1969
Gelegen aan drukke verkeersweg
Voor do recreatie in Zeeland 1
tot 1975 f120 miljoen investeren
jntt Aim memmen tUJ
Onderzoek naar de
Zeeuwse recreatie
Toerisme wordt sociaal
Toen in 1945 de stranden weer vrij van mijnen werden gemaakt en de duinen waren ontsierd met afschuweli)ke
bunkers, zag men de toekomst van de recreatie in Zeeland maar somber in: zou het ooit mopetijk worden
het toerisme op gang te brengen? In die dagen had nog niemand van de term „sociaal toerisme" gehoord - of
het zou moeten zijn in de sfeer van de Butlinkampen, voor die tijd een nieuwigheid, overgewaaid uit Engeland
Er is direct na de oorlog zelfs nog gepoogd een Butlinkamp in Zeeland te vestigen. Het sociaal-toerisme is
gekomen op een heel andere wijze dan men in die eerste na-oorlogse jaren verwachtte Het kamperen nam
een ongekende vlucht, overal kwamen kampeerterreinen, na de afsluiting van Zandkreek en het Veerse Gat
ontstond het Veerse Meer: een nieuw, groot watersportgebied zoals men zich vroeger niet had kunnen
dromen. Wel probeerde men in het begin van de vijftiger |aren de bewerktuiging voor de werving van de
toerist te verbeteren de VW kreeg - in provinciaal verband - een professionele staf en aan de werving werd
veel meer gedaan Een object als miniatuur-Walcheren - aanvankelijk voor één jaar opgezet - kreeg een
permanent karakter Zo kwam een heel nieuwe vorm van toerisme op gang, een vorm waarvoor het vroeuer
niet gebruikte - woord „recreatie" vanzelfsprekend is geworden.
PZC 26 juni 1969
va'y/i'
3 januari
Uit ae nota
"Waterhuishouding van Nederland'
komt aan het licht, dat Rijks
waterstaat niet blijkt te voelen
voor het PZEM-plan een
getijdencentrale in de Ooster-
scheldedam te bouwen
9 januari
Tellingen wijzen uit, dat Zeeland
nu meer dan 300.000 inwoners
heeft. Het inwonertal steeg in het
afgelopen jaar van 298.458
tot 301.815
20 januari
Na drie jaar onderhandelen besluit
het Franse aluminiumproducerende
bedrijf Pechiney zich te vestigen
in het Sloegebied
13 maart
Commissaris der koningin
mr. J. van Aartsen laat het
eerste kievitsei vallen, naar het
voorbeeld van koningin Juliana
30 maart
De raad van bestuur van de
NV PZEM besluit tot de bouw van
een kernenergiecentrale van
400 megawatt bij Borssele
25 juni
Provinciale raad voor de recreatie
brenqt een nota uit inzake de
ontwikkeling van de openlucht
recreatie in Zeeland
29 mei
De voorzitter van de commissie
der Europese Gemeenschappen
te Brussel, de heer Jean Rey,
opent in Terneuzen de satelliet
centrale annex zoetwaterfabriek
van de PZEM. De opening vormt
h'et hoogtepunt van de vierinq van
het 50-jarig bestaan van de PZEM
Te Bergen op Zoom verklaart
minister Bakker, dat over acht jaar
een vaste oeververbinding
Westerschelde voor het verkeer
kan worden geopend
26 juni
De gemeenteraad van Terneuzen
besluit tot de bouw van een nieuw
stadhuis, kosten 7,5 miljoen
6 juli
Te Hardinxveld-Giessendam wordt
de tweede dubbeldeksveerboot
voor de Provinciale Stoomboot
diensten in Zeeland,
de 'Prins Willem-Alexander',
te water gelaten
,7 augustus
'Total' overweegt in Nederland een
raffinaderij te stichten. Rotterdam
is als vestigingsplaats favoriet.
Indien daar geen plaats is, dan
komt de Maasvlakte in aanmerking
1 september
In Cadzand komt de 50.000ste
aardgasaansluiting in Zeeland
tot stand. Mevrouw Brevet-Cruson
mag een jaar gratis stoken
en koken
26 september
Bij de viering van het 200-jarig
bestaan van het Zeeuwseh
Genootschap der Wetenschappen
wordt het predikaat 'Koninklijk'
verleend
17 november
In Zierikzee explodeert een uit de
eerste wereldoorlog daterende
zeemijn van 300 kg. De explosie
beschadigt driehonderd huizen;
de schade wordt op één miljoen
geschat. Vijf mensen raken
licht gewond
2 december
Een felle binnenbrand in het
rechtbankgebouw te Middelburg
richt voor 500.000 schade aan.
De officier van justitie stelt nog
dezelfde dag vast, dat het om
werk van brandstichters gaat
3 december
Het bestuur van het Havenschap
Vlissingen-Oosf i.o. besluit in het
Sloegebied geen asbestfabriek
toe te laten. Dit zou de volks
gezondheid schaden
Op 25 juni 1969 bracht de provinciale raad voor de
recreatie in Zeeland zijn 'Nota inzake de ontwikkeling
van de openluchtrecreatie in Zeeland' uit, een vrij lijvig
werkstuk vol getallen, analyses, prognoses en gegevens
over accommodafievormen, typen recreatie, ligplaat
sen, parkeerterreinen en wat voor voorzieningen maar
te bedenken zijn. Je moet er helemaal niet van staan
te kijken, als |e in zo'n nota stuit op de conclusie,
dat te Scharendijke, gerekend naar de recentste
cijfers, behoefte is aan parkeerruimte voor 98,7 auto's
van 'dagrecreanten'. Wat een onnozel woord eigen
lijk: dagrecreant. Je staat in Vrouwenpolder bij bakker
Corbijn in de winkel voor een halfje bruin, wordt je
gevraagd: 'Bent U hier in pension?' 'Nee', moet je dan
zeggen, 'ik ben dagrecreant.' Nou ja, als je betaalt,
laten ze je heus wel gaan.
Nu lijkt het er natuurlijk een beetje op, dat ik wat
badinerend wil doen over een met zorg samengestelde
nota, maar dat is niet zo: het getal van 98,7 als par-
keerbehoefle te Scharendijke is er niet te vinden, ik
meen dal ik het eens in een andere note ben tegen
gekomen, maar de titel van dit stuk is aan m'n memo
rie ontglipt. Integendeel, ik heb altijd een groot res
pect voor de consciëntie in de gegevens, waarmee
dergelijke drukwerken worden gevoed. 'Reeds werd
opgemerkt' zo lees ik in de nota, 'dof over de ontslui
ting von de recreatiegebieden en de parkeeraccom
modatie te weinig bekend is. Het is daarom nodig,
dat zo spoedig mogelijk aan het onderwerp een studie
wordt gewijd.' Toch wordt voor 1985 het aantal par
keerplaatsen genoemd, dat dan in de kuststrook van
Zeeland nodig zal zijn: 35.700 tegen nog maar 11.300
in 1968. Wat een boeiend perspectief, vijfendertig
duizend achter de duinrand geparkeerde auto's en dan
te bedenken dat dit 's morgens en 's avonds ook nog
allemaal op en neer moet. Onder hef kopje 'Capaciteit
van de stranden en relatie met de accommodatie'
lees ik: 'a. het strand van de badplaatsen: 1 persoon
per 5 m' strand; b. het strand bij een recreatiecentrum
en/of grenzend aan a: 1 persoon per 7 m3 strand.'
Op naar Zeeland, voor de te lang gepropageer
de ruimte en rust. En dan te bedenken, dat de provin
ciale Zeeuwse VVV het provinciaal bestuur naar aanlei
ding van het verschijnen van dit stukonder meer schreef:
'Bijzonder belangrijk voor een verdere ontwikkeling is
de noodzaak van propaganda, waarover in de nota
niet wordt gesproken. De tijd is voorbij, dat de vakan.
tiegangers naar Zeeland komen als een soort natuur
verschijnsel.'
Deze visie is niet alleen interessant, zij is ook juist
Jaren geleden, toen het bederf van rust en landschap
al op grote afstand te ruiken waren, heb ik nog eens
overwogen mij onder de oprichters te scharen van een
vereniging tot wering van vreemdelingen. Het zou
een organisatie zijn van licht-anarchisfiscne signatuur,
die bij hef aanbreken van het seizoen barrières op
wierp op Grevelingen- en Kreekrakdam. Autotoch-
fonen haden een pasje en mochten door; de rest werd
bij aandringen gedreigd met een helse fortuur. Bij
hoge uitzondering, na zeer zorgvuldige selectie en het
invullen van een groot aantal formulieren werd wel
eens een toerist oogluikend toegelaten die dan in
korte broek ('shorts') de dorpelingen tof vermaak
mocht dienen.
Wat een dwaas standpunt! Hoe begeerlijk zou een be
zoek aan Zeeland worden. Op safari in het verboden
land. Tegenwoordig vervul ik de functie van redac
teur van het propagandablad 'Zeeland-Vakantieland'
en dat werkt veel beter. Met een werkelijk ontroerende
toewijding schrijf ik over de schoonheid von Zeeland
en dat heeft het effect, zo fraai door Harriët Freezer
omschreven: 'Niets is zo dodelijk voor de liefde als
ouderlijke aanmoediging'.
Het beste middel om toeristen te trekken is tegen
woordig géén propaganda maken. Dat val? erg op.
Wont er is in Europa zowat geen streek of dorp meer
of de goedbedoelende inwoners hebben er wel een
aanbevelend drukwerkje over loten verschijnen. Hier
is hef mooier, hier is het beter. Maar Zeeland zwijgt.
Hef loot niets van zich horen. Geen ongerept natuur
schoon, geen brede, schone stranden, geen pittoreske
dorpen in het achterland, geen gigantische Zeeland-
brug naar rustieke bruggetjes in hef oude verdroomde
polderland. Alleen het mysterie, de voge glimlach van
een bekoorlijke Mono Lisa. Het zou het land van de
ontdekking zijn, het land von de ongebaande klingen
achter de hoge bergen.
Willen we dus niet overstroomd worden door toeristen,
dan zullen we propaganda moeten blijven maken. Om
dat dit tot nu toe op te beperkte schaal is gebeurd,
zitten we nu al met prognoses van vijf en zeven vier
kante meter strand per persoon. Een heel bitter ge
geven, waartegen zelfs de inventiviteit van Zeelands
eerste VVV-directeur G. W. Oskamp niet opgewassen
bleek. Het was in 1955, dat hij de slagzin 'Zeeland-
Vakantieland' bedacht, de naam, die ook het wervende
blad van zijn vereniging zou krijgen. Mijn eerste ge
dachte was toen, dat het dè goede kant opging, maar
de toeristen kwamen toch, ondanks hef drukwerk, dot
op de randstad en meer perifere gedeelten van het
land werd losgelaten. Om te illustreren, hoe fnuikend
een op ie bescheiden schaal gevoerde propagando
kan zijn moet ik nu wat vermoeiende cijfers produ
ceren. In 1957 noteerde de Zeeuwse VVV één miljoen
overnachtingen in haar werkgebied en dit cijfer ver
toont door de jaren heen een lelijke stijging: 1959
1,75 miljoen, 1962 2,25 miljoen, 1963 2,7, 1964, 3,6,
1965 4,0, 1966 4,4, 1967 5,4, 1968 5,65, 1969 5,65, 1970
6 miljoen en 1971 6,25 miljoen. VW noemt deze cijfers
voorzichtigheidshalve 'aan de loge kanf omdat heel
wat overnachtingen oncontroleerbaar zijn. Een beden
kelijke insinuatie, maar daar wil ik kiesheidshalve niet
verder bij stilstaan. De ontwikkeling greep om zich
heen in de aanleg van kampeerterreinen, de bouw van
zomerhuisjes en tweede woningen, het verhuren van
caravans en gemeubileerde vertrekken en het 'creëren
van recreatiegebieden', zoals de ambtelijke stukken
voor ons de aanleg von vertredïngsparkjes vertoien.
Daarin lag voor Zeeland ook een stuk landschappe
lijke verpaupering besloten: honderd 'zomerbunga-
lows' op een mutje in een 'ontsluitingsgebied' is nu niet
zo'n fraai gezicht. Tot diep uit België begonnen zee
hengelaars de dijken te bekruipen en op de afgesloten
Braakman en Veersegot verschenen de eerste zoef-
watervaarders op bontgeschilderde pretyaarfuigjes.
'Hef moet men geen Loosdrecht worden' riep men in
het verstilde Veere;'het klonk als een laatste hartekreet
van een veroordeelde.
Zeeland lag ineens aon een drukke verkeersweg. Ik
gebruik dit beeld omdot men in kranten uit de twin
tiger jaren nogal eens annonces tegenkomt tot ver
koop van woningen, waarbij de aonbeveling wordt
gebruikt 'Gelegenaan drukke verkeersweg.' Dat is al
lang geen aanbeveling meer. Een op de morkf ge
bracht huis ligt nu bij voorkeur in een rustige, waf
geïsoleerde omgeving, ver van hef gewoel waarvan
men vijf dagen van de week om den brode deel uit
maakt. Propagandisten hebben een ondefinieerbaar
soort tastzin om een ontwikkeling fe voorvoelen en zij
schrijven dan 'Naar Zeeland voor de rust en de
ruimte', wat en nu kom ik terug op mijn uitgangs
punt ogenschijnlijk het einde van rust en ruimte
inhoudt, maar merkwaordig genoeg nog enige ga
rantie geeft op behoud van deze privileges. Schrijft
men: 'Kom naar Zeeland voor uw laatste vierkante
meter strand' dan is onmiddellijk hef hek van de dam.
In deze uitverkoop wil iedereen zijn deel hebben.
'Rust en ruimte' animeren niet; in het algemeen geeft
men de voorkeur om op vakantie weer onder elkaar
te ziin, aan de stranden von Torremolinos of een gru
welijke oploop met landgenoten op een kompeerter
rein elders. 'Rust en ruimte' is een schitterend argu
ment. Hef appelleert oan de fijnproevers, maar juist
deze kleine groep gelooft weer niet in de kracht van
het wervende foldertje en wendt de blik onmiddellijk
naar een andere horizon. De aanbeveling 'Rust en
ruimte' doet het dus over het algemeen erg goed, het
slaat vrijwel olies dood.
Met rust en ruimte is het als met geluk en welzijn: ze
bestcan alleen bij de gratie van hef zwijgen. Zodra
men hef bewust ervaort, glijdt hef als warm zand door
de vingers. Tegenwoordig heeft men de mond vol over
'welzijn' en dof stemt tot zorg. Zo is he1 ook bergaf
waarts gegaan met de ontspanning sinds men net
woord 'recrecfie' gebruikt. He: hee?: ie:s kunstmatigs
gekregen, iets opzettelijks. Jammer, maar het s niet
anders. Tol een 'goed geoutilleerd recreatiepakket'
behoort bijvoorbeeld da: men 's winter; in ove-dekte
baden kan zwemmen en 's zomers op kunstijsbanen
kan schaatsen. Die toestond lijkt iaeaal, maar op
vallend is dat de mens gelukkiger is als hij zich voor
deze zaken aan de kalender houdt en het toevcl
of zo men wil het gelukeen kons geeft. Discrepcn-ie
is, dat men niet meer aon die drukke verkeersweg wil
wonen, moar wel hef verkeer voorbij wil zien sneilen.
Maar nu dreig ik in een toon ie vervallen, die mogelijk
voor ernstig zou worden gehouden en dat is natuur
lijk de dood in de pot. Wont de recreclie is één van
de drie pijlers van Zeelands economie geworden en
dot is een serieuze zaak, die dus bij integere bena
dering geen ernst verdraagt. Toen indertijd het be
sluit viel industrialisatie in Zeeland te bevorderen hod
ik ernstige bezwaren. Zeeland was door zijn ligging
In de Scheldedelia en. in Europees verband gezien,
de omringende industriegebieden, oongewezen om
'speeltuin' te worden van -westelijk Europa, een enorm
vertred ngsgebied vol frisse lucht, woor de noor wei
voort (hoordrogers en appcrc'u.r c~ elektronisch
kippen no slocht en pluk ie bruinen) dorstende meute
zich in de weekeinden, oongevoerd per sr.e Ie c .-'o-
mob'el, wot op odero kon korren '-••oor jo, wat s
erger, de eeuwige vlam ven Hoethsf of het aanwakke
rende vuur von een zich verbredende •oetistensToom?
We hebben ze beide; niemand hoeft meer te kiezen.
Hef ditemmo is ol door de overbe d opgelost. Moor
het zij ol d>e mensen in de omringende, verstedelijk1»
gebieden, von horte gegund nog e*s von he* cade
groene Zeeland te zien, bewaard in dorpen, uitgestrek-
te polders en stranden, „wca-- k oneindig vee meer
vind don mijn toegemeten vijf vierkc-nfe meter. Het zou
clleen mcor von een stupide en lec1 em egoisme
getuigen het ollemcol voor onszelf te w Hen houden.
Moor hef moet notuurlijk niet te dol worden. We kun
nen slechts en voor wot het drukwerk betreft 'n
enorme oplagen ruimte en rust propogeren in de
hoop dot niemand in de gaten zal hebben, dat deze
mededelingen gemeten naar de schcal ven Nederland
nog op waarheid berusten. Wie het desondanks tóch
doorheeft is welkom. Da rest is acngewezer. op allerlei
obligate vormen von recreatie elders, een droevig lof
met de implicatie van vermoeiende, tijdrovende en
risicovolle reizen. Kom noor Zeeland, noor uw vijf
vierkonte meter strand. Scheveningen heeft, naar de
jongste statistische gegevens, drie vierkente meter per
persoon te bieden. Men voelt hef verschil in ru'm'e
om de benen te strekken. Moar wil men cok denken
aon het aantal stctisiisch vastgelegde regendegen?
provinciale
zeeuwse
courant
bijlage t.g.v. ingebruikneming
64-zijdige rotatiepers
vrijdag 6