Spaanse politiek staat
op een laag pitje
De 'kater' van het afgebroken overleg rond
de hinderwetvergunning GSM Sas van Gent
EIND GUERRILLA BESTUUR: CUBA
HIELD EERSTE PARTIJCONGRES
He, college van b en w van sas van Gent
koos voor een andere opstelling. Men ging
er liever het conflict uit de weg. had op het
Top bleef
gehandhaafd;
Castro-Dor lik o s
opinie en achtergrond
baanse vrouwen FMC. Ook de groot-
ste massa-organisatie van allemaal,
die van de 5 000000 leden van dc
(wyk)comltés ter verdediging van de
revolutie. CDR. boog zich over het
vraagstuk van de ..democratise
ring"
De eensluidende aanbeveling was.
dater algemene verkiezingen moesten
worden gehouden, waarin alle acht
miljoen Cubanen (voor zover ze al
thans 16 jaar of ouder zijn) hun afge
vaardigden in vertegenwoordigende
lichamen kunnen kiezen
Al in juni en juli 1974 werd in de
doorsnee-provincie Matanzas een
proef genomen met dergelijke raden
van volksmacht. Poder Popular. Op
grond van de ervaringen die hierbij
zijn opgedaan, heeft het huidige par
tijcongres besloten hiertoe volgend
jaar ook over te gaan in de andere pro
vincies (waarvan het aantal door de
bestuurlijke herindeling zal worden
uitgebreid van zes tot, veertien). Zo
moet dan eind 1976 een wetgevende
Nationale Vergadering zijn ontstaan,
die „onder normale omstandigheden"
na vijf jaar wordt vernieuwd De leden
zijn onbezoldigd, en komen slechts om
de zes maanden voltallig bijeen. Uit
hun midden kiezen zij een veel
kleinere Staatsraad, die in de tussen
liggende perioden de ministerraad
controleert.
De top van de piramide bleef echter
ook voor de komende jaren geband-
haaJd: Osvaldo Dnrtikos (president,
boud! toezicht op de justitie, dc na
tionale bank, het planbureau en dc
ministeries van arbeid en buiten
landse. handel). Fidel Castro (eerste
minister en eerste partijsecretaris,
verantwoordelijk voor defensie en
binnenlandse zaken), en diens jongere
broer Raul Castro (eerste vice-
premier en tweede partijsecretaris).
Een vierde man die dc laatste, jaren
sterk op de voorgrond is getreden, is
de oude communist Carlos Rafael
Rodriguez (minister zonder porte
feuille en belast met „speciale, mis
sies" in Oost-Europa).
Het internationale aspect van cJe
Cubaanse revolutie trekt de laatste
tijd voornamelijk de aandacht door de
steun die Cuba biedt aan de Angolese
bevrijdingsbeweging MPLA. in dc
strijd die deze beweging voert tegen dc
FNLA en Unita, die worden gesteund
door o.m. Zuid-Afrika en de VS. Het.
partijcongres onderstreepte deze
steun - die in het Witte Huis ernstige
verontrustig heeft gewekt - in een re
solutie die zegt dat de banden in stand
worden gehouden met landen die
..Cuba's streven naar vooruitgang en
sociale verandering delen"
(Van onze medewerker drs Jaap van Ginnekcn)
Havana - In de Cubaanse hoofdstad Havana heeft van 17 tot.
22 december het eerste congres van de communistische partij
plaatsgevonden. Het werd algemeen gezien als de afsluiting van
het tijdperk van het „guerrilla-bestuur", dat in 1959 begon.
Opvallend was overigens ook de
zelfkritiek, die beurtelings onder
doodse stilte en met stormachtig ap
plaus werd ontvangen. „Zonder wat
dromen cn utopieën zouden er geen
revolutionairen kunnen zijn", zo
sprak partijsecretaris Castro, „maar
deze houding ging soms vergezeld van
zelfgenoegzaamheid, met voorbij
gaan aan de ervaring van anderen".
Verwezen werd naar de problemen
van 1970, toen dc pogingen om een
suikeroogst van 10 miljoen ton te ba
len leidden tot een grootscheepse ont
regeling van de. economie.
Tot. op dat. moment had men de on
derontwikkeling trachten te bestrij
den zoals men de vijand bestreed: met
mobilisatie van alle krachten voor de
ene beslissende slag. Maar nu bleek
dat men er niet aan ontkwam een In
gewikkelde organisatie op te zetten,
die op lange termijn de problemen zou
aanpakken waarvoor men zich gesteld
zag. Met name het gebrek aan demo
cratische kanalen, waarin de bevol
king de besluiten van de overheid kon
corrigeren, deed zich voelen. Vandaar
dat. eind 1970 het proces in gang werd
gezet, dat nu is uitgemond in het ont
werp van een nieuwe grondwet, waar
over de bevolking zich volgend jaar
moet uitspreken.
Aanvankelijk werd de discussie in
de geijkte kanalen geleid: ih december
1971 vergaderde de nationale associa
tie van 250.000 privé-boeren. ANAP. in
maart 1972 de unie van 132.000 com
munistische jongeren UJC. in novem
ber 1973 de centrale van 2.025.000 Cu
baanse arbeiders CTC, en in november
1974 de federatie van 1.900.000 Cu-
In Catalonlê hebben dc IJ voor
naamste partijen oen ..Raad vipi Poli
tieke Krachten" gevormd als een soort,
coalitie voor een toekomstige scha-
duwregering. In historisch opzicht
hebben de Catalanen altijd wanneer
bet bewind In Madrid een heftige om
wenteling doormaakte, him onder
linge Ideologische geschillen opzil ge
zel. om tijdens de crisisperiode met één
EHWE. MOGEN OP DEZE IRRTSTE DflG
VIN HET JflfiR TOCH ZEKER WEL WRT
VROEGER NRRR HUIG
HUIG f^T\
brrg?9
Het. congres begon met een toe
spraak door Fidel Castro, die van "s
morgens vroeg tot 's avonds laat.
duurde, en slechts werd onderbroken
door enkele korte pauzes. Hij begon
meteen langdurig historisch overzicht
van de ontwikkeling van het land van
„de laatste Spaanse kolonie in Ameri
ka" (en de onafhankelijkheidsstrijd
daartegen onder leiding van de
vader-des-vaderlands José Marti) tot.
„het eerste socialistische land in Ame
rika".
De zitting vond plaats in het vroe
gere Blanquita-theater, destijds (met
meer dan 6000 plaatsen) als het groot
ste theater ter wereld gebouwd door
een typische vertegenwoordiger van
het vroegere regime. Alfredo Homado:
een snel rijk geworden zakenman met.
goede betrekkingen metde maffia, een
dandy met een gouden wandelstok en
steevast een bloem in het knoopsgat,
en ten slotte senator. Het theater is nu
echter omgedoopt tot. Karl Marx-
theater en geheel verbouwd.
Bcbalve over het verleden, sprak Fi
del Castro uitvoerig over de toekomst:
hetnieuwe vijfjarenplan 1975-1980.dat.
opvalt door het realisme van zlin doel
stellingen. Men wil de diversificatie
van de landbouw verder doorzetten,
maar houdt vast aan de modernisering
van de belangrijke suikersector. Men
wil mijnbouw (onder meer nikkel) en
industrie (vooral lichte) verder uit
breiden, maar legt. minder nadruk op
monsterprojecten. Voor de benodigde
energie blijft-men zoeken naar aardo
lie, hoewel een eerste kerncentrale van
Sowjetmakeüj in bestelling is. Over
het. geheel mikt men op een beschei
den groei van 6 procent per jaar.
(Van onze correspondent)
Madrid - BIJ de politieke ontwikkeling in Spanje is het tempo, dat na Franco's dood hoog van
start ging, nu vertraagd; en niet alleen ten gevolge van de huidige feestdagen die in Spanje tot Drie
Koningen (6 januari) duren. Het lijkt dat zowel de regering als de oppositie bij de herziening van hun
plannen in details bleven steken. Het uitblijven van een belangrijke doorbraak, zoals bijvoorbeeld de
erkenning van het begane onrecht door middel van een algehele politieke amnestie, maakt de sfeer
des te onbehaaglijker omdat een spoedige radicalisering dreigt. De regering laat wel talrijke betogin
gen en openbare oproepen ten gunste van een echte amnestie toe. maar beperkte zich tot nu toe tot de
mondjesmaat strafverlaging die eind november was afgekondigd.
Volgens cijfers van dc minister van
voorlichting na dc kabinetszilting
van vrijdag, zijn cr tot 21 december
5842 gewone, misdadigers vrijgelaten
(waar niemand om had gevraagd) en
528 politieke gevangenen. Volgens dc
regering is dat de helft van alle. poli
tieke gevangenen, die dus op onge
veer 1100 werden geschat, terwijl de
oppositie over „bijna 2000 politieke
gevangenen" sprak. Het verschil ligt
waarschijnlijk in diegenen, die van
„terrorisme" beschuldigd zijn en die
de regering derhalve als misdadigers
beschouwt; in deze categorie bevin
den zich ongeveer 500 Basken, leden
van de ETA. en ongeveer 300 maoïs
ten. leden van de FRAP. Trekt men
deze aantallen af van dc cijfers die de
oppositie geeft, dan komt men inder
daad op de ongeveer 1100 politieke
gevangenen waarvan de regering
sprak.
Een „bhverschijnsel" van de straf-
verlaging was dat. op kerstavond één
van de negen officieren te Madrid, die
29 juli j.l waren aangehouden onder
verdenking van lidmaatschap van de
„Militaire Democratische Unie" UMD.
in verlopige vrijheid werd gesteld.
Tegen kapitein Ruiz Cilleros van de
luchtmacht zouden toch slechts drie
jaren gevangenstraf geëist worden, en
de straJVerlaging voorziet. dan auto
matisch zijn vrijlating. Tegen de acht
overblijvende leden van de UMD wor
den straffen geëist van 12 tot 6 jaren.
Veroordeling zou voor hen allen auto
matisch het oneervol ontslag uit de
strijdkrachten betekenen. Toch weet
men dat de topmilitajren de zaak nog
altijd hetliefstblnnenshuiszouden op
lossen
Vertrouwens m annen
Dc nieuwe regering is voorlopig druk
bezig met het benoemen van eigen
vertrouwensmannen in de middelste
rangen. Men verwacht dat. een zeer
groot aantal provinciegouverneurs
vervangen zullen worden Vrijdag
werd verder de eerste bekende Cata
laan benoemd: Carlos Sentis. voorzit
ter van de Barcelonese journalisten
vereniging. werd directeur-generaal
van informatie. De ciernöcratiSérlngs-
beloften blijven nog in toekomstwol
ken (donderwolken?) VérliuldV-wanfiër
is nog geen datum voorzien voor de
rede van premier Arias Navarro in het
„parlement".
In reactie op de talrijke protesten
tegen dc „verkiezingen" van burge
meesters en voorzitters van provin
ciale staten volgens het, oude systeem,
die in januari zullen plaatsvinden, liet
het kabinet weten, dat deze niet voor
een mandaat van vierjaar zouden zijn,
maar lotda ter nieuwe gemeenteraden
gekozen zijn, in november 1976- Ook
hier blijft de democratisering een be
lofte en Is het, tempo van het politieke
Initiatief van het kabinet duidelijk
vertraagd.
Op positie
Ook de oppositie houdt, zich bezig
met .neuzen tellen" zonder belang
wekkende initiatieven le tonen (met,
uitzondering, men zou haast, zeggen,
zoals gewoonlijk, van de Catalanen)
De twee meest interessante oppositie
groeperingen van 1974 en 1975. hel
centrum-linkse Platform voor Demo
cratische Convergentie, en de com
munistisch geleide Junto Democrati-
ca. hebben de oppositiepartijen niet.
werkelijk eensgezind in hun acties
kunnen maken en hooguit over mini
male eisen tegenover het bewind tot.
overeenstemming kunnen brengen
Sinds Franco's dood zijn de verschil
lende partijen meer bezig met de ver
sterking van hun interne organisaties,
omdat, zij verkiezingen nabij zien en
weten dat,ze daar definitief hun belang
moeten bewijzen.
Dc vooruitstrevende, christen
democraten hebben tenminste een
coördinatiecommissie van de vijf be
langrijkste groeperingen in het land
gevormd, die als zodanig door de Eu
ropese Christendemocraten Unie
wordt erkend. Maar onder de socialis
ten viert de verdeeldheid hoogtij cn
blijft dc historische socialistenpartij
PSOE weigeren om de „nieuwe" so
cialisten of sociaaldemocraten min
der hooghartig tc behandelen (vol
gens de PSOE kan men in Spanje zijn
„socialist-zijn" alleen bewijzen door
tot de schoot van dc PSOE terug te
keren), terwijl dc nieuwelingen zo
druk bezig zijn bun eigenwaarde op te
schroeven, dat zij niet ernstig met de
PSOE onderhandelen- Naar verluidt
is dc Socialistische Internationale
nogal geschrokken van het feit, dater
nu tenminste 18 socialistische groe
peringen en groepjes in Spanje operc-
stein te kunnen onderhandelen met
Madrid, in de bnnp op de fel begeerde
autonomie.
Tijdens het weekeinde kwam ook
het „schaduwparlement." van Catolo-
nië. de Assemblea de Catolunya. bij
een. Hieraan nemen behalve deze 11
partijen ook tientallen andere poli
tieke groepjes, persoonlijkheden, ar
tiecomité's enzovoort deel. Wegens de
lossere organisatievorm van de As
semblea en hun eigen discipline heb
ben de communisten hier meer in
vloed dan in de nieuwe Raad en men
vreesde een zekere wrijving tussen
beide organisaties. Deze bleef echter
bijna geheel achterwege en de Assem
blea keerde zich vooral tegen het uit
blijven van tastbare bewijzen voor de
democratische beloften van het
nieuwe bewind en natuurlijk op de
eerste plaats de amnestie.
X ussen de (rijks)inapecteur voor de hy
giëne van het milieu in Zeeland en het col
lege van burgemeester en wethouders van
Sas van Gent heeft in deze laatste weken
van het jaar een oorlogje gewoed, waar in
naar de laatste middelen is gegrepen. Inzet:
een complete hinderwetvergunning voor de
Sasse vestiging van de Centrale Suiker-
maatschappij (CSM). Het, zal in de komende
tijd nog heel wat moeite kosten om dc af
faire t erug te brengen tot het niveau waarop
deze kwestie met het oog op een goede mi-
henbescherming van de omgeving van het
bedrijf voor alle betrokken partijen behoort.:
die van het redelijk overleg. Want, dat heeft
er de laatste maanden helemaal aan ont
broken. De zaak draaide zichzelf muurvast.
Er werd tot twee keer toe beroep aangete
kend bij de kroon tegen maatregelen die de
gemeente Sas van Gent (niet) heeft geno
men. Er werd met deuren gesmeten. En
zelfs werden in het openbaar zeer harde
verwijten op de persoonlijke toer gemaakt.
Van welke kant je de zaak ook benadert,
wie er in deze kwestie uiteindelijk het gelijk
aan zijn zijde zal krijgen, - één ding staat
rechtop: de onderlinge verhoudingen zijn
danig verstoord. Of dat laatste nu wel zo
verstandig is in een gebied met een reeks
oude bedrijven waarin milieutechnisch nog
heel wat te saneren valt, laat zich Inch op
zijn minst van een vraagteken voorzien, In
een sfeer die alleen nog maar ruimte laat
voor het wisselen van schriftelijke stukken
en waarin iedere opmerking bü dc andere
partij geladen overkomt., is het erg moeilijk
om weer tot zaken te komen. Daarom wordt
het tijd om in ieder geval de vraag op te
gooien of het nu allemaal wel zo nodjg is
geweest, dat 'gedoe' rondom de hinderwet-
vergunning voor de al honderd jaar oude
suikerfabriek van CSM in Sas van Gent.
V oorop dit: de kwestie maakt duidelijk
dat het technisch, bestuurlijk en juridisch
in wezen veel ingewikkelder is om al jaren
bestaande bedrijven onder de strak gehan
teerde regels van de inilieuwetgeving-van-
vandaag te brengen dan voorwaarden te
stellen en eisen tc ontwerpen aan nieuw te
vestigen industrieën. In dc kanaalzone van
Zeeuwsch-Vlaanderen is de laatste jaren
gebleken dat het hier gaat om een moei
zaam proces, waarbij eigenlijk alles tegelijk
nodig is: technische en financiële haalbaar
heid. onverzettelijkheid, tact. en vooral over
en weer begrip. Praten over harmonie- of
conflictmodellen is in al die situatie blote
theorie en lost. in werkelijkheid niets op.
De kwestie CSM-Sas van Gent is een 'ge
volg' van een breed opgezet programma om
te komen tot een sanering in de toepassing
van de oude hinderwet. Sinds een jaar of
acht. wordt met die hinderwet in de hand -
ze dateert eigenlijk al uit 1875 en is in 1952
een keer vernieuwd - een veel actiever mi
lieubeleid gevoerd dan vroeger het geval
was. Maar dat betekende wel dat de eerst
verantwoordelijken (gemeentebesturen en
toezichthoudende instanties als arbeidsin
spectie en inspectie voor de hygiëne van het
milieu) steeds meer te maken kregen met
nalatigheden uit het verleden. Bedrijven
met een vaak lange staat van dienst
dienden bij uitbreiding van activiteiten of
veranderingen in hel, produklieproces braaf
een aanvraag voor een liinderwetvergun-
ning in. Wanneer dc bewuste onderdelen
voldeden aan de voorwaarden werd die ver
gunning doorgaans zonder veel problemen
verleend. Maar dan kwam tegelijk nogal
eens aan het licht dal de nieuwe, 'onderde-
lenvergunning' ais het ware in de lucht
hing. Ze kon nergens aan worden vastge
hecht: de oorspronkelijke 'oprichtingsver
gunning' ontbrak. Om daarin over de hele
linie verandering te brengen voeren ver
schillende gemeentebesturen - met mede
werking en advies van de gebruikelijke toe
zicht houdende instanties - de laatste jaren
een wat agressieve hinderwel.politiek. Dal. is
vooral tegenover kleinere bedrijven - onder
meer in de agrarische sector, bio-industrie
en dergelijke - het, geval. Met dc regelmaat
van de klok wordt daar sluiting aangezegd
wanneer een bedrijfje niet voldoet aan de
voorwaarden voor een hinderwetvergun
ning. De gemeente (bevoegd tot het afgeven
van dc hinderwetvergunning) kan die aan
zegging tot sluiting afkomstig van de rijks
inspectie. overnemen en het betrokken be
drijf kan daartegen in beroep gaan De ge
meente kan de aanzegging ook naast zich
neerleggen cn in dat geval heeft de inspec
tie de mogelijkheid om in beroep (c gaan bij
de kroon.
nader bekeken
In de kanaalzone van Zeeuwsch-
Vlaanderen zijn verschiLlende ook grotere
bedrijven gaandeweg onder liet nieuwe re
gime van de Itlnderwet - moderne milieuwet
als ze geworden is - gesaneerd. Van ric be
trokken bedrijven vergde dat soms grote
investeringen in allerlei milieubescher-
mende voorzieningen en installaties. Sinds
972 is met CSM-Sas van Gent overleg aan
de gang over een 'complete hinderwe(.ver
gunning'. Klachten van omwonenden heb
ben daarbij een belangrijke rol gespeeld. In
het overleg werkten het college van b en w
van Sas van Gent cn de (rijks)inspectie voor
de hygiëne van het milieu te Middelburg
aanvankelijk broederlijk samen. Met het
nog op de bestrijding van de watervervui
ling heeft de CSM In de voorbije jaren een
aantal maatregelen getroffen die een aan
zienlijke verbetering betekenden. Dat was
ook od enkele andere terreinen hel geval.
Waar het nog steeds aan mankeert, is dat de
CSM met de pulpdrogcrij en hel, ketelhuis
een hoeveelheid luchtverontreiniging ver
oorzaakt die aanzienlek moet worden te
ruggebracht om tc kunnen voldoen aan de
voorwaarden van een complete hinderwet
vergunning En juist over de manier waarop
en het. tempo waarin die verbeteringen er
moeten komen liepen dc opvattingen van
hel. Sasse college van b en w en die van de
milieu-inspectie steeds verder uiteen. In het
Sasse gemeentehuis stelde men zich op het
standpunt dat de problemen rondom de
CSM-hinderwetvergunning In goed overleg
met alle partijen moeten worden opgelost
en wilde men afgaan op de verklaring van
de CSM-directie dat de voorzieningen tot.
verbetering van de luchtkwaliteit rondom
liet bedrijf er tegen 1977 zullen zijn De
milieu-inspectie was niet. tevreden met, deze
'vage toezeggingen' en eiste achtereenvol
gens 1. dat de CSM-suikerfabrlek aan de
strenge hinderweteisen zou voldoen alvo
rens voor een nieuwe bietencampagne
(1975) kon worden opgestart en 2. dat geen
hinderwetvergunning aan het bedrijf zou
worden: afgegeven wanneer daarin niet een
grotere mate van milieuzekerheid zou zijn
gegarandeerd. In beide gevallen voldeed het
Sasse college van b cn w niet aan de 'advie
zen' van de milieu-inspectie, in beide geval
len tekende de milieu-inspecteur dr. A.
Adriaanse beroep aan bii de kroon. In die
gespannen sfeer tussen 2 overheidsinstan
ties was er geen sprake meer van overleg.
De zaak-CSM was naar een climax ge-
groeid-
-t-Jun opvallend verschil in taktlek en be
nadering om hetzelfde te bereiken. De
milieu-inspectie koos voor boog spel cn
nam een vastberaden voorschot op een
formeel gelijk in deze kwestie. Het middel
van de eis tot sluiting van het bedrijf - zo
vaak toegepast bij zo veel kleine onderne
mingen - werd doorgetrokken naar de grote
suikerfabriek van CSM Een harde onder
handelingsmethode, waarbij het vooral ging
om een stevige stok achter de deur cn
waarbij uiteraard de 'geloofwaardigheid'
van de inspectie een rol heeft gespeeld. In
Middelburg beseft men uiteraard dat het
niet tot een werkelijke sluiting van de sui
kerfabriek zou komen. Immers: de hinder
wet. kent geen 'opschortende werking'. Dat
wil zeggen wanneer het betrokken bedrijf
tegen de aanzegging tot sluiting in beroep
zou zijn gegaan en wanneer er geen sprake
was van levensgevaar en/of onduldbare
hinder, zou de fabriek gewoon kunnen blij
ven doordraaien tot aan de uitspraak. En
tussen die twee momenten ligt doorgaans
een stevige periode. Indirect zou er van zo'n
aanzegging wel degelijk wat druk uitgaan
om sneller tot de vereiste voorzieningen te
komen, zo moet men bil de miUeu-inspectie
hebben geredeneerd. Bij verschillende sui
kerfabrieken in westelijk-Brabant is in het
verleden vastgesteld dat men plotseling
kans zag om goed functionerende zuive
ringsinstallaties voor afvalwater te bouwen,
toen bleek dat de overheid deze bedrijven er
toe preste om aan te sluiten op de (dure) af
valwaterleiding tussen Moerdijk en Waarde.
bestuurlijke vlak te maken met de factor
werkgelegenheid bij de CSM en stelde zich
op het standpunt dat er van een duidelijke
vertrouwensbasis met het bedrijf over ge
maakte afspraken voor technische voorzie
ningen sprake behoorde te zijn. Burgemees
ter drs. W. R. V. Dusarduijn heeft in dit ver
band nogal eens de term „realistisch mi
lieubeleid" laten vallen, waarmee hij zoveel
bedoelde als: „alleen-met, geleidelijke verbe
teringen valt iets wezenlijks te bereiken,
met forceren maak je zaken kapot". Het
doet alleen wat vreemd aan wanneer die
zelfde burgemeester in de haast om de hin
derwetvergunning 'rond' te krijgen 'vergeet'
om aan 'n openbare zitting over deze kwes
tie ruimere bekendheid te geven dan op het
publikatiebord van het gemeentehuis. En
het wordt er bepaald niet realistischer op
wanneer hij achteraf verklaart „Ik had ook
liever mensen gezien op die zitting, maar
dat had naar m'n mening toch niets aan de
zaak veranderd". Hoe dan ook moet worden
vastgesteld dat particuliere belangenorga
nisaties voor de milieubescherming, die
doorgaans op dit soort zittingen van de par
tij zijn, nu verstek hebben laten gaan.
Alles bij elkaar blijft er aan het eind van het
Jaar na zo'n conflict dat eindigt ln beroeps
kwesties tussen twee instanties die uitein
delijk op hetzelfde afkoersen, 'n wat kater
achtige sfeer hangen. Misschien ls toch
maar de beste ontnuchtering dat het. klem
gelopen overleg tussen alle partijen weer op
gang wordt gebracht. Want, gebrek daaraan
zou wel eens even fnuikend 'kunnen zijn als
een uitsluitend papieren hinderwet-
werkelijkheid.
kees van der maas-
