Frans Vlaanderen
een reisverslag
^3«1L -
r
Oud-kapitein Bruijns
vecht voor behoud walvis
r-hjvtrk,
W,H
Programma Vlaamse
culturele dag
ZATERDAG 17 APRIL 1976
HULST - Zaterdag 24 april wordt in
Hulst de achtste Frans-Vlaamse Cul
turele Dag gehouden. Een dag
waarop op verschillende manieren
aandacht zal worden gevraagd voor
culturele aspecten in de randgebie
den van het Nederlandse taalgebied.
met name die in het Vlaanderen dat
staatkundig bij het noorden van
Frankrijk hoort. Vooruitlopend op
deze culturele manifestatie in het
gemeenschapscentrum 'De Dullaerf'
heeft een gezelschap van ongeveer
dertig Zeeuwse en Belgische geïnte
resseerden kennis gemaakt met
Frans Vlaanderen. Per bus werd een
dagtocht naar het gebied gemaakt,
onder leiding van de priester-leraar
Nederlands-inspecteur bij het Neder
lands onderwijs uit het Belgische le
per, Cyriel Moevaert.
FRANS-VLAANDEREN - „Zolang je knotwilgen ziet, zitje in
het Vlaamse land." De vaststelling van onze gids blijkt won
derwel te kloppen. Maar ook aan andere uiterlijkheden dan de
bekende grillig gevormde boomstammen kan je zien dat
Zeeuwsch-Vlaanderen. Belgisch Vlaanderen en Frans-Vlaan-
deren aan elkaar verwant zijn
De uitgestrekte akkers, onderbroken
door kleine watertjes, bomenrijen en
agrarische opstallen zijn nagenoeg
dezelfde In Zeeuwsch- en iets minder
in Belgisch Vlaanderen zijn de gevol
gen van de beschikkende menselijke
hand waarneembaar in de keurig
geordende bomenrijen, kaarsrechte
watergangen en aan de eisen van
vandaag aangepaste boerderijen en
landbouwwerktuigen In Frans
Vlaanderen lijkt zo'n hand reeds ja
ren geleden teruggetrokken. On
danks de betrekkelijke welstand die
onze gids dit gebied toeschrijft is het
duidelijk, dat er stukken minder gea
vanceerde opvattingen over akker
bouw leven. „De tijd is hier stil blij
ven staan", merkt een van onze reis
genoten treffend op. Toevallig stil
blijven staan of noodgedwongen? Het
laatste lijkt meest waarschijnlijk. De
gids „De bewoners zijn behoorlijk
welgesteld. De mensen hier brengen
veel op voor de schatkist in Parijs,
maar ze krijgen er weinig voor terug.
Daar komt bij, dat voor ieder open
baar werk van enige omvang de
goedkeuring van Parijs vereist is. En
Parijs zien ze hier als iets heel onbe
reikbaars: Ze kennen daar niemand.
Ze nemen er met niemand contact
op. Neem het stadhuis van Hond-
schoote. Dat is nog niet zolang gele
den helemaal gerestaureerd op kosten
van de eigen gemeenschap. De burge
meester durft zijn gemeenteambtena-
rennlette vertellen hoeveel die restau
ratie heeft gekost. Als hij dat wel zou
doen, zouden ze hem lynchen.
Middeleeuwen
Boerderijen en schuren, die reeds
lang geleden het loodje legden door
met krakend geweld in elkaar te stor
ten of door binnen enkele uren jam
merlijk uit te,branden, staan er bij als
troosteloze ruïnes. Levensgevaarlijk
voor wie ze betreedt, tegelijk schil
derachtig in een landschap zoals dat
In de middeleeuwen in heel West-
Europa te vinden moet zijn geweest.
Het is zonnig als onze bus door het
heuvelachtige gebied van Frans
Vlaanderen rijdt. Daardoor krijgt de
omgeving er een dimensie bij. VW-
Informatrices, die hier een keer op
excursie zijn geweest bij heldere zon
neschijn zullen niet zo gauw meer en
thousiast over de Canarische Eilan
den willen adviseren. Bij dit weer
moetje moeite doen om je te kunnen
voorstellen hoe dit gebied er 's win
ters uitziet. Ongetwijfeld prachtig,
maar tevens zeer. zeer oncomfortabel.
„Centrale verwarming" moet hier
klinken als een term uit een
Kronkels
De weg is recht. De weg is krom. De
rechte zijn de tracés waarover eeu
wen geleden de Romeinse legers
moeten hebben getrokken. De
scherpste bocht in die wegen valt in
het niet bij de soms haarspeld
achtige kronkels in de wegen die de
bewoners zelf hebben aangelegd. De
meeste zijn nu geasfalteerd.
We njden over een spoor, dat eruit
ziet alsof het nooit wordt gebruikt.
De slagbomen staan omhoog. De gids
weet dat de bomen soms maanden
lang dicht zijn. Dan worden ze alleen
opengezet als er een auto door moet
Een keer claxonneren is in zo'n geval
voldoende om iemand uit de verder
op liggende boerderij te bewegen de
bomen omhoog te draaien. De omge
keerde wereld.
We passeren de hopgebieden. Wou
den van onderling met touwtjes aan
elkaar verbonden palen staan klaar
om de oogst op te vangen en te bege
leiden.
De bus rijdt Hondschoote binnen.
'Ville Fleurie'. Hoewel het al tegen
het middaguur loopt, zie je niemand
op straat. Toch schijnen er mensen te
wonen. De gids maakt ons opmerk
zaam op de twee torenspitsen bij de
kerk. Op de hoogste zit een hennetje.
Kerken zie je hier overal, net als in
Zeeuwsch-Vlaanderen. Elk dorpje,
hoe klein het ook is. bezit een vorste
lijke plaats van samenkomst voor
veelvuldige godsdienstoefeningen.
Het gemeentehuis van Hondschoote
is ook mooi De deur blijkt open en
de gids wijst op de schilderijen, voor
stellende de legendarische 'trotse
vrouwen van Hondschoote'. Grote
borden in de ontvangstzaal getuigen
van een rijke geschiedenis. Op een
van de borden wordt melding ge
maakt van de Franse overheersing
TEKST EN FOTO'S FLIP FEIJ
Volgens de gids is dat uniek. In geen
enkel ander dorp in Frans-
Vlaanderen heeft men zo openlijk
durven spreken van de Franse over
heersing, uit vrees voor vergeldings
maatregelen. De raadzaal is prachtig.
In het midden staat ven kleine tafel
met daar in een wijde boog omheen
oude stoelen. Prachtige oude mees
ters aan de muur Wijdvertakte ga-
tenplanten tegen het venster. Ook de
secretarie blijkt open. Een schitte
rend vertrtek met een fraaie schouw
waarop drie blanco stenen wapen
schilden. De gids: „De oorspronke
lijke afbeeldingen zijn er na de oorlog
afgebikt. De Vlaamse leeuw deed de
"S*
Hösatx
-
S* wtnat»
i teveel denken aan de Duit
sers Nu hebben ze er spijt van."
De bus rijdt naar het prachtige Sint
Winoksbergen. een al even stil plaats
je Vanuit het restaurant 'Le Comet
d'Or' klinkt op straat lichte muziek
door. die hier als wereldvreemd over
komt. Een Franse zanger zingt uit-
sloverig op een uit Amerika geïmpor
teerd funk-ritme. Het nummer zal ze
ker hoge ogen gooien in de Franse
Top-Pop. In de 'Gouden Cornet"
schaft de pot pommes-frites en een
op wild lijkend vleesgerecht in gelei,
dat zich voortreffelijk laat wegspoe
len met 'vin rouge' De vrouw die het
lekkers op tafel zet. spreekt een
mondje Vlaams Frans-Vlaams moet
het zijn Een enkele keer komt er een
Nederlands woord aan te pas. Toch
blijkt ze het best aanspreekbaar in 't
Frans.
'Goe Middag'
In de kerk van Ekelsbeke heeft men
een oude grafsteen uit 1720 zodanig
opgeknapt, dat de tekst - ook voor
Nederlanders en Vlamingen - weer
goed leesbaar is geworden. De steen
meldt het overlijden van Jan Frans
de Mersseman en zijn vrouw Jose
Marie Frangoise de Ceuvelaere
Dat Frans-Vlaams komt een uur later
terug. Nu nog veel duidelijker. In
Ekelsbeke wordt de kleine dikke pas
toor uit zijn pastorie gehaald. Van
onze gids neemt hij de megafoon over
en er zijn flarden op te vangen als
'Goe middag'. 'We ga naer kerkck'.
'Let op die Sint Andries kruize'. Na
tien minuten ben je eraan gewend, al
blijft het een merkwaardige ontdek
king om in Frankrijk mensen te ont
moeten die een soort Nederlands
spreken, dat je alleen nog kan lezen
in hele oude stukken, terwijl er in
grote delen van het dichtbije Brussel
al driftig Frans wordt gesproken.
Pastoor De Calf vertelt eerst over het
marktpleintje. Staat stil bij een tot
hopeloze ruïne vervallen gebouw,
waarin blijkens het verweerde op
schrift in betere tijden een restaurant
moet zijn gedreven. De pastoor
spreekt soms in de megafoon, soms
erlangs. Zijn harde stem weerkaatst
tegen de huizen.
Tegen de kerk staat het bordje
'Wormhout'. Merkwaardig, ook de
gedenksteen aan een andere gevel
geeft een opsomming van in hoofd
zaak puur Nederlands klinkende na
men. Een gerestaureerde grafsteen in
de kerkvloer is vrijwel moeiteloos te
lezen als je alleen Nederlands kent.
Een van de vrouwelijke reisgenoten
wil wat hygiënische sanitaire maat
regelen treffen en daartoe stapt ze
een slagerij binnen. Later zal ze het
verhaal doen van een kleine spraak
verwarring toen ze in het Nederlands
informeerde of ze van het toilet ge
bruik mocht maken. De slager haalde
er een oud vrouwtje bij. dat de wens
van onze metgezellin begreep en er
daardoor mede toe bijdroeg dat die in
vervulling kon gaan.
De reis gaat verder. De bus rijdt dooi
de Frans-Vlaamse dreven en brengt
ons gezelschap uiteindelijk in Kassei,
het centrum van Frans-Vlaanderen,
dat op een hoge berg is gelegen. Een
onneembare vesting in vroeger tij
den De omgeving is sprookjesachtig
Pastoor De Calf van Ekelsbeke weet
vrijwel alles van de geschiedenis van
zijn dorpje. Hij is een van de Frans-
Vlamingen die in de omgang het
Frans-Vlaams als voertaal gebruikt
Op de foto maakt hij het reisgezel
schap opmerkzaam op het carillon in
de toren van de kerk van Ekelsbeke.
en de gids zegt de schilder Rubens te
citeren als hij zegt dat Kassei en om
geving tot de fraaiste stukken na
tuurschoon ter wereld behoren.
Kassei
De stad Kassei is al even schilder
achtig als al het voorgaande. Al blijkt
'tijdens een wandeling door de
smalle steile straatjes, dat pittoresk
vaak samen gaat met armoedig. In
een zaal van het gemeentehuis is
een ontvangst gepland, een pseudo-
gebeurtenis waartoe de aanwezige
Fransen zich slechts node laten over
halen. Volgens de gemeentelijke af
gevaardigde is er nog maar een kleine
categorie inwoners die het oude
Frans-Vlaams beheerst. Een gemeen
tebode blijkt het van zijn ouders te
hebben geleerd en voert zo goed en zo
kwaad als dat gaat gesprekken met
leden van het reisgezelschap. Via
onze gids nodigt wethouder Stolte
van Hulst, het gemeentebestuur van
Kassei uit aanwezig te zijn op de
Frans-Vlaamse Culturele Dag in
Hulst. Uit de reactie van de gemeen
telijke afgevaardigde van Kassei valt
op te maken dat eraan getwijfeld kan
worden of op die uitnodiging wordt
ingegaan.
HULST - De achtste Frans-
Vlaamse Culturele Dag die za
terdag 24 april in 'Den Dullaert'
in Hulst wordt gehouden, begint
met een openingswoord van wet
houder J. H. Stolte van Hulst.
Daarna spreekt de héér J. Deleu.
hoofdredacteur van het tijd
schrift 'Ons Erfdeel' over de bui
tenlandse culturele politiek van
de Belgische regering. Vervol
gens is er een dia-vertoning door
Patrick Deverrewaere uit Rijssel
met als titel 'Frans Vlaanderen
in beeld'. De heer P. Jongeling,
fractievoorzitter van het GPV in
de tweede kamer spreekt over de
buitenlandse culturele politiek
van de Nederlandse regering.
De middagzitting begint met
drie korte verslagen van Neder
landse en Belgische rapporteurs
over 'Reisindrukken uit Frans-
Vlaanderen'. Het programma
wordt voortgezet met volksmu
ziek uit Frans Vlaanderen door
het duo 'Marieke en Bart' uit
Duinkerken (F).
De heer J. Fermaut. voorzitter
van het comité 'Flamand de
France' spreekt over het Neder
lands in Frans-Vlaanderen en de
dag wordt vervolgd met een fo
rumgesprek onder leiding van
wethouder Stolte. In het forum
hebben zitting: mevrouw N
Verwatermeulen-de Potter uit
Mechelen (Bi, beheerster van de
kamphuiscentrale 'Wandelhe
men'. Verder uit de heren Joseph
Deleu uit Rekkern (B), hoofdre
dacteur van 'Ons Erfdeel'; And
ras Demedts uit Kortrijk B). let-
terkundige: F. van Dorpe, bur
gemeester van Sint Niklaas (B).
J Fermaut. voorzitter van het
comité 'Flamand de France' uit
Sint Winoksbergen (F) en bur
gemeester P. J G. Molthoff van
Hulst.
Tot besluit is er een gezamenlijk
optreden van de Brusselse
volksdansgroep 'Den drueghen
heirinck' en Marieke en Bart uit
Duinkerken. De culturele dag
begint 's morgens om half elf
BUSSUM- Aan de Bussumse Willemslaan
woont een oud-zeekapitein. Kaarsrecht,
baard en pijp; met een stem van de zee. Zo
zal een kind zich een voorstelling maken
van een 'kappie' in ruste. En zo is de oud
commodore W. F. J. Moerzer-Bruyns. Be
faamd lid van een roemrucht geslacht van
zeevaarders. Bij deze zich telefonisch als
'Bruyns' meldende Bussummer van ge
boortebeland je in een schuimende
stroom van mogelijkheden voor vele zee
mans )v er halen.
(Van onze correspondent!
BUSSUM - Kapitein Moerzer Bruyns
in ruste, weet alles over zeevogels,
over walvissen, over tropische orka
nen en hoe deze te ontwijken, over de
nautiek in het algemeen en over vele
aanverwante zaken op het organisa
torisch vlak. Zijn agenda bevat een
lijst van verenigingen, instituten,
musea en colleges, zowel nationaal
als internationaal, waar hij 'gewoon'
bestuurder van is of waaraan hij lei
ding geeft. Hij weet ook alles van... de
bomen in de Bussumse villawijk 'Het
Spiegel', waar hij woont.
Hij bestudeert ze. meet ze op. be
schrijft ze en tekent ze in op kaarten.
Zoals hij als actief gezagvoerder ter zee
deed met vogels en met walvissen. Hij
is de eerste en enige ter wereld, die alle
walvissen determineerde, uittekende
en samenbracht in een fraai boek: 'The
field guide of whals and dolphins', een
veldgids voor walvissen en dolfijnen
Slootje
De oud-commandant van de 0-21 - de
gehele tweede- wereldoorlog voer hij
op operationele onderzeeërs -. tevens
de ex-commodore van het passagiers
schip 'Oranje', om enkele van zijn in
het oog springende buitengaatsfunc
ties te noemen, legde de basis voor zijn
speciale walvisinteresse in de Gooise
slootes. Hij behoorde tussen 1922 en
1934 rot een groep van elf jongens, die.
de natuur bestuderend, door het Gooi
trokken. Alles te voet: naar het Bluk.
de Sijsjesberg. het Spanaerswoud en
het Wasmeer. De wantsen en mugge-
larven van toen zouden uitgroeien tot
walvissen en dolfijnen van later.
Vooral de vogels trokken hem en hij
oogde ze na de pijlstorm- en fregatvo
gels, de albatrossen en de Kaapse duif.
En hij verbaasde zich plotseling over
de tekst van een overlevingsboekje.
Daarin werd nauwkeurig beschreven
welke planten, welke bladeren en
welke wortels zouden kunnen worden
gegeten als men op een onbewoond ei
land zou aanspoelen.
Daar stond in. dat wie een jan-van
gent. een grote witte zeevogel, zag
vliegen, hij zich op zo'n 30 zeemijl uit
de kust zou bevinden.
De kapitein wist beter. Jan-van
genten nam je wel op een 400 zeemijl
van de kusten waar Vanaf die tijd en
na overleg met prof. K. H. Voous uit
Huizen, internationaal vermaard orni
tholoog. bepaalde hij niet alleen de
koers van zijn schepen, maar ook van
de zeevogels, die over de golven hun
baantjes trokken. Hij zette ze uit op
kaarten met het aantal, de soort, net
weer en de temperatuur van water en
lucht erbij.
Handboek
Op de vogels volgden de walvissen, die
een zelfde 'behandeling' zouden on
dergaan. Dat dank zij de auteur An
thony van Kampen, die hem eens
vroeg over deze bedreigde diersoort te
vertellen Want zoals de kapitein de
zeevogels had gevolgd op hun vlucht,
zo had hij ook deze zwemmende kolos
sen op hun tochten gadegeslagen. Het
vertellen liep uit op zelf schrijven en
het vervaardigen van tekeningen en
de aanmoediging van prof. E. J. Slij
per. anatoom-bioloog, de enige Neder
landse walvissen-expert, met dit alles
door te gaan. Om zelf de samenstelling
van een handboek ter hand te nemen
De kapitein schreef het voornamelijk
toen hij in 1964 en 1965 met de 'Oranje'
over de wereldzeeën voer. Het werd de
'field guide' waarin opgenomen de 116
soorten walvissen en dolfijnen met de
ondersoorten en een aantal onbeken
de. nog niet eerder ontdekte soorten-
Een standaardwerk. Het ligt nog altijd
bij de uitgever, die er vrijwel niets mee
heeft gedaan. Maar het zou thuishoren
in alle universiteitsbibliotheken ter
wereld.
Natuurlijk verzet hij zich tegen de on
verantwoorde walvisvangst. En hij
bewijst, dat de uitroeiing van de walvis
een realiteit is. Hij maakt grafieken
met het materiaal dat hij zelf op zijn
reizen verzamelde en dat hem nog
steeds wordt geleverd door de kapi
teins en stuurlieden, die hij inspi
reerde tot het doen van waarnemin
gen. Hij publiceert in vele bladen
i Panaanieuws van het Wereld Natuur
Fonds. De Blauwe Wimpel, het blad
voor scheepvaart en scheepsbouw, om
enkele te noemen i en hij voert als se
cretaris van het Comité tot Bescher-
Bescherming
Zijn protestbrieven gaan over de ge
hele wereld. Mede dank zij hem is er
iets bereikt: de buitrug en de blauwe
walvis zijn nu beschermd. Van de eer
ste komen er vermoedelijk nog maar
een 600 en van de tweede een 2000
voor.
Het is pas een begin. Alle grote walvis
sen. alle zes. zullen moeten worden be
schermd. Daarom is er alweer een brief
naar Canada gegaan met het verzoek
een eind te maken aan de onverant-
woordelijke jacht op de Groenlandse
walvis. Een brief is ook naar Amerika
gestuurd waar tonijnvissers verant
woordelijk zijn voor de dood van met
minder dan 300.000 dolfijnen per jaar!
..De rol van de hoofdpersoon van mijn
artikel - de walvis - is minstens 27
miljoen jaar oud. Die van de mens, die
ter walvisvaart trok. ongeveer 300
jaar. Met een beschamend slot van 50
jaar. waarin de ene soort na de ander
stelselmatig werd gedecimeerd, of tot
de grens van uitroeiing weggescho
ten", aldus oud-kapitein Moerzer
Bruyns in een van zijn artikelen.
„Wordt na 2" miljoen jaren het vonnis
over de walvis voltrokken?", vraagt
hij zich hierin af. Wat hem betreft: hij
zal er voor vechten om dat te voorko
men!
