PZC
Albanië blijft
isolationistisch
Italië in greep schandalen
EXTREEM-RECHTS MAAKT ZICH BREED IN TURKIJE
Deining in de Delta
'OOSTERSCHELDE
WINDKRACHT 10'
ik
ZATERDAG 31 JANUARI 1976
Op
/p de kop af 23 Jaar geleden was er op die (zaterdag)avond een nationaal pro
gramma op de radio. Ter ere van de verjaardag van prinses Beatrix. In myn her
innering zat er in die programma's altijd een flinke scheut nationalistische wijn.
Je werd er in ieder geval sterk bij bepaald dat je inwoner van het zeer unieke
Nederland was. Zo ook toen. Onder het motto Holland - Waterland werd door
VrjJ- en BUj-achtige koren de bekoorlijkheden van onze water-, wind- en horizon
landschappen bezongen. Wij luisterden wat onrustig. Het waaide nogal erg hard.
Het rieten dak van dc oude 40 meter lange monumentale schuur was niet al te
best. Mijn broer zat in Zeeuwsch-Vlaanderen en moest die avond nog terug met
de pont. Vandaar die wat zorgelijke stemming ondanks vrolijk radio-gekweel
Maar toch gingen we opgewekt ter ruste. De storm werd wel wat harder maar de
boerderij hield zich best en mijn broer was ook weer thuis, weliswaar had hij een
licht-groene gelaatskleur, maar ja luidt het Zeeuwse gezegde niet dat spelevaren
een buul-slag waard is?
Die
ie nacht brak tussen 4 en 5 uur de hel los. Mijn ouders werden gewekt door
binnen sijpelend water in de slaapkamer op de begane grond De uren daarna
staan bij de duizenden die de watersnood aan den lijve ondervonden, waarschijn
lijk met loden griffels in de ziel geschreven. Persoonlijk heb ik tot nu toe weinig
behoefte gevoeld om buitenstaanders veel te vertellen over die schrik-nachten en
dagen. Verhalen en films over de ramp trekken me niet aan. het meemaken van
dat geheel als ventje van een jaar of elf was meer dan genoeg. Die ellendige uren
waarin de dood om de hoek keek. blijven privé-bezit. De tijd van zondagmorgen
tot en met maandagmiddag was een periode van angst, paniek vernielend ge
weld. verderf en verdrinkingsdood. Het woeste water rondom, het ais lucifershou
tjes in elkaar vallen van bedrijfsgebouwen, de kadavers die ronddreven, het zien
verdrinken van je lievelingsdieren, de hond die ronddreef op een pak stro. de in
de bomen gevluchte kippen die één voor één in het water vielen, de onmacht en
de woede omdat alles kapotgebeukt werd. dat je dierbaar was. De eerste nogal
vrolijke gezichten die we toen zagen, waren de vissers uit Yerseke die in de loop
van maandagmiddaag met een flinke~boot aangetuft kwamen in de richting van
onze boerderij.
Ik ben mij bewust dat dit verhaal voor vele Zeeuwen ouwe kost is. hoogstens
een herinnering aan soortgelijke ervaringen. Het is wel weer een aktueel verhaal
in deze dagen waarin de letterlijke en figuurlijke stormen over de Oosterschelde
waaien en het pro- en contra-afsluiting de gemoederen in beweging houdt. Per
soonlijk heb ik veel begrip voor de motieven die pleiten voor openhouden; als die
motieven gestoeld zijn op eerlijke
zorg voor het unieke Oosterschelde-
mllieu, de schone zee-arm, het estu
arium dat als kinderkamer voor een
scala van zeedieren dienst doet
Het zijn waardevolle argumenten die gewicht in de schaal leggen. Ander
zijds wordt er ons inziens erg veel op modieuze en ondeskundige wijze ge
babbeld door mensen die nooit iets van de ramp meegemaakt hebben. De heer
Bossevain, van Brussel naar Tholen verhuisd, zegt in een interview in de NRC
van 24 januari dat hij de roep om afsluiting na de storm van 3 en 4 januari onop
recht vindt omdat ze wordt bepaald door de angst voor het water. Wie het water
niet kent, is er bang voor, zegt hij en hij vervolgt met de vergelijking; „als je bang
bent voor aardbevingen moet je niet bij een vulkaan gaan wonen". Voor ons zijn
dat opmerkingen van een buitenstaander. De heer Bossevain wordt, blijkens eer
dere uitlatingen in zyn Oosterschelde-zorgen mede geleid door zijn liefde voor de
watersport. Voor ons is dit illustratief, we gunnen de heer Bossevain van harte
zijn watersportgenoegens, maar behalve de recreatiebelangen hechten wij groter
belang aan de zorg voor het milieu. Bovenaan staat echter bij ons de toekomstige
veiligheid van duizende mensen en dieren in het Deltagebied.
(Van een medewerker)
In Tirana is deze week de laatste hand gelegd aan het ontwerp voor een nieuwe Albanese gronaweu.
De nieuwe constitutie komt in de plaats van de huidige, op Russische leest geschoeid, die uit 1946
dateert. Volgens het ontwerp wordt Albanië (28.430 km2, 2,9 miljoen inwoners), dat tot dusver als
volksrepubliek te boek stond, in de toekomst een 'socialistische volksrepubliek'.
Wat de inheemse aanpak van skipetarenleider En ver Hodzja betreft, beklemtoont het nieuwe
constitutieschema de marxistisch-leninistische leer van de harde lijn, en ten aanzien van de buiten
landse politiek zal het traditionele isolationisme worden geprolongeerd. Het thema godsdienst komt
in de nieuwe grondwet helemaal niet meer voor. Albanië heeft aldus formeel bekrachtigd, wat sinds
enkele jaren een vaststaand feit was. Europa's enige, volledig atheistisch geregeerde samenleving te
zijn.
knoopte diplomatieke betrekkingen sche economie en cultuur, voor de revo-
Grrote moeite heb ik met de kreet: ach geef voorrang aan het milieu dus ben ik
tegen afsluiting van de Oosterschelde. Zo eenvoudig liggen de zaken dacht ik
niet, zeker niet voor de landbouw en het landschap in het Zuid-Westen. Niet af
sluiten betekent dijkverhoging, dijkverhoging betekent ook schade toebrengen
aan de natuur en het landschap achter de dijken. Maar dijkverhoging hoe dan
ook kan nooit optimale veiligheid meebrengen - zeker niet voor de gebieden die
om de fuik liggen die de Oosterschelde vormt. Dit betekent dat we als landbouw,
als verzorgers van grond en vee, rekening moeten houden met overstromingen.
Ieder die de watersnood heeft meegemaakt weet dat naast het vele leed het zoute
water als een alles verwoestende en dodende banjert over het land ging. Toen het
wat weg was, lag het land er volledig doods en dood by. Alles was verdronken en
verpekeld. Alle plantengroei was vernietigd. Geen boom bleef in leven. Geen dier
dat op of in de grond leefde, was daar nog. Er groeide het eerste jaar niets op het
land behalve wat koolzaad en schrale gerst. De huizen en boerderijen waren ver
nield of beschadigd. De zoute grondlaag opengebarsten als drooggevallen schor
ren. De schade door het zoute water aan het milieu en aan de natuur toege
bracht, was enorm, in feite onherstelbaar. Een redelijke opmerker kan nog heden
ten dage aan het landschap zien waar het zoute water zijn werk deed. Trouwens
betekent afsluiting alleen maar een verarming? Ik dacht van niet. Als je het na
tuurgebied doorkruist dat tussen Wolfaartscüjk en de Piet ontstaan is door de
afsluiting van de Zandkreek (de eerste Deltawerken), dan zie je daar een prachtig
ruig gebied met duizenden (soms) zeldzame vogels en een flora die biologen en
alle natuurliefhebbers in verrukking brengt. Zoiets kan ook ontstaan in de Oos
terschelde. Alles biiccn genomen is en blijft de landbouw voor de afsluiting van
de Oosterschelde. Zulks hebben alle organisaties recentelijk nog eens bevestigd.
Niet omdat ze blind zijn voor de tegenargumenten, niet omdat de zorg voor na
tuur en milieu hen koud laat, niet omdat ze de mossel- en oestercultures onbe
langrijk vinden. We zijn eigenüjk nolens volens tegen onze zin, voor de afsluiting.
De liefde tot dc zoute zee is de meesten van ons tegelijk met de moedermelk
ingegeven. Wat echter het zwaarst weegt - veiligheid voor mensen en dieren en
planten, moet de doorslag geven. Dat is geen kwestie van onberedeneerde
angst, dachten wij, maar van het voorrang geven aan zaken die prioriteit verdie
nen.
Mr Gerard W. Smallegange. (CBTB)
De afzonderingspolitiek van de Alba
nezen is inderdaad niets nieuws. Mis
schien had men wel mogen verwachten,
dat de machthebbers in Tirana de teu
gels verder zouden hebben laten vieren,
nadat hun isolationistische politiek ten
tijde van de Russische inval in Tsjechos-
lowakye (1968) uit angst voor eigen lyfs-
behoud een zekere versoepeling had
ondergaan. Maar de Albanezen - des
tijds zo bevreesd voor een Sowjet-
Russische toepassing van de Brezjnev-
doctrine op hun republiekje - hebben
nadien de pas toch merkbaar ingehou
den.
De Albanese inkapseling dateert
praktisch van het moment, dat Enver
Hodzja het in dit Balkanland voor het
zeggen kreeg. Dat was officieel in no
vember 1944. Een beperkte entree tot de
dwergstaat hadden toen slechts de ideo
logische bondgenoten: Joegoslavië, de
Sowjet-Unie en alle andere Oosteuro-
pese staten. Het waren aanvankelijk
ook deze landen, die materieel over de
brug kwamen om het straatarme Alba
nië uit zijn hopeloze economische en
technologische achterstand te tillen. In
1948 brak Tirana met Tito, maar het was
vooral de blijvende vertroebeling van de
relaties met de Sowjets - een proces dat
in het najaar van 1961 werd ingeluid -
die de Albanezen in een strengere af
zondering terugwierp. Al sprong vanaf
dat moment Mao ideologisch en mate
rieel niet onaanzienlijk voor Hodzja en
de zijnen in de bres.
Rond 1970 zette Albanië de deur naar
het Westen op een kier. Vooral economi
sche motieven lagen aan deze gedeelte
lijke heroriëntatie ten grondslag. Tirana
aan met een reeks westehjke landen, lutionaire ideologische ontwikkeling
waaronder Nederland, en voerde het van de volksmassa en voor de opbouw
kwantum bilaterale handelsverdragen van de socialistische maatschappij",
op tot ruim 90. Zeker zolang hy de dienst Op dit stramien luidde het regime in
uitmaakt, wenst Hodzja niet verder te 1967 de algehele ontbinding van de reli-
gaan. Er is geen ruimte voor politieke gie in. Ruim een jaar nadien waren de
liberalisering. Dwarsliggers als ex-' 2169 kerken, moskeen, kapellen en
minister Balluku van defensie, derde kloosters in Albani'gesloten, gemeta-
man in de party hiërarchie, Abdyl Kalle- morfoseerd in timmerwerkplaatsen,
zi, voorzitter van de staatsplancommis- cultuurpaleizen, naai-ateliers en be-
sie, Kotso Theodosi (minister van in- waarschooltjes, of in het kader van
dustrie) en Kotso Ngjela (minister van stadssaneringen gesloopt. In de weten-
handel) hebben zonder uitzondering het schap evenwel dat de religie als wereld-
onderspit moeten delven. beschouwing niet uit te roeien is, blijft
Deze recente elimineringen duiden het regime ervoor waarschuwen, dat de
nochtans onmiskenbaar op grote span- godsdienst langs duizenden draadjes
ningen aan de partytop en het is vol- met achterhaalde gewoonten en ge
strekt mogelyk dat de vulkaan tot uit- bruiken is verbonden, met iets dat uit
barsting komt, zodra de ziekeUjke vroegere eeuwen stamt, zeer lang voort-
Hodzja - het is vooral de suikerziekte die leeft eri derhalve haast niet is te verdel-
hem parten speelt - het loodje legt. gen".
Want de Russen hebben hun interesse
voor een basis aan de noordeüjke flank
van de Middellandse Zee nog niet verlo
ren.
Godsdienst
Wat de religie betreft kunnen we kort
zijn. Wie de officiële Albanese versie
erop naslaat, leest „dat de partij de
strijd tegen de godsdienst, de religieuze
vooroordelen en de achterlijke ge
woonten en gebruiken, die hetzij direct
dan wel langs indirecte weg met de
godsdienst in verband staan, steeds
heeft beschouwd als een noodzakelijk
middel voor de sociale bevrijding van
de werkende massa, voor de ontwikke
ling en consolidering van de socialisti-
opinie en achtergrond
xlan allen die meewerken om de
Oosterschelde als getijdewater te
behouden heeft Jan Terlouw. frac
tieleider van D'66 in de tweede ka
mer, zijn nieuwste boek opgedra
gen. 'Oosterschelde windkracht 10'
heet het Het gaat over de ramp in
1953 en over de vraag wat aan te
vangen met dat stuk zee. dat nog
altijd de vernietigende kracht in
zich bergt die het destijds in de
nacht van zaterdag op zondag 1 fe
bruari tot gelding bracht. In zijn
boek laat Jan Terlouw de mensen
die vóór dan wel tegen afsluiting
van de zee-arm zijn. het antwoord
geven Enkele hoofdpersonen in
zijn roman trekken een fles wijn
open als in november 1974 in de
tweede kamer wordt besloten tot
de bouw van een stormstuwcais-
sondam. waardoor de beweging
van het water bewaard blijft
Die dam. dat was het antwoord
ruim een jaar geleden. Maar 'Oos
terschelde windkracht 10' is te
vroeg geschreven Terlouw onder
kent dat in het naschrift, dat hij in
december van het vorig jaar aan
zijn boek toevoegde ..Nu ik de
drukproeven in handen heb. pak
ken zich donkere wolken samen
boven de studies voor de storm-
stuwcaissondam Niet omdat het
technisch onmogelijk zou zijn om
hem te bouwen, maar omdat hij te
duur lijkt te worden", schreef hij.
En hij liet de lezer weten dat Zee
land. als de stormstuwcaissondam
te duur wordt, moet worden bevei
ligd door de dijken rond de Ooster
schelde te verhogen.
Met dat naschrift haalt Jan Ter
louw tevens zijn roman weg uit de
wereld van verdichtsels, waarin de
lezer slechts bij toeval de gelijkenis
tussen de beschreven situaties en
personen en de werkelijkheid kan
ontdekken. 'Oosterschelde wind
kracht 10' is geen verzonnen ver
haal. Het is het pleidooi van een
politicus, gevat in een vertelling. Er
worden mensen verliefd, anderen
gaan ten onder in een kolkende zee.
die de door hen opgeworpen dijken
wegvaagt, er worden kinderen ge
boren en mensen van verschillende
generaties hebben er moeite mee
elkaar te begrijpen. Dat gebeurt al
lemaal, maar het boek blijft de ver
dediging van een politicus, die
doende is er anderen van te over
tuigen dat zyn antwoord op de
vraag over wat er met de Ooster
schelde moet gebeuren het juiste is.
Oosterschelde windkracht 10'
bestaat uit twee delen. Het eerste
heet 'Vloed' en het is geschreven
met een sterke betrokkenheid,
maar tegelyk met de afstand die
onvenmjdelijk tussen 1953 en nu is
totstand gebracht. Terlouw vertelt
het verhaal van de ramp, zoals twee
pasgetrouwde mensen die meema
ken. Een fragment uit dat eerste
deel: „De duisternis vlei Op veel
plaatsen in Zuid-Holland en Zee
land verdween met het verschy nen
van de nieuwe nacht de hoop uit de
harten van hen die op de daken en
in bomen hadden gerekend op red
ding. die zondag. Verkrampte han
den lieten los En velen stierven"'
Het eerste deel is zeker niet uit
sluitend te rubriceren onder de
jeugdboeken Dat geldt wel voor
het tweede deel 'Eb' Daarin be
schrijft Terlouw de pasgetrouwde
mensen van toen als volwassenen
van nu. die inmiddels twee kinde
ren hebben. Die kinderen willen
een getijbeweging in de Ooster
schelde houden, de vader is voor
afsluiting en de moeder twyfelt.
'Eb' is een avonturenroman voorde
jeugd, waarin onwaarschijnlijke in
triges met het grootste gemak ten
uitvoer worden gelegd en waarin
uiteindelijk iedereen wint. als daar
sprake van kan zijn. Duidelijk is.
dat Jan Terlouw als schrijver poli
ticus blijft. Hij schaart zich aan de
zijde van hen die tot het inzicht zijn
geraakt dat de Oosterschelde niet
potdicht mag. De afsluiters komen
aan het woord met hun argumen
ten maar het gaat vooral over wat
nu moet gebeuren: de Ooster
schelde beveiligen volgens een me
thode. waarbij het getij blijft.
In 'Oosterschelde windkracht 10'
is die methode gevonden: de
stormstuwcaissondam waarover
de vadei die de ramp meemaakte
en de zoon die na de ramp geboren
werd in vrijwel gelyke mate ver
heugd zyn. De kloof tussen twee
generaties is gedicht met behulp
van een door politici gevonden tus
senoplossing. Het boek heeft een
gelukkig einde en voor een boek is
dat uitstekend.
Echter: al in december pakten
zich, zoals Terlouw schreef, don
kere wolken samen boven de stu
dies voor de open dam. De fractie
leider van D'66 zal binnenkort in de
tweede kamer opnieuw spreken
over de Oosterschelde, althans als
de regering tot de slotsom zou ra
ken dat de Oosterschelde dicht
moet. Zyn 'grote boek over de strijd
tegen het water', zoals de uitgever
het op de omslag noemt, is te vroeg
geschreven. Er is nog geen gelukkig
einde.
A. J. SNEL.
&yNP EIKE POUTIKUS DRRR6T
EE.N STREEPJES PRK
GRUS, WRRROd?
ZOALS ANDERE CLOWNSPAKKEN
(Van onze correspondent)
Rome - Drie gelijktijdig aan
het licht gekomen schandalen
zullen in de komende weken van
grote invloed worden op het po
litieke klimaat in Italië. De ver
vroegde algemene verkiezin
gen, die over enkele maanden
zullen worden gehouden (als de
diverse partijcongressen welk
noodkabinet dan ook zullen
hebben laten sneuvelen), zullen
sterke invloed ondervinden
van:
De gepubliceerde lyst en de geheime
lijst van hooggeplaatste Italiaanse
politici, die geld ontvingen en no'g
ontvangen van de Amerikaanse CIA;
Het nationale rapport over de Mafia,
dat weliswaar weinig of geen namen
noemt maar dat dan ook dezer dagen
zal worden gevolgd door een 'tegen-
rapport* van de communisten;
Het bekend worden van de namen
van Italiaanse politici en journalisten
in verband met het aannemen van
steekpenningen van industrieën, met
name van multinationals.
Het zwaarst heeft dezer dagen de
christen-democraat Andreotti het te
verduren. Terwijl zijn partijgenoot en
kabinetsformateur Aldo Moro de laat
ste mogefijkheden trachtte te benutten
om een nood-parlement te smeden dat
mee zou kunnen tot de verkiezingen van
de lente 1977, werd hy zowel in CIA-
verband als bij de steekpenningen
affaires van Amerikaanse oliemaat
schappijen in één week tot publieke
hoofdrolspeler 'de schurk' gebombar
deerd. Andreotti heeft de beschuldiging
botweg van de band gewezen. Dat deed
ook zijn collega-minister Donat-Cattin
(christen-democraat), die via uit Ame
rika doorgegeven rapporten te voor
schijn komt als een man die heel wat
heeft opgestreken van de zo langzamer
hand overbekende zes miljoen dollar
CIA-geld.
Over deze zes miljoen dollar kon dc
gemiddelde Italiaan tot begin deze
week best de schouders ophalen, ge
wend als hij is aan omkoping en be
drog, maar toen ook de voorman van de
sociaal-democraten Saragat in het
verhaal begon voor te komen, werd dc
honding van de Italianen allengs geïn
teresseerder.
Saragat was de eerste die het er niet
by liet zitten. Hij heeft via de Italiaanse
minister van buitenlandse zaken, Ru-
mor, gevraagd stappen te ondernemen
om de Amerikaanse lyst uit het
rapport-Spike en die van de
commissie-Church op te vragen.
En dan is er nog het ongeloofUJke
schandaal van het Mafia-rapport. Der
tien jaar lang heeft een parlementaire
commissie gewerkt aan een plan om de
Mafia te bestrijden. De bedoeling was,
van meet af aan, dat het eindrapport
met name twee categorieën zou bevat
ten: zoveel mogelyk namen van Mafiosl
op hoge functies in de politiek en eco-
nimie, en een pakket van te nemen
maatregelen tegen de Mafia zelf.
In die dertien jaar is de commissie
tweemaal in haar werkzaamheden be
lemmerd. beide keren omdat bleek dat
een lid van de commissie zelf een hoge
Mafioso was. Na deze incidenten is de
commissie nu met een rapport gekomen
dat vrijwel geen enkele naam noemt
(maar wel die van de ex-burgemeester
van Palermo. Cancimino, die 58 keer
wordt genoemd) en dat als te nemen
maatregel aanbeveelt: het vormen van
een nieuwe commissie.
Ook dit is een gevaarlyke blunder en
wanprestatie van de christen
democraten en het is geen wonder dat
de communisten erop staan een tegen-
rapport uit te brengen, met alle namen,
en met een pakket maatregelen om u
tegen te zeggen.
(Van onze correspondent)
IsTANBOEL - „In een periode
waarin de Turkse vlag niet meer
werd ontplooid, waarin het
Turkse volkslied werd be
schimpt. hebben wij de regering
aanvaard... Turks Nationaal
Onderwijs ontleent z'n inspira
tie aan het beginsel van de 'na
tionale staat'. In de nationale
staat gaat iedereen naar de na
tionale school. Aan de wortels
van de nationale school liggen
de nationale zeden, de nationale
cultuur en de nationale aspira
ties. Heel mijn rijkdom, heel
mijn trots bestaat uit mijn
Turks-zijn. Deze natie was
Turks in het verleden, zij is
Turks nu en zij zal Turks blijven
in de toekomst".
Deze enigszins Bibelebonse passage is
uit een speech van Ali Naili Erdem, mi
nister van nationaal onderwys van Tur-
kye voor de parlementsfractie van de
Gerechtigheidspartij. de grootste van
de vier partijen die de regeringscoalitie
van het Nationalistische Front vormen.
Velen echter geloven dat Erdem dichter
staat bij de kleinste regeringspartij, de
fascistische Partij van Nationalistische
Actie onder oud-kolonel Tuerkesj. Hoe
dan ook. onder Erdem wordt het natio
naal onderwijs rigoureus gezuiverd van
linkse elementen, die erin waren gepe
netreerd tijdens de kortstondige rege
ring van de huidige oppositieleider, de
sociaal-democraat Buelent Ecevit.
Vijfduizend van Turkije's 250.000
leerkrachten aan lager en middelbaar
onderwys zijn reeds ontslagen of naar
secundaire posten gedegradeerd. Me
rendeels betreft het leden van de linkse
leerkrachten-organisatie TOR-DER.
die onlangs verder bleek geradicali
seerd toen niet een aanhanger van Ece-
vits Republikeinse Volkspartij, maar.
met klein verschil, een 'revolutionair'
tot voorzitter werd gekozen. Polarisatie
dus.
De TOR-DER is de voortzetting van
de enkele jaren geleden buiten de wet
gestelde TOES, waarvan veel leden een
rol speelden bij guerrilla-acties in '70 en
'71. Met haar 100.000 ledenis zij een van
de meest geduchte linkse krachtcentra
in Turkije, en de regering vreest vooral
haar activiteiten onder de Koerden in
het Oosten. Als tegenwicht is een
rechtse leerkrachtenorganisatie op po
ten gezet, die nu 25.000 leden heeft.
Boeken
Maar het blijft niet bij de uitschake
ling van mensen. Ook boeken
een object van Erdems zuiveringswoe
de. In een circulaire aan alle school
hoofden verzocht hij onlangs om een
gedetailleerde opgave van alle titels
die in de schoolbibliotheken aanwezig
waren, met het oog op het gevaar van
'anti-nationalistische lectuur'. Verbo
den voor de jeugd zijn niet alleen een
roman als Mehmed mijn Havik van de
Turkse Nobelprijskandidaat Yasar
Kemal, dat in 22 talen is vertaald, en
werken van vele andere vooraan
staande Turkse schrijvers, maar ook
geschriften van bekende buitenlandse
'jeugdbedervers' als Dostojewski, Dic
kens, Gogol, Camus en Sartre. Naar zijn
oordeel gevraagd, zei Kemal lachend
geen commentaar te hebben, „want ik
ken de mentaliteit van de heer Erdem".
Maar niet iedereen kan erom lachen
dat het obscurantisme in Turkije de
laatste maanden steeds meer veld wint.
De recente mutatie aan de top van de
Turkse Radio en Televisie (TRT) doet
Turkse intellectuelen de angst om het
hart slaan bij de gedachte dat. na de
kinderen, ook de volwassenen op streng
ideologisch dieet zullen worden gesteld.
Sinds haar machtsaanvaarding in
april heeft de regering getracht de TRT
onder haar controle te krijgen, wat niet
makkelijk is. want de constitutie
schrijft voor dat dit een autonoom li
chaam is, enigszins op BBC-leest ge
schoeid. Men slaagde er weliswaar in de
onder Ecevit benoemde directeur Cem
weg te krijgen en te vervangen door de
als conservatief bekend staande Altin-
bas- een procedure die overigens zowel
door het constitutionele hof als door het
ambtenarenhof werd aangevochten.
Altinbas bleek echter in de traditie
van de TRT door te gaan. d w z. de op
positie kwam in de nieuwsbulletins nog
altijd evenzeer aan het woord als de re
gering. strijdende studentengroepen
werden 'ideologisch tegengesteld' ge
noemd. en niet 'communisten en natio
nalisten'. zoals de regering wilde. En, tot
grote woede vooral van de orthodox-
Islamitische Partij van Nationaal Be
houd, werd de modem-Turkse vocabu
laire aangehouden.
De pressie op prof. Altinbas werd ech
ter zo groot, dat hij zijn ontslag indien
de Als opvolger werd de uiterst rechtse
landbouw-professor Karatas aangewe
zen. hoewel volgens het constitutionele
hof het ontslag van Cem nog altijd niet
geldig was. Het benoemingsedict werd
door president Korutuerk zesmaal naar
de regering teruggestuurd - het staats
hoofd tekende ten slotte, omdat het al
ternatief een kabinetscrisis kon zyn, en
de vorige had zes maanden geduurd.
Nationalistisch
Met vlammend zwaard en veel 'eigen
mensen' deed Karatas zyn intrede in de
TRT-burelen: zijn koers zou 'strikt na
tionalistisch' zijn. Eerste uitvloeisel
daarvan was de stopzetting van het po
pulaire tv-programma De Afstamming
van de Mens - Karatas bleek een tegen
stander van het darwinisme te zyn. Niet
alleen hoge functionarissen moesten bij
de nieuwsdienst het veld ruimen, ook
woorden werden van hogerhand ver
vangen in de bulletins.
Door een staatscommissie in omloop
gebrachte Turkse termen voor begrip
pen als 'werk', 'woning', 'tijd', 'moge
lijkheid'. 'toeval', moesten plaatsmaken
voor hun pendanten uit het Arabisch,
die nog niet uit het Turkse spraakge
bruik zijn verdwenen.
Het zijn echter maatregelen als deze
die een rood licht ontbranden in kringen
waar men niet zozeer wakker ligt van
censuur en dergelijke - dat is zó lang
vaste praktijk geweest, zowel onder de
sultans als onder Atatuerk - maar waar
men wel op de bres wil blijven staan
voor de typische 'hervormingen' die
laatstgenoemde als stichter van het
moderne Turkije heeft doorgevoerd. En
daaronder neemt de taalhervorming,
waarbij nieuwe Turkse woorden werden
uitgedacht die de vele Arabische en
Perzische moesten vervangen, een be
langrijke plaats in.
Hier stuiten dus eigenlijk twee vor
men van nationalisme op elkaar. (Een
ander terrein waarop de nieuwe
machtshebbers de oude atatuerkianen
verschrikkelijk ergeren, is dat van de
vrouwenemancipatie. Ministers van de
Partij van Nationaal Behoud laten
steevast hun vrouwen thuis als zij naar
recepties en dergelijke gaan, iets wat
men onder Atatuerk niet had hoeven te
proberen).
De bekende marxistische professor
Mumtaz Soysal vergelijkt het huidige
Turkije met het Duitsland van vlak voor
Hitier. waarbij hij de parallel tussen
Tuerkesj. die zich Basbug (leider)
noemt, en de Duitse Führer niet verder
doortrekt. Maar ook in kringen die van
ouds het communisme als grootste ge
vaar voor Turkije brandmerkten, en
daarom het Nationalistisch Front aan-
vankelyk hun fiat gaven, begint men
zich nu zorgen te maken over de wyze
waarop vice-premier Tuerkesj en ook
vice-premier Erbakan, leider van de
PNR, zich breed maken in de coalitie,
over de toenemende activiteit van de
Grijze Wolven, Tuerkesj' jeugdcom-
mando's. overal in het land, en over de
stroom van aanhangers van deze par
tijen die op belangrijke posten worden
benoemd. (Een lichtpunt is nog dat de
twee partijen het onderling niet al te
best met elkaar kunnen vinden).
Men vindt deze ongerusten onder de
gematigden in premier Demirels Ge
rechtigheidspartij, maar vooral in de
vierde regeringspartij, de Republi
keinse Vertrouwenspartydie weliswaar
voor de anderen niet onderdoet in anti-
communisme, maar die toch ook de ata-
tuerkiaanse waarden wil hooghouden.
Deze partij geniet bovendien de bijzon
dere sympathie van de legerleiding, en
daarom is het extra interessant dat zy
DEMIREL
de laatste weken lichte aanstalten ver
toont uit de coalitie te treden, hetgeen
zou betekenen dat het Nationalistische
Front in het parlement ten val zou ko-
