EXPEDITIE NAAR KRAAMKAMER
VAN
'NIEUWE AARDE'
T/PJt
een nijpende
stilte vanuit
de noordzee
Nog drie elpees die we ook even moeten vermelden
ZATERDAG 30 JUNI 1973
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
LUIDEN Do/er dagen heelt zich bij de Azoren een van de grootste oceanologische ex
pedities aller tijden verzameld om een kijkje te gaan nemen in de kraamkamer van
'nieuwe aarde', dat wil zeggen nieuwe aard korst, die gevormd wordt door de hete vloei
bare massa waaruit de aarde beneden de aardkorst bestaat. Dat proces speelt zich af op
ongeveer 3000 meter onder de golven van de Atlantische Oceaan in de breuklijn langs dé
kam van de Atlantische Rug.
De Frans-Amerikaanse expeditie hoopt bij dit onderzoek tevens meer te weten te komen
over het ontstaansmechanisme van aardbevingen. De expeditie heeft naar Amerikaanse
stijl de codenaam FAMOUS gekregen, een afkorting voor French.American Mid-Oceanis
Undersea Survey.
In de lengte-as van de Atlantische Oce
aan, ruwweg van noord naar zuid, loopt
een bergrug, waarvan de kam gemiddeld
3.000 meter onder het oppervlak reikt. De
laatste tientallen jaren heeft de overtui
ging postgevat dat zich hier bijzondere
geologische processen afspelen, waarbij
nieuwe aardkorst wordt gevormd.
Dat gebeurt tijdens het uiteendrijven
vrsn de schollen, waarop volgens de huidi
ge inzichten de continenten en continenta
le platten min of meer over de aarde
rondzwerven als ijsschotsen op een woelig
water. Die schollen „drijven" op het vloei
bare binnenste van de aarde.
In de afgelopen honderden miljoenen
jaren heeft de wereldkaart er dan ook op
vele andere manieren uitgezien dan thans
het geval is. Continenten waren op geheel
andere wijze gerangschikt, veelal op één
kluitje bij elkaar gedreven om later weer
uiteen te drijven. Waar zij van elkaar
scheurden ontstonden breuklijnen, waar
zij op elkaar stootten vormden zich berg-
massieven, zoals de Himalaya en de Al
pen.
Gebergten ontstaan niet alleen bij bot
singen, maar ook bij het uiteendrijven van
schollen. Door de breuk wordt vloeibaar
magma naar boven geperst dat vervolgens
over de randen van de schollen stroomt
alvorens geheel tot nieuw gesteente te
stollen.
Op deze wijze is de Mid-Atlantische Rug
gevormd in een proces van vele tientallen
miljoenen jaren. Dit vulkanische proces
gaat ook heden ten dage nog door. zowel
op de oceaanbodem als op en bij IJsland,
een brokje van dat onderwatergebergte
dat boven het oppervlak uitsteekt. De
recente vorming van het vulkanische ei
land Surtey ten zuidwesten van IJsland en
de uitbarsting Helgafell op het vulkanische
eilandje Heimaey waarbij het dorpje Vest-
mannaeyjar verwoest werd zijn daarvan
voorbeelden. Op bijgaande kaart is te zien,
boe de breuklijn, waarlangs die vulkani
sche activiteiten plaatsvindt, dwars over
IJsland loopt.
Een iets anders gevormde breuklijn, na
melijk door het langs elkaar schuren van
stukken schol in paralelle richtingen geeft
vooral aanleiding tot aardbevingen. Dat is
bijvoorbeeld het geval bij de San Andreas
Fault in Californië. Bouwen zich daar
grote spanningen op, dan ontladen die zich
door heftige schokken waarbij de stukken
aardkorst nieuwe posities ten opzichte van
elkaar gaan innemen, een nieuwe even
wichtstoestand bereiken. San Francisco,
dat vrijwel op deze breuklijn gelegen is,
wacht met angst op de volgende grote
verschuiving, waarbij een ramp zou kun
nen gebeuren.
Het is merkwaardig, dat het zolang
heeft geduurd alvorens men algemeen de
schollen-theorie heeft aanvaard als heel
logische verklaring voor vele geologische
en geografische verschijnselen. Antonio
Snider suggereerde al zoiets in 1855 en de
bekendste voorvechter van het denkbeeld
werd later Alfred Wegener in 1915.
Naar de huidige opvattingen vinden der
gelijke verschuivingen van aardkorst-schol
len over de gehele wereld plaats. In de
Europese regionen is, behoudens de activi
teit in de Atlantische Oceaan, ook van
belang dat Europa en Afrika nog steeds
dichter naar elkaar toe drijven, waardoor
op den duur (maar ook dat is een kwestie
van vele miljoenen jaren) de Middellandse
Zee geheel of vrijwel geheel zal verdwij
nen. Er is daarom nogal wat tegen futuris
tische plannen om deze zee bij Gibraltar
af te sluiten en gedeeltelijk als polder
droog te leggen, omdat het proces daar
door wel eens revolutionair versneld zou
kunnen worden en catastrofale gevolgen
zich zouden kunnen voordoen.
De Frans-Amerikaanse expeditie, die
thans van start is gegaan, heeft voor het
onderzoek van de activiteiten in de Mid-
Atlantische Rug de beschikking over drie
oppervlakteschepen en 'n viertal „bathysca-
fen" of duikbootjes voor zeer grote diepte.
De oppervlakteschepen zijn onder meer
bemand met tientallen geleerden en voor
zien van een groot wetenschappelijk in
strumentarium waarmee onderzoekingen
van velerlei aard kunnen worden verricht.
Het belangrijkste duikbootje is de Franse
.„Archimedes", welk scheepje plaats biedt
aan drie man en veel televisie- en foto
apparatuur, benevens meetinstrumenten en
apparaten voor het nemen van grondmon
sters.
De Archimedes gaat duiken in de scheur
of kloof in de kam van de Atlantische
Rug, welke kloof niet breder is dan 30
kilometer maar een diepte bereikt van
ruim één kilometer beneden de randen. Dat
alles dan op een diepte van circa drie
kilometer onder de golven van de Oceaan.
V Jf
Zo zou in grote lijnen de Atlantische
Oceaan er uit zien, wanneer hij werd
drooggelegd. De 'schollen' die uit
elkaar drijven op de vloeibare kern
van de aarde zijn de continenten
(in effen grijs) en de continentale
platten waarop zij zijn gelegen (in
wit aangegeven). Het grauwe in tint
genuanceerde deel stelt de eigenlijke
oceaanbodem voor. In het midden
van noord naar zuid de Mid-Atlanti
sche Rug met over de gehele lengte
een kloof over de top. Dit is de eigen
lijke breuklijn, waardoor vloeibaar
materiaal uit het binnenste van de
aarde over de zich van elkaar bewe
gende schollen stroomt, waarbij de
rug wordt gevormd.
Er zijn talloze dwars-breuken te
zien, ontstaan doordat de schollen
langs de randen niet overal even
snel van elkaar wegtrekken. Daarbij
treden parallel verschuivingen van
delen van schollen op met als gevolg
zeebevingen, die niet anders zijn
dan aardbevingen op het vasteland.
Maar de breuk langs de kam van de
hoofdrug zet zich ook in die verscho
ven delen van de breukzone voort.
Mk
De Archimedes is daar volledig op bere
kend. Het vaartuigje heeft al gedoken in
de diepste zeetrog ter aarde, de Koerillen-
:rog ten oosten van Japan, tot een diepte
van meer dan tien kilometer.
Het terrein waar het eerst gedoken zal
worden ligt op de Rug ongeveer 320
kilometer zuidwesten van de Azoren. Daar
heeft men tevoren talloze peilingen ver
richt, waardoor topologie en structuur van
de oceaanbodem vrij nauwkeurig bekend
zijn.
De Fransen en Amerikanen gaan daar
vaststellen, hoe het vloeibare materiaal
voor nieuwe korstvorming uit de breuk-
kloof tevoorschijn komt en wat er precies
gebeurt wanneer het hete vloeibare mate
riaal uit het binnenste van de aarde in
aanraking komt met het bitterkoud oce
aanwater. Dit water word* in korte tijd
sterk verhit en vermoedelijk worden daar
door bij sterke woelingen vooral veel
mineralen uit de oorspronkelijke rotsbo
dem weggesleept.
De drie bemanningsleden van de Archi
medes zullen deze oer-vorming van de
aardkorst kunnen gadeslaan door drie
waarnemingsvensters. Met grijparmen aan
de buitenzijde van het scheepje kunnen
met handbesturing van binnen uit grond
monsters worden genomen, die later op de
oppervlakteschepen kunnen worden geana
lyseerd.
Men hoopt in december as. klaar te zijn
met de eerste waarneming--reek* waarna
volgende zomer een tweede reeks begint
op andere plaatsen van de Atlantische
Rug Pas begin 1975 zullen ae eerste
wetenschappelijke publikatses aver de on
derneming verschijnen.
..Het is her begin van een groots avon
tuur". zo verklaarde de Franse leider van
het project dr. C. Riffaud. „Wij hopen het
proces van de vorming van nieuwe aarde
gade te kunnen slaan. Indien FAMOUS
maar de helft van oe resultaten oplevert
die worden verwacht, zullen we toch in
nog geen twee jaar meer te weten komen
over de fundamentele processen van de
aardkorst-vorming dan we in ae laatste 50
jaar hebben geleerd".
Het Veronica-schip.
Het wordt stil op de Noordzee.
Voor velen een nijpende stilte.
Alleen geruis op 538 en 220,
want Radio Veronica, Radio
Noordzee en de minder belang
rijke Caroline moeten van de
tweede kamer hun commercië
le mondje dicht houden. Een
beslissing, die miljoenen luis
teraars diep in de ziel heeft ge
troffen en een einde heeft ge
maakt aan slogans als 'Veroni
ca blijft, als u dat wilt'. De uit
spraak van de kamer betekent
de afsluiting van dertien jaar
ether-piraterij en wellicht het
doodvonnis over de zenders in
hun huidige vorm.
In Nederland is het begonnen in
1959 toen een paar ondernemende
radiohandelaren naar Deens voor
beeld het plan opvatten een drijven
de zender op commerciële basis pro
gramma's met. lichte muziek uit te
jenden. De Vrije Radio Omroep Ne
derland (VRON) werd in het leven
geroepen en met een bedrag van
350 000 gulden moest het, allemaal
verwezenlijkt worden. De Brokun
Riff werd gekocht en in april 1960
kiest het schip de volle zee onder
naam Veroncia. Veronica (samenge
steld uit de letters VRON onder
invloed van het- gelijknamige zwarte
schaap dat Annie M. G. Schmidt nog
al eens in haar versjes liet ronddar
telen) heeft het in de beginperiode
moeilijk gehad. De uitzendigen wer
den zwaar gestoord en er werden
beschuldigende vingers gericht op de
PTT. Na de golflengtes 158 en 188
koos men 192- goed idee. Met zeer
beperkte middelen gingen Ellen van
Eek, Toontje Vos, Max Groen en
Frans Nienhuis van start. Veronica
was in de lucht en heel Nederland
moest het horen. Want behalve de
lichte muziek was er ook een brok
avontuur te beluisteren. De gebroe
ders Dirk, Buil en Jaap Verwey wa
ren de grote mannen achter Veroni
ca. Toen het de piraat financieel
beter verging betaalden ze BUMA-
rechten en belasting. De piraat was
een meneer geworden
Een echte popzender werd Veronica
pas in 1963 onder invloed van Wil
lem van Kooien (om le voorkomen
dat zijn mede-studenten in de gaten
jouden krijgen dat hij zich met
zoiets onzinnigs als popmuziek be
zighield. nam hij de naam Joost de
Draaier aan) maakte Veronica die
wending. Joost oriënteerde zich in
Amerika en op zijn leerstof is bij
voorbeeld ook de horizontale pro
grammering gebaseerd.
BEDREIGING
De eerste gouvernementele bedrei
ging kwam in mei 1962 toen de
Raad van Europa de betrokken lan
den voorstelde medewerking te ver
lenen aan "net strafbaar stellen van
illegale radio-uitzending. In zeer kor
te tijd werd "Vrienden van Veronica'
opgericht. Gezien de verkiezingen,
die voor de deur stonden durfde de
toenmalige minister van verkeer en
waterstaat, drs. H. A. Korthals, geen
duidelijk standpunt in te nemen.
Eind '62 zinspeelde hij wel op de
verdwijning, maar Veronica bleef.
Een paar jaar later neemt de Engel
se regering de niet populaire maat
regel wel, waardoor de piraten moe
ten verdwijnen. In Nederland werd
gesidderd, maar in het hart geloofde
men dat de regering de 'lieveling
van het volk' oogluikend zou blijven
toestaan uit te zenden. De tolerantie
van Nederland leidde er toe dat in
1970 een nieuw schip rich aankon-
digde. De Zwitsers Meister en Bol-
lier spraken in maart van dat jaar
over een nieuw schip De MEBO.
Radio Noordzee Internationaal zou
Engelstalige uitzendingen gaan ver
zorgen.
MOEILIJKER
van de zwakkere snel aan. Toen het
Veronica schip vorig jaar aan de
grond liep volgde er geen ingrijpen.
Iedereen dacht dat ze nog vele jaren
door konden gaan. Maar toen de
maatregel werd aangekondigd ont
stond er een demonstratie in Den
Haag. cue de massaalste uit ae Ne
derlandse geschiedenis werd De re
gering dreef de zaak door. de kamer
aanvaardde net wetsvoorstel. Veroni
ca zwijgt, ook als u dat niet wilt.
RNI viel met zijn gatje in de Noord
zee zoals een bekend spotje in de
quiz Prijsbewust dat zegt en
Caroline moet ook stil zijn.
GEVAAR
Nederland wil in ieder geval de
stemmen van de discjockeys houden.
De horizontale programmering was
een succesformule, die in is geslagen
ais een bom.
De piraten hadden een functie. Ze
hadden ook de kracht om een ar
tiest groot te maken of te breken.
Misschien is dat wel het grootste
gevaar van de stations. Ze vertelden
door platen tot vervelens toe te
herhalen wat de luisteraar mooi
moest vinden.
De praatjes over corruptie waren
niet van de lucht, maar de disc
jockey's zullen dat nooit toegeven.
Het wordt een angstige zaak wan
neer een platendraaier in ruil voor
een bedrag een op zich waardeloos
produkt weet ie verkopen. In feite
gaat het om agressieve verkoopme
thoden. waar ae consumentenbond
niet tegen weet op te treden. He:
waren siuwe verkopers. Zonder te
zeggen hoe ze over een plaat dach
ten konden ze door er net predikaat
alarm-, treiter- of troetelschijf op te
plakken heel wat bereiken. Kwaii-
teitsmuziek brachten ze niet op de
uren dat de luisterdichtheid groot
was en terecht werd er wel eens
gesproken over ethervervuiling. Toch
voorzagen ze in een enorme behoef
te. De vraag naar de consumptieve
plaat was en is groot. Vandaar dat
28 juni 1973 voor velen een
le rouwdag is geworden.
Wat is nu het alternatief na het
verdwijnen van de piraten. Hilver
sum III blijft de grootste giller
aller tijden. Wie die zender Inscha
kelt in de hoop lichte muziek te
horen loopt een grote kaas bevoog
dend te worden toegesproken door
allerlei omroeporganisaties, die me
nen het voornamelijk jonge con
sumptieve muziek minnende publiek
te bereiken.
Logisch zou zijn wanneer er een
vierde popzender gecreëerd zou wor
den, die dan wei alle mogelijke vor
men van popmuziek zou moeten
brengen, zodat door een grotere di
versiteit de luisteraar meer in eSaat
wordt gebracht zelf een keus te
bepalen. Doen ze dat niet dan ons-
staat er een semi-piraat. die alleen
legaal haar arbeid uitvoert. De be
tutteling blijft op die manier be
staan Het zal een moeilijke zaak
worden, want het zuilensysteem
staat bijvoorbeeld een horizontale
programmering op een verschrikke
lijke wijze in de weg. Het is de
vraag of de omroepverenigingen
Veronica en Noordzee het redden
Noordzee heeft het in liaar bestaan
lieel wat moeilijker gehad dan Ver
onica. Sinds men 6 maart 1971 over
schakelde op Nederlandstalige uit
zendingen vormde het station een
grote concurrent. Meister en Bollier
maakten grote schulden en dat leid
de tot vreemde zaken. Kees Man-
ders (die een blauwe maandag bij
Veronica en een even lange periode
bij Noordzee heeft gewerkt) heeft
op punt gestaan het schip aan de
ketting te leggen.
De homaanslag op 15 mei 1971 op
Noordzee bracht de tegenstelling
duidelijk aan het licht. Iedereen ver
wachtte het ingrijpen van de rege
ring. Noordzee is ook nog beticht
van spionage, maar bewijzen zijn er
nooit geweest. De perikelen hebben
RNI gemaakt tot wat het ns. Want
in Nederland trekt men zioih het lot
Nog drie elpees, die vermeld moeten
worden, maar meer eigenlijk niet
(voor de een geldt dat uiteraard
weer meer dan voor de andere en
omgekeerd). Daar is in de eerste
plaats 'Paradiso', weer zo'n 'original
motion soundtrack; Het gaat hier
om muziek die hij een film hoort,
die is gemaakt in Amsterdam. Op de
plaat zijn groepen te horen als CCC
Inc., Brainbox, Canned Heat en
Brinsley Swarz.
Het komt allemaal weinig schok
kend over, maar er zit dan ook
helemaal geen verband tussen de
muziek, die de groepen laten horen.
De soundtrack geeft hoogstens een
kleine indruk van de muziek die de
verschillende groepen normaliter la
ten horen. Deze elpee zal wel uitge
bracht zijn omdat dat nu eenmaal
een traditie is geworden, een elpee
uitbrengen met muziek uit een film.
(United Artists Records 5 c 062-93
544).
Dan is er de elpee 'Mothers Prïdi'
van de groep Fanny. Die gTOep be
staat uit louter dames. Vfer, als we
wel tellen. De groep speelt muziek
van vandaag, lezen we in een epis
teltje dat bij de plaat is gesloten.
Volgens datzelfde schrijven moeten
we ook vergeten dat het
zijn, die dat allemaal presteren op
die plaat.
OPTIENTOPTIENTOPTIEN
1. 1) WE WERE
Redbone
2. 3) DO
WOUNDED
LOVE ME
FREE ELECTRIC BAND
4. 2) GOODBYE. MY LOVE. GOODBYE
Dsmis Rouses
5. 4) GIN'SY COME LATELY
Albert West
6. 6) Hé. KOM .AAS
Dimilri van Toren
t. (10) LATE AGAIN
dealers Wheel
S. RING RING
Bjora, Benny. Anas. Frieda
H. 7) GIVE ME LOVE
George Harrison
10. SEE MY BABY JIVE
Goed. dat doe je, zeker als je weet
dat die vier dames (pardon, die vier
musici) dat graag willen. We hebben
te maken met de eerste vrouwelijke
rockformatie. Leuk initiatief. De
groep heeft al wat gedaan met Bar
bara Streisand. We hebben het nooit
gehoord. De elpee "Mothers Pride'
wel en dat hoeft niet zo erg. Wei
een aanrader voor aanhangsters van
"Women's Lib' en Dolle Mina' van-
zeïlsprekend- (Reprise REP 44 233).
Tenslotte 'Son of Cactus' van The
New Cactus Band- Een grote groep
popliefhebbers kent de stevige rock
muziek van Cactus wel. Het vreem
de aan de groep Cactus is dat bij
het uitkomen van iedere nieuwe el
pee we! weer een andere bezetting
is gevonden. Dat neemt niet weg dat
de muziek nagenoeg niet veranderd.
Nu heeft ook gitarist Mike Pinera.
die eerder werkte met Blues Image.
Iron Butterfly en Ramatam. zich bij
de groep aangesloten. Verder in de
groep nog organist Duane Hitchines.
bassist Roland Robins en drummer
Jerry Noris. De Cactus-fans kunnen
met deze elpee weer dik tevreden
zijn. Er is aan de sound nauwelijks
iets veranderd. (Atlantic ATL 40
488).
-
oc möfW*
At WIL
NI CA
Het rad oschip Mebo IJ van Radio .voordzee Internationaal.
