„Rijk kan Vlissingen met
behouden van Vissershaven
'oorlogsschade' vergoeden"
Oude havens voor Vlissingen even
belangrijk als St. Jacobstoren
AKTIEGROEP: „DOOR MÉÉRKOSTEN OPLOSSING TE DRAGEN"
ZATERDAG 17 JANUARI 1976
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
De besluitvorming over de wijze waarop de versterking van de zeewering
rond of voor de Koopmanshaven en de Vissershaven in Vlissingen tot stand
dient te komen is een stap dichterbij gekomen met de publikatie van het
standpunt van burgemeester en wethouders van Vlissingen.
Het Vllsslngse college wenst, zoals gemeld, een oplossing waarbij zowel de
Koopmanshaven als de Vissershaven behouden zullen blijven.
In de loop van deze maand buigen de verschillende raadscommissies, onder
meer van openbare werken, ruimtelijke ordening, cultuur-, sport- en jeugd
zaken en voor de detailhandel zich over de plannen.
Indien niet op een of andere wijze vertraagd komt de problematiek rond de
oude havens op 30 januari in de gemeenteraad. De u itspraak van de gemeen
teraad zal vervolgens ter kennis worden gebracht van gedeputeerde staten
van Zeeland, die daar eerder om hebben gevraagd. Verwacht kan worden
dat gedeputeerde staten vervolgens hun standpunt zullen formuleren en
mededelen aan de minister van verkeer en waterstaat, die de eindbeslissing
moet nemen.
Het standpunt van b. en w. van Vlissingen houdt In het behoud van beide
havens als belangrijk historisch gegeven ln de oude binnenstad.
Volgens het plan van rijkswaterstaat zal de Koopmanshaven behouden blij
ven, maar de Vissershaven worden afgesloten en gedempt.
Het streven van burgemeester en wethouders krijgt de volle steun van een
aktiecomité, dat zich al geruime tijd inspant voor het behoud van beide
havens.
Op deze pagina een gesprek met vertegenwoordigers van het aktlecomite,
terwijl voorts prof. dr. C. A. van Swigchem aan het woord komt. Deze
buitengewoon hoogleraar aan de VU in Amsterdam en medewerker van
monumentenzorg heeft zich eveneens bij herhaling ondubbelzinnig voor
stander getoond van het voortbestaan van Koopmanshaven en Vlssersha-
„Nederland heeft in Vlissingen nog iets goed te maken. Onze stad heeft door oorlogsgeweld een
zwaretolmoetenbetalen. DeKoopmans-en Vissershaven bieden de rijksoverheidde mogelijkheid
om die schuld in te lossen. De gemeente Vlissingen is financieel niet in staat om de miljoenen voor
een open Vissershaven op tafel te brengen. Het is daarom voor de hand liggend, dat het rijk de stad
in staat stelt om het historisch waardevolle bezit van oude havens voor de huidige en de volgende
generaties te bewaren".
Met dat standpunt onderschrijft de aktiegroep 'Behoud Vissers- en Koopmanshaven' de eerder
door prof. dr. C. A. van Swigchem geponeerde stelling, dat:
...er na de oorlog te weinig ten koste is gelegd aan de monumenten en het historisch stadsbeeld
van Vlissingen in verhouding tot wat er in de oorlog in de stad is verwoest en tot datgene wat via
rijksbijdragen in andere historische stadskernen in Nederland is geïnvesteerd.
Professor Van Swigchem, buitenge
woon hoogleraar in Amsterdam en
medewerker van monumentenzorg,
verwjjst op zijn beurt naar een uit>
spraak van de toenmalige Vllsslngse
burgemeester C. A. van Woelderen.
In zijn voorrede op 'De geschiedenis
der oude havens van Vlissingen' - in
april 1931 sprak Van Woelderen van
een: 'Ereschuld van Nederland aan
Vlissingen' op grond van de gebeurte-
nisse van 1809 en 1914-1918. In 1809
werd het door Napoleontische troepen
bezette Vlissingen zwaar beschadigd
door het kanonvuur van aanvallende
Engelsen. Ofschoon Nederland en de
8cheldestad ln '14-'18 buiten de oor
logshandelingen bleven, ondervond
stad, industrie en haven toch groot
nadeel van het gebeuren.
Dat er na de tweede wereldoorlog - er
bleef ln Vlissingen bijna geen huis on
beschadigd - nog veel meer aanleiding
Is om de vraag van de ereschuld op te
weipen, ls duidelijk. Zo concludeert de
heer Van Swigchem.
De wensen van het aktie-comité lopen
vrijwel parallel aan die van burge
meester en wethouders van Vlissin
gen: de Vissershaven moet behouden
blijven achter een versterkte zeedijk
(Oranjedijk) en een keersluis op de
plaats van de huidige schutsluis.
De Koopmanshaven moet worden
- omgeven dooreen klepconstructiedie
in de winter en andere stormperioden
kan worden opgezet maar in rustiger
tijden ln 'platte' toestand het uitzicht
stad-zee vice versa niet wegneemt.
Miljoenen
Deze Vllsslngse wensen kosten - zo
hebben b. en w. uitgerekend -15.5 mil
joen gulden méér in vergelijking met
de plannen van rijkswaterstaat. Die
laatste plannen gaan uit van een ge
dempte Vissershaven en een open
Koopmanshaven, die wordt omgeven
door een muur of dijk tot een hoogte
van zeven meter boven NAP
De aktiegroep zegt bij monde van de
heer M. A. van Es, dat rijkswaterstaat
in principe alle méérkosten van de op
lossing met een behouden Vissersha
ven zou moeten betalen.
Van Es: „Rijkswaterstaat heeft de
taak de zeeweringen aan te passen aan
de eisen van de Deltawet maar tegelij
kertijd de morele plicht plicht- om bij
de uitvoering van die werken - zoals in
Vlissingen - het stadsschoon zo weinig
mogelijk schade te berokkenen"
Omdat het hier om een bezit van
cultuur-historische waarde gaat
noemt het comité het overigens wel
billijk, dat ook de provincie, de rijks
dienst voor de monumentenzorg en
rechtstreeks ook het ministerie van
cultuur, recreatie en maatschappelijk
werk bijspringen.
De aktiegroep is balP73 ontstaan na
het bekend worden van de plannen
van rijkswaterstaat. De heer Van Es
spreekt van een 'schrikreactie' van
Vlissingers die het voortbestaan van
de oude havens in de binnenstad be
dreigd zagen.
De leden van de aktiegroep hebben in
woord en geschrift zich niet alleen
tegen de demping gekeerd maar ook
met klem gepleit voor een zodanige
aanpak, dat de havens kunnen worden
behouden.
Het comité prijst zich gelukkig dat de
ontwikkelde aktiviteiten hebben bij
gedragen tot het besluit van gedepu
teerde staten om door een technische
werkgroep alternatieve oplossingen te
laten onderzoeken.
Deze tekening toont de oplossing
voor versterking van de zeewering
rond Koopmans- en Vissershaven
waaraan zowel burgemeester en
wethouders van Vlissingen als de
aktiegroep de voorkeur geven.
Bij uitvoering van dit 'alternatief
blijft de Koopmanshaven open en
behoeft de Vissershaven evenmin
te worden gedempt. De Vissersha
ven kan worden afgesloten met
een keersluis op de plaats van de
huidige schutsluis.
Het alternatief is er één uit een se
rie mogelijke oplossingen, die
door de Werkgroep Zeeweringen
Walcheren ter tafel zijn gebracht.
Volgens de bovenstaande oplos
sing, die in het rapport van de
werkgroep wordt aangeduid als
'bijlage V zou de Koopmanshaven
kunnen worden beschermd met
een hydraulische klepconstructie.
De technische werkgroep geeft de
klepconstructie alleen aan voor
het kopeinde, bij het Bellamypark,
terwijl b. en w. en aktiegroep de
constructie rond de gehele Koop
manshaven aangebracht willen
zien. Toepassing van de klepcon
structie biedt het belangrijke
voordeel, dat voor het verkrijgen
van de vereiste hoogte van de
zeewering niet een muur of een
dijk tot zeven meter boven NAP
zou moeten worden aangelegd.
Een dijk of muur van zeven meter
- op zich al weinig fraai in een
binnenstad - zou het zicht vanuit
de stad naar zee en omgekeerd
volledig wegnemen. Een vaste
muur van vijf meter waarop de
klepconstructie is nauwelijks ho
ger dan de bestaande waterkering
rond de Koopmanshaven, die -
Zonder de schotbalken - al tot 4,75
meter reikt. De klepconstructie
bevindt zich bij gunstige weersom
standigheden in 'platte' toestand
en neemt daardoor geen zicht
weg. Bij verwachte hoge water
standen en naderend stormweer
wordt de klep opgezet. Dat is ook
het geval met de korte keersluis
voor de Vissershaven, die in geslo
ten toestand - vooral in de winter
tijd - de nodige beveiliging moet
bieden. Zoals op de tekening te
zien, wordt de versterkte zeewe
ring gecompleteerd met een
nieuwe dijk op Deltahoogte tussen
ars naai en Muur van Altena
(üv de zeezijde).
Doordat de Vissershaven volledig
achter nieuwe zeewering inclusief
keersluis komt te liggen, behoeven
de kaden rond deze haven aan de
stadszijde niet te worden ver
hoogd.
Andere oplossingen, die de werk
groep heeft aangedragen, betref
fen - globaal - een open om
muurde Koopmanshaven en een
gedempte Vissershaven; beide
De heer Van Es over de visie van de
aktiegroep: „Demping van de Vis
sershaven mag niet plaatsvinden. Die
ingreep zou het aanzien van dit stads
deel zoveel geweld aandoen, dat het
oude Vlissingen er onherkenbaar
door zou worden".
Storm
Ook bij de heer Van Es en zijn mede-
comitéleden staan de eisen van veilig
heid voorop. De recente storm heeft
opnieuw aangetoond, dat met de uit
voering van de werken zo weinig moge
lijk mag worden getalmd. De storm
van begin januari heeft naar de me
ning van de heer Van Es ook bewezen,
dat een oplossing met een keersluis en
een klepconstructie de gewenste vei
ligheid kan bieden.
Van Es: „Daarom moeten we nu alle
energie richten op het er dóórkrijgen
van een oplossing zoals die ons voor
ogen staat.
Eerst daama kunnen we ons nog be
zighouden met de vraag wat er alle
maal zou kunnen worden gedaan met
een fraai gerestaureerde vissershaven.
Toch alvast enkele gedachten: in de
zomer aanloophaven voor jachten,
buiten het seizoen 'winterberging'
voor pleziervaart; weer in gebruik
stellen van de voormalige Zeehon
den werf voor onderhoud aan jachten,
terwijl de Vissershaven bijvoorbeeld
ook ligplaats zou kunnen bieden aan
een drijvend scheepvaartmuseum in
de vorm van een 'antiek' schip.
REPORTAGE:
CHARLES SCHETS
FOTO'S:
DICK FABER
FA. DERT (archiefopname)
havens open en ommuurd; beide
havens afgesloten of afsluitbaar te
maken of een gedempte Koop
manshaven en een opengelaten
ommuurde Vissershaven of een
Vissershaven die op enigerlei
wijze met een sluis afsluitbaar
wordt gemaakt.
De technische werkgroep, met
vertegenwoordigers van provin
ciale waterstaat, rijkswaterstaat,
provinciale planologische dienst,
waterschap Walcheren, monu
mentenzorg en gemeente Vlissin
gen, toog in opdracht van gedepu
teerde staten aan het werk nadat
onder meer burgemeester en wet
houders van Vlissingen weinig
gelukkig bleken te zijn met het
plan van rijkswaterstaat. Volgens
het rijkswaterstaatsplan wordt de
Vissershaven gedempt en wordt
de nieuwe zware zeedijk doorge
trokken rond de open Koopmans
haven.
mm
De vissershoven, die niet meer
wordt aangedaan door de viskotters.
ligt er vooral bij laag water wat
troosteloos bij
Een beeld uit vroeger dagen toen de
haven haar naam nog alle eer aan
deed Tientallen vissersvaartuigen
verdrongen zich langs dc kade aan dr
Nieuwendijk
DR. C.A. VAN SWIGCHEM: 'ALS CULTUREEL-HISTORISCH BEZIT...'
;,De Vissers- en Koopmansha
ven zijn voor Vlissingen - cul
tuur-historisch gezien - even
belangrijk als bijvoorbeeld de
Sint-Jacobskerk. Er is nie
mand die denkt aan afbraak
van de kerk. Zo zou het ook
moeten zijn met de oude ha
vens waaraan Vlissingen in
feite zijn ontstaan en groei te
danken heeft. Het verdwijnen
van de havens zou een breuk
met het verleden betekenen".
Dat standpunt wordt met
klem verdedigd door professor
dr. C. A. van Swigchem, bui
tengewoon hoogleraar in de
geschiedenis van de bouw
kunst aan de Vrije Universiteit
(VU) in Amsterdam en als
kunsthistoricus verbonden
aan de rijksdienst voor mo
numentenzorg.
Professor Van Swigchem heeft in de
afgelopen maanden al enkele keren in
het openbaar - onder meer op een
cda-vergadering en op een bijeen
komst van de aktiegroep voor het be
houd van de havens onverbloemd zijn
standpunt kenbaar gemaakt.
Hij sprak daarbij met kennis van za
ken. Dr. Van Swigchem had destijds
'n werkzaam aandeel in de samenstel
ling van een 'kladlijst' als eerste aan
zet voor de nu alweer vele jaren be
staande monumentenlijst. Zijn part
van het werk bestond vooral in het be
kijken en beoordelen van de in Zee
land te beschermen monumentale ge
bouwen. Toch was hij voldoende be
trokken bij het onderzoek in de andere
provincies om Vlissingen op het ge
bied van monumentenbezitniet alleen
met de Zeeuwse maar ook met de ove
rige steden in het land te vergelijken.
De conclusie is weinig opwekkend: In
Vlissingen is niet veel meer overgeble
ven. „In de Scheldestad moeten ze
daarom op hun tellen passen of anders
gezegd met zorg omspringen met wat
er nog aanwezig is". Daartoe behoren
de oude havens.
Totaalbeeld
"De oude stad is geleidelijk gegroeid
rond deze havens. Aanvankelijk ging
het vooral nog om een veer naar
Vlaanderen Door toenemende
scheepvaart werd de stad echter
steeds belangrijker. Vlissingen
vormde bovendien een sleutelpositie
in de toegang tot Antwerpen. Dat alles
deed keizer Karei V besluiten om een
fort te stichten ter bewaking van deze
toegang en ter beveiliging van de Vlis-
singse havens. Die versterking uit 1540
is in de vorm van het Keizersbolwerk -
met daarop het standbeeld van Mi-
ehiel De Ruyter - nu nog aanwezig.
Dat bolwerk met de boulevardmu
ren (de zeewai). hetachterliggende his
torische stadsdeel en daartussen de
oude havens, levert een 'totaalbeeld'
op.
Uit dat beeld is geen van de genoemde
elementen weg te denken. Zon een
van de onderdelen worden weggeno
men, bijvoorbeeld door demping van
de Vissershaven, dan wordt het totale
historische aanzien van Vlissin
gen - het waterfront - onherstelbare
schade berokkend".
De hoogleraar voegt daaraan toe, dat
een gedempte haven in een binnen
stad een 'rot geacht' oplevert. Dat
heeft de ervaring met dergelijke ingre
pen elders in het land uitgewezen. Ook
in Vlissingen kunnen het Bellamypark
en de Spuistraat, ontstaan door het
volgooien van oude havens, bepaald
niet fraai worden genoemd. Toch is het
aanzien van deze stadsdelen nog aan
vaardbaar doordat de na demping
ontstane ruimten bleven omzoomd
door huizenrijen. Dat is niet "net geval
melde Vissershaven, die overgrote de
len alleen door een dijk en kaden
wordt begrensd.
Het is daarom de 'angst' van de heer
Van Swigchem, dat door een verkeerd
uitpakkend waterstaatswerk de Vis
sershaven van een positief tot een ne
gatief gegeven in de binnenstad zal
worden.
Veiligheid
De veiligheid van de stad tegen aan
vallen van de zee is ook voor professor
Van Swigchem een eis, waaraan moet
worden voldaan. Daarom is hij blij, dat
de technische werkgroep alternatieve
oplossingen op tafel heeft gebracht
waarbij de havens niet behoeven te
worden afgesloten met 'n groot dijk-
Ilchaam en toch een beveiliging kan
worden verkregen, die aan de normen
van de Deltawet lijkt te voldoen.
Hij onderschrijft dan ook graag het
standpunt van burgemeester en wet
houders van Vlissingen en van de ak
tiegroep. dat aan de eisen van het be
houd van het- historisch stadsbeeld,
het best kan worden voldaan door uit
voering van 'alternatief 7'
Het ls professor Van Swigchem niet
onbekend, dat de vele miljoenen meer
die de uitvoering van dit alternatiefin
vergelijking met het oorspronkelijke
waterstaatsplan zullen vergen, niet
door de gemeente Vlissingen kunnen
worden opgebracht. Maar hij vindt het
evenmin billijk, dat het volle bedrag
van de meerkosten zou moeten komen
uit de toch al beperkte pot van de mi
nister van cultuur, recreatie en maat
schappelijk werk.
Van Swigchem: ..Ook rijkswaterstaat
moet er op bedacht zijn dat bij de uit
voering van erote waterbouwkundige
werken geen cultuurgoederen worden
vernietigd. Het streven moet er juist
op gericht zijn ze te bewaren en waar
nodig bij te dragen tot herstel".
In een aantal gevallen moeten door de
dijkwerken en bij voorbeeld ook wegen
aanleg het landschappelijk of stede
lijk aanzien noodgedwongen geweld
worden aangedaan. Op plaatsen waar
dat mogelijk is. moet rijkswaterstaat
echter bereid zijn om iets terug te
doen. Het Vlisslngse zeefront ls een
van die plaatsen.
Met de uitvoering van de Deltawerken
zijn vele honderden miljoenen guldens
gemoeid. Voor het behoud van cul
tuurgoederen zou het reserveren van
slechts een deel van dat bedrag al toe
reikend zijn. „Dan heb je als cultuur
mens ln ieder geval naar eer en gewe
ten gedaan, watje moest doen".
Aldus de heer Van Swigchem, die nog
een andere reden aanvoert waarom
naar zijn mening de rijksoverheid in
ruime mate zou moeten bijspringen:
Uniek
De oude Vlisslngse havens vormen
niet alleen plaatselijk maar ook lande
lijk gezien een belangrijk en vrij uniek
historisch gegeven. In Nederland ls
geen tweede uit vroeger eeuwen
stammende haven te vinden die zo 'pal
aan de Noordzee' is gelegen. Weliswaar
bezit ook Den Helder een direct aan
zee gelegen oudere haven (hét Nieu-
wediep), doch dit bekken ls historisch
gezien veel minder interessant.
Dr. Van Swigchem noemt het een vooi
de hand liggende zaak dat de directe
relatie tussen de oude stad en de zee
wordt behouden. De karakteristiek
van het oude stadscentrum mag op
grond van de ministeriële aanwijzing
tot 'beschermd stadsgezicht' niei
meer worden gewijzigd- Onmlsbaa-
onderdeel van datzelfde stadsgezicb
vormt de maritieme bedrijvigheid
onder meer nog aanwezig door h>
gaan en komen van de rede
afnaaiboten van het loodswezen. Do>
het openhouden van beide haven-
blijft deze band met de zee bewaard, e:
zal bovendien nog aanmerkelijk kun
nen worden versterkt.
Daardoor nemen ook de ontwikke
lingskansen voor dit stadsdeel toe
Vooral de Vissershaven ligt er nu nog
verwaarloosd bij. Professor Van
Swigchem: „De mogelijkheden van
de Vissershaven worden bij lange na
niet benut. Het is in Vlissingen een
nog onderontwikkeld gebied. Door
restauratie ontstaan tal van moge
lijkheden. op de eerste plaats natuur
lijk op het gebied van de restauratie".
bestaande hoogte ca +375
geprojecteerde waterkering
korte keersluis
HYDRAULISCHE
KLEP-CONSTRUC
standbeeld
de Ruyter
Keizershoofd
\ca 9 00 A
Var^Aitêna
-5.00
VOOR HA VEN
