je het zilveren koord aanvaardt, ben je je vrijheid kwijt. Ik vrees dat vadertje staat langza merhand te veel in de melk te brok kelen krijgt".

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 1976 | | pagina 23