Het droeve leven
van Nina
31 -toonsmuziek
wint snel veld
Op bezoek bij de moeder
van de dissident Boekovski
Inez van Dullemen "VROEGER IS DOOD
ZATERDAG 10 APRIL 1976
Ruim vijfjaar geleden was Vladimir Boekovski de eerste die de feiten over
da opsluiting van Russische dissidenten in psychiatrische inrichtingen
bekendmaakte in het Westen. Wegens deze „laster tegen de Sowjel-Unie"
werd hij veroordeeld tot 12 jaar. Nu. na vijfjaar, zijn de gevangenen voor
wier lot Boekovski de aandacht vroeg, zoals generaal Grigorenko, uit de
psychiatrische inrichtingen vrijgelaten. Boekovski zit nog steeds vast.
Elisabeth Fisher van de Alexander Herzen Stichting, die zich het lot van
de Russische dissidenten aantrekt, schreef voor ons bijgaand artikel over
de beproevingen, waaraan Boekovski nog steeds bloot staat.
Inlichtingen over de actie „Redt Vladimir Boekovski" zijn verkrijgbaar bij
Postbus 51049 in Amsterdam. Bijdragen voor de actie zijn zeer welkom op
postgirorekening 5301846
Juist om die vele sombere,
grauwe dagen verafschuwt
Nina Ivanovna de winter.
Soms ziet ze bij het wakker
worden al tegen de dagen op.
„Waarom zou ik me aankle
den?" denkt ze wel eens. „Er
komt toch niemand". En ze
loopt in haar ochtendjas door
de eenzame woning in een bui
tenwijk van Moskou - een van
de grote grijze ongezellige flat
gebouwen.
Wie niet per se door de kou de straat
op moet, blijft thuis. Niemand belt op.
Want de telefoon, die gaat niet meer.
Die is afgesneden. Niet wegens wan
betaling. Nee, „ze" hebben 'm afge
sneden, al in juni 1975. „Ze" waren
tegen de vele gesprekken die vooral
nit het buitenland kwamen: uit Ro
me, nitDuitsland, uit Nederland, zelfs
uit New Vork. Officieel sneden „ze"
die telefoon af voor zes maanden.
Maar eind januari 1976 sloten „ze"
hem niet weer aan. Begin februari
wist iemand haar uit New York tele
fonisch te bereiken. Eindelijk! Maar
nazevenminuten praten werd ook dit
gesprek afgebroken. En sindsdien
heeft niemand Nina Ivanovna onder
haar eigen telefoonnummer kunnen
bereiken.
Trouwens bij velen van haar vrienden
isde telefoon eveneens afgesneden. Bij
Tatja Sergejevna Chodorowitsj de
vnendin van Lonja en Tanja Plioetsj,
nadat deze naar het Westen zijn ver
trokken Bij Joeri Orlov en Valentin
Toertsjin, de voorzitter van de Am
nesty International groep van de
Sowjet-Unie sinds december 1975. En
probeer maar eens een telefoonge
sprek te voeren met Andrej Dimitri-
vitsj Sacharov zonder dat het wordt
gestoord of da t er wordt meegeluisterd
of dat het gesprek ontijdig wordt ver
broken...
Die telefoongesprekken uit het buiten
land mist Nina Ivanovna heel erg. In
deloop der jaren had ze zich een beeld
gevormd van de mensen achter die
stemmen uit Rome. uit Amerika, uit
Nederland, uit Engeland, uit Duits
land. Slechts een enkeling van hen
had ze ooit in levende lijve gezien. Nu
denkt zs vaak aan al die mensen en ze
hoopt, dat ze net als tevoren bezig zijn
met de zaak van haar zoon Voloaja,
haar 33-jarige zoon Vladmimir Boe
kovski.
Nina Ivanovna denkt aan haar 33-
jarige zieke zoon. die van zijn prilste
jeugd af een erg moeilijk leven had -
zoals ze - als getuige - tijdens zijn pro
ces van 30 augustus tot 1 september
1967 verklaarde. Ze denkt aan haar be
zoek op 28 januari jl. aan haar Volodja
in die afschuwelijke gevangenis van
Vladimir. Aan die lange, ijskoude reis
te zamen met de vrouw van Gabriel
Soeperfin. de vriend en medewerker
van Alexander Soizjenitsyn. die al
sinds 22 januari in hongerstaking was
omdat ze hem in die gevangenis zijn
Bijbel en zijn Gebedenboek hadden
afgenomen, die hij had mee weten te
brengen uit het beruchte kamp 35 in
Perm. waar hij eerst zat.
„Oh, wat zag hij er verschrikkelijk
uit", denkt Nina Ivanovna, „zijn huid
helemaal grijs, schrompelig, zijn ogen.
die hem zo'n pijn doen. diep in hun
kassen en wat was hij mager! Die be
waaksters; die er aldoor bij zaten. Die
haar niet toestonden haar kind stevig
in haar armen te sluiten en lang tegen
zich aan te drukken. Ze mocht zijn
handen niet strelen. Die magere, dorre
handen. Ze kon alleen maar naar hem
zitten kijken en proberen de tranen in
haar ogen en haar keel te onderdruk
ken. Zoveel maanden had ze hem niet
gezien en nu ze hem eindelijk weer
eens mocht zien. zaten ze tegenover
elkaar - op aanrakens-afstand -. vlak
bij en toch weer zo veraf
Saronov en Bober Sjakirov gedurende
tien dagen. Joeri Grodetsky. die ook
had geprotesteerd, hoefde niet in de
strafcel In die strafcel is het ijskoud
Er is geen verwarming. De vloeren en
muren zijn van beton. De gevangenen
mogen zich niet extra-warm aankle
den Er is geen brits, die wordt 's
avonds pas gebracht Er is geen stoel,
geen kruk De enige zitgelegenheid is
hetzij een nis. hoog boven in de muur
en erg ongemakkelijk, of de ijskoude
grond. Lezen mag men niet. De gevan
gene in de kartser krijgt alleen wat wa
ter om te drinken, geen brood, eens in
de 24 uur wat gort in warm water - dat
is tenminste warm. En dat is alles.
Na die twee weken kartser kreeg Boe
kovski. die maagzweren heeft, een
reumatisch hart. een leveraandoening
en last van zijn ogen - in de cel brandt
een lamp van 40 watt en naar buiten
komen de gevangenen zelden of nooit-
gedurende twee weken ziekendiëet.
Dathielp iets. maar niet veel. Wanthet
normale gevangeniseten zorgt ervoor
dat zijn maagzweren telkens weer op
spelen. Na die twee weken diëet werd
hij weer op „streng regime" geplaatst.
Dat betekent, dat de voeding de
tegenwaarde van 19 kopeken per 24
uur niet te boven mag gaan. (Een roe
bel telt 100 kopeken en de tegen
waarde van een roebel is op het ogen
blik 3.35 gulden)
sche C P gedragen en over de gevan
genen hebben gesproken met hoi"1"
Maar waarom heeft Nina Ivanovna
Boekovskaja dan nog geen antwoord
gekregen van George Marchais. de se
cretaris van de Franse communisti
sche partij, op haar brief van 26 de
cember 1975 waarin ze diens aandacht
vroeg voor het lol van haar zoon en
van Semjon Gloezman. de jonge psy
chiater, vriend van Leonid en Tanja
Plioetsj. die in Perm zit?
Waarom kreeg ze geen antwoord op
haar brief aan Giscard d'Estaing,
evenming van senator Edward Ken
nedy, van het Internationale Rode
Kruis, niet van Waldheim. de secreta
ris van de Verenigde Naties? De enige
die op haar brief reageerde, was
George Meany, de Amerikaanse vak
bondsleider Hij schreef over Boeko
vski aan president Ford
En waarom nam dan niemand van die-
vele buitenlandse communisten tij
dens het. congres van dc- Russische
C.P. de moeite om Nina Ivanovna te
bezoeken? Of om eens bij Valentin
Toertsjin, bij Joeri Orlov, bij Tatja
Chodorowitsj langs te gaan? Of bij
Andrej Sacharov? Je zou toch kunnen
denken, dat ze misschien belangstel
ling zouden hebben om de feiten eens
rechtstreeks uit de monden der be
trokkenen te ervaren?
Bijdrage
Brief
Dokter
Vladimir vertelde haar, dat hij op 18
oktober van het vorig jaar met nog
vier gevangenen in zijn ce! luidkeels,
door op de deur te bonzen en te
schreeuwen, had geprotesteerd tegen
het feit dat hun medegevangene Gun
nar Rode uit Letland, levensgevaar
lijk ziek en voortdurend bloed opge
vend. toch geen medische hulp kreeg.
De dienstdoende bewaker Michailov
weigerde botweg om de dokter te roe
pen. Die dokter werd pas de volgende
ochtend gewaarschuwd, toen was
Gunnar Rode al de hele nacht ver
schrikkelijk beroerd geweest. Hij
werd naar de ziekenafdeling ge
bracht. maar niet lang, al spoedig
werd hij teruggebracht naar de cel.
Maar Volodja Boekovski en drie van
zijn protesterende medegevangenen
werden voor straf in de „kartser". - de
kerker - het strafblok gestopt.
Daar zaten ze van 30 oktober tot 14
november. Boekovski en Witold Ab-
ankin de volle veertien dagen; Alexej
Iedere maand moet Nina Ivanovna
een vast bedrag aan de gevangenis
overmaken als haar bijdrage in de
kosten van verpleging en bewaking
van haar zoon. Tijdens zijn verblijf in
de 'kartser' zat Volodja overigens de
volle veertien dagen in een cel met
een gevangene die aan open tubercu
lose lijdt.
Daaraan denkt Nina Ivanovna Buko-
vskaja tijdens de lange grauwe win
terdagen in Moskou Ze herleest de
Franse detectiveverhalen, die haar
ooiteens werden gebracht. Als iemand
toch eens een paar nieuwe exemplaren
bracht... Ze legt eindeloos patience -
om haar gedachten af te leiden. Maar
daarin slaagt ze niet al te best. want
vanwege het congres van de Russische
Communistische Partij gingen hon
derden politieke gevangenen in de
kampen van Mordovië. Perm en ook in
Vladimir in hongerstaking. En natuur
lijk was ook haar zoon daarbij! En ve
len zijn al zo zwak...
„Of het echt waar is. dat sommige
communistische partijen in het buiten
land zich kritischer jegens de Russi-
Op 29 maart 1971 werd Vladimir Boe
kovski gearresteerd. Dat is nu vijf jaar
geleden. In januari 1972 werd hij ver
oordeeld tot de gecombineerde straf
van 12jaar: 7 jaar opsluiting in dwang-
arbeidskamp van het strenge regime,
gevangenis en in aansluiting daarop 5
jaar binnenlandse verbanning Dit
..vanwege anti-Sowjet-agitatie en
propaganda' Maar Vladimir Boekov
ski sprak de waarheid en de Sowjet-
autoriteiten hebben dit zelf bevestigd.
Victor Fainberg is vrij. Vladimir Boris-
sov is vrij. Natalja Gorbanewskaja is
vrij. Pjotr Grigorenko is vrij - allemaal
vrijgelaten uit de speciale psychiatri
sche inrichtingen waarin zij opgeslo
ten zaten vanwege hun afwijkende
mening of gedrag, maar wel volkomen
in het bezit van hun geestvermogens.
En Leonid Plioetsj is vrij - hij heeft niet
alleen alles bevpstigd wat Boekovski
in 1971 meedeelde - hij heeft verteld,
dat het sindsdien allemaal nog veel er
ger is geworden.
Agitatie
Op 28 januari 1971 stuurde IV'ladimir
Boekovski documenten betreffende
de opsluiting in psychiatrische in
richtingen in de Sowjet-Unie - de me
dische verklaringen en argumentatie
- van Pjotr Grigorenko, Victor Fain
berg. Natalja Gorbanewskaja, Vlad
mimir Borissov en I. Jachimowitsj
alsmede fragmenten van de docu
menten betreffende V. Koesnetsnv
naar het Westen. Hij deed er een brief
bij. gericht aan het Internationale
Genootschap voor Psychiatrie, de
Liga van Mensenrechten en een aan
tal met name genoemde psychiaters
in Canada. Amerika en Engeland.
In die open brief stond o.a „Het is
vooreen mens. die geestelijk gezond is.
het meest afschuwelijke lot om voor
onbepaalde tijd in een inrichting voor
geesteszieken te worden opgesloten".
En Boekovski sprak de hoop uit. dat
degenen waaraan de brief en de do
cumenten gericht waren, en die een
groot deel van hun tijd wijden aan het
genezen van mensen, bereid zouden
zijn op te komen tegen het misbruik
van hun weten-schap ten nadele van
mensen.
Niet Vladmimir Boekovski maakte
zich schuldig aan anti- Sowjet-
agitatie", het zijn de betrokken
Sowjet-autoriteiten zelf, die dat doen.
Zij stellen door hun handelingen de
medische wetenschap in de Sowjet-
Unie in een kwaad daglicht. En sinds
1971 zijn er heel wat gegevens bijge
komen, die alleen maar aantonen dat
Vladimir Boekovski de waarheid
sprak. Maar Vladimir Boekovski zit
nog altijd in Vladimir. De kaarten, die
velen hem zenden, komen de laatste
tijd met het stempeltje 'inconnu' (on
bekend) terug.
Nina Boekovski heeft uiteraard reden
tot neerslachtigheid tijdens grauwe
winterdagen en van haar geduld wordt
verschrikkelijk veel gevergd. Ze weet.
dat vooraanstaande kunstenaars en
hoogleraren in Amerika er niet tegen
opzien om voor de Sowjetrambassade
aldaar met borden om hun hals tegen
de gevangenhouding van Boekovski
te protesteren. Wat ze nog niet weet is.
dat de Universiteit van Leiden een
brief aan premier Joop den Uyl heeft
gestuurd met het verzoek in deze tot
diplomatieke activiteit te komen.
Een paar jaar geleden sprak Max van
der Stoel in de pauze van een balletop
voering met zijn ambtgenoot Gro-
myko in Moskou over Boekovski -
maar dat maakte kennelijk geen in
druk. Misschien zou het nuttig zijn als
hoogleraren uit Leiden zich persoon
lijk naar de Andries Bickerweg 2. in
Den Haag. zouden begeven Ir. op
tocht.
„Ik verwacht binnenkort een door
braak". Anton de Beer propageert nu
al jaar 31-toonsmuziek en het is be
paald geen gevecht tegen de bierkaai
Pionier
l)<
31-t
veld. Steeds meer componisten wen
den zieh tot dit systeem en steeds
meer luisteraars verlaten elke eerste
zondagmiddag van de maand verrukt
de aula van het Tcylers Museum in
Haarlem, waar Anton de Heer en het
vioolduo Bouw Lemkesen Jeanne Vos
ziek hebben ontsloten.
Van een plaat rncl louter 31-
toonsmuzick zijn. buiten de officiële
platenhandel om. duizend exempla
ren verkocht. Een erkenning schuilt
ook ln de opdracht van de NOS-radio
aan Anton de Beer om een stuk te
componeren ter inzending aan het
radio- en tv-conc urs voor de Pnx
d'Italia. Het wordt een compositie
voor het vocaal kwintet Gesualdo di
Venosa. met begeleiding van onder
meer de archlfoon. een 31-
toonsinstrument waarvan Anton de
Beer de enige bespeler is. Hij zegt„Ik
hoop dat er iets bruikbaars uit mijn
vingers komt, want dan bereik je het
podium van de hele wereld"
Wat is nu 31-toonsmuziek? Het ons
bekende octaaf Is verdeeld in twaalf
halve tonen. Sinds het begin van de
17e eeuw is men daaraan gewend ge-
raaktdoordatdetoen moderne klavier-
instrumenten niet anders te stemmen
waren. Door de werken van de grote
componisten ligt dit stelsel ons ver
trouwd in de oren. Toch klopt het niet
helemaal. Uitgaande van het trillings
getal van elke toon afzonderlijk blijkt
datons huidige toonstelsel onzuiveris.
Het verschil is klein, maar toch zoveel,
dat onze toonladder niet beantwoordt
aan de wetten van de natuurlijke zui
verheid. zoals die universeel gelden.
De grote Nederlandse wis- en natuur
kundige Christiaan Huygens bere
kende een nieuwe harmonische cyclus
met31 tonen. Een eeuw tevoren had de
Italiaanse componist Nicolo Vicentino
al getracht een 31-toonsinstrument te
vervaardigen, de zogenaamde archi-
cembalo. In de huidige tijd hebben
studenten per computer ontdekt dat
de zuiverste verdeling van het octaaf
die in 31 tonen is. Intervallen klinken
dan zo zuiver, dat de boventonen gaan
meetrillen. Dat geeft de toon zijn na
tuurlijke rijkdom terug, die bij het ons
bekende toonstelsel verloren was.
Anton de Beer. die een leidende func
tie heeft bij de muziekprogrammerlng
van de NOS-radio, n de grote voor
vechter geworden van dit stolsel.
„Tijdens mijn conservatortumtljd
las ik een boekje van prof dr Adriaan
Fokker over samenklanken HIJ
werkte daarin de Inzichten van Vicen
tino en Huygens verder uit Ik bezocht
hem in zijn werkkamer en daar liet hij
mij dc- maquette zien van een 31-
toonsorgel zoals hem dat voorde geest
zweefde Jn die tijd nam men hem niet
zo serieus en ik ben dat bezoek geleide
lijk aan weer vergeten"
.Maar als afgestudeerd musicus
moest ik voor een krant een interview
maken met prof Fokker. Het orgel was
toen klaar en Henk Badlngs had er een
compositie voor geschreven Het inte
resseerde mij in hoge mate en ik heb
mij grote moeite gegeven om dat orgel
te leren bespelen. Toen werd ik al
gauw vaste bespeler van het instru
ment. dat een plaats kreeg ln het Tey-
lers Museum te Haarlem"
„Samen met Bouw Lcmkes en Jeanne
Vos. die al jaren lang felle propagan
disten van de 31-toonsmuzlek zijn. de
celliste Nelly Duin en Wlm Daim. die
formidabel op dat orgel Improviseert,
verzorg ik nu al 25 Jaar zondagmid
dagconcerten in de aula van het mu
seum. Er is enorme belangstelling,
vooral uit de Engels-sprekende lan
den. Veel musici en musicologen vin
den mij wel een curieuze kerel. maar.
zeggen ze. „Je verdient er het zout in de
pap niet mee"
Na 1950 zijn de jonge componisten te
ruggevallen op de twaalftoonstech
niek van Schoenberg. Bergen Webem.
De inventie is nu op. De oudere garde
van componisten vindt het 31-
toonsstelsel wel interessant, maar ze
zijn te.oud om het nog te leren. De Jon
geren worden er in hun opleiding niet
mee geconfronteerd. Dc- enige compo
nisten die er zich voor Inzetten zijn
Henk Badings. Hans Kox en ikzelf.
Ge.ukkig neemt het aantal componis
ten dat stukken schrijft in de 31-
toonstechnïek steeds toe. De Ameri
kaan Joel Mandelbaum componeerde
de eerste opera in dit stelsel. Aloys
Haba uit Tsjechoslowaklje heeft zo
juist een strijkkwartet voltooid. Maar
het gaat langzaam, want het zwaarte
punt van het conservatoriumonder
wijs ligt op de romantiek.
lil!
Ou,
"ud worden willen we misschien allemaal wel,
mits redelijk gezond en zonder al te grote gebreken.
Maar oud zijn valt meestal niet mee en we zijn oud
eer we er erg in hebben. Het gaat. tegen alle schijn
in, zo verschrikkelijk vlug. Een baby wordt geboren
en we hebben nauwelijks geduld eer hij lacht, loopt,
praat. Maar hij lacht, loopt en praat in een mini
mum van tijd en gaal naar school, en dan begint ook
zo'n beetje zijn eigen leven, dat wat hij zich herin
nert. Dc tijd dat een zomervakantie nog eindeloos
duurt. Met twintig en o, hoe verlang je er naar.
twintig te zijn. sta je lichamelijk zo'n beetje op je
hoogtepunt, met dertig beslist al niet meer. Dan be
gint dc aftakeling, o, heel geleidelijk. Rimpeltjes,
haaruitval of grijs worden, lichte verkalking, on-
gemakjes en dat gaat zo maar door, bij dc een lang
zaam, bij de ander ontstellend snel. De statistieken
vertellen ons dat wc gemiddeld ruim zeventig wor
den, vrouwen nog een paar jaar ouder. Maar hoe. en
is het altijd dc moeite waard
Dan denk je aan die ongelooflijk vitale mensen van
in de tachtig die nog op de planken slaan, zingen,
quicksteppen, een land regeren of de ingewikkeldste-
muziek uit het hoofd vertolken. Dan hoop je te beho
ren tot die begenadigden die. pijnloos zoals een blad
van een boom valt in november, in hun slaap haast
ongemerkt heengaan, na een nog welbestede dag.
Maar dat zijn uitzonderingen. Er wordt niet aan je
gevraagd hoe je sterven wil. Waardig sterven in over
eenstemming met de wijze waarop je hebt willen le
ven. word je in tegendeel in de meeste gevallen ont
zegd of onmogelijk gemaakt. Zelfs al wil je dood. dan
mag je met, ai is er ook medisch geen greintje hoop
meer. dan wordt je nog kunstmatig gemarteld, je bent
volkomen machteloos geworden en jehebt je maar neer
te leggen bij de ethische motieven en de absolute over
macht van de meerderheid Je gaat van machine naar
machine, letterlijk totjelaatstesnik. die dan misschien
wat maanden uitgesteld wordt. Vraag aan ieder die
ouder wordt en die nog goed gezond is hoe hij er over
denktenbijnaaltijdzuljehoren:„Alsikgasukkelen.een
last vooreen ander wordt, hoefthetvoor mij nietmeerea
zeker met als ik dement zou worden, of ongeneeslijk
ziek". Maar er wordt nietmeer naar gevraagd als puntje
bij paaltje komt
Wie gaat sukkelen went geleidelijk aan z'n vreselijke
ongemakken, wie dement wordt gaat in een inrichting,
wie ongeneeslijk ziek wordt, wordt geopereerd, des
noods tot nog maar de helft van z'n lichaam over is. We
wetenhetallemaal.wewillenhethaastgeenvanallenen
wedoenerzogoedalsnietsaan.Eenenkeling.eensterke
geest piept er dan stiekum tussen uit, maar meestal op
een uiterst moeizame manier, wat niet zou hoeven.
En dan. we bergen al deze mensen op. Dal wil zeggen
we worden straks zelfs ook opgéboregen. Verzor
gingsflats. bejaardentehuizen, inrichtingen voor ie
dere kwaal en afwijking, en daar zitten ze dan. Af en
toe gaan we ze opzoeken, worden we opgezocht. Niet
eens vaak en vaak niet eens, Opgeruimd staat netjes,
ze zijn verzorgd, beter dan we het zelf kunnen doen,
zogezegd en we hebben het veel te druk. Bovendien
zijn ze lastig en vervelend, zeuren altijd over hetzelf
de, kennen je niet meer. je hebt er niets meer aan. Zo
is het De enkeling die een oude van dagen, een
hulpbehoevende, een zieke, een demente nog thuis
verpleegt wordt voor gek verklaard.
O»,
ver dit allesbehalve opwekkende maar ons allen
diep aangaande probleem schrijft Inez van Dullemen
(1925) in haar boek 'Vroeger is dood'. Inez van Dulle
men is de dochter van de in de jaren twintig bekende
schrijfster Jo de Wit (geb. 1894) en van mr. A A. L. F.
van Dullemen. die na zijn rechtenstudies in Leiden
eerst kantonrechter was in Zierikzee en later
Procureur-Generaal ln Amsterdam Jo de Wit was in
haar jeugd een mooie, hartstochtelijke vrouw die
goed schreef tin 1923 kreeg ze de Haagse Post prijs
van de Mij der Ned. Letteren voor haar bundel novel
len 'Open Zee'), ze hield van het leven, van mannen
io a. Nijhflff was een van haar minnaars). En mr. Van
Dullemen. met wie ze in 1923 huwde, was een on
kreukbaar rechter van de oude stempel, die onder
andere geruchtmakende zaken als de bankzwendel
van Onnes van Nyenrode of de zaak Anneke Beek
man te behandelen kreeg. Kortom: het waren beiden
mensen van formaat die, als ze gekund hadden, be
slist niet de ellendige en vernederende dood gekozen
zouden hebben die hun dochter in 'Vroeger is dood'
beschrijft. Ze werden allebei tachtig en ouder, maar
hoe! De vader dement, incontinent, een absoluut
wrak in een rolstoel in een inrichting, de moeder
aanvankelijk nog thuis, maar ernstig versukkelend,
dan ook dement en wegkwijnend in een kliniek.
Hun dochter heeft deze volkomen aftakeling scherp
geobserveerd en getekend. Genadeloos, maar wel
met liefde. Het verhaal doet, ook als het over het af-
wikkelen van de erfenis gaat, vaak sterk denken aan
letterkundige kroniek door hans warren
het tweede deel van de onlangs verschenen memoires
van R. J. Peskens: 'Twee vorstinnen en een Vorst',
waarin immers ook op onthutsende manier de neer
gang en versukkeling van twee uitzonderlijke men
sen (Peskens ouders) getekend werd en het opruimen
van wat dan rest. En ook het geval-Peskens is naar
de werkelijkheid getekend, niet
J-nez van Dullemen. die haar beide ouders regelma
tig bezocht tijdens hun laatste levensjaren, neemt
geen stelling en klaagt niet aan. Ze pleit niet voor eu
thanasie. ze verheelt niet dat ze zelf ook meehielp
aan het 'opbergen' van haar ouders, ze toont het ver
plegend personeel en de doktoren met hun gebreken
en goede kanten, het kleurloze, fijngemaakte voedsel,
het gesjouw met mensen die men mogelijk beter rus
tig zou kunnen .laten sterven'
„Op een dag zie ik dat ze van mijn vader een collage
hebben gemaakt. Er bovenop zit nog wel zijn eigen
gezicht, hoewel zijn haar gemillimeterd is en mei
meer de pluizige krulletjes in de nek vertoont die de
zorg van mijn moeder uitmaakten. Maar daaronder
prijkt een mij onbekend Amerikaans overhemd met
korte mouwen waar zijn oudemannen armen wit uit
te voorschijn steken, een vuurrode stropdas hangt
hem als een enorme tong over de borst, en een broek
reikt met de pijpen tot halverwege de blote kuiten.
Tersluiks komt aan de binnenkant van zijn been een
roze slangetje gegleden en kruipt zijn sok binnen
waar het in een mysterieuze bult verdwijnt, i j
„Waarom heb je je eigen kleren niet aan zeg ik
verontwaardigd- Er zijn toch patiënten die nog be
hoorlijk in het pak zitten, waarom moet hij juist er
uil zien als een verklede aap Ik begin aan' die
broekspijpen te trekken om dat roze slangetje te be
dekken waarvan ik begrijp dat het tot een geheim
afwateringssysteem behoort. Hij lacht een beetje
„Trek niet zo hard. Ik kan het niet helpen", zegt hij
en legt zijn hand met een verontschuldigend gebaar
op het Amerikaanse borststuk. Zijn liand ziet groen
als het blad van een vingerplarit. Hij ziel mijn blik en
houdt zijn gespreide vingers voor zich uit.
..We hebben wasknijpers moeten verven", zegt hij, „ik
denk om ons een beetje bezig te houden".
Gsk is dal. dal je via baby. via gymnasiast in kuit
broek. kantonrechtertje in Zierikzee via Procureur-
Generaal terecht komt bij de wasknijpers Je wordt
wasknijperverver en je hebt een draineerbuis aan je
piemel hangen. En toch. daar kan geen misverstand
over bestaan, ben je nog 'dezelfde Arnold' pp73174
En dit is de moeder, nog in een heider ogenblik:
„Dan bindt zij als vanouds een blauw lint in haar ha
ren en wuift naar de glazenwassers - uiteindelijk
toch gekomen - in witte pakken voor de ramen han
gend.
„Ik hield veel van jonge mannen vroeger", zegt ze
„Van die lange benen, mooier eigenlijk dan vrou
wenbenen"
„De ene is heel blond, de zon glinstert in dat krank
zinnig blonde haar. ..Mijn kinderen hadden ook zulk
blond haar. vooral R.. voordat hij kaal werd, mooier
zelfs nog dan dit. van dal vlaskleurige weel je wel"
f.i Van achter de planten in de vensterbank kijkt
ze naar de icitte glazenwassers met hun lange haren
als moderne Christussen. - tussen het groen een
grijze nimf. een Suzanna in het bad. Maar dat was
omgekeerd, toen keken die oude mannen naar het
jonge vlees van een vrouw en zij kijkt ook niét op die
manier, met dat begeren, dalis al lang voorbij, ze
kijkt vanuit het loergat van de dood naar het jong-
zijn. naar dal moeiteloos beiuegen tussen hemel en
aarde, naar die zwaai van zo'n been op de ladder Ze
wuift en zij lachen terug", ip. 71172)
En Inez van Dullemen, die het soms te veel wordt,
dat vechten met de ouderdom terwijl ze haar eigen
gezin heeft en straks haar eigen ouderdom, vraagt
zich af;
„Hoe werden de mensen vroeger oud De notaris,
mijn grootvader, had een eigen huis met een huis
houdster en een dienstbode tot zijn beschikking tol
zijn laatste snik. Maar die behoorde tot de geprivile
gieerden: andere oude mensen lagen in een alkoof, oj
in een stinkende bedstee, of ze werden in een stoel
voor de deur in het zonnetje gezet, die kregen niet de
tegenwoordige hygiënische zorg die leidt lot een hy
giënische dood. Maar misschien hadden die nog een
ouwe hond onder hun bed. misschien hoorden ze hun
kleinkinderen krakelen of hun kippen kakelen op
hun erf. Die gingen dood m hun eigen bed. in hun ei
gen huis. die wisten ai 'waar hun graf kwam op het
kerkhof 'p 791
En die ouwe hond onder het bed. die -doet het hem
nu eigenlijk: die gaf nog een beetje aanhankelijk
heid. Dc wasknijpers zijn stompzinnig en de gla
zenwassers. hoe aardig ook. klimmen naar een vol
gend raam waar ze misschien en graag met een
echte jonge Suzanne flirten. Maar die ouwe hond,
die gaf je een lik. Verschrikkelijk onhygiënisch.
Inez van Dullemen. Vroeger is dood. Querido. Amsterdam.