SURINAME WEET DAT
NEDERLAND NIET HARD
DURFT TE WEIGEREN
LUCHTVERVUILING BEDREIGT OUDE SCHILDERIJEN
Mager resultaat van 10 dagen 'onafhankelijkheids-top
23
ZATERDAG 29 MAART 1973
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
Het was te voorzien: het overleg tussen Neder
land en Suriname over de onafhankelijkheid
van het koninkrijksdeel zal nog een vervolg
moeten krijgen. Na tien dagen vergaderen in
het Catshuis te Den Haag eerst met de rege
ring van de Nederlandse Antillen erbij, later
alleen met de Surinaamse delegatie is de zo
genaamde 'koninkrijkstop' verdaagd tot 14
mei. Dan begint in Paramaribo de volgende,
laatste besprekingsronde.
Erg veel concreets is er in Den Haag niet be
reikt. Eigenlijk zijn alleen ronde afspraken ge
maakt over de regeling van de defensiekwes
tie. Twee andere vitale kwesties zijn opgescho
ven: de ontwikkelingssamenwerking en de
voorkeursbehandeling die Nederland na de
onafhankelijkheid aan Surinamers zou moeten
geven. Partijen kwamen daarin niet veel verder
dan de conclusie dat er overeenkomsten en ver
dragen over zullen moeten worden gesloten.
De Surinaamse delegatie heeft zich er op de
Haagse top toe beperkt om een aantal ver
strekkende eisen op tafel te leggen en vervol
gens de Nederlandse reacties aan te horen. Op
voorzichtige voorstellen van Nederlandse kant
gingen minister-president Arron en de aanwezi-
eg leden van zijn kabinet heel vrijblijvend in.
Premier Den Uyl typeerde het overleg over het
programma voor de sociaal-economische ont
wikkeling van Suriname de zaak waar het
op het moment van de onafhankelijkheid om
draait als 'verkennende besprekingen'. Dal
er nogal wat verschillen van mening waren
ontstaan noemde hij achteraf 'niet zo verwon
derlijk'. Het is nu echt de bedoeling dat men
er in mei in Paramaribo een punt achter zet.
Of daarna de hele parlementaire behandeling
nog op tijd voor Suriname kan worden afge
werkt? Den Uyl: ,Je weet nooit hoeveel rek er
nog in het elastiek zit".
SURINAME Vliegveld Zanderij. De drie wekelijkse enkele reis naar Schiphol. Tot ziens in Holland.
drie koninkrijkspartners met elkaar
vastgelegd dat Nederland ook na de
onafhankelijkheid van Suriname een
bijzondere verantwoordelijkheid er
kent en ervaart. Arron en zijn minis
ters houden daar scherp aan vast-
Dat geldt ook voor de uitgangspun
ten van de ontwikkelingssamenwer
king, straks na onafhankelijkheids
dag- 1 vergroting van de economi
sche weerbaarheid. 2. vergroting van
de werkgelegenheid. 3 verbetering
van het woon- en leefklimaat in
Suriname-
'DE BOOT MISSEN...'
Juist omdat alle Nederlandse finan
ciële verplichtingen aan de republiek
Suriname onder de noemer ontwik
kelingssamenwerking worden ge
bracht staat het kabinet-Arron bij de
onderhandelingen over dit onder
werp op scherp. Dat. bleek bij voor
beeld toen na het dagenlange over
leg aan de Surinaamse minister van
opbouw, drs. M. C. Cambridge werd
gevraagd hoe het staat met ae be
langstelling van andere dan Neder
landse investeerders- Hij gaf prompt
een rijtje namen van landen, waar
uit interesse is gebleken: Japan,
Duitsland. Noonvegen. Canada. Ven
ezuela, Italië, Korea. De Surinaamse
bodemschatten trekken: bauxiet.,
goud. kwartszand. lateriet. Snerend
voegde de minister er aan toe: „Het
zou niet de eerste keer zijn als
Nederland in Suriname óe boot
mist—"
Het integrale ontwikkelingsplan wil
de economische weerbaarheid van
het land vergroten door spreiding
van industriële activiteiten en door
bevordering van landbouw, veeteelt,
mijnbouw andere delfstoffen dan
alleen de bauxietwinning, die op het
ogenblik voor 91 procent van de
export zorgt), visserij, bosbouw en
energievoorziening. In het topover-
leg op het Haagse Catshuis deze
week zijn partijen nog niet verder
gekomen dan de afspraak dat het
ontwikkelingsplan het programma
van projecten dus) als grondslag zal
dienen voor de verdere besprekingen
in Paramaribo over de ontwikke
lingssamenwerking. De Surinaamse
delegatie heeft zich met uitspraken
bijzonder op de vlakte gehouden.
Men nam kennis van de Nederlandse
filosofieën over het uiteindelijke
hulpbedrag bij de onafhankelijkheid,
men nam kennis van de opvatting
van minister Pronk dat hij een zeke
re mate van inspraak wil bij de
besteding van de hulpgelden Het
achterste van hun tong lieten de
Surinaamse ministers voorlopig nog
niet zien. En zo bespeelden ze be
kwaam de gevoelige onöerhandelings-
plekken van de Nederlandse rege
ring: de erkenning van het volstrekt
onafhankelijk optreden van het Suri
naamse kabinet op weg naar de
zelfstandigheid en het zelfverwijt
over de vroegere koloniale verhou
dingen. In de miljoenendans rondom
de toekomstige ontwikkelings-relatie
met Suriname heeft de Nederlandse
regering al moeten toegeven op pun
ten. waar men aanvankelijk een dui
delijk afwijzende houding innam. De
defensie is zon voorbeeld Eerst
was het- Nederland kan toch moei
lijk de defensie van een ander onaf
hankelijk land gaan bekostigen. Suri
name had gevraagd om gelden voor
de aankoop van een aantal helikop
ters en patrouilleboten voor de kust
en grensbewaking. Via de ontwikke
lingsbijdrage heeft men er iets op
gevonden. Suriname krijgt niet al
leen gratis alle uitrusting en gebou
wen van de huidige TRIS. de troe
penmacht in Suriname, maar ook
een bedrag van f 31.4 miljoen extra
aan ontwikkelingshulp die dan kan
worden gebruikt voor uitgaven ten
behoeve van 'ae aanpassing van de
inrichting van ae defensie die Suri
name noodzakelijk acht".
APARTE PLAATS
In "net gehele Nederlandse beleid,
gericht op internationale hulpverle
ning zaï net pakket van overeenkom
sten dat in de komende maanden
wordt gesloten met Suriname nog
lang een aparte plaats innemen.
Toch wil Nederland een vinger In de
pap houden bij de besteding van de
ontwikkelingsgelen in Suriname, zo
als dat ook in de andere zogenaamde
concent rat ielanden van Nederlandse
'.niwikkeUngssarnenvrerking het ge.
val is 'Bangla Des;. Indonesië. Ivoor-
>:uv, om er enkele te noemen). De
weten. Suriname wil volkomen vrij
zijn in de besteding van de golden,
zou het geld a fonds perdu willen
hebben. De 'minimale toetsing' waar
op van Den Haag uit wordt aange
drongen ziet Suriname als een nieu
we vorm van Nederlandse bedilzucht.
De inmiddels ontbonden koninkrijk*-
commissïe'. die in de afgelopen twee
jaar de basis heeft gelegd -roert
de onafhankelkheidsonöerhandelin-
cer.. heeft in haar rapport gezegd
dat Suriname eigenlijk een periode
van dertig jaar een generatie
nodig heeft om met. hulp van Neder
land haar zelfstandigheid in alle op
zichten te verwerkelijken. Dat legt
duidelijke beperkingen aan bij een
politiek van wereld wijde ontwikke
lingssamenwerking. zoals het Neder
landse kabinet ook voorstaat. Minis
ter Pronk heef', enkele maanden ge
leden een opmerking gemaakt die
hem in Surinaamse Kr. r. gen bijzon
der is kwalijk genomen. Deze: „Elke
ruiden meer naur Suriname is een
gulden minder naar Bangla Desj".
Suriname, op het ogenblik al met
één voet op de volledige zelfstandig
heid. wil van Nederland In de ko
mende jaren bij haar eigen ontwik
kelingspolitiek het voordeel van de
twijfel. Nederland durft daar niet zo
hard 'nee' op te zeggen en vraagt
voorzichtig om meer zekerheid dat
de hoge bedragen in Suriname ge
richt en verantwoord besteed zullen
worden. Den Uyl zal het nog moei
lijk krijgen, als liij in mei In Para
maribo een streep onder de onder
handelingen wil zetten.
DEN HAAG De Surinaamse minister-president Henck A. E.
Arron rolt een shagje en ontwijkt even daarna diplomatiek het
antwoord op de vraag 'hoe tevreden' zijn delegatie eigenlijk is. De
klok wijst half een in de nacht. Op de vier keer met een uur opge
schoven persconferentie in een hotelzaal tegenover het Catshuis
worden de voorlopige conclusies rondgedeeld van het twee
zijdig overleg tussen Nederland en het rijksdeel Suriname dat
eind november een zelfstandige republiek moet worden. Men is er
opnieuw niet uitgekomen. In de officiële verklaringen vanachter
de tafel met ministers heet het dat in de besprekingen 'goede vor
deringen' zijn gemaakt. In werkelijkheid zijn alleen de gemakke
lijkste problemen op de weg naar de nieuwe onderlinge staatkun
dige verhoudingen tussen Nederland en Suriname opgelost. Om
de hamvraag loopt men nog met een grote boog heen: hoe lang zal
Nederland hoeveel ontwikkelingsgeld voor welke doeleinden in
Suriname steken?
Over zeven weken zullen de delega
ties van beide lean ten in Paramaribo
afsluitend beraad voeren. Arron en
zijn ministers hebben het daar wel
een beetje op laten aankomen- De
laatste protocollen van de onderhan
delingen moeten uit prestige-overwe-
gingen in de Surinaamse hoofdstad
worden getekend, vinden ze. Maar
voordat het zover is zal er van
Surinaamse kant nog een stevig par
tijtje blufpoker worden gespeeld.
Wanneer het land zich losmaakt van
het in 1954 met Nederland en de
Nederlandse Antillen gesloten konin
krijksstatuut wil het zich tot in een
lengte van jaren verzekerd weten
van een betrouwbare ruggesteun
voor de sociaal-economische ontwik
keling. Nederland wil op geen enkele
manier de indruk wekken dat het
Suriname in de steek laat. Het kabi-
net-Arron speelt op die wat afhou-
derige, maar toch bijzonder voor
zichtige en minzame Nederlandse
opstelling met een gewiekste onder-
handelingstaktiek in- Het is de be
doeling dat alle huidige financiële
relaties tussen beide koninkrijksde-
len straks onder één post worden
ondergebracht: de toekomstige ont
wikkelingssamenwerking. De ver
schillen van mening daarover zijn
voorlopig de wereld nog niet uit.
Men is het niet eens over de hoogte
van het bedrag, niet over de periode
waarover dat moet worden uitge
smeerd, niet over de bestemmingen
van de gelden en de invloed daarop
van Nederlandse kant.
NOG GEEN BEDRAGEN
De Surinaamse regeringsdelegatie
vraagt veel, overvraagt. Ze weet dat
zelf echt wel. Maar ze weet ook dat
het Nederlandse kabinet, belast met
'verplichtingen', er moeite mee heeft
om hard weigerachtig te doen. Daar
om is er de afgelopen weken in het
Catshuis alleen nog maar in de wan
delgangen over de harde punten van
het verdrag over de toekomstige
ontwikkelingssamenwerking gepraat.
In het officiële overleg zijn nog
geen bedragen genoemd. „Toch zal
het bedrag op een goed moment
over tafel moeten komen", zei minis
ter Pronk ontwikkelingssamenwer
king) deze week aan het slot van
Voor het grootste deel zou dat be
drag uit Nederland moeten komen.
De Nederlandse sectie van de plan-
commissie vindt het niet reëel om
in een zodanig tempo zoveel geld in
Suriname's ontwikkeling te pompen.
De redenering is dat een Idein land
op weg naar zijn economische zelf
standigheid Suriname heeft op
het ogenblik nog ruwweg 300.000
inwoners in eigen huis. net zo veel
als er in de provincie Zeeland
wonen zo'n ontwikkelingsbedrag
doodeenvoudig niet kan verwerken.
In het rapport wordt gezegd dat er
'een grens is aan de omvang van de
investeringen, die een economie kan
absorberen'- Minister Pronk is hei
met die opvatting eeas: hij vindt dat
Suriname op zijn mins; 15 jaar
moet uittrekken om het ontwikke
lingsplan uit te voeren.
ANDERE BRONNEN
Zoals de zaken er op het ogenblik
voorstaan lijkt bet erop dat Neder
land bereid is om Suriname maxi
maal 2 miljard guldens aan ontwik
kelingssteun toe te zeggen. Aanzien
lijk minder dus dan voor het ont
wikkelingsplan nodig is. Er is de
Surinamers te verstaan gegeven dat
ze voor het grootscheepse investe
ringsprogramma ook andere bron
nen kunnen aanboren: eigen midde
len (besparingen), de internationale
kapitaalmarkt, andere landen en or
ganisaties die ontwikkelingshulp ver
lenen. Nederlandse deskundigen op
het gebied van ontwikkelingssamen
werking hebben enkele weken voor
de 'koninkrijkstop' in Den Haag de
suggestie laten vallen om voor de
hulpverlening aan Suriname een in
ternationaal samenwerkingsverband
(een consortiumte vormen, waar
door de regelrechte band tussen bei
de landen m ae toekomst wat min
der hecht, zou behoeven te blijven.
Arron heeft dat idee meteen bij zijn
aankomst op Schiphol afgewezen
Het is in het officiële overleg ook
niet meer op tafel geweest. Al in
mei van het vorige jaar hebben de
het overleg- Van hem is bekend dat
hij beslist niet wil meegaan met de
meest ambitieuze versie van het
plan dat een gemengd Surinaams-
Nederlandse commissie van deskun
digen heeft opgesteld voor de soci
aal-economische opbouw van Surina
me. De investeringen, nodig om dat
plan uit te voeren komen op een
totaalbedrag van 6,3 miljard Suri
naamse guldens. Vier van de vijf
Surinaamse deskundigen uit de com
missie willen dat zogenaamde 'inte
grale ontwikkelingsplan' uitvoeren in
tien jaar.
mÊtMOBmUÊM
Toenemende luchtvervuiling vormt een steeds ernstiger bedrei
ging van ons bezit aan oude schilderijen. Mejuffrouw drs. Ade
line Janssens, directrice, van het Centraal Museum, noemt de
situatie zonder meer 'alarmerend'. ,Er zijn stukken die de laat
ste dertig jaar harder achteruit zijn gegaan dan in alle vorige
eeuwen van hun bestaan."
De conservator van de schilderijen, Jos de Meijere, bevestigt
het: „Bij de restauratie van de Sint-Nicolaas in Gent hebben ze
op plaatsen, waar ze tot op dat moment nooit bij konden komen,
roet en viezigheid aangetroffen tot een laag van dertig centime
ter. In de totale luchtvervuiling komt ook die ellende onze Ne
derlandse musea binnen."
Juffrouw Janssens: -.Hout. textiel
en het. linnen van de schilderijen,
het. is allemaal van levend materiaal
afkomstig en dat wordt snel aange
tast. In het Centraal Laboratorium
te Amsterdam is nagegaan welke
invloeden er belangrijk zijn bij de
conservering en daar bleek een con
stante relatieve vochtigheid van 55
procent ideaal te zijn alsook dat de
luchtvervuiling duchtig bestreden
dient te worden".
Hoe zou het gedaan moeten wor
den?
„De musea zouden moeten worden
voorzien van een volledige air-condi-
tioning met diverse filters. Maar dat
Is. zeker in een oud gebouw, bijna
met te doen en niet te betalen.
Bovendien zou zoiets technisch al
leen maar mogelijk zijn als we een
aparte koeltoren voor het water lie
ten bouwen. Het Catharijne-convent
krijgt overigens zo'n air-conditio
ning".
Wat voor stoffen moeten er zoal
uitgefilterd worden?
Mej. Janssens: „Stikstof bijvoor
beeld. Er zit nu veel meer stikstof
in de lucht, dan vroeger, vooral in
de grote steden. Het Prentenkabinet
van het Museum Boymans-Van Beu-
ningen in Rotterdam heeft, zelfs een
speciaal stikstof filter. Je bent ook
zeer afhankelijk van de windrich
ting. je moest eens weten wat voor
vuil er allemaal uit Pernis naar ons
toe waait".
Jos de Meijere: „Filters zitten hier
ook in de machines die de vochtig
heid van de lucht op peil houden.
Wanneer je namelijk gewoon leiding
water in de lucht verspreidt, krijg je
een condens op de schilderijen,
waaruit na twee of drie jaar kalkaf-
zetting voortkomt. Daarom wordt
het water dan ook gedeminerali-
seerd".
Voorts geldt in het museum het
parool: deuren en ramen dicht,
maar er moet nu eenmaal wel eens
gelucht worden, wat dan meestal in
de ochtenduren, voor de openstelling
gebeurt. Een positief punt in de
vervuilingsnarigheid is de ligging
van het Centraal Museum, niet hele
maal in het centrum en goed van
het verkeer afgeschermd door de
oude stallen en met veel groen en
bomen in de tuin. Jos de Meijere:
„Die bomen, trouwens alle groen,
slorpen heel veel vuil op".
Maar behalve het creëren van een
ro goed mogelijk klimaat, wordt ook
de reeds geleden schade zo goed
mogelijk hersteld. Er wordt nu door
de staf van het Centraal Nuseum
een rapport opgesteld over de toe
stand van het hele bezit van het
museum. Juffrouw Janssens wil wel
kwijt dat er heel veel moer. gebeu
ren. Maar van een panieksituatie wil
ze toch niet spreken.
Wel wil zij en ook conservator
Jos de Meijere duidelijk maken voor
welke problemen men bij restaura
tie komt te staan. „Er zijn diverse
manieren voor restaureren. Je kunt
alles schoonmaken en waar nodig
overschilderen of invullen. In Italië
gebeurt dat laatste meestal niet.
daar worden de kale plekken netjes
gearceerd, ze blijven dus goed als
zodanig zichtbaar. Maar een zeer
belangrijke manier van restaureren
is die- waarbij tevens een weten
schappelijk onderzoek wordt ver
richt. Dan worden niet alleen de
conservator en de restaurateur erbij
betrokken maar ook een kunsthisto
ricus. die een speciale studie van het
schilderij maakt en een chemicus
en-of natuurkundige.
INFRAROOD
Een vooraanstaand man in deze is
dr. J. R. J. van Asperen de Boer, die
de reflectografie heeft uitgevonden.
Hij is in staat met behulp van
infrarode stralen door de verf heen
te fotograferen zodat je precies
kunt zien. hoe de schilder het werk
heeft opgezet.
„Van Asperen de Boer beeft voor
ons de Lokhorst-triptiek, door Jan
van Scorel in 1526 en 1527 gemaakt,
zö gefotografeerd, dat we nu heel
precies weten hoe Van Scorel teken
de. Nu kennen we zijn manier van
tekenen, vergelijken die met andere,
zodat we meer te weten kunnen
komen over werken, waarvan we
niet zeker zijn of ze wel door Van
Scorel gemaakt zijn".
Het apparaat van Van Asperen de
Boer is tevens verbonden met een
televisiescherm, dat tijdens het foto
graferen reeds aantoont wat er op
de foto komt te staan en dat dus
tevens dienst doet als zoeker. Het is
opvallend hoe perfect de met houts
kool gemaakte ..ondertekening" (niet
te verwarren met de handtekening
van de schilder) op de foto door
komt. de verschillen tussen deze te
kening en het uiteindelijk resultaat
zijn evident.
ONVOLLEDIG
De aanbidding der herders, een
schilderij dat in het begin van de
zeventiende eeuw is gemaakt door
Abraham Bloemaert, is een voor
beeld van een geslaagde restauratie,
verricht door een Nederlandse top-
restaurateur, in dit geval P. Her-
mesdorf uit Ulestraten-Schietecoven,
een dorpje bij Maastricht.
Wie goed kijkt, zal merken dat
het werk niet volledig is gerestau
reerd. Rechts onderaan ligt een
boek. waarschijnlijk een bijbel voor
stellend. Daaromheen is iets wazigs
te zien. Het is niet te achterhalen
wat Bloemaert daar ooit heeft ge
schilderd. Conservator en restaura
teur besloten het probleem niet weg
te schilderen, de discussie is nog
open. Misschien dat een onbevoor
oordeelde bezoeker nog eens een
brain-wave heeft en opeens ziet wat
het zou moeten zijn.
Eén ding is in het gesprek over
hpt bestrijden van de milieuvervui
ling en de restauratiewerkzaamhe
den niet ter sprake gekomen: het
geld. Nu praten ze in musea nooit
met buitenstaanders over geld, maar
ditmaal is er een extra reden. Vrij
wel elke schatting zal te laag zijn
er is voor vele deskundigen jaren
werk en de museumleiding zou
niet graag de kans willen lopen,
door eventuele suhsidiënten aan zo'n
schatting te worden gebonden.
