1966
Smeerpijp Waardeen het verleggen van de moeilijkheden
lé
Nieuwe studie over de
lozing van afvalwater
Keerzijde van de vooruitgang
In de tweede helft van de jaren zestig beginnen de eerste tekenen zichtbaar te worden van
een kentering. Tekenen, die men de „keerzijde van de vooruitgang" zou kunnen noemen
Industrialisatie bijvoorbeeld is niet uitsluitend welvaart, maar betekent ook een belasting van
het natuurlijk milieu Overigens werd in de Zeeuwse discussie aan dit milieu-aspect vanaf het
begin aandacht geschonken, bijvoorbeeld bij de vestiging van industriële bedri|ven in het
Sloegebied. In de loop der |aren werd duidelijk dat aan het milieu steeds hogere eisen dienen
te worden gesteld, er mag niet zorgeloos worden omgesprongen met zuiver water, met
zuivere lucht, ze zijn schaars geworden, In dit verband was er voor Zeeland alle reden om met
biizondere zorg de ontwikkeling van de Westerschelde-verontreiniging te volgen zonder dat
menin Zeeland zelf er iets aan of tegen kon doen werd deze rivier steeds vuiler.
PZC 12 januari 1966
Van
'..y tyt&rue/c
Ratals
3 januari
Begin van opzienbare vondsten
van gouden munten in
Serooskerke op Walcheren
11 januari
Het Brabantse plan voor de
aanleg van een rioolpers
leiding van Bergen op Zoom
naar de Westerschelde bij
Waarde wordt door gemeenten,
waterschap en bedrijfsleven in
Zeeland onaanvaardbaar
geacht
26 januari
Mr. M. Vrolijk, minister van
cultuur, recreatie en maatschap
pelijk werk opent het nieuwe
rijksarchief in Middelburg
15 februari
In Goes wordt Cora de Wilde
als de 17.000ste inyvoonster
ingeschreven
21 maart
Grote dijkval bij Kats op
Noord-Beveland; 350 meter
zeewering verdwijnt in de
diepte
27 maart
Stranding van de 'Benares'
op de Westkappelse zeedijk.
Het schip trekt grote belang
stelling en wordt pas op 19 april
vlotgetrokken. Een half miljoen
schade aan de zeedijk
19 april
De televisiezender Goes 2 komt
in de lucht met het Zeeuwse
programma 'Dichter bij Lopik'
14 mei
Provinciale staten akkoord met
de oprichting van de Stichting
Recreatieplan Grevelingen-
bekken
18 juni
Bij 'De Schelde' in Vlissingen
wordt het fregat 'Evertsen'
te water gelaten. Precies drie
eeuwen geleden sneuvelde
deze zeeheld in de Vierdaagse
Zeeslag tegen Engeland
1 juli
De herindeling Walcheren
is een feit. De negentien
bestaande gemeenten worden
samengevoegd tot acht nieuwe
28 september
De regering dient de
zeehavennota in bij de tweede
kamer. Hierin wordt het
Scheldebekken tof overloop-
gebied voor Amsterdam en
Rotterdam bestemd
14 oktober
De eerste conferentie over de
zeehavenontwikkeling in
zuidwest-Nederland. Begin
van samenwerking tussen
Rotterdam, Brabant, Zeeland,
Zuid-Holland en Rijnmond
21 november
Bij gedeputeerde staten wordt
een plan ingediend voor de
aanleg van een vliegveld op
de drooggevallen gronden
in het Noord-Sloe
Slordigheiden gemakzucht, niet on
belangrijke oorzaken van heel wat
waterverontreiniging. Op de foto's
een paar voorbeelden. Een tanker
die stiekum olie loost op de Wes
terschelde en daarbij door een
luchtfotogr'aaf wordt betrapt. Een
'onreglementaire' vuilstortplaats -
(Luchfoto Slagboom en Peelers).
Het verhaal over de 'Brabantse smeerpijp naar de Westerschelde' is en blijft
het verhaal van het verleggen van de moeilijkheden. Bovendien is het de
historie die ongenadig aantoont hoe vlug wetenschappelijke opvattingen en
beleidsuitgangspunten een slag van honderdtachtig graden kunnen maken.
Het heilig geloof in het grote zelfreinigend vermogen van de Westerschelde
is in een periode van nauwelijks vijf jaar veranderd in een duidelijke vrees
'dat het met een ongezuiverde lozing wel eens snel de verkeerde kant zou
kunnen opgaan'. Sprak er nog iemand van lange-termijnplanning?
Wie het project van de afvalwaterpersleiding van Moerdijk naar Waarde
wil blijven zien als een serieuze poging om een ernstig probleem-met-een-
luchtje-eraan uit de wereld te helpen, zal om te beginnen alle chauvinistische
randverschijnselen moeten wegstrepen. Je komt er nooit uit als je blijft
redeneren in deze trant: Brabant probeert Zeeland met zijn rotzooi op te
schepen en bedient zich daarbij van de goedkoopste truc.
Goede bedoelingen hebben voorop gestaan bij de moeizame voorbereidin
gen van de Commissie-Kortmann (genoemd naar de voorzitter, Brabants
commissaris der koningin) om te komen tot een oplossing van de ernstige
vervuiling van vrijwel alle openbare wateren in het westelijk deel van Noord-
Brabant. Bij de opzet was ook duidelijk al het begin te herkennen van de nu
inmiddels ingehamerde opvatting: de vervuiler moet betalen. De eerste aan
loop van de Brabantse zuiveraars was een vlotte. In de zomer van 1962 had
de minister van verkeer en waterstaat de Commissie Afvalwatervraagstuk
Noord-Brabant officieel ingesteld. In december 1964 lag een rapport op
tafel met een nogal rigoureuze oplossing: de hele zorg voor het afvalwater
in westelijk Brabant aan één waterschap, een afvoerleiding leggen naar een
nader te bepalen punt in de Westerschelde (daar kunnen dan maximaal 2
miljoen inwoner-equivalenten wórden geloosd), zuiveringsinstallaties en
rioleringen bouwen. Een oplossing, compleet met kostenbegroting en be
stuursvorm voor de exploitatie van het project afvalwaterleiding.
Maar als er nu iets in Zeeland de laatste jaren een collectief verzet heeft opgeroepen,
dan is het juist die kwestie van de afvoer van het Brabants afvalwater naar de Wester
schelde. Een groot aantal belanghebbenden bij het uiteinde van de pijp de landbouw,
gemeenten, het waterschap en het bedrijfsleven stuurt begin 1966 een nota naar het
college van gedeputeerde staten en noemt daarin de Brabantse rioolpersleiding 'onaan
vaardbaar'. De Zeeuwen hebben het kriebelige gevoel dat er in het belang van het Bra
bantse probleem wordt gesold met de bezv/aren die er zijn aan te voeren tegen een nog
verdere vervuiling van de Westerschelde. En het mag achteraf best eens worden gezegd:
er is bij het project dat later naar het voorbeeld van Groningen de naam 'smeerpijp'
meekreeg niet altijd even fris zaken gedaan en vooral nogal met de natte vinger gewerkt.
Het ontwerp-zuiveringsplan voor Noord-Brabant, in december 1972 naar buiten gebracht,
zegt het in ambtelijke taal verpakt maar toch vrij duidelijk: "Nu de aanleg van de afval-
waterpersleiding van Moerdijk naar Waarde in een eindstadium verkeert, blijken de hui
dige opvattingen ten aanzien van ongezuiverde lozingen op de Westerschelde niet meer
te stroken met de uitgangspunten welke hebben geleid tot de
Dat is andere koek dan de conclusies in het rapport van de
tot de aanleg van deze leiding",
jn de commissie-Korfmann die de
..inister van verkeer en waterstaat Suurhoff in de loop van 1966 zonder meer overnam.
Eén van die conclusies was namelijk dat in de Westerschelde onder nader te bepalen
voorwaarden ongezuiverd afvalwater uit westelijk Brabant zou kunnen worden geloosd
'zonder dat aanwijsbare belangen zullen worden geschaad'.
Eigenlijk komt het erop neer dat pas na de definitieve beslissing over de rioolpersleiding
van Brabant naar de Westerschelde de vervuilingsgraad van deze rivier tot de verbeelding
is gaan spreken. Gaandeweg is daarbij het hele project ook een stuk moeilijker in de
markt komen liggen. De commissie-Kortmann had in haar rapport aanbevolen een studie
naar de opname-capaciteit voor afvalwater, die de Westerschelde eigenlijk heeft. Er was
bij het plan voor de persleiding maar een slag naar geslagen. Goed, men had een
vergelijking getrokken met de Theems als afvoerkanaal voor vervuild water, maar aan
werkelijke voorspel'limgen had men zich niet gewaagd. Die kwamen pas toen er zoiets al»
een 'vuilwaterkaart' van Zeeland op tafel lag, een inventarisatie van wat er vanuit België,
Zeeuwsch-Vlaanderen en overig Zeeland allemaal naar het 'open riool' Westerscheid®
afstroomt.
De argwaan tegen de smeerpijp naar Waarde en alles wat er rond de aanleg van dez®
afvalleiding heeft gespeeld en nog speelt is in hef ontluikend milieubesef in het delta
gebied van zuidwest-Nederland een typisch voorbeeld een veranderende opstelling.
Bezwaren van de kant van de visserij, een alarmerende Westerscheldenota van de Vereni
ging Milieuhygiëne Zeeland over de vervuiling van de Westerschelde (maart 1971) en het
besef dat je moeilijk de Belgen bepaalde verplichtingen voor zuivering kunt opleggen ols
je die bij een project als de pijp naar Waarde zelf achterwege laaf, hebben ervoor ge
zorgd dat er op het ogenblik eigenlijk alleen nog alleen maar fluisterend wordt gesproken
over het "zelfreinigend vermogen' van de rivier.
Als er over luchtverontreiniging wordt gesproken heeft Zeeland in veel gevcllen nog d®
luxe om preventieve maetregelen te kunnen nemen. Hef vraagstuk von de watervervuiling
hebben we levensgroot in eigen huis. Vooral ook daarom heeft het georganiseerd®
verzet tegen zo'n project ols de Brabantse afvalleiding zich niet met vage toezeggingen
van Den Haag uit laten afschepen. Toen op 12 januari 1966 minister Suurhoff een werk
bezoek aan Zeeland bracht hebben gedeputeerde staten het gedaan gekregen dat 'een
nieuwe diepgaande studie noar de consequenties van de persleidingplannen' werd toege
zegd. Aan hef eind van hetzelfde jaar had dezelfde minister wel besloten dat de aanleg
van de persleiding zou kunnen doorgaan, maar geen studieresultaten overgelegd. Voor
Zeeland een aanleiding om het project voortdurend hinderlijk te blijven volgen.
Een bijzonder nuttige bezigheid, want het Brabantse persleidingsprojecf heeft in zijn opzet
en zijn deelnemers nogal wat veranderingen doorgemaakt. Van het begin af is de stelling
hoog gehouden dat er een bijzonder flexibel plan op tafel moest komen. Men zou te
maken krijgen met allerlei verschillende 'soorten' afvalwater. Huishoudelijk en industrieel.
Aanvankelijk ging men er in Brabant van uit dat de zogenaamde campagnebedrijven (de
suikerfabrieken) ongeveer de helft van de capaciteit van de persleiding zouden gaan
benutten. Toen puntje bij paaltje kwam hadden drie grote suikerfabrieken intern een
systeem van zuivering ontwikkeld, waarmee de hoeveelheid en de verontreinigingsgraad
van het afvalwater tof een minimum konden worden teruggebracht. Waf deze bedrijven
nu op de leiding zullen zetten is nog maar een fractie van de oorspronkelijke raming.
Sinds het eerste rapport met de aanbevolen persleiding noar de Westerschelde verscheen
5'i? overigens verschillende nieuwe kandidaten voor aansluiting gekomen (Shell Moer-
di|k biivoorbeeld) en is het aantal problemen in het vervuilde wereldje van het Brabants®
oppervlaktewater alsmaar toegenomen. Hef verschijnsel 'kattepisluchf' bijvoorbeeld is
berucht geworden in het deltagebied.
Intussen is het vooral ook in Zeeland wel duidelijk geworden dat je met het opschuiven
van de moeilijkheden niet uit het vraagstuk van de waterverontreiniging komt. Met een
vervuilde Westerschelde, een inktzwart kanaal' van Gent naar Terneuzen en serie nieuwe
ongezuiverd lozende persleidingen (naast de Brabantse leiding ook die van Goes en
omgeving en die van Walcheren) in' aantocht is er hier zoiets ols een zesde zintuig ont
wikkeld, dat meteen reageert op nieuwe problemen. Lopmiddelen worden terzijde ge
schoven. Er wordt om drastische mootregelen gevraagd. Grootscheepse zuiveringsope-
rohes. Eisen in deze zin zijn nu aan België gesteld ols een voorwaarde voor toestemming
voor de aanleg van een Boalhoekkanaal. Door publieke en politieke druk, voornamelijk
vanuit Zeeland, is men op de Haagse departementen al zover, dat een zuiveringsinstallatie
op de persleidingen naar de Westerschelde hogere prioriteit heeft gekregen dan een paar
laar terug. En wanneer dof alles dan in concreet beleid moet worden vertaald komt het
globaal gezien op het volgende neer: veel geld op tafel en een geheide organisatie ter
bestri|ding van de waterverontreiniging. Om een voorbeeldje van hef financiële aspect
te geven: het adviesbureau dat de persleiding van Brabant naar de Westerschelde heeft
ontworpen schat de kosten van een zuiveringsinstallatie aan hel lozingspunt van de pijp
ruwweg op een bedrag van 35 miljoen.
Met de niet al te beste ervaringen in de strijd tegen de watervervuiling voor het grijpen
is misschien ook te verklaren dat er op het ogenblik vrij veel belangstelling is voor de
vraag: aan wie wordt in Zeeland de actieve zuiveringstaak van het oppervlaktewater
opgedragen? Op 1 december 1970 is de nieuwe wet op de verontreiniging van de opper
vlaktewateren in werking getreden. Gs van Zeeland willen de organisatie en het beheer
van de zuivenmgsaohvileiHen voor zover die nier onder het rijk vallen in deze provin -
:ie doorschuiven naar de negen waterschappen. Daar is nogal wat discussie over ont
staan. Er wordt her en daar gepleit voor één groot zuiveringsschap.
Zonder nader in te gaan op de voordelen en nadelen van zowel de ene als
de andere oplossing valt uit alles wat erover wordt gezegd en geschreven
wel deze teneur te registreren: het moet snel, grondig en agressief gebeuren,
dat opschonen van het oppervlaktewater. Er is al genoeg smeerpijperij in
Zeeland.
provinciale
zeeuwse
courant
bijlage t.g.v. ingebruikneming
64-zijdige rotatiepers
vrijdag 6 april 1973
