MONTEDISON
„Ontwikkelingswerk
in het eigen land"
AforsttSï
Lockheed-o ver eenkomst eenzijdig document
|z.inJTALIEI
O A
TWEEDE KAMER
OVER RIJLES
WOENSDAG 7 APRIL 1976
U'at is Montedison precies voor een
bedrijf? Welke achtergronden mar
keren het sociale beleid dal het
concern in Italië voert? In het
zuiden van bet land - in Brindisi -
heeft Montedison in een volstrekt
leeg gebied een aantal jarei. terug
een petrochemisch complex uit de
grond gestamt, dal tot de moder
nste in Europa kan worden gere
kend.
Bij hun pogingen om een beeld te
krijgen van de beweegredenen ach
ter en bij de vestiglngspolitiek van
het concern bezochten PZC-
redacteuren Kees Cijsouw en Kees
van der Maas ook het bedrijf in
Brindisi en hadden er gesprekken
over de situering ten opzichte van
de stad. het aantrekken van perso
neel. de sociale en medische bege
leiding en de bedrijfsopleiding. In
bepaalde opzichten kan de
Brindisi-vestiging worden vergele
ken met de plannen voor een even
tueel complex in het Sloegebied.
Vandaag de laatste aflevering in de
serie reportages: hoe verliep de
start in de leegte?
Sociale elementen (4)
(Van onze redacteuren Kees van der Maas en Kees Cijsouw)
BRINDISI - De provincie Brindisi in het zuidoosten van Italië - bij de hak van de laars - is voor
alles een agrarisch gebied. Druiven en artisjokken vormen er belangrijke produkten, de landbouw
gebeurt er veelal nog in handwerk, op het veld zijn de paarden slechts in enkele gevallen verdron
gen door de trekker. Langs de kust van de Adriatische zee glimmen hier en daar groepen witte
huisjes, vakantiewoningen, die duiden op de nog betrekkelijk bescheiden recreatieve functie van
het gebied. Industriële activiteiten concentreren zich in de omgeving van de (hoofd)stad Brindisi,
honderdduizend inwoners, op een provincietotaal van ongeveer driehonderdduizend.
bneken elders in Italië - nodig voor de
produktie Uit het gebied zelf kwamen
veelal ongeschoolde krachten.
Opleiding
Een gebied, dat niet de welvarendheid
in beeld brengt» die men in het
noorden van Italië wel kan aantreffen.
Montedison zette ten zuidwesten van
Brindisi in het begin van de jaren zes
tig een petro chemisch complex neer.
Niet, omdat het bedrijf zelf zo naar het
zuiden trok. vooral omdat de Ita
liaanse overheid het in die richting
stuurde met onder meer aanzienlijke
premies en de zekerheid van goedkope
grond: de vestiging gold in feite een
soort 'ontwikkelingswerk in eigen
land.'
De omgeving van Brindisi bood Mon
tedison mogelijkheden om lering te
trekken uit de lessen van een aantal
vestigings-fouten in het verleden. Met
name kon men er een situering vermij
den als bij Porto Marghera (Mestre,
Venetië), waar het industriegebied en
stad elkaar bijna raken. Het petro
chemisch complex werd aan de zuid
kant van de stad opgebouwd, daarmee
werd voorkomen, dat de verontrei
niging bij de meestal heersende noord
oostelijke zeewind in de richting van
de stad werd gedreven. Tussen stad en
Montedison ligt een afstand van drie.
vier kilometer. En de goedkope grond
prijs - zwampvelden en landbouwter-
rein voor de verbouw van artisjokken -
maakte een royale lay-out van het in
dustrieterrein mogelijk: Montedison
heeft er de beschikking over een ter
rein van bijna vijfhonderd hectare.
„Dat zou vandaag de dag. bij de hui
dige grondprijzen waar ook in West'
Europa niet meer mogelijk zijn." zo
zegt men van die situering.
Infrastructuur
Er kwam van de kant van de rege
ring steun voor infrastructuur, het be
drijf beschikt aan de waterkant èn over
een groot bassin voor bijna vijf miljoen
kubieke meter koelwater èn over aan
legsteigers voor olieschepen. Tankers
van meer dan 50.000 ton kunnen tot
vrij dicht onder de kust terecht, op een
met boeien omgeven ligplaats, waar
vandaan een onderwater-pijpleiding
BRINDISI - Overzicht van de royale
'lay-out', die Montedison zich kon per
mitteren in hei uiterste zuiden van Sta
voor het olietransport naar de fabriek
loopt Op het bedrijfsterrein- staat een
eigen energiecentrale, die 260 Mega
watt levert en mede gekoppeld is aan
het nabijgelegen openbaar nutsbedrijf,
ter aanvulling van de eigen produktie
en - als dat nodig is - soms levering
aan derden.
Het complex in Brindisi bevat een raf
finaderij - de verwerking van 1.5 mil
joen ton ruwe olie en 1 miljoen ton
nafta per jaar - en een petrochemische
fabriek, waar onder meer 340.000 ton
ethyleen, 200.000 ton propyleen en
500.000 ton polyvinylchloride wordt
geproduceerd. Voor de streek bete
kende het industriële complex een
diep ingrijpende verandering van het
agrarisch bepaalde levenspatroon. Er
was vanuit de landbouw slechts een
beperkte groep mensen, die recht
streeks overstapte naar de fabriek, ze
ven procent. Voor een aanzienlijk deel
ruim twintig procent - betrok Monte
dison werknemers uit de bouwnijver
heid. die eerder in de landbouw werk
zaam waren geweest. Met name in de
eerste jaren was er een grote groep
mensen van buiten de streek - van fa-
Montedison zette op het industrieter
rein in Brindisi een opleidingsinstituut
neer. waar de werknemers cursussen
volgen, die hen met de produktiepro-
cessen in het bedrijf vertrouwd moeten
maken. Daarbij gaat men uit van be-
drijfscursussen. In die cursussen wordt
met name ook - met visuele voorbeel
den - aandacht besteed aan de veilig
heidsaspecten. waarbij van de veilig
heid thuis naar de veiligheid in de fa
briek wordt toegewerkt. Daarnaast zit
er in de opleiding een stuk algemene
vorming: dat bleek bij de start van de
fabriek - 1962 - noodzakelijk, omdat
toen nog een aanzienlijk percentage
van de bevolking analfabeet was. Be
halve cursussen voor de processen in
het complex ter plaatse, is in Brindisi
ook de 'mechanische opleiding" van
het hele Montedison-concem voor Itö-
lië geconcentreerd. Dat houdt in, dat
er permanent ongeveer tweehonderd
werknemers op dit instituut in oplei
ding zija
Kon men in de eerste Jaren van de ves
tiging aan mensen uit de regio vrijwel
uitsluitend 'ongeschoold werk' aanbie
den; nu komt ongeveer zeventig pro
cent van de werknemers uit de omge
ving. Boven het niveau van operator
werken in Brindisi bijna alleen mensen
van buiten. aangetrokken uit
Montedison-vestigingen elders in Ita
lië. Dat geeft het probleem van een vrij
snel verloop in de top van het bedrijf:
employe's uit het noorden bijvoorbeeld
willen meestal na enkele jaren Brindisi
terug naar hun oorspronkelijke stand
plaats. Dergelijke problemen verwacht
minder bij een vestiging in West-
Europa. met het oog op het hogere
gemiddelde opleidingsniveau.
Geluidshinder
In sociaal en medisch opzicht - los
van het milieu-aspect - levert de ge
luidshinder bij sommige werknemers
problemen op. Montedison hanteert in
de fabriek op korte afstand van de ap
paratuur een geluidsnorra van 85 De
cibel (lawaai van een autobus), terwijl
voor het terrein een niveau van 45 De
cibel moet worden aangehouden; bij
een eventuele vestiging in het Sloe
(Van onze parlementaire redactiel
Den HAAG - De tweede
Kamer zal zich in de loop van
deze week. woensdag of don
derdag, bezighouden met twee
al lang liggende zaken, name
lijk het wetsontwerp inzake het
wegslepen van autowrakken en
verkeerd geparkeerde motor
voertuigen. en de voorwaarden
waaronder rijonderricht mag
worden gegeven.
Wat het tweede onderwerp betreft,
gaat het om een aspect van de reeds
van kracht zijnde wet rijonderricht
hebben de deskundigen in de rappor
tage aan het provinciaal bestuur van
Zeeland een nachtelijk geluidsniveau
van 35 Decibel (het geluidsniveau in
een ziekenhuis) in Nieuwdorp aange
houden.
De bedrijfsartsen - men heeft er in
Brindisi drie in vaste dienst - krijgen
met enige regelmaat werknemers met
gehoorklachten op het spreekuur,
werknemers uit de onmiddellijke om
geving van lawaaimakende appara
tuur. Zij worden óf tijdelijk óf perma
nent in een andere functie tewerk ge
steld. Ongeveer veertig employés wer
ken nu op een speciaal opgerichte
onderhouds-afdeling, die is gesitueerd
in de onmiddellijke omgeving van de
kantoren. Diezelfde afdeling dient ook
voor de opvang van werknemers, die
fysiek problemen hebben met het func
tioneren in een ploegensysteem. met
wisselende diensten.
Er is - verzekert men bij Montedison -
geen verschil tussen de beloning van
het personeel in dezelfde functies in
fabrieken in Zuid- of Noord-Italië. De
cao-onderhandelingen tussen de be
drijven en de vakbonden worden per
bedrijfstak, in dit geval de chemie,
landelijk gevoerd. Daarnaast zijn er
wel aparte onderhandelingen voor se
cundaire voorzieningen, zowel per re
gio als per bedrijf. Bij Montedison
noemt men de verhoudingen met de
vakbonden 'voor de Italiaanse situatie
normaal'
Miskleun
Als een 'sociale miskleun' karakteri
seert men in het bedrijf in Brindisi de
bouw van ongeveer vierhonderd be
drijfswoningen vrij dicht bij het fa
brieksterrein. Die woningbouw liep pa
rallel met de bouw van het chemische
complex en diende met name voor de
huisvesting van de mensen, die bij de
start van de produktie in dienst waren.
Die eerste paar jaar bleek geen inte
gratie tot stand te komen tussen de
groep Montedison-personeelsleden en
de bevolking van Brindisi. Ze vorm
den een aparte gemeenschap, de
scheiding werd door de situering van
de woningen - bij het bedrijf, verwij
derd van de stad - geaccentueerd. Een
dergelijk experiment heeft men niet
herhaald: nu woont het leeuwendeel
van de bijna vijfduizend werknemers
wel verspreid in de stad en de omge-
ving.
Koninginnedag
Vb rsten Vandaag
vraagt speciale
aandaent voor onze
jarige vorstin
H.m. Koningin Juliana wordt
deze maand 67 jaar. Voor
Vorsten Vandaag alle aanleiding
om het aprilnummer speciaal
aan haar te wijden.
In een uitgebreide foto
reportage ziet u flitsen uit het
leven van onze geliefde vorstin.
De Koningin als kind, als
moeder en als grootmoeder. Een
document voor wie het wel en
wee van ons Oranjehuis ter
harte gaat.
In dit nummer ook een
interessant verslag over "hoe
het hoort" aan het hof: alles
over etikette in koninklijke stijl.
Voorts o.m. een reportage
over slot Schwerin, de plaats
waar een eeuw geleden Prins
Hendrik werd geboren;
een wandeling met Koningin
Margrethe van Denemarken
langs paleizen en kunstschatten;
en een gesprek met Gracia en
Rainier over hun twintigjarig
huwelijk.
Korsten Vandaag volgt de
kleine en grote gebeurtenissen van
ons Oranjehuis en de monarchieën
buiten onze grenzén op de voet.
Elke maand reportages, inter
views, historische overzichten en
vaste rubrieken. Alles rijk
geïllustreerd met meer dan
Losse nummers f3,50.
In elke tijdschriftenzaak.
Elke maand informatie
overalle vorstenhuizen.
motorrijtuigen, namelijk de period
waarin rij-instructeurs met onthefflc;
nog rijonderricht mogen geven zonat;
in het bezit te zijn van het zgn. lnstruc-
teursbewijs.
Op het ogenblik zijn zo'n 5500
instructeurs in het bezit van het
wijs. en een kleine 1700 hebben
vakproef aangevraagd. Dat zijn dank
structeurs die ouder zijn dan 45 jaare
al vele jaren rijonderricht hebb :r,
geven, terwijl de kosten van hel z
structeursbewijs (ca. f6000) een b=
zwaar zijn. Zij mogen met een verec
voudigd examen volstaan.
Anders ligt het voor de rond 6000 k
structeurs voor wie een tijdelijke or,
heffing is aangevraagd omdat zij h:.
examen niet tijdig zouden hebbe
kunnen doen, en van wie Verkeer g
Waterstaat aanneemt dat een belat;
rijk deel, wellicht de helft, doodgewocc
als instructeur niet bestaat. Voor h;:
zouden de ontheffingen twee keer a;
aangevraagd, zodat zij het exame
voor zich uit kunnen schuiven tg
daarmee de kosten).
Minister Westerterp is aanvankelri
gevraagd hiermee consideratie te he:
ben en de uiterste datum tot wek
men nog met een ontheffing les rre
geven te verschuiven, maar teen z.:
ambtenaren wat betere grond krege
voor hun genoemde verondersteUlc;
besloot de bewindsman de datum:-
handhaven op 1 januari 1977. Wieot-
dan nog niet in het bezit is van hetii
structeursbewijs, heeft pech gehad k
mag geen rijles meer geven. De twee*
kamer zal hier weinig moeite rn?
hebben.
Autowrakken
Een aantal bezwaren had de var,
tweede-kamercommissie voor verte
tegen de wijziging van de Wegenve
keerswet teneinde het wegslepen rê
voertuigen te vergemakkelijken. D
gemeente Amsterdam vond grote
stemming bij de commissie met ht
bezwaar, dat alleen bezoldigde amb;
naren van rijks- of gemeentepolitie o;
dracht mochten geven tot wegslepe
want, zo stelde Amsterdam, onze rui:
honderd man tellende parkeerpolil::
die juist voor dit soort zaken, ter ot:
lasting van de gewone politie, is aa<
gesteld, zou dan niet bevoegd zijn.
Ook wil Amsterdam in het wetsot
werp opgenomen zien dat de bum
meester het recht krijgt opdracht t
vernietiging van een wrak te geven, b
hoofdstad stelt dat in de huidige site-
tie de nieuwe eigenaar (lees: slop:
ondanks een overeenkomst met
gemeente om de betrokken auto ter»
len slopen, in de verleiding kan korr,
de auto te laten repareren. Dat i:
hem soms een groter voordeel kunr,-:
opleveren dan de overeengekoni!
maar niet afdwingbare sloop.
De PvdA is verder van mening dat, t
dien een auto wordt weggesleept, a!
kosten verhaald moeten worden op
vorige eigenaar. Deze kosten kunne
worden berekend, en het is onjuiste
gemeenschap hiermee op te zadelt:
vindt de PvdA. De partij bepleit verb;
intergemeentelijke overeenkomst*:
en dus de mogelijkheid daartoe, zot-,
een aantal kleine gemeenten gezamt
lijk een sloper of sleepbedrijf kan txt
tracteren, juist omdat zij er door te
dikwijls kleine apparaat uit eigen tr
weging niet snel toe zullen komen.
De KVP is van oordeel dat de wet!*:
lijke regeling toch ook te ver kan fc;
grijpen in het particuliere bezit. IV
partij is het ermee eens dat een voé:;
tuig slechts mag worden weggesleef
ais terzake van de overtreding - in gri
val van verkeerd parkeren - ee
proces-verbaal is opgemaakt, maar:
vmdt het onjuist dat, blijkens het we:
ontwerp, slechts de kosten van ore
brenging en bewaring niet versdv:
digd zullen zijn als het Openbaar V.
nisterie afziet van vervolging of we
neer vrijspraak volgt Ter voorkomb
van lichtvaardig wegslepen, vindt a
KVP. moet de eigenaar schadevergce
ding kunnen krijgen, want het lijf
geen twijfel dat hij in zo'n geval schei
heeft geleden.
(Door onZe correspondent
mr. Henk Leffelaar)
Washington - De door
de Nederlandse regering ge
sloten overeenkomst met de
Verenigde Staten over de
overhandiging van docu
menten in verband met het
Lockheed-schandaal blijkt
na zorgvuldige lezing een
eenzijdig document. Het le
vert meer voordelen op voor
Washington dan voor Den
Haag. Deze eenzijdigheid
komt voornamelijk voort uit
het feit dat het Amerikaanse
ministerie van justitie,
waarmee de overeenkomst
werd aangegaan, zich in een
aanzienlijk sterkere positie
bevindt dan de commissie-
Donner, die geen strafrechte
lijke bevoegdheden heeft.
Het Amerikaanse ministerie van
justitie heeft deze verschillen ten
voordele van zichzelf uitgebuit. In
de bepalingen van de overeen
komst wordt herhaaldelijk mel
ding gemaakt van de (beperkte)
bevoegdheden van de commissie in
het kader van het overhandigen en
vooral van het gebruiken van do
cumenten die op tafel kannen ko
men, terwijl het Amerikaanse mi
nisterie van justitie minder beper
kingen zijn opgelegd.
Het belangrijkste verschil ls, dat
documenten die Washington aan de
commissie-Donner zou verstrekken
niet gebruikt kunnen worden voor
een strafrechtelijke vervolging.
Omgekeerd is dat wel mogelijk. Het
ondertekende document laat zelfs
de twijfel en de vraag bestaan of -
wanneer de commissie-Donner in
derdaad de beschikking zou krijgen
over documenten die naar Neder
landse maatstaven aanleiding zou
den moeten zijn voor op zijn minst
een gerechtelijk vooronderzoek - de
commissie de pliclit heeft deze do
cumenten door te geven aan de be
voegde Nederlandse instanties.
Aangezien het document alleen ge
tekend is tussen het Amerikaanse
ministerie van justitie en de
commissie-Donner (door middel van
de Nederlandse ambassadeur in
Washington) moet ook de vraag ge
steld worden in hoeverre de Neder
landse regering zich verplicht zal
voelen bijvoorbeeld het parlement
in te lichten over de aanwezigheid
van documenten die niet in het uit
eindelijke Donner-rapport zijn op
genomen, maar wel zijn opgevraagd
en gekregen.
De overeenkomst sluit uitdrukke
lijk de mogelijkheid uit dat deze do
cumenten aan anderen ter hand
worden gesteld wanneer zij geen
grond bevatten voor een strafrech
telijk onderzoek, een bevoegdheid
die het parlement niet heeft.
De
7a tussen Italië en de Verenigde
Staten getekende overeenkomst
staat duidelijk op een ander juri
disch niveau. In dit geval werd het
document getekend door twee ge
lijkwaardige partners: het Ameri
kaanse en Italiaanse ministerie van
justitie. Aanleiding hiertoe was, dat
de Italiaanse regering al van meet
af aan een justitieel onderzoek in
stelde en in staat was zelf bewijsma
teriaal te verzamelen, waar de Ame
rikaanse regering niet aan te pas
kwam.
Daarom is in het met de Italianen
ondertekende akkoord dan ook een
clausule opgenomen (die in de Ne
derlandse overeenkomst niet voor
komt) betreffende de ondervraging
van eventuele getuigen. In de Ita
liaanse overeenkomst wordt vast
gesteld, dat zowel de Verenigde Sta
ten als Italië het recht hebben om
getuigen in beide landen te horen.
Die clausule staat niet in de Neder
landse overeenkomst.
En waar in het Nederlandse docu
ment alleen een verbod wordt opge
legd ten aanzien van het verlenen
van immuniteit van strafvervolging
aan personen die onder de Ameri
kaanse wet vervolgbaar zijn, wordt
wat Italië betreft gestipuleerd dat
beide landen het recht hebben om
een dergelijk verbod te hanteren.
Dit is opnieuw een aanwijzing, dat
de commissie-Donner, hoewel ge
respecteerd in Amerikaanse krin
gen. zich niet met dezelfde papieren
in Washington kon laten vertegen
woordigen.
Door een vertegenwoordiger van de
Nederlandse ambassade, die een es
sentiële rol heeft gespeeld in de on
derhandelingen. werd er bovendien
de nadruk op gelegd, dat de op
dracht van de commissie-Donner
zich alleen beperkt tot de rol die
prins Bemhard in de Lockheed-
affaire zou hebben gespeeld, en niet
tot de anderen die indirect zijn ge
noemd.
Ook deze onderscheiding is terug te
vinden in de door Italië en Neder
land ondertekende documenten.
Waar in de Italiaanse overeenkomst
bij herhaling wordt gesproken van
„onwettige handelingen", en zelfs
Lockheed bij name wordt genoemd,
ontbreken deze specifieke gegevens
en verwijzingen in het Nederlandse
document.
Bovendien staat er in de overeen
komst met de Italianen, dat zij het
recht hebben om materiaal te ge
bruiken dat zij zelf hebben opge
diept, terwijl de clausule ontbreekt
in de afspraak met Den Haag. Al
met al moet de conclusie worden
getrokken, niet dat Den Haag zich
om de tuin heeft laten leiden, maar
wel dat de onderhandelingen tus
sen Washington en Nederland zich
op het te nauwe vlak hebben afge
speeld van de achteraf te beperkte
bevoegdheden van de commissie-
Donner.
