Ikonen
in
het
Markiezenhof
CENTRA VAN 'SMOOR'-KUNST EN
VAN GEZELLIGHEID
DE HEER IS WAARLIJK
ROKERSCLUBS IN VLAANDEREN:
■lanniiu
ZATERDAG 29 MAART 1975
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
19
Tot 19 mei a,s. loopt ln het Markiezenhof te Bergen op Zoom een
tentoonstelling van Ikonen, georganiseerd door Buro Pok, Kasteel
de Wijenburgh te Echteld. Buro POK, de energieke leider, de heer
R. Roozemond en de ikonen zijn voor de Zeeuwen geen onbeken
den. Jaren geleden hebben we in kunstzaal Van Benthem en Jut
ting, te Middelburg, reeds kennis mogen maken met deze, steeds
wisselende, collectie. De verzameling POK is namelijk een ver
koop-collectie, maar niet enkel als zodanig een gebeurtenis: ook
de kwaliteit van het hier getoonde is ongemeen hoog te noemen.
Ik aarzel niet te zeggen dat de verzameling die thans in het Mar
kiezenhof hangt een van de fraaiste verzamelingen is die ooit in
Nederland te zien is geweest.
Zeker, er zijn lancunes, en vooral de
afdeling Griekse en echt oude ikonen
is beperkt, maar niettemin hangt hier
een verzameling ikonen (bijna 300
stuks) die met zijn allen samen toch
een indrukwekkend beeld geven van
deze schilderkunst die eigenlijk pas
na de tweede wereldoorlog in West-
Europa populair is geworden. Voor
dien beschouwde men ikonen als niet
veel meer dan een te verwaarlozen,
doodgelopen, starre voortzetting van
de Byzantijnse kunst, die op zich ook
al niet zo hoog genoteerd stond. De
meningen dienaangaande zijn zeer
grondig veranderd, en goede ikonen
worden thans gerangschikt onder de
hoogste en meest verfijnde uitingen
van de schilderkunst wat ze onge
twijfeld ook zijn- Aan de andere kant
mag gerust gezegd worden dat er
onder de ikonen ook ontzaglijk veel
slecht en minderwaardig routinewerk
is, ook al zijn ze echt, oud en einde-
CHRISTUS EMANUëL ïkoon uit 1700 - die te voorschijn kwam onder een
laat 19e eeuwse overschildering vandaan. Stijl: Simon Usjakov - Moskou.
Instructieve ruimte ingericht (u zou
daar als bezoeker eigenlijk moeten
beginnen!) waar getoond wordt hoe
ikonen worden gemaakt en ook hoe
ze worden gerestaureerd. Men ziet er
de schablones en voortekeningen, al
de stadia die een ikcon doorloopt, de
wijze van reinigen, restaureren, de
diverse materialen, verven, harsen,
goudsoorten, de basra's en riza's en
andere pantsers waarmee ze worden
versierd, kortom het is echt een kijk
je in het atelier en het restauratieate
lier, annex de diaprojectorruimte. Het
brengt me wel tot een waarschuwing:
ikonen zijn vaak ingrijpend gerestau
reerd, en het is een kwestie van
vertrouwen en van heel scherp kijken,
want de grenzen vervloeien tussen de
aperte vervalsing, de overschildering,
het schoonmaken, lagen afhalen, voor
zichtig wat bijschilderen, kortom het
kundig, vakkundig, soms al te knappe
restaureren- De prijzen van ikonen
zijn thans namelijk zo opgelopen dat
het immers de moeite loont de meest
subtiele machinaties op touw te zet
ten. "Vroeger," laten we zeggen vóór
de oorlog, maar beslist ook nog wel
er na, waren zelfs goede ikonen nog
voor een appel en een ei te koop. Die
tijd is voorgoed voorbij. Een werke
lijk goed ikoon ligt thans in de prijs
van 8000-30-000 gulden, en een excepti
onele ikoon is nog veel duurder. Het
kostbaarste exemplaar op deze ten
toonstelling kost 125.000 gulden, dat is
de Maria Jerusalemskaja van om
streeks 1600 direct bij de ingang, en
een ander exemplaar dat meer dan
een ton kost is (naar mijn inzicht het
topstuk van de collectie, een ikoon
van werkelijk museale kwaliteit):
"Hert ware kruis.' Het is onbegrijpelijk
loos aanbeden. Voor een gelovige ligt
de waarde van een ikoon op een heel
ander plan dan voor een kunstmin
naar. Een kunstliefhebber waardeert
een ikoon om zijn picturale waarde
en schoonheidsgehalte en neemt de
transeenden tele meerwaarde" die een
goede ikoon onweerspreekbaar bezit,
dan wel als extra op de koop toe- Een
gelovige beschouwt een ikoon. zelfs
een slecst geschilderde, kunstzinnig
waardeloze, als een venstertje dat uit
zicht geeft op de hemel.
Maar hoe dan ook, de ikonen zijn
losgerukt van hm basis, en uit de
onuitputtelijke voorraden van het on
metelijke Rusland komen ze, nog
steeds, op legale en op minder legale
manier bij kanervrachten naar het
westen. De tentoonstelling laat zien
hoe sommige hier aankomen: ver
vuild, beschadigd, gebroken, praktisch
onherkenbaar- Op de zolder van het
Markiezenhof is namelijk een heel
dat een stuk van deze kwaliteit Rus
land nog heeft kunnen verlaten, men
kan slechts gissen hoe- Een werk dat
omstreeks 1600 geschilderd zal zijn,
met duidelijke Novgorod invloed, een
ikoon die alleen de tocht naar Bergen
op Zoom al waard is. Ik bedoel: wie
een ikoon van die klasse wil zien
moet anders een grote reis maken.
Enkele hoogtepunten, vooruit maar:
de "Verheffing van het ware kruis,'
begin 19e eeuw, miniatuurfijn, in de
beste Palech en Stroganow-traditie.
Dan een ikoon uit de tweede helft van
de 15e eeuw, centraal Russisch, een
kruisiging, direct bij de ingang ook-
Een prachtige 17e eeuwse Russische
Paraskeve en een 18e eeuwse Emma
nuel die onder vier lagen overschilder
ingen te voorschijn kwam. Bij de
Griekse ikonen: een zeer frappante
God de Vader, negentiende-eeuws, in
een groen over een wit gewaad, om
ringd door de evangelisten en hun
symbolen, monumentaal van kop, een
werkelijk schitterende ikoon. Trou
wens late ikonen kunnen zéér fraai
zijn, de jongste is gedateerd 1902,
Nikolaas en Eufrosinia (geschilderd
door Gurianow) een knap en boei
end werkstuk, 'n Favoriet van mij is
ook de achttienae-eeuwse Christofoor
met ae hondekop, ergens in een bo
venzaaltje, waar ook talloze kruisen,
encolpia's, lampjes en andere rituele
voorwerpen te zien zijn- (In totaal
nog zo'n 150 stuks zilveren, bronzen
e.a. voorwerpen). Al met al een
hoogst interessante collectie, waaruit
u eventueel ook al voor 250 iets
mee naar huis kunt nemen-
HANS WARREN
HET WARE KRUIS 1600, RUSLAND JOHANNES DE VOORLOPER, KRETA
De tabak moet blijven branden.
Men blaast zo nu en dan héél
zachtjes in de pijpsteek Men eh..-.
drinkt zijn pintje, en legt daarbij
het pijpje op T bierviltje. Men
tikt af en toe even met de nagel
van duim of wijsvinger tegen het
stenen pijpekopje, om de as los
te houden, 'anders verstikt de
brand ln den toebak.'
Ik geloof dat ik een hele verhan
deling over de techniek en de
speciale geheimen van bet omter-
langst-smoren zou kunnen schrij
ven. Het begin van mijn smoor-
derswijsheid heb ik ook geleerd:
van mijn lievelingsdichter, de
grote Fransschrijvende poëet
Emile Verhaeren, die in een ver
rukkelijk gedicht: "Les Fumeurs,"
het rokerskampioenschap be
schreven heeft tussen 'die van
Brabant en die van Vlaanderen.'
Omtrent 1900. Maar ik denk dat
de 'geplogenheden' dier toébaks-
sociëteiten dan wel anders waren.
Men rookte toen niet uit kleine
stenen pijpen, maar uit die onvol
prezen Gouda's. met vrij grote
kop en heel lange, lichtgebogen
steel. Dat zie ik op een foto van
de gewichtigste leden van "De
Brugsche Rookersclub', die hun lo
kaal hadden in t oude café Crae-
nenburg, dat nog bestaat, in 1955
gerestaureerd. Tot na de eerste
wereldoorlog prijkte op de gevel
de naam dier rokersciub, waar
van zeer deftige Bruggelingen
deel uitmaakten-
Waar is de tijd. De Brugsche
Rookersclub behaalde in 1900 te
La Louvière de eerste prijs. Een
van hen rookte meer dan 93
minuten. Hoe het komt dat er
later, zelfs door dames veel lan
ger gesmoord werd aan 3 of 4
gram, dat weet ik met. Neem nu
dat 75-jarig wijfje uit Kiel bij,
Antwerpen, dat 122 minuten en
13 seconden 'smoorde' aan haar 3
gram, tien jaar geleden, bij de
wedstrijd van "De Morianen', alle
maal gepensioneerden, die vreug
de on 't leven schiepen- niet:
'solang' noch das Lampchen
glliht', maar zolang nog het pijp
je brandde.
Wereldkampioene
Wat zei ik hierboven ergens? Dat
BRUGGE, maart Op de wekelijkse zaterdagmarkt hier
zag ik hem na jaren. Aan een kraampje waar de echte ken
ners nog altijd hun fijne "Werviksen toebak' kopen. Enor
me pakken van 250 gram, in dik blauw papier. „Lang ziek
geweest zie-je, zei Fransje Verkest, en Tc mocht niet meer
smoren van den dokteur. Dan werd ik nog zieker, van de
zenuws op de maag, van het peinzen en het mazeneren
(imagineren). En dan? Dan heb ik geen frang meer an den
dokteur gehangen, ik heb kl mijn pijpen schoon-gekotterd
en weer aan het smoren van comme-Qè. Nu ja, zoetjes-aan,
en 't smaakte en het bleef gesmaken, hoe langer hoe beter.
Genézen, man!", lachte Fransje z'n bruine tandjes-over
schotjes bloot.
Fransje woont in een dorp tussen
Brugge en de kust. Het Is maar
een schorte groot, zei Frans ver
ontwaardigd, maar modern hé. Ze
bollen niet meer, de sociëteit van
de boogschutters Is om zeep, en
onze schone club van De Geneug-
telijke Smoorders' dood en be
graven- Daar ben ik vier Jaar
achtereen kampioen van geweest:
195 minuten smoren aan vier
grammen toebak, en de laatste
keer: plus nog 32 seconden.
Komt dat tegen!
Het is waar, vrijwel al de oude
Vlaamse Rokersclubs zijn ver
dwenen. Ik vind het spijtig. Dat
smoren was een zéér serieuze
kwestie, maar wat meer nog tel
de was de gezapige gezelligheid
van het ondereen-zijn. En omdat
dat niet meer kan tegenwoordig,
zijn de stenen pijpjes met vier
gram toebak gedoofd. Ik mag het
wel zeggen hè? Al de "Rokers-
maatschappijen' die ik in de
jongste 30 jaar nog gekend heb
gebruikten een fijne, nogal zware
tabak, merk "Belgam 14', van Van
der Eist. Antwerpen. De mannen
dus vier, maar de vrouwen drie
gram-
Op een goudschaaltje gewogen,
heb ik indertijd in Heist gezien.
In de herberg "Rozenbrouw" in
Brugge beschikten ze over een
antiek apothekers-weegschaaltje.
Waar dat gebleven is, weet ik
niet: waar de twaalf smoorders
gebleven zijn die er 20 Jaar gele
den nog maar over waren van de
vroegere 40 a 50 evenmin.
Enfin ja, wèg bè. De meesten nog
wel in leven, gelukkig, maar ze
smoren niet meer 'omterlangst'
En toch, toch was die vorm van
pijproken de énige vorm van ab-
soiuut-gezond-roken! Als gij t
niet gelooft moet gij eens naar
Londen gaan. De kampioen-pijp
roken van Engeland, 1972, mr.
Harold Gancock, die 107 minuten
en 58 seconden zijn pijp aknhield,
is in t dagelijks leven niet-roker.
Hij heeft met dat Britse kampi
oenschap toen 1000 pond ver
diend. Bij ons, d.w.z. to Vlaande
ren- roken ze niet omterlangst
"om geld', alleen om de eer. Al
levert een Belgisch kampioen
schap of een Vlaamse titel van
'sire-smoorder* wel geschenken
op, een enorm boeket rozen (van
plastiek, die gaan zo lang mee,
ziet u). en als bet een vrouw is,
zoals onlangs in Westende, dan
krijgt de 'sirinne" bijvoor
beeld, ik laat er zelf een aan het
woord: 'een goudene bracelet of
een collier pèrels-' Dat noch het
goud, noch de' parels echt zijn,
komt er niet op aan.
Drie gram voor dames
Ze kunnen het wel hoor, de vrou
wen. Althans de weinige die nog
meedoen in de Vlaamse Rokers-
club. Mevrouw Denise Knockaert
uit Lombar dsyde (Belgische
kust) werd in 1971 zelfs wereld
kampioene; het evenement vond
plaats in Würselen, Duitsland. Er
waren toen in Lombar dsyde nog
30 vrouwen lid van de Rokers
club. Denise smoorde 93 minuten
aan haar 3 grammetjes. In Heist-
bij T>e Ware Vrienden', heb ik 5
jaar geleden de Britse Olive Og-
den (met een Heistenaar ge
trouwd- 132 minuten weten 'smo
ren' aan eenzelfde hoeveel
heid!
Dat 'smoren' zet ik tussen aanha
lingstekens- Want eigenlijk is dat
omterlangst-roken niet echt ro
ken. De smoorders trekken niet
aan hun pijp! Is ook niet nodig.
er vrijwel geen rokersclubs meer
zijn to België Als ik bij Ooet- en
West-Vlaanderen blijf, kan Ik er
toch nog wel een dozijntje tellen.
Al waren 't er voor 1914 en nog
lang na 1918 wel tienmaal zo
veel-
Er wordt nog omterlangst ge
smoord in Westende-Lombardsy-
de, to Koekei are en Ruddervoor-
de, nog in Eemegera en to Oos
tende. Een zeer pijp-vaste, uiterst
genoeglijke groep bestaat (bloeit,
wil ik zeggen) in Oe-ielem. bij
Brugge. In Veurae vind Je ze
nog. in Mlddelkerke, to Ledeberg
bij Gent. In Heist? De boor er
niets meer van, van "De Ware
Vrienden,' to 1924 gesticht, to
1955 gemachtigd het predikaat
"koninklijke maatschappij" te voe
ren. Twintig Jaar geleden ruim
hen ik daar bij de vissers en de
vissersvrouwen gezeten- toen er
76 Ware Vrienden en Vriendinnen
waren.
Over Brugge durf ik bijna niet
spreken. Voor de eerste wereld
oorlog waren er een stuk of
tien rokersclubs- In alle volks
kwartieren, en in tal van 'estami-
nets voor de burgerij' smoorde
men 'van 't vaderland weg.' Je
had "De Welgezinder.' en "Nooit
Genoeg", "De welgekenden', De
Speelmanssmoorders (in een
herbergje aan de Speelmansrei).
Van vrouwelijke leden was toen
geen sprake. Maar de vrouwtje»
mochten wel mee als zo'n smoor-
ders-sociëtelt 'op speelvoyagef
toog naar Blanken berge, met de
'sarreban' (char-a-bancs). Dan
keerde men weer: "rijk met dro-
gevis beladen.' Of de rokers had
den een banket, met wijn, zoals
"De 'Welgekenden.' die er een
feest van twee dagen van maak
ten; tot de vrouwen het beu
v/aren en hun 'smoorders' azijn
schonken to plaats van den bea
ten Bourgogne". O Ja en voor
al die Brugse Rokersclubs was er
zelfs een "Brugs kampioenschap",
waarvoor de prijzen geschonken
werden door de stad Brugge-
Zelfs in Sluis
Gelukkig héb ik van diverse ro
kersclubs. ook van heel vroeger,
wat foto's. Zelfs een opname uit
Sluis, uit december 1933, destijds
verschenen to 'Ons Zeeland'. De
manner, kwamen bijeen to de her-
oerg "Het Wit Konijn', bij Dina de
Oobel. Juul Lobe!Prudent Boes
en de klc-eke Fries die Thymen
Stienstra was, de allerlaatste ka
pitein van het allerlaatste
soombootje Sluds-Brugge. En ar»-
öere der oude vrienden en
bekender.; Jan van der Meu-
len, André Timmerman. Guust
Aeraoudts Jan Dhont en Staf
Brevet, ae stoker van de stoom
boot. Of ook zij omteTl angst-
smoorden? Weet ik niet- Omter
langst leutig-bi-mekaore zyn.' da's
iets anders. Zo zijn ze altijd wel
geweest to mijn dierbaar Sluis.
Zo zijn ze nóg.
EMILE BUYSSE
Na het 'Smoorderskampioenschap van België' in 1900 in La Louvière,
poseerde de 'Brugsche Rookersclub' voor haar lokaal: café Cr oenen-
burg op de Markt.
De Heistse vrouwen stonden haar mannetje. Vol aandacht 'aan de pijjf
met 3 gram Belgam 14
Pasen brengt ons in verle
genheid. Het is voor ons
een onmogelijke mogelijk
heid. Dat was het trouwens
voor Jezus' discipelen ook.
Zij hebben er grote moeite
mee gehad. Dat is wel heel
duidelijk in al de verhalen
van de evangelisten op te
maken. Bij een graf moe
ten staan is al heel erg.
Daar weet u misschien ook
over mee te praten. Die
harde, die wrede, die on
herroepelijke dood! Die
grote levensvernieler.
'Maar wat moet je met een
open graf? Met een graf
dat leeg is? Hoe kan een
gevuld graf iceer leeg wor
den? Dat is voor ons een
onmogelijke mogelijkheid.
Dit brengt die vrouwen en
ook ons in verujarring.
En toch... moet ons dit in
verwarring brengen?
Over wiens graf gaat het
hier? Over Jezus graf! Had
Hij niet gezegd: ik ben de
opstanding en het leven?
Getuigden zijn woorden en
zijn daden niet van een
andere werkelijkheid dan
de onze? Hadden zij niet
beleden: gij hebt de woor
den des eeuwigen levens?
Hoe hadden zij dan kunnen
denken dat het graf Jezus
gevangen kon houden? Er
is alle reden dat hun ge
vraagd wordt: wat zoekt
gij de levende bij de do
den.
Uit de verwarring van het
lege graf worden zij op
weg geholpen naar de heer
lijkheid van het lege graf.
Het 'weg met Hem', door
de mensen geroepen bij het
kruis kon het 'ik ben met u'
niet ongedaan maken. Toen
iedereen wilde en dacht: nu
is Hij niet meer bij ons.
toen Hij daar doodbloedde
aan hei kruis, toen was Hij
juist op het allerdiepste bij
ons in onze nood en schuld
en dood. Op Pasen werd
het de discipelen duidelijk
dat zij zich vergist hadden
ie denken: nu is het ge
beurd, afgelopen, uit. Pasen
predikt het nieuwe leven
dat Jezus door lijden en
streven heen voor ons
heeft verworven. God was
daar de wereld met zich
zelf verzoenende in Chris
tus.
Yan deze liefde van God
voor ons spreekt kerst
feest. Van liefde getuigt op
nog indrukkender wijze het
kruis. En van de
ning van die liefde juicht
Pasen.
En als wij ons aan deze
liefde gewonnen geven dan
staan ook wij op tot een
nieuw leven. Wij zijn niet
willoos prijsgegeven aan de
machten van dood en ver
derf. God heeft in Jezus
Christus zijn macht aan
ons geopenbaard. De macht
van zijn liefde, die getriom
feerd heeft over de mach
ten van de duisternis.
De nacht, de zonde en de
dood. de hel. het leed de
angst, de nood. dit alles is
te niet gedaan, nu ons Heer
is opgestaan.
Halleluja.
Ph. M. Becht,
Kamperland.
