het is niet dood,
het lied dat recht
uit het hart welt
allemaal
propaganda
CHJÜD
JAAP VAN DE MERWE'S GROOT
GEÏLLUSTREERD KEUKENMEIDEN ZANGBOEK
SNIKKEN EN SMARTLAPJES-ZING JE MOERSTAAL-
LUISTERLEZERS-FEEST-OOR-OORFEEST
ZATERDAG 27 MAART 1976
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
27
JAAP VAN DE MERWE
Het moet raar lopen wil de nieuwe
produutie van Jaap van de Merwe,
„Het Groot Geïllustreerd Keuken
meiden Zangboek", zojuist door
Bruna op dc markt geworpen, niet
de hit worden van de Boekenweek
1976. De rebelse cabaretier en pre
sentator van „Het oproer kraait"
heeft in dit machtige boek een keur-
collectie samengebracht van amou
reuze, ondeugende, sentimentele,
stichtelijke en baldadige liederen,
zoals die omstreeks de eeuwwisse
ling bij de vatenwas werden gezon
gen. Misschien nog wel ergens an
ders ook.
Daar zijn ze dan weer, onsterfelijke
meesterwerken als Het hutje op de
hei, Lindeman wat gaan jou de meis
jes an, De rozenkrans, het Nonnen
koor uit Casanova, de Spoorstaking,
maar ook minder bekende stukken
als Mannie maak me blousje los,
Kiele kiele Scheveningen en De eer
ste huwelijksnacht van Japik en
Maaike. Alles zo veel mogelijk voor
zien van de muziek en rijk geïllus
treerd met de fraaie litografleën.
waarmee de omslagen van de oor
spronkelijke uitgaven waren versierd.
verzamelaar
Waar heeft Jaap van de Merwe dit
kostelijke materiaal allemaal van
daan? In dc eerste plaats uit zijn ei
gen collectie van duizenden num
mers, in jaren van naarstig speuren
bijeengegaard met de fanatieke
drift, die dc ware verzamelaar ken
merkt.
Van de Merwe, in zijn volgestouwde
Amsterdamse zolderkamer. „Net als
mijn vorige boek „Gij zijt kanalje"
heb ik iets willen maken wat ik altijd
graag zelf had willen kopen, maar
wat gewoon niet bestond. In het bui
tenland wel, in Duitsland. Engeland
en Frankrijk bestaan enorm veel uit-
gaven van dit soort dingen".
„Mijn uitgangspunt is geweest: alles
wat mijn moeder in de keuken zong,
of wat zij niet zong omdat zij het toe
vallig niet kende. Mijn grootvader
van moederskant was oprichter van
de „rooie" politiebond in Rotterdam
en myn moeder trad vaak op voor
..Ondersteuning", de toneelclub die
daaraan was verbonden".
„Zij had een heel repertoire, liedjes
van Kees Pruis, Adriaan Smit en
noem maar op. Ook Hoogst Komi
sche Voordrachten voor Eén Heer en
E6n Dame, die deed ze samen met
mijn oom Siep. Mijn vader, die ook
bij de politie was, heeft mijn moeder
bij die club leren kennen. Toen zij
trouwden was het gauw gedaan met
de kunst, want dat mijn moeder zich
op het toneel liet omhelzen door
vreemde kerels, dat vond mijn vader
maar niks".
schriften
„Maar de schriften waarin zij al die
teksten had opgeschreven, bleven
bewaard en die kreeg ik later in han
den. Dat is de basis geworden van
een zeer persoonlijke nostalgie. Ik
dacht, bestaan die dingen nog? Daar
was een nummer bij, „Serenade met
Bijzonder Succes". Ik ben gaan zoe
ken en verdomd, ik heb dat ding ge
vonden".
Dat was het begin van een speur
tocht, die Van de Merwe tot in de
verste uithoeken van het vaderland
heeft voortgezet. Hij keek eerst, als
rechtgeaard Amsterdammer, op het
Waterlooplein. Daar vond hij bun
dels, bladmuziek, die vroegere lief
hebbers hadden laten inbinden.
„Daar hoef je nou niet meer om te
komen. Het Waterlooplein was een
paradijs, maar daar is niets van
over".
Vervolgens kwamen de feestwinkels
aan de beurt. Al spoedig bleek dat hij
daarmee een goudmijn had aange
boord. Heerholtz in de Paleisstraat,
in de Nieuwe Leliestraat zat er ook
een. en dan een eens zo beroemde
naam als Kladder, die zaken had in
de Ferdinand Bol en op de Nieuwen-
dijk. Bij honderden heeft Van de
Merwe daar zijn liedjes weggehaald.
laatste jaren heb ik er zes, zeven zien
verdwijnen. Als ik nu wil zoeken kom
ik terecht bij antiquariaten, maar die
vragen waanzinnige prijzen. Niet om
de liedjes zelf, maar om de plaat
voorop Tien. vijftien gulden. Daar
kan ik niet aan beginnen".
Een andere bron vormen de pamfle
tjes. die hij nu en dan krijgt toeges
tuurd. Mensen gaan naar het bejaar
dentehuis. de boel moet opgeruimd.
„Onze kinderen gooien ze toch maar
weg. misschien hebt u er nog wat
aan" Nou. dat wordt altijd dankbaar
in ontvangst genomen Hij laat zo'n
stapeltje zien: papier dat tussen je
vingers verkruimelt, maar de teksten
hebben na al die jaren nog niets van
hun echtheid verloren.
crisistijd
oude mensjes
In een zijstraatje van de Passage in
Den Haag was ook een feestwinkel.
waar niets meer omging. Twee oude
mensjes zaten daar op hun dood te
wachten.
„Wat ik daar gevonden hebGloed-
nieuwe uitgaven uit 1890. Het pakpa
pier van de uitgever zat er nog om
heen. Ik vroeg: hoe is het mogelijk
dat u dit allemaal nog hebt? Och.
zeiden ze. vader kon niet inkopen"
Een ander rijk adres was Mulder, op
het Gedempte Zuiderdiep in Gronin
gen. „Dat was erg leuk. Het liep tegen
carnaval en er waren nogal wat klan
ten in de zaak. Ik ging dus zelf maar
wat snuffelen. „Kunt u het vinden?"
vroeg het meisje achter de toonbank.
Ik zei ..Ik zoek dingen die u niet
meer kwijt raakt aan de mensen". De
oude baas kwam er ook bij staan. Ik
zei: „U hebt vast nog wel wat liggen
in de kelder" Hij kwam met zulke
stapels aan Die winkel heb ik ge
plunderd"
speenhoff
Op een keer moest Van de Merwe in
Winschoten zijn waar een toneelstuk
van hem werd opgevoerd. „De vro
lijke guerrilla". „Ik bezat een bundel
„Liedjes uit de oude tijd", lang gele
den verschenen bij de Winschoter
uitgeverij Vesta. Ik dacht, ik ga toch
eens kijken. En jawel. Ook een win
kel, eigendom van een zeer oude
man. Daar kon ik nog splinternieuwe
bundels kopen van Speenhoff. zoals
Brusse ze in 1920 had uitgegeven".
„Die winkels sterven snel uit De
Veel van die blaadjes werden in de
crisisjaren rondgebracht door werk
lozen of invaliden. Ze werden in de
betere buurten in de bus gestopt en
later kwam men dan „antwoord ha
len".
In het boek treft men zo'n blaadje
aan. „Leve de buit", over de slacht
partij die Mussolini's troepen aan
richtten in het toenmalige Abessynië
inu Ethiopië). Met de hand staat er
bij geschreven April 1936. Erboven
leest men: „Dit gedicht wordt u te
koop aangeboden door een jong per
soon die wegens spraakgebrek op
deze wijze in zijn onderhoud tracht te
voorzien. Prijs naar goeddunken".
Van de Merwe's collectie bestaat nu
uit 1500 a 2000 stuks, hij schat over
de duim, want hij heeft ze nooit ge
teld „Het Groot Geïllustreerd Keu
kenmeiden Zangboek" bevat daar
een zeer scherpe collectie uit. precies
honderd stuks. Het boek is door de
samensteller zelf in elkaar geplakt.
troelstra
„Ik heb een handjevol dingen geno
men die iedereen kent, zoals Tarara-
boemdijee en Aan de oever van de
snelle vliet. Maar ook andere waar
van men zegt: die ken ik. maar ik ben
de tekst vergeten". Het pronkstuk
van de bundel is een verhaal van Pie-
ter Jelles Troelstra. „Het lied van 't
Dierbaar Vaderhuis, eene oorspron
kelijke vertelling uit het studenten
en komediantenleven in Groningen"
en verschenen in de Groningse Stu
denten Almanak van 1884.
Gelijktijdig met het Groot Zangboek
is van Jaap van de Merwe een Zwart
Beertje uitgekomen, „Verzet per
koepiet". Revolutionaire liedjes, ten
dele van recente datum, naast Ne
derlandse teksten ook liedjes uit het
buitenland, maar dan bewerkt.
Voor wie er aan mocht twijfelen: het
is nog niet dood. bet lied dat recht
uit het hart welt. Het leeft!
HANS VAN STRATEN.
Do
boekenweek staat dit jaar
imin of meer) in het teken van lite
ratuur en muziek, vrolijke en an
dere klanken. De uitgave van Jaap
van de Merwe's Groot geïllus
treerd Keukenmeiden Zangboek
(zie Hans van Straten, elders op
deze pagina is een wat toevallige
coicidentie.
Dat geldt natuurlijk niet voor het
boekenweekgeschenk dat wel wat
weg heeft van een kleine bloemle
zing uit Van der Merwe. Ook in dat.
opvallend aardige, hoekje heerst
de smartlap, het lied met een lach
en een traan dat de tijden trot
seert.
'Snikken en smartlapjcs' heet het
en die uitingen zijn verzameld en
van een inleiding voorzien door
Hermine Heijermans. dochter van
Herman.
Aan deze uitgave zijn verder de
namen verbonden van Lou Bandy.
Renati. Willem Ciere. Bart Elfe
rink. George Hofmann. Annie
Foort. Luciën. Willy Derby. Speen
hoff. Kees Pruis. Johnny Hoes. Fer
ry. Louis Noiret en de Zangeres
zonder Naam.
Wie van liedekens wil horen notere:
Na den Storm. Tabé Nonja Het
hutje bij de zee De armsten. Het
droeve Visschersbruidje, Moeders
brief. Het Loon van den Arbeid,
Kindervoeten. Moederweelde.
Vrienden in den Nood, Moeders ei
gen jongen,, Zeehondenbabies. Je
Moeder vergeet je toch nooit. Kin-
dersmart. De Bruid, Het fiere
Schooiershart. Het Oudergraf,
Verborgen smarten, Slavenkoor,
De Wereld der Blinden. Het Sol
daatje, Kerstlied, Kindje's laatste
Wensch, De Vrachtwagenchauf
feur, Zielesmart, Pappie loop toch
niet zo snel. Mammie zal komen.
Afscheid van 'n koloniaal.
Dit boekenweekgeschenk is dus
geheel gewijd aan een vaak om
streden verschijningsvorm van de
poëzie, die door de liefhebbers van
de fraaie benaming 'levenslied'
werd voorzien. Anderen, onder
wie degenen die deze liederen met
min of meer geamuseerde reserve
plegen aan te horen, hebben het
over de 'smartlap'. Wie er gelijk
heeft, is moeilijker te zeggen dan
men denkt. Vooral als men zich re
kenschap geeft van de niet geringe
veranderingen in de opvattingen
en smaak van het publiek die ten
aanzien van de liederen in kwestie
bespeurbaar zijn. Juist aan dit as
pect wijdt de samenstelster van
het boekje. Hermine Heijermans,
in haar inleiding de nodige relati
verende beschouwingen.
Hermine Heijermans heeft voor het
41ste Boekenweekgeschenk. 28
bekende en minder bekende liede
ren uitgezocht, in leeftijd variërend
tfan vele tientallen jaren oud tot en
met de smartlap - zoals bijvoor
beeld 'Zeehondenbabies' - die nog
niet zo lang geleden het levenslicht
aanschouwden
De vormgeving van het boekje was
in handen van Frans Evenhuis. Ge
tracht werd alle uitgekozen liede
ren zo volledig mogelijk op te ne
men. Voor de meest omvangrijke
smartlappen bleek dat niet geheel
mogelijk, ook al omdat per pagina,
behalve de zeer treffende illustra
ties van Frans Evenhuis. de zang
partijen werden opgenomen.
'Snikken en smartlapjes' is tijdens
de komende Boekenweek gratis
bij de boekhandel verkrijgbaar bij
aankoop van 15,- aan boeken.
Door een gemeenschappelijke en
niet In de laatste plaats materiële
inspanning van de gezamenlijke
Nederlandse boekbinders kon het
geschenk een gebonden uitvoering
krijgen De oplage bedraagt 325 000
exemplaren
moerstaal
Behalve dit geschenk rn de uiterst
muzikaleopcning van gisteravond
in de Rotterdamse Doelen door het
Residentie Orkest onder leiding
van Olto Ketting wordt dc boe
kenweek gekenmerkt door nog
enkele muzikale incidenten
Ik noem - bijvoorbeeld - de ver
schijning van het opmerkelijke al
bum 'Zing je Moerstaal', wat al te
selectief aangeduid als 'boeken-
weekuitgave voor de jongeren'
De materie: een tekstboekje en een
grammofoonplaat, als gevolg van
een gelegenheidssamenwerking
van dichters, musici zangers en
andere uitvoerenden
Ze hebben elkaar, onder de vlag
van de taal der moeders, gevonden
Focus (Thijs van Leer) en Jules
Deelder, Lucifer en de sonnetist
Jan Kal, Maggie McNeal en Theun
de Winter, Boudewijn de Groot en
Gerrit Komrij, Kayak en Harry Mu-
lisch. Fungus en de (arbeiders-)
dichter Wim de Vries, Bots en Bert
Schierbeek, Peter Koelewijn en
Hans Dorresteijn, Robert Long en
Simon Carmiggelt, Drandus P. en
Nico Scheepmaker. Alexander
Curly en Cees Buddingh'. Earth
Fire en Judith Herzberg. Voorwaar
enige treffende combinaties onder
produktie van Ad Visser (lp) en
Rein Bloem (tekstboek).
Sinds vele jaren is het gebruike
lijk dat de CPNB naast het boe
kenweekgeschenk tijdens de boe
kenweek een aktie voert om ook de
jongeren bij het boek"te betrekken.
Aanvankelijk richtten deze aktivi-
teiten zich vooral op de leerlingen
van het voortgezet en voorberei
dend hoger onderwijs en op de do
centen Nederlands van deze scho
len. Meer en meer echter werd de
noodzaak gevoeld het werkterrein
van deze akties aanmerkelijk te
ZANGERES ZONDER NAAM
te behandelen Begin maart had de
CPNB inmiddels circa 4.600 van
deze verzoeken ontvangen
l»r belangstelling voor 'Zing je
moerstaal' zal ongetwijfeld mede
worden bevorderd door een inte
grale televisie-uitzending, dins
dag aanstaande van 20.20 tot 21.30
uur. (Hel album kost 12.50).
lezersmuziek
Ook het 'contactorgaan van Neder
landse orkesten weert zich In de
boekenweek. Dit orgaan probeert
contacten te leggen met het lezend
publiek vla een Inlegkaartje in het.
boekenweekgeschenk.
Alle leden van het Contactorgaan
bieden de ontvangers van het boe
kenweekgeschenk een reductie
aan op de toegangsprijs voor een
concert of concertserie Daartoe
moeten ze aan een van de 14 orkes
ten of aan een van de beide opera
gezelschappen. de Nederlandse
Operastichting en Forum, de kaart
opsturen. Dan krijgen ze een aan
bieding die per orkest varieert Er
zit dus letterlijk muziek ln het Boe
kenweekgeschenk
Het Contactorgaan van Neder
landse Orkesten, waarbij alle grote
beroepsorkesten zijn aangesloten,
heeft zich de laatste jaren ontwik
keld tot een actieve vereniging. Zo
pleegt men overleg met de over
heid. de organisaties der musici en
andere instanties over de financie
ring en de arbeidsvoorwaarden,
over de muzikale en maatschappe
lijke functie van het hedendaagse
symfonie-orkest en de organisatie
van het muziekleven, dus in het al
gemeen over problemen die een
I3CIEKIENWIEIEK
principieel karakter hebben of van
landelijke betekenis zijn. Hierop
richt zich ook de voorlichting om
de promotion van een groot aantal
activiteiten.
De Nederlandse orkesten zien het
als een belangrijke taak om een
ruimer publiek te bereiken.
Daarom ook zijn de laatste jaren
allerlei initiatieven genomen in de
vorm van bijvoorbeeld promena
deconcerten, koffie- en familiecon
certen. Het ligt voor de hand dat
men zijn aandacht eveneens richt
op de groep boekenlezers, in het
bijzonder op mensen met belang
stelling voor kunst en cultuur
Vandaar dat men met enige ver
wachting inhaakt op de actie Boek
en Muziek die een nieuw publiek
tot concertbezoek kan stimuleren.
literaluister
Enige extra-aandacht ook voor de
speciale boekenweekbijlage van de
Muziekkrant OOR, veelgevraagd
luister- en leeslustobject. Deze lite
raluisterkrant is ook al een samen-
werkingsproduct: OOR en Bulk
boek van de Utrechtse uitgevers
Patty en Theo Knippenberg die
behalve de razendlopende serie
Bulkboeken ook 'Het Gewicht' en
de Literatuurkrant op de markt
brengen. Als extra in deze OOR
schrijvers over pop. Het zijn Ernst
van Altena. Peter van Lieshout.
Jan Cremer. Remco Campert en
Hans Plomp De rest van de tek
stenmakers kan er nog beter mee
door: Leonard Cohen. Bob Dylan
Randy Newman. Lennart Nijgh.
OOR vraagt, terecht, wat meer be
langstelling voor tekstbeeld en
tekstinhoud van popproaükües
De stoplap verliest immers wat ter
rein en de inhoudelijker zin doet
aan landje veroveren.
Deze Literaluisterkrant werd vorig
najaar door de Knippenbergs als
Bulkboek-bijlage verspreid onder
126.000 middelbare scholieren als
lesmateriaal voor het literetuur-
onderwijs. Het centrale thema in
deze 24 pagina's tellende krant was
Pop Literatuur Popteksten
kunnen een zelfde literaire waarde
hebben als gedichten, de popdich-
ters hebben een groot publiek ge
wezen op poëzie in een breder ka
der en ook de rol van de grammo
foonplaat als 'dichtbundel' met
name wordt onderschat. Dat waren
de uitgangspunten van de redactie
die de Literaluisterkrant samen
stelde.
Deze Literaluisterkrant wordt als
boekenweekbijlage van Muziek
krant OOR nu ook buiten de scho
len verspreid De krant wordt ge
voegd bij het jubileumnummer van
Muiziekkrant OOR Muziekkrant
OOR bestaat namelijk vijf jaar en
viert dit feit onder andere met deze
boekenweekbijlage. Bovendien zal
op 6 april het eerste OOR-boek ver
schijnen ('De zaak Oor", vijf jaar
popgeschiedenis in de 52 beste, in
teressantste interviews uit vijf
jaargangen), zodat ook daarin het
thema 'Muziek en boek' weer te
herkennen is.
Overigens is er dit voorjaar bij
Knippenberg alweer een nieuwe -
eveneens als Bulkboek-bijlage on
der 126.000 scholieren verspreide -
ROBERT LONG
verbreden. Steeds meer vormen
van het voortgezet onderwijs wer
den bij de aktiviteiten betrokken
vooral ook in de sfeer van het be
roepsonderwijs. Een en ander had
vanzelfsprekend ook gevolgen voor
de aard en en inhoud van de bijbe
horende uitgaven.
'Zing je moerstaal' is ontstaan als
logische consequentie van de hui
dige opzet van de CPNB om deze
aktie te richten op alle jongeren die
geheel of partieel secundair onder
wijs volgen. In verband hiermee
werd naar een herkenbaar raak
vlak met de poëzie gezocht. De
combinatie hiervan met het Boe
kenweekthema 'Muziek en Boek',
leidde uiteindelijk tot het plan in
het album 'Zing je moerstaal' het
werk van twaalf dichters te laten
uitvoeren door evenzoveel pop
groepen of -zangers. De lijst van
deze iaatsten werd samengesteld
op basis van een enquête onder een
aantal scholen verspreid over het
land
De CPNB hecht grote waarde aan
een goede folluw-up van deze plaat
met name in het onderwijs. In ver
band hiermee ontvingen alle lera
ren Nederlands inmiddels een aan
kondiging van dit album met het
verzoek om het- bij de CPNB gratis
verkrijgbare tekstboek - klassikaal
LEONARD COHEN
Literatuurkrant verschenen, onder
de titel 'Literatuur in Latljns-
Amerika'
snauw
En tot slot. om ook maar met een
smartlapje te eindigen, enkele re
gelen uit Michel van der Plas' 'De
Colporteur', lied voor de Collec
tieve Propaganda van het Neder
landse Boek, op muziek van J
Hoes, uitgevoerd en uit te voeren
door Adèle Bioemendaal
Hier gaat-ie.
Hij sjokt door de stad. uur na uur
mei lassen vol literatuur
Zo belt hij aan iedere deur
't Is zijn taak. als colporteur
Vaak slaat men de deur voor hem
dicht.
toch doet hij zijn heilige plicht
als man van de CPNB
met zijn wel en met zijn wee.
Zij vragen vriendelijk: koop een
boek. toe mevrouw,
maar menigmaal dan is hun loon
snauw en grauw
Een scheldwoord vliegt hun ach
terna of een vloek.
Dat zijn de colporteurs van t Ne
derlandse Boek.
Jazeker, er zit muziek in de boe-
kenweek.
(O.)
MICHEL VAN DER PLAS
