MARXISME: DWALEND ZOEKEN
VAN DE MENS NAAR GODS BEELD?
BEWOON
DE
WERELD!
KAMERMUZIEK VAN
BACH TOT BARTOK
Protestantse kerken in Angola
EPIPHANIENFEEST
18
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
ZATERDAG 10 JANUARI 1976
Vorig jaar is door de academie
van wetenschappen te Moskou een
boehje uitgegeven, dat gewijd is
aan het onderwerp 'Het katholi
cisme in een veranderende wereld'.
De schrijver van het boekje is een
zekere M. M. Sjejnman - een naam
die ons in het westen niets zegt.
maar die in de Sovjet-Unie een be
kende klank heeft.
Sjejnmans boekje beziet de modernisering
van de katholieke leer in het licht van de
hedendaagse geschiedenis, die volgens
Sjejnman, In zeer sterke mate beïnvloed is
door het marxistisch-leninlstische denken
Naar zijn mening is de huidige wereld bijna
toe aan de grote krachtmeting tussen de
kapitalistische en de communistische
krachten en is het katholicisme met name.
bezig om in die strijd zijn positie te bepa'en.
Op zichzelf is dit allemaal niet zo opwin
dend. Wat het boekje speciaal voor ono :-.o
interessant maakt is. dat het niet minder
dan 23 pagina's besteedt aan een Neder
lands boek, dat in 1966 is verschenen. Dit
boek is de Nieuwe Katechismus, geschreven
in opdracht van de bisschoppen van Neder
land. en een proeve van een nieuwe manier
van geloofsverkondiging.
Sinds zijn verschijning is de Nieuwe Kate
chismus bij zeer velen, ook ver buiten de
katholieke kring, populair. Dat is voorna
melijk te danken aan de ruimheid van visie
welke de auteurs hebben gehad en aan de
merkwaardige troostende werking welke er
van het boek uitgaat. Hel en verdoemenis
hebben plaatsgemaakt voor Gods immense
mededogen. Het triomfalisme van vroeger is
vervangen door ootmoed en nederigheid en
in plaats van 't persoonlijk heil - of liever:
daarnaast - getuigt het boek op talloze
plaatsen van de noodzaak van maatschap
pelijke solidariteit. In plaats van 'Katho
lieke geloofsverkondiging' zou men dan ook
beter kunnen spreken van 'Evangelische
verkondiging'.
Het is dus dit boek dat in de Sovjet-Unie de
aandacht van een verdienstelijk lid van de
Sovjelracademie heeft getrokken Dat
Sjejnman er 23 pagina's aan heeft gewijd is
daarom zo bijzonder, omdat de nieuwe ka
techismus zélf slechts enkele onderge
schikte passages aan het marxisme be
steedt.
Flonkering
ID e Nieuwe Katechismus schrijft over het
marxisme onder andere het volgende „Het
is niet aan ons. de elementen van zonde, sa
tan. kwaad die het marxisme bevat, precies
te beoordelen. Het stellen van een toekomst
die niet komen zal bevat ook boosheid, be
derf van mensen. Maar laten wij. vertrou
wend op Gods geest die aan niemand voor
bijgaat, het meest letten op de waarheid en
de goedheid die het marxisme ook aan de
geeft. Dan kan het ons ook goed
doen. Het opflonkererv.van een waarheid in
een andere levensbeschouwing kan maken
dat een christen Jezus' waarheid dieper of
levensnabijer beleeft. Want "(en hier wordt
Thomas van Aquino in één adem met Am-
brosius geciteerd) "iedere waarheid, door
wie ook verkondigd, komt van de Heilige
Geest".
In een andere passage zegt de katechismus.
dat 'het marxisme ondanks zijn pertinente
afwijzing van het joods-christelijke denken,
toch bepaalde elementen daaruit heeft
overgenomen, bijvoorbeeld de verwachting
van een lichtende toekomst en de stelling
dat ook de kleine man de drager is van het
heil. Deze elementen", zo vervolgt de kate
chismus, „kunnen voor velen een weg zijn
naar een nieuw beleefd christendom. In die
zin mogen wij het marxisme niet alleen na-
christelijk, maar ook vóór-christelijk noe-
Het klinkt ruim en verdraagzaam en de op
pervlakkige waarnemer zou kunnen menen
dat dit allemaal koren op de molen van een
rechtgeaard marxist zou moeten zijn.
Toch heeft Sjejnman met de interpretatie
die de nieuwe katechismus geeft, niet zo bar
veel op. Eén van de redenen daarvoor is. dat
het marxisme met de grootst mogelijke
nadruk aanspraak wenst te blijven maken,
op de betiteling van 'een wetenschap' té
zijn. Het wenst zijn wortels niet te vinden in
metafysische oorsprongen en evenmin wil
het te kijk worden gezet als een soort ver
borgen openbaring. Het spreekt Sjejnman
dan ook niet bepaald aan, dat het mar
xisme weieens de vertolking zou kunnen
vormen van een onbewust, van oorsprong af
aanwezig verlangen van de mens naar Gods
gerechtigheid. Het marxisme wenst niet be
schouwd te worden als een vorm waaronder
mensen dwalend zoeken naar het beeld van
God dat door het christendom zo vaak
wordt verduisterd. Neen. het marxisme
wenst heel duidelijk als mensenwerk te
worden beschouwd, ontsproten aan de
geest van briljante mannen, Maar niet af
komstig van goden. Het standaardwerk
van Marx. 'Das Kapital'. is de vrucht van
intelligente waarneming van de 19e eeuwse
werkelijkheid, gepaard aan het menselijk
mededogen van 'n idealist Men wil 'Das
Kapital' niet als een eigentijds bijbelboek
beschouwen. Dc bijbel en 'Das Kapital'
moeten tegenover elkaar blijven staan, 't
ene boek als 'n Ietwat duister en veel mis
bruikt sprookje - het andere als de rauwe
realiteit en als bewijs van triomf van hel
menselijk inzicht over de 'primitieve' goed
gelovigheid.
De slechtste vorm
Zelfs bij de voorzichtige erkenning door
de marxisten, dat hun ideologie weieens het
dwalend zoeken van de mens naar het beeld
van God zou kunnen zijn. zou dit marxisme
op zijn ideologische basis wankelen. Van
daar dat ook Sjejnman verbeten vasthoudt
aan wat Lenin ooit heeft opgemerkt
„Christelijk socialisme is de slechtste vorm
van socialisme die er bestaat Het is haar
slechtste vervalsing"
Dat Lenin op deze wijze over het christen
dom dacht en sprak is - gezien de histori
sche ontwikkelingen - heel goed te begrij
pen. Dat rechtzinnige marxisten dit nu nóg
doen, wijst op ofwel een traumatische af
schuw van alles wat maar riekt naar het
bovennatuurlijke, ofwel op een al even
traumatische angst. Wat het laatste betreft,
het volgende Het christendom en het
marxisme - of liever gezegd .'Das Kapital'
en het evangelie hebben een treffende over
eenkomst, Zij functioneren namelijk op na
genoeg dezelfde wijze, 'Das Kapital' heeft
als geen ander geschrift van deze aard, de
19e eeuwse mens bewust gemaakt van de
situatie, de maatschappelijke structuur,
waarin hij gevangen zat. Bovendien heeft
dit boek voedsel gegeven aan de veront
waardiging van talloos velen over de on
rechtvaardigheid van die structuren, terwijl
het bovendien een opwekking tot revolu
tionaire actie was. om aangedaan onrecht
te herstellen. Met alle reden mag men dan
ook zeggen, dat de gedachten van Marx het
aanzien van de maatschappij hebben ver
anderd, doordat zij de mensen de schellen
van de ogen deden vallen.
Het evangelie in zijn pure vorm is eveneens
een reveil. Het opent de mensen óók de
ogen voor de werkelijke situatie waarin zij
zich bevinden, nu echter niet omdat er in de
mens zelf iets schuilt waardoor hij gedoemd
is om laakbare structuren en systemen te
scheppen. 'Das Kapital' waagt van zijn vol
gelingen om de ogen op de omgeving te
nchten en vervolgens een plan van actie te
ontwikkelen. Het evangelie verklaart de re
volutie aan het zondige in de mens en mobi
liseert tegelijkertijd het goede in hem. Het
resultaat van beide, marxisme en christen
dom. is een vallen en opstaan.
Ocdcrt ineer dan tien jaren is er ln het
christelijke kamp een duidelijke behoefte
om het marxisme op zijn bevrijdende.
recht-herstellende betekenis te herwaarde-
ren. Zelfs in het anti-communistische bol-
werk. het Vaticaan. kan men tekenen be-
speuren van een behoefte aan een voorzlch-
tige dialoog, door sommige commentatoren
al aangekondigd als een Oost-politiek' Er-
kend wordt dal wij aan Marx tal van ver-
worvenheden te danken hebben, die er zon-
der hem waarschijnlijk niet gekomen zijn.
Het marxisme, zo kan men horen beweren.
heeft dal. verricht, waarvoor 't christendom
is teruggeschrokken. Of dat zo is kan men
betwijfelen. Een feit is echter wel, dat het
christendom van het marxisme de techniek es
en de mentale instelling heeft overgenomen.
om de fundamentele ongerechtigheid van
maatschappelijke structuren te peilen. Dit
zicht op de structuren heeft, mede het ver- se
anderend gezicht van het christendom be-
paald - lees de katechismus maar.
Met enig voorbehoud kan men wel stellen.
dat de christelijke kerken bereid zun om
ook naar Marx te luisteren. Aan één voor-
waarde voor een dialoog tussen christen-
dom en marxisme is daarmee - zij het wel-
licht schoorvoetend - voldaan.
In het andere kamp is de neiging om tot
zo n dialoog te komen, praktisch afwezig. s=
Afgezien van de diepgewortelde afschuw
van alles wat naar godsdienst zweemt, kan
de oorzaak weieens gelegen zijn in het in-
zicht dat het evangelie een verleidelijk re-
veil bevat. Voor mensen, die generaties lang es
hebben vernomen dat de klasse de alles en s=
allen bepalende factor is, draagster van een
bijzonder soort charisma en een uitzonder- se
lijk soort heil. bevat 't evangelie een merk-
waardig individualistische boodschap.
Immers - het evangelie getuigt herhaalde-
lijk van de onvervangbare betekenis van ie-
dere mens afzonderlijk. Het evangelie be- s=
schouwt de individu als degeen voor wie de
schaapherder zijn kuilde in de steek laat - s§
als de bekeerde mislukkeling voor wie de
vader een feestmaal aanricht. In de marxis- s=
tische visie is de enkele mens, om Alexan-
der Solsjenitzin te citeren, op de keper be-
schouwd het miljoenste deel van een mil-
joen. =EE
Het evangelie kan op mensen die tot het
vernederende besef zijn gekomen dat zij een
partje van een massa zijn, een bevrijdende s=
werking uitoefenen, die zijn weerga niet s=
heeft. Getrainde marxisten kennen de
kracht van de idee - welke idee dan ook,
zelfs de evangelische en waarschijnlijk ver-
klaart dit waarom Sjejnman 23 pagina's
nodig had om enkele alinea's in een klein es
boek uit een ver en klein land, te weerleg-
gen.
Het verklaart ook hoe het komt, dat de
nieuwe katechismus in de Öovjet-Unie tot
de verboden boeken behoort en dat dit
boek als ondergrondse lectuur onder de be-
volking circuleert. Het wordt, ondanks zijn
verzoenlijke toon, ten aanzien van het
marxisme, als een werk beschouwd, dat de
veiligheid van de staat kan bedreigen....
A. F. M. C. Koopman
llll
Van en voor de draaitafel Van en voor de draaitafel Van en voor de draaitafel Van en voor de draaitafel Van en voor de draaitafel V
Dc 'Mikroskosmos' voor piano
van Béla Bartók, de 'sonates'
voor viool van J. S. Bach en dc
pianowerken van Debussy horen
niet tol de muzieken, die men in
deze tijd van het jaar vooraan op
de 'platenmarkt' of in de oprui
ming zal aantreffen. Ze vormen
nog altijd muziek voor de kleine
zaal en dal heeft veelal zowel te
maken met de intimiteit van de
composities als met de publieke
toeloop. Ze zijn op de plaat ook
minder vaak vertegenwoordigd
dan veel orkestrale muziek.
Van Bartoks 'Mikroskosmos' ver
scheen een schijf met de delen II
en V op Harmonia Mundi, als on
derdeel van een serie van drie pla
ten, waarop aiie zes banden mu
ziek staan. Zoals men weet, zette
Bartok zijn 'Mikroskosmos' op als
een verzameling pedagogische
pianomuziek, aanvankelijk als
stimulans voor zijn zoon Peter, uit
zijn tweede huwelijk. Het gaat om
vaak zéér korte - een tot drie mi
nuten - pianowerkjes, die met al
leen technisch maar ook in muzi
kaal opzicht een stijgende moei
lijkheidsgraad vertonen: voor de
betde laatste banden moet men
intussen een gevorderd pianist
zijn. Claude Helfier speelt ze op de
plaat, die onze draaitafel bereikte,
trefzeker en met een accent op het
'onderwijzende' karakter van de
werkjes. Dat heeft - zo is onze in
druk - tot gevolg, dat de fraaie la
tere miniatuurtjes in muzikaal op
zicht niet altijd het volle pond lij
ken te krijgen. Het plezierige van
de goed opgenomen plaat is wel,
dat men door de koppeling in ie
der geval een groot deel ook mu
zikaal substantiële werkjes te ho
ren krijgt. (Harmonia Mundi HMU
969. stereo).
In de - billijk geprijsde -
Heliodor-serie bracht DGG kort
geleden een recital-plaat van de
vermaarde Russische pianist Svja-
toslav Richter uit, die de aandacht
meer dan waard is. Op het pro
gramma de eerste en de twaalfde
etude opus 10. de niet zó vaak ge
speelde polonaise nummer 7 opus
61 (de Polonaise-fantasie) en de
ballade nummer 3 opus 47 van
Chopin. Van Debussy drie 'Es-
tampes'. namelijk Pagodes. La
Soiree dans Grenade en Jardins
sous la pluie plus uit de 'Préludes'
Voiles. Le Vent dans la plaine. Les
collines d'Anacapri. Zeer de
moeite waard door Richters feil
loze pianistiek, trefzekere sfeer
(Debussy) en zijn sympathieke
aanpak van Chopin. Het gaat om
de opname van een recital in 1962,
de klank wordt alleen in de bassen
wat dun. (Heliodor 2548 223, ste
reo).
Vioolsonates
Bij Decca twee van de zes sonates
voor vioolsolo van J. S. Bach. Ze
horen - met bijvoorbeeld de cello
suites - tot de belangrijkste ka
mermuziek. die Bach schreef. De
term sonates is licht misleidend,
omdat de drie even nummers in
féïte suites zijn voor viool, ze wor
den gevormd door gestyleerde
dansen. Op de Decca-schijf staan
de derde sonate, in C-groot en de
partita nummer twee. d-klein, de
partita met de beroemde ciacco-
na. Ze worden gespeeld door de
Koreaanse violiste Kyung-Wha
Chung, die daarmee in platenlana
nieuwe paden betreedt, tot nu toe
was ze in de studio's uitsluitend
als soliste in vioolconcerten, onder
meer Bruch, Tsjaikofsky, Sibelius,
Walton, Strawinsky. Haar ster is
de laatste drie. vier jaar zéér hoog
gerezen aan het firmanent. niet.
in het minst door de plaat.
De vioolsonates van Bacil vormen
een toetssteen voor het technisch
kunnen van iedere violist,, maar het
is tegelijk een toetssteen van een
heel andere muzikale orde dan
bijvoorbeeld vioolconcerten van
Paganini. Te bewonderen zijn in
de uitvoeringen een fabuleuze
techniek, een warme 'kleine' toon.
grote aandacht voor details. At
tractieve uitvoeringen, voor wie
zich kan vinden in de romantisch
getinte aanpak van de violiste
Voor een klassieker gerichte
Bach-opvatting kan men elders
beter terecht. Heldere, gedifferen
tieerde registratie. c
(Decca SXL 6721 Stereo).
Bij dc economische overzichten die aan het eind van het vorige jaar werden gcpubli.
ceerd, kwam hier en daar nogal eens de nadruk te liggen op het feit dat de rijke landen
steeds meer afhankelijk worden van de landen van de derde wereld. Deze laatste zijn het
die een groot deel van de grondstoffen moeten leveren voor de economie van de rijke
landen. En sinds de oliecrisis is er een ontwikkeling op gang gekomen (lie de vraag steeds
scherper maakt of dc rijke landen, wat hun welvaart betreft, niet enkele stappen terug
zullen moeten zetten ten behoeve van de arme landen, althans ten opzichte van die,
waaruit de onmisbare grondstoffen moeten komen.
Kerkelijk zijn de vragen die hier naar voren
komen, reeds lang gesteld: in de zestiger ja
ren en daaruit is toen voortgekomen de con
ferentie van de Wereldraad van Kerken die te
Lausanne is gehouden Daar zijn bijeen ge
weest een aantal deskundigen uit de kerken
van de ryke landen en een groter aantal des
kundigen die waren aangewezen door de
kerken uit de derde wereld. Met elkaar heb
ben zij gesproken over de problemen die hier
liggendat de rijke landen al rijker en de arme
landen al armer worden. De mensen uit de
derde wereld zjjn toen nogal van leer getrok
ken. Het begrip 'theologie van de revolutie' is
toen gehanteerd. In ieder geval is het gevolg
geweest dat de assemblée van de Wereld
raad van Kerken het anti-racisme pro
gramma heeft aanvaard
Toen het anti-racisme programma op de as
semblée te Nairobi een goede maand geleden
aan de orde kwam, zat men verlegen met An
gola. waar steun verleend is aan de elkaar nu
bestrijdende bevrijdingsorganisaties. Dat er
ook in Angola protestanten woonden en dat
ook hier protestantse zendingsorganisaties
hebben gewerkt, wisten we. Twee jaar gele
den is de Angolese predikant José Chipenda
in ons land geweest en onder andere heeft hij
gesproken op de synode van de Gerefor
meerde Kerken Ook uit een rapport van de
Wereldraad van Kerken was ons het een en
ander bekend over het bestaan van protes
tantse kerken ïn Angola. Daaruit konden we
iets lezen van de lijdensgeschiedenis van
deze gemeenschappen, die grotendeels de
vlucht hadden genomen naar Zaïre. Zambia
en Namibië, omdat het leven hen onmogelijk
werd gemaakt Wat we wisten was. dat de
leiders van de drie elkaar nu bestrijdende be
vrijdingsbewegingen uit de protestantse
kerken van dit land zijn voortgekomen.
Agostinho Neto van de MPLA is een congre-
gationalist, Holde Roberto, de leider van de
FNLAiseen baptisten Jonas Savimbi van de
Unita is een methodist. En dat in een land,
waar slechts 17 procent van de zwarte bevol
king tot het protestantisme mag worden ge
rekend. Op z'n minst zal dit feit onze verwon
dering wekken. Angola met ongeveer 5 mil
joen inwoners (de 500.000 Portugezen zyn
bijna geheel gerepatrieerd) kende een 2 mil
joen rooms-katholieken en 750.000 protes
tanten. Het resterende deel werd animist ge
rekend. Deze cijfers zyn ruwweg, want het
getal van de vluchtelingen is bijzonder groot
geweest en wie zal bij de verwarde toestan
den die er nu heersen ook maar enigszins
kunnen nagaan hoe de verhoudingen nu lig
gen.
Veel van de kennis die we nu hebben over het
protestantisme in Angola zijn we verschul
digd aan de brochure: 'arena zonder tribune',
die is uitgegeven door het Algemeen Diako-
naal Bureau van de Geref. Kerken. Ze wordt
aangekondigd als 'een voorlopig verhaal over
de protestantse zending en de kerk in Ango
la. „Wanneer we die titel zien. 'Arena zon
der tribune', ligt daarin reeds opgesloten de
onbekendheid met hetgeen zich in dit land
heeft afgespeeld en hoe juist de protestantse
gemeenschappen het slachtoffer zijn gewor
den vandePortugesekolonialepolitieken van
de oorlog die daarvan het gevolg was.
Sinds 1961 heeft deze oorlog in alle hevigheid
gewoed. In maart 1974 kon er op de synode
van de Gereformeerde Kerken, na de vraag
over protestantse kerkelijke organen in An
gola met recht worden geantwoord dat die er
niet meer waren. Midden 1975 blijkt er weer
een Raad van Kerken in Angola te zijn. Het
Algemeen Dlakonaal Bureau van de Gere
formeerde Kerken heeft er goed aan gedaan
deze brochure uit te geven. Nu Angola zozeer
in het nieuws is door de politieke situatie,
waarbij zoveel mogendheden rijn betrokken
vanwege de belangen die zij hier zien, kan het
niet ondienstig rijn ook iets te weten van hetr
geen zich hier als een stukje protestantse
kerkgeschiedenis heeft afgespeeld.
Sinds 1879 is de protestantse zending in An
gola geweest. Zij werkte „aansluitend aan de
Afrikaanse structuur, op de dorpsgemeen
schap. de familie, de clan. het stamverband".
De dorpshoofden en dorpoudsten, die door
het koloniale regime van hun status waren
beroofd, traden in dejonge gemeenten op als
ouderling. Er werd „sterke nadruk gelegd op
de bewustwording van de eigen verantwoor
delijkheid van de gemeente voor de verbrei
ding van het evangelie". Daardoor nam de
betekenis van 'de lokale gemeente toe. De
dorpsschool speelde een voorname rol. De
zending van baptisten, congregationalisten
en methodisten, ieder met een eigen zen-
dingsgebied, heeft aan het onderwijs veel
aandacht besteed. Dit stond in tegenstelling
tot de onderwijspolitiek van het Portugese
bestuur, die gericht was op „een exclusieve
Angolese elite ten behoeve van her koloniale
bewind". De r.-k. missie richtte zich in dezen
lllllllll
naar het gouvernement Die school heeft b\j
de protestantse zending zulk een betekenis
gekregen dat het woord 'escola' ook de
volksnaam voor 'kerk' is geworden. Behalve
voor een school heeft de protestantse zen
ding ook gezorgd voor klinieken, voor land
bouwvoorlichting enz.
„Deze opzet paste wonderwel bij de originele
Angolese structuur en leidde tot een eigen
authentiek Angolese kerkvorming met grote
autochtone inbreng". Deze ontwikkeling was
echter niet volgens de koers van het Portu
gese koloniale bewind. Daarom werd in 1921
een decreet uitgevaardigd waarbij het gou
vernement de 'religieuze propaganda' van
wege „de veiligheid en openbare orde" wen
ste te reguleren. Steeds meer kreeg de kolo
niale regering te maken met zwarte kerklei
ders. Zendingsscholen mogen niet meer on
der toezicht staan en .godsdienstige propa
ganda' mag aan hen niet meer worden toe
vertrouwd zonder toestemming van het ko
loniale bewind. Het onderricht in de landsta
len wordt verboden. Het Portugees moet de
verplichte taal worden voor de school en voor
alle zendingsactiviteit. Als tegenprestatie wil
het gouvernement de zendingsscholen sub
sidiëren. wat door de zending wordt afgesla
gen. Dit zou een inbreuk zijn op de houding
die door de drie zendende kerken altijd en
overal was aangenomen. Toen gingen er con
flicten uitbreken.
Als gevolg van de nadruk die de zending
legde op de organisatorische zelfstandigheid
van de kerkelijke gemeenschappen (die hiet
tevens dorpsgemeenschappen en stamge
meenschappen waren) kwam in 1956 tot
stand de Raad van Evangelische Kerken van
Centraal Angola. Dit hield in een overdracht
van bevoegdheden aan de Angolese kerken
en daarmee aan voornamelijk zwarte kerk
leiders. Dat dit niet in de smaak viel van de
Portugese autoriteiten, is te begrijpen, want
het 'zelfrespect' groeide daardoor. Maar te
vens leidde dit tot verscherping van de situa
tie.
In 1961 brak de opstand uit, wat weer tot
gevolg had het zeer harde optreden van de
Portugese troepen. Deze koloniale oorlog zou
duren tot 1974. Heel Angola heeft daaronder
geleden, vooral de protestantse gemeen
schappen hebben het heel erg te verduren
gehad. Zij waren verdacht, alleen al om het
feit dat de drie leiders van de bevrijdingsbe
wegingen uit hun gelederen waren voortge
komen. „De protestanten in het algemeen
werden - en niet geheel ten onrechte - ver
dacht van steun aan de vrijheidsbewegin
gen". Van 1961 - 1964 werden in Noord-
Angola de meeste zendingsposten gesloten.
Het Portugese leger nam de gebouwencom
plexen in beslag. Hele dorpen werden van de
kaart geveegd. De bevolking werd onderge-
bracht in concentratiekampen. Alleen kerke-
lijke begrafenissen en huwelijken werden nog
toegestaan. Een massale uittocht begon.
„Kortom, alle georganiseerde kerkelijke ar
beid in heel Noord-Angola was vernietigd".
In 1966 - 1967 volgde Oost-Angola. Dit is ook
de tijd geweest dat een aantal r.-k. priesters
zich stelde achter de bevrijdingsbewegingen,
daar zij hun eisen gerechtvaardigd achtten.
Van toen af ontstond er ook wantrouwen bij
de Portugese autoriteiten tegen de r.-k. mis-
sie. Na 1963 kreeg de Raad van Evangelische
Kerken geen mogelijkheid meer bijeen te
komen. Steeds meer werden ook protes
tantse kerkelijke leidinggevende figuren ge
vangen genomen. En ondanks alles vermeer
derde het getal van de kerkleden, hoewel de
invloed van de zendende kerken steeds te
rugliep. Eind 1973 was er in het door Portuge
zen gecontroleerde deel van Angola geen
sprake meer van georganiseerd kerkelijk le
ven. Men kon alleen nog ondergronds wer
ken.
Na april 1974 hebben de zwaar gehavende
protestantse kerken zich weer opgericht.
Vluchtelingen keerden terug. In januari 1975
vergadert de Raad van Evangelische Kerken
in Centraal Angola weer en rij staat voor de
vraag: „welke rol de kerken kunnen vervul
len in het ontredderde Angola van vandaag".
De raad heeft haar dankbaarheid uitgespro
ken voor hetgeen de Wereldraad van Kerken
via het anti-racismefonds voor Angola heeft
gedaan.
Angola is een land rijk aan grondstoffen. Zo i
lezen we telkens weer, alsof dat het allerbe
langrijkste is. Even belangrijk, zo niet be
langrijker is dat er ook kerken zijn, die mis
schien een rol kunnen spelen in een vrijwel
hopeloos lijkende situatie
H
Epiphanienfeest. (van een Grieks woord
„het verschijnen, openbaar wordenfeest
der oude Christenen: doop en ivonder te
Kana herdacht). Men kan die 'verschijning'
zien in de lijn van God die aan Abraham en
Mozes verscheen. Je deed daar 'wijsheid' bij
op. Een schaars artikel, heus ook in onze
veelszins bewonderenswaardige kuituur,
maar die wordt overstemd door research,
ratiolen berekeningen die zelfs begonnen
zijn in het heelal de eerste kleine verken
ningen te wagen. De excessen evenwel die
zich daarbij voor doen, bijvoorbeeld op
economies en militair gebied, herinneren
ons wel aan het tekort aan die 'wijsheid'
waar we het zojuist overhadden! De huma
niteit komt er bij in het gedrang.
Die 'verschijningen' kan men verschillend
localiseren en dateren, bijvoorbeeld in de
geboorte van Jezus, 25 december Kerst
feest; maar ook in zijn doop door Johannes.
Dan daalt namelijk de Heilige Geest op hem
neer. Dat vierde de Oosterse oud
christelijke kerk op 6 januari. Dat is een
heel strijdpunt geiveest was Christus al van
zijn geboorte of pas vanaf zijn Doop: de
Heilsgestalte waarvan de Evangelieverha
len ons verslag uitbrengen? Goddelijke be
schikkingen. menselijke beschikbaarheid,
horen ze met bij elkaar? Jezus wordt door
Johannes gedoopt. Eén doorlopende, bijbel
se gedachtenwereld. Zoals Mozes; Israël,
Gods eerstgeboren Zoon uit het machtsge-
bruik door de doop in de zee uitleidt om af
stand te nemen van een grootse kuituur, zo
leidt Jezus Israël uit de Romeinse over
heersing door de doop in de Jordaan om af
stand te nemen van de Romeinse cultuur.
En zoals er sprake was van de Zoon, geroe
pen om God te dienen éérst in het zoge
naamde oude, dan in het zogenaamde I
nieuwe testament, zo ook is er sprake van I
een hemel die zich opent, dan daalt de Hei
lige Geest neer en spreekt een stem uit de
hemel die al oudtijdse profeten dreef en nu
zich tot Jezus richt. Hij komt immers om het
menselijk falen van Israël, dat men later
evenzo bij alle Christenvolken aantreft, te
In een gehoorzaamheid die de dood. niel j
vreest bewijst Hij zich 'de geliefde Zoon'. En
die afdalende Geest die Jezus gaat vervul
len is 'in lichamelijke gedaante' als de duif
die tot Noach, op de vloed tot twee maal toe
terugkeert; tot Noach samen met dc duif
weer op de aarde kan wonen. Die duif zo
anders dan de raaf die zich niets laat gele
gen liggen aan de arkbewoners! Zo daalt
een mens-getrouwe Geest op Jezus neer en
zal Hij mensen zoeken. Humaniteit niet als
sluit-, maar als voorpost. Niel als gemeen
schap tot profijt, maar als avontuur van
onderlinge aanvulling: niet als overmoedig
te hoop lopen, maar in bescheiden verwon- i
dering over ons aller bestaansgeheim. En
daarom voorlopig afstand nemen van onze
cultuur, kritische afstand van onszelf, ter- j
wille van de Heilige Geest.
P. J. PENNINGS. 1
AXEL
