De laatste pagina's
van een
dramatisch verhaal
handelsblad
grootscheepse zoekactie naar
massagraf in de drunense duinen
'VANONDER DE KOPEREN PLOERT', een wat wrevelig maar boeiend reisverhaal
ZATERDAG 28 FEBRUARI 1976
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
gens Van Hombergh verdienden deze
twee leden eerder het predikaat oor
logsmisdadiger dan v erzetsstnjder
Verder veroorzaakte Van Homoeren
de nodige opschudding toen r:.;
tegenover de hoofdcommissaris var.
politie in Tilburg beweerde, dat er in
rijn politiekorps oud-SS-ers zitten.
Van Hombergh heeft echter ook ce
nodige beschuldigingen naar zijn
hoofd geslingerd gekregen. Zo is hij
ervan beticht, dat hij er enige jaren
geleden met de kas van de Expoge
vandoor is gegaan.
Kees van Hombergh weet. zegt hij.
waar het graf var. de veertien zien
bevindt. Hij zou de plek :n de Dru
nense Duinen vrij nauwkeurig kun
nen aanwijzen, ware het niet dat het
terrein in de loop der jaren door
zandverstuivingen een heel ander
aanzicht heeft gekregen. Waar op
kaarten uit die tijd heuvels van tien
tallen meters hoogte liggen, daar lig
gen die heuvels nu honaerd meter
verder. Maar het moet mogelijk zijn
om het massagraf te vinden, zegt van
Hombergh. En hij is er ir. geslaagd
om het ministerie van defensie warm
te maken voor zijn vermoedens.
Sinds een dag of veertien graven zes
grote graafmachines van t.et Neder
landse leger een stuk van de Dru
nense Duinen af. op zoek naar het
graf. Een gigantisch karwei. De ma
chines graven zo'n acht meter diep.
In twee weken tijds hebben de
graafmachines zo'n vijfentwintig- tot
dertigduizend kubieke meter zand
verzet. En de graafmachines gaan
door tot het graf vanonder het duin
zand tevoorschijn komt. of tot blijkt
dat Van Hombergh er fall kant naast
zit
Maar Van Hombergh is er rotsvast
van overtuigd, dat de grootscheepse
zoekactie succes zal opleveren. Is het
vandaag niet. dan morgen wel. Hij
baseert zijn vermoedens op reeds
lang verloren of vernietigd gewaande
documenten, die hij heeft weten te
bemachtigen. Daaronder zouden zich
ook de rapporten bevmden van on
dercommandant Blankenagel en
chef-bewaker Frits Boehm van het
kamp Haaren. die ooggetuigen waren
van de executie in de Drunense
Duinen. Hij heeft metershoge dos
siers over het drama, waarin tot alle
details zou zijn terug te vinden, wat
er zich die lentedag van 1944 heeft af
gespeeld.
Kees van Hombergh praat graag.
Maar als hem gevraagd wordt, hoe hij
in het beat is gekomen van al die pa
pieren. reageert hij zeer terughou
dend Dal heeft de BVD mij ook ge
vraagd". is alles wat hij daarop zegt.
Wat later vertelt hij. dat al die docu
menten ergens in België zijn opge
borgen. „Bij mij thuis zullen ze mets
vinden"
Ondercommandant Blankenagel kan
niets meer vertellen over de plek
waar de veertien zijn omgebracht.
Blankenagel is inmiddels overleden
Frits Boehm weigert naar Nederland
te komen. En dan de (nu zeventig
jarige» toenmalige majoor Furk, die
commandant was van het executie
peloton. Ook hij weigert aanwijzin
gen te geven, omdat hij nog steeds
trouw blijft aan de eed die hij destijds
2ande Führer heeft afgelegd.
Dan is er dr. Zartl nog, de voormalige
arts van de Grüne Polizei. die bij de
executie de dood moest vaststellen.
Toen hem gevraagd werd Inlichtin
gen te verstrekken stelde hij ais eis:
..Ga eerst maar eens naar Jullie ko
ningin en zorg dat de drie van Breda
vrijkomen". Van Hombergh: „De
schoft.. Van mij mogen ze de drie
vrijlaten. Maar dan onder één voor
waarde. ze moeten ons laten weten
waar en wanneer. Dan zullen wij wel
zorgen dat we erbij zijn" En: „Ze
moesten mij maar eens acht dagen
directeur van de koepel maken Dan
was er geen probleem meer rond de
drie van Breda
DODENLIJST
Kees van Hombergh zat samen met
de veertien ter dood veroordeelde
verzetsstrijders in het kamp Haaren.
Hij was door de Duitsers gevangen
genomen, omdat hij piloten en
krijgsgevangenen had geholpen om
naar Zwitserland te ontkomen Hij
was lid van de Belgische Witte Bri
gade. Als employé van de PTT wist
hfj belangrijke Duitse dlenstpost te
verduisteren Hij voorkwam daarmee
onder meer de arrestatie van zeven
enveertig Nederlanders, van wie er
drie op de dodenlijst van de SD ston
den. Van Hombergh „Ik slaagde er
zelfs in aangetekende stukken van
Seiss-Inquart te onderscheppen"
Van Hombergh heeft gezien hoe de
veertien jonge Nederlandse verzets
strijders door de bezetters in een
vrachtwagen werden geladen. Hij
weet welke afschuwelijke taferelen
zich in de Drunense Duinen hebben
afgespeeld Maar daarover wil hij
mets loslaten ..Dat komt later wel
eens. Ik wil het de nabestaanden be
sparen"
Sinds die lentemorgen is het voor
Van Hombergh een ware obsessie
geworden hij zal en moet het graf
van de omgekomen verzetshelden
opsporen „Ik heb 's drie dochters
van een verzetsman aan m'n deur ge
had. Meneer, vroegen ze. weetje waar
onze pappie is? Daar ga ik aan kapot
Ik zal blij zijn als de zaak is afgelo
pen. Dan pas ben ik ervan verlost
Het is een stuk van m'n leven. En
daar stap je niet zo maar even over
heen Ik heb mezelf beloofd, dat die
jongens een graf krijgen waar zij
recht op hebben. En die belofte zal ik
nakomen. Het is een kwestie van
recht doen".
Het ziet er naar uit. dat Van Hom
bergh een dezer dagen zijn doel be
reikt. Bij iedere hap zand. die de
grote graafmachines in de Drunense
duinen verzetten, wordt de kans gro
ter dat het massagraf tevoorschijn
komt. En wat dan? Van Hombergh
gelooft niet. dat er zich problemen
Wethouder Lindenbcrgh ion Goes
staat de graafwerkzaamheden in de
Drunense Dumen gade Ergens onder
die gigantische zandmassa moet hel
stoffelijk overschot van ajn zwager
Jacob Everaers liggen
zullen voordoen rond de Identificatie
van de stoffelijke overschotten Hij
verwacht, dat de lijken vnj gaaf ge
bleven zijn. doordat ze in droog zand
begraven zijn. Het gemeentebestuur
van Drunen heeft inmiddels al aan
geboden om voor de veertien een ere-
graf in te richten. Een aanbod, waar
over de nabestaanden ach nog moe
ten beraden.
Dan meldt zich een verslaggever van
een Belgische tv-ploeg aan on* ta
feltje in het restaurant 'Bos en Duin',
vlak aan de rand van de Drunense
Duinen. Of Van Hombergh zo goed
zou willen rijn even mee te komen
om rijn relaas te doen voor de tv-
camera's. Hij gaat maar al ie graag
op die uitnodiging in. Een ijdel man.
Maar wel de laatste hoop van de na
bestaanden van de veertien verzets
helden, die in de Drunense Duinen
op zo'n tragische wijze aan hun
einde kwamen.
7 -trtiscf '■Soiirc
rbi-rS 76 19VV
VEERTIEN DOODVONNISSEN
VOLTROKKEN
odntd >l' poWw-wnMkWlW.
.CJVJI «p distfih-jSe-htircutt
G AAN HET
IE FRONT U1
Het Algemeen Handelsblad van 26 mei 1944
DRUNEN - Je kunt Kees van
Hombergh moeilijk een be
scheiden figuur noemen. Hij
vindt het prachtig, dat zijn
naam de laatste tijd herhaal
delijk in de krantekolommen
opduikt. Hij laat zich als een
echte routinier voor de tv-
camera's interviewen. Hij ver
telt met net iets te veel na
druk. dat hij een paar dagen
geleden werd opgebeld door
Slmon WiesenthaL Hij be
roemt zich erop, dat 'ie Henk
mag zeggen tegen defensie
minister Vredeling. Hij ver
kondigt trots, dat kamerleden
hem vriendschappelijk op de
schouder slaan. Kortom, de
vijfenzestigjarige Tilburgse'
schoolmeubelenfabrikant
voelt zich een belangrijk man.
Maar dat is hij ook wel. Want
Kees van Hombergh vervult
een hoofdrol in een drama
rond veertien omgekomen
verzetsstrijders. Een drama
tisch verhaal, dat zo'n 32 jaar
geleden begon en waarvan de
laatste pagina's waarschijn
lijk nu pas voltooid kunnen
worden.
Vrijdagmorgen 26 mei 1944. Drie !e-
eervraerftwagens rijden in alle
vroegte de poort uit van het toenma
lige kamp Haaren. Twee vrachtwa
gens afgeladen met leden van de
Ordnungspolizei. In de derde wagen
zitten veertien Nederlandse verzets
strijders. waaronder drie Zeeuwen
bakkersknecht Jacob Everaers (26)
uit Tholen, de 23-jarige student Cor
Waghto (eveneens uit Tholen» en de
evenoude landbouwer Nap Hage uit
Sint-Maartensdijk. De bestemming
van het konvooi: de Drunense Dui-
-nen, tussen Waalwijk en Den Bosch.
Kees van Hombergh ..Ze moesten
mij maar eens acht dagen directeur
van de koepel maken. Dan was er
geen probleem meer rond de drie van
Breda"
Daar worden de veertien in die len
temorgen geblinddoekt en door een
vuurpeloton neergeknald De lijken
worden in twee graven gegooid In
elk graf zeven.
Nog diezelfde dag maakt het Alge
meen Handelsblad melding van de
executie De veertien waren aange
sloten bij de verzetsgroepen Tiiburg
Groningen en Bergen op Zoom. Z-ii
kregen ae doodstraf - zo berichtte het
Algemeen Handelsblad - 'wegens sa
botage. poging tot moord op een
.politis-ambtenaar. aanranding van
banlcloper. overval op distributie-
bureaux en deelneming aan terreur
groepen' Het vonnis werd op 24 mei
1944 uitgesproken door het Pollzei-
standgericht 's-Hertogenbosch. Bak
kersknecht Jacob Everaers en zijn
vriend Nap Hage werden ter dood
veroordeeld, omdat zij wapens had
den geleverd aan wat de Duitse be
zetters een 'terreurgroep' noemden.
Cor Waghto moest voor het vuurpelo
ton sterven, omdat hij een aandeel
had gehad in een overval op een dis
tributiekantoor in Bergen op Zoom.
Het graf van de veertien verzetshel
den is - ondanks verscheidene zoek
acties in het verleden - nooit meer-
teruggevonden.
FAHAGNOST
Zo is er bijvoorbeeld vlak na. de be
vrijding een poging ondernomen net
massagraf op te r-r-oren. Wethouder J.
P Lindenbergh var. Goes, een zwager
var. de vermoorde Jacob Everaers. is
'.aar toen nauw bij betrokken ge
weest. Hy herinnert ach „We wisten
ongeveer waar ze moesten liggen. Er
zijn een paar Duitsers bijgehaald, die
de fusillade hebben meegemaakt. We
hebben hen een paar schoppen gege
ven en ze konden graven. Maar niets
gevonden. Dat is toch vreemd, want
we wisten die plek waar het gebeurd
moest zijn. vrij nauwkeurig Maar het
is natuurlijk heel goed mogelijk, dat
de situatie er is veranderd door zand
verstuivingen en dat soort dingen.
Zelfs de beroemde Utrechtse parag-
nostGerard Croiset werd ingescha
keld Maar ook hij kon de plaats met
aanwijzen, waar de gefusilleerde ver
zetsstrijders begraven zijn.
En nu is daar Kees van Hombergh.
Een voormalige verzetsheld, die al
heel wat van zich heeft laten horen.
Zo stapte hij vorig jaar uit de vereni
ging van ex-politieke gevangenen
(Expoge», uit protest tegen de uitke
ring van buitengewone pensioenen
aan twee leden van de Expogé. Vol-
lllllillllilllllllllillllllllllillllllHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIRIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIilllllllllllIllllllllllllllllllllllllllllllllllllHllllllllllllllll
ICoperen ploert is een vulgaire en denigrerende
aanduiding. De zon is de enige, de heerlijkste levens
bron die we hebben, wellicht het enige hemelli
chaam dat wij, mensen, ooit met enig recht als 'God'
hebben vereerd. En Indonesië is een van de meest
begenadigde en paradijselijke gebieden van deze
door de zon beschenen aarde. Door de zon wordt het
daar mogelijk te leven op een wijze waar wij,
West-Europeanen, nooit veel van begrepen hebben.
Wij, die altijd zon te korl komen en die daarom bij
elke onbewolkte hemel een ligstoel te voorschijn
halen om die kostbare uren te verdromen in een
zonnehoekje, in de hoop op een gebronsd huidje, wij
hebben eigenlijk direct genoeg van de 'overdaad'
aan zon daar, van de hitte, geen waardering voor
het zalige, de siësta, en we raken dan ook prompt
verslaafd aan de air-conditioning, we kruipen in een
koude bus, een gekoelde trein die door het hete land
rijdt, we betrekken een koele kamer in een hotel, en
komen dan eigenlijk liever niet meer buiten, want
de klamme broeihitte slaat ons neer. We kunnen er
niets aan doen, we zijn geboren voor laten we zeg
gen hoogstens 25 graden, en onze energie, al onze
energie, ligt voor Pampus als het kwik boven de 30
stijgt. Zelfs al hebben we geen blank vel en blonde
haren, maar echt wel wat pigment
Toerisme naar Indonesië is de laatste jaren vrij ge
woon geworden. Voor een paar duizend gulden ben je
uit en thuis, en het hangt er een beetje van af of je er
familie, vrienden en kennissen hebt, hoeveel duizend
gulden daar nog eventueel bij komt. Eten is er onge
looflijk goedkoop, vervoer ook; hotels zijn, als Je een
beetje zoekt, ook niet te duur. De stroom toeristen
vanuit ons land naar Indonesië wordt dan ook ieder
jaar groter Dat zijn bijna allemaal mensen die een
sentimental journey maken, die het land van hun
oorsprong nog eens terug willen zien. Oud-
Indischgasten. Indische Nederlanders, zelfs mensen
die er bijvoorbeeld enkel als soldaat zijn geweest.
Hans Vervoort, van beroep marktonderzoeker, maar
ook een zeer verdienstelijk prozaïst, behoort tot de
groep die in Inaiè geboren is. zo'n 35. 36 jaar geleden.
Hij heeft er zijn prille jeugd in een kamp doorge
bracht. heeft er later de lagere school en de middel
bare school doorlopen (in Surabaya» en hij is, als ik
het goed begrijp, zo omstreeks zijn zestiende jaar met
zijn ouders naar Nederland gerepatrieerd, dat moet
dus omstreeks 1956 geweest zijn. Nu is hij dan terug
gegaan voor een vrij lang verblijf ienkele maanden)
met zijn vrouw Maja. wier voorouders ook in Batavia
begraven liggen len haar moeder was arts in Sura
baya - voor zover uit de tekst op te maken valt» maar
hij nam ook nog mee zijn vriend Bouke. eens stuur
man, en kennelijk vrijgezel, of althans in elk geval
los- en tegen de veertig lopend, en zijn twee kinderen,
een jongetje van drie en een jongetje dat nog aldoor
poepluiers heeft en in een karretje meegezeuld moet
worden. De toon van zijn hele - overigens niet onaar
dige en heel interessante reisboek - is intens wreve
lig. en nu vraag ik me af: is dat een wonder wanneer
je. als kennelijk wat lijvig geworden, bierdrinkende
Hollander met een vrouw én een vriend én twee
dreumessen heel Java en Bali af gaat sjokken? Er
lijkt me minder nodig om zelfs engelen volkomen
hun humeur te doen verliezen. Goed, het is niet met
desertie, moord en doodslag geëindigd, maar of het
nu een plezierig reisje was, blijft een open vraag. De
constantrgeprikkelde toon van 'Van onder de kope
ren ploert' is eigenlijk het antwoord. Het lijkt me dat
Hans en Maja en Bouke in voortdurende spanning
geleefd hebben in plaats van ontspannen te gemeten
en dat het daarom allemaal zo verdomd tegenviel. En
wat die twee schapen er aan gehad hebben?
Vervoort wil cliché s kennelijk vermijden, en zwijgt
dus haast angstvallig over natuurschoon en couleur
locale, in de gedachte dat ieder het wel weet. Langs
de reliefs van de Borobudur rent hij verveeld heen.
Djakarta lijkt enkel op een monsterlijk vergroot Rot
terdam. het Indonesische eten is in Nederland eigen
lijk lekkerder dan in het land van oorsprong, en zijn
bezoek aan Bali wordt zodanig beschreven dat je je
precies voelt of je je door een gruwelijke souvenir-
letterkundige kroniek door hans warren
winkel in de Kalverstraat heen geworsteld hebt met
de plaklucht van goedkope wierook nog in je longen.
Overal wordt je afgezet en gedwongen tot dingen die
je eigenlijk niet wilt, en ja. de sawahs en de bergen,
daar viel niet aan te prutsen, die zijn nog steeds
mooi. en er schettert nog geen electrische versterker
op. Maar die sawahs - zeg ik er dan maar bij - en die
bergen kun je ook op je gemak vanuit je luie stoel
op een film bekijken met een glas stroop met schaaf-
ijs bij de hand, terwijl je beo fluit en je perkoetoet
koekeroet. want vlinders en vogels zijn er haast niet
meer op Java. waar de spuitbus oppermachtig re
geert, zodat zelfs een muskiet een bezienswaardig
heid is geworden. En geen tjitjaks meer. en geen ge
cko's, vergeet het maar. Kortom.waarom zou je
naar Indonesië? Ook die 'antieke' kris kun je veel
voordeliger kopen in de eerste de beste zaak op 't
Noordeinde. of waar dan ook.
En toch is het een aardig boek geworden, en vooral
ook een boek dat mensen met toch hardnekkige reis
plannen in die richting, met vrucht zullen kunnen
raadplegen. In de eerste plaats dus wegens al de ont
goochelingen Ontgoochelder dan de Vervoorts kun
je niet worden - maar vroegen ze er niet om? Hadden
ze dan werkelijk nog het paradijs verwacht? Een ge
schonden paradijs dan, met drukke handel in
'batik-paintings' en volkomen aangepaste mooie Ba-
lische jongens die zich graag over eenzame meisjes
toeristen ontfermen. Ja. ze zijn daar achterlijk. Wat
Griekse en Noordafrikaanse knapen kunnen, kunnen
de Balische ook; heerlijk, zo'n door de wol geverfd
blondje op je showbrommer Wie zich er aan stoort is
een kniesoor Vind ik. Om een indruk te geven van
deze vaak wat korzelige, maar toch boeiende notities
geef ik een paar citaten. 'Malang telt een paar hon
derdduizend inwoners, maar oogt provinciaal. Er is
veel groen in de stad. en er loopt een prachtige bou
levard doorheen met twee rijen palmen aan elke
kant en een grasstrook in het midden. Het hart van
de stad wordt gevormd door de aloon-aloon, een fors
plein met waringins eromheen. In het midden stond
vroeger ook een waringin, maar die is door een
voortvarende overheid weggehaald en vervangen
door een kneuterig fonteintje dat geeneens water
geeft. Aan de aloon-aloon staan twee witte kerkjes
alsof ze nooit weggeweest zijn, een protestantse en
een katholieke. We lopen langs de katholieke kerk,
de deur van de pastorie gaat open en er verschijnt
een in een witte jurk geklede blozende pastoor, ge
volgd door een wat magerder collega. Een paar pas
sen achter hen aan komt een meisje met een foto
toestel. De welgedane pakl het apparaat en fotogra
feert zijn collega voor het kruisoeelö d2t m de tuin
staat. Daarna wisselen ze de rollen om. Dan gaan ze
allebei bij het kruisbeeld staan, terwijl het meisje af
drukt. Het drietal gaat weer naar binnen, het meisje
achteraan. Soms is het alsof de tijd stilstaat Even
verderop vinden we een halve pagina van een
Zeeuwse krant' ip. 1571 In Malang lijkt dus niet veel
veranderd, maar elders bafen blanken soms opzien.
„In kleinere plaatsjes wekt het zien van een witte
vreemdeling met zelden krampreacties op In Sito-
bondo. een kleine plaats in Oost-Ja va proberen we
een mes te kopen. Bouke en ik lopen een winkel om-
nen en ae eigenaresse breekt, in een zenuwlach los.
Ze heeft het met meer. De te hulp geroepen dochter
slaat éen blik op ons en krijgt ook de slappe lach.
Knomg mee grinnikend wachten we af tot ze de
kracht kunnen vinden om ons hel gewenste artikel ie
verschaffen" ip. 93» Knomg meegrinnikend, dat is
wel tekenend. Hans Vervoort is van goede wil. maar
hij gaat telkens onderuit. Soms eeioof ik hem ook
met. Dat iemand in zijn jeugd teugelloos een galoppe
rend paard bereed en twin tigjaarlatererals eer. zoutzak
opzit?
Maar een absurd verhaal is het, dat bezoek aan de
Bromo. Enfin, ze zijn weer thuis m Amsterdam, en
met hun te boek gestelde ervaringen kan menig
aspirant-toerist naar Indonesië zijn voordeel doen.
Aan practische gegevens en waarschuwingen geen
gebrek.
Hara Vervoart Vanonder de koperen ploert. Erven Thema» Rati. Am-