NOORDWELLE:
EEN
DORP
VERLOOR
m
LAATSTE
WINKELTJE
Speculaties rond een Zeeuwse 'topfunctie'
HTKDAG 24 MAART 1973 RROVINCIAlt ZIEUWSË COURANT |7
NOORDWELLE „We kunnen niet meer tegen die grote zaken
opboksen. De supermarkten maken ons allemaal kapot". Wie
heeft het de kleinere middenstanders nog nooit eens horen ver
luchten? En inderdaad, het is bekend: het aantal gezellige krui-
cenierswinkeltjes waar het vaak zo heerlijk geurde naar kof-
te, thee en snoep slinkt zienderogen. Of omdat de eigenaar
sjn zaak moest moderniseren, öf doordat hij als verliezer uit de
ooncurrentieslag tevoorschijn is gekomen.
Vooral in kleine dorpen kan het
«beuren, dat de deur van het ver-
rouwde winkeltje, waar je de bood-
siappen 'even kon laten opschrij-
van de ene op de andere dag
jWseling op slot gaat. Voorgoed.
Co-: het dorp Noordwelle op Schou-
nn-Duiveland (vlak onder Renesse)
plkornt daar niet aan. Ongeveer
tie weken geleden nog. Toen werd
a kruidenierszaak van de weduwe
lokker aan de Dorpsring om
pondheidsredenen gesloten. Op
Foto's: Charles Strijd.
Tekst: Willem J. van Dam.
Jtoh misschien niet zo'n heel opzien-
srende gebeurtenis, maar voor de
krolking betekende het nogal wat-
>"oordwelle (ruim tweehonderd in
fosets en iets meer dan zestig hui-
Hl is een dorp zonder winkel ge-
rorden.
Ce middenstanders zullen het onge-
nljleld weer een teken aan de wand
aemen. Maar ook de bewoners van
Soordwelle hebben met lede ogen
«gekeken, hoe het laatste winkel-
te uit hun dorp verdween. „Het is
srl erg jammer", zeggen ze nu.
kar van de honger hoeven de
Jcordwellenaren voorlopig niet om
t komen. Een bakker, een groente
en en een 'rijdende winkel', die op
(zegelde tijden de inwoners uit hun
iizen lokken, zorgen ervoor dat de
-ondvoorraad tijdig kan worden
u-gevuld.
ï»r de rest is Noordwelle aange-
nan op de omringende plaatsen,
a op een afstand van vijf of meer
hometer van het dorp verwijderd
igen. Voor de autobezitters niet
si probleem. Maar voor de oudere
kroners (en Noordwelle telt nogal
ut bejaarden) kan het soms erg
s!g jn. Zij moeten dan een be-
rap doen op familieleden of op
goedwillende buren, die wél een au
to hebben.
De weduwe Kwaak (79) was één
van de vaste klanten van het win
keltje dat pas ter ziele is gegaan en
waarin door de stoffige etalageruit
alleen nog maar een lege toonbank,
een doos drop, een oude vleessnij
machine en een rek met borrel zou
tjes te zien is. Slechts een reclame
biljet voor frisdrank en een ge
scheurd stuk papier met 'levensmid
delen' op het raam, duiden erop dat
in het pand tot voor kort zaken
gedaan werden. De weduwe Kwaak
heeft zich tot nu toe goed- kunnen
redden met de bakker, de groente
man en de 'rijdende winkel', die het
dorp aandoen. En mocht zij eens
iets anders nodig hebben, dan is er-
al tijd de buurvrouw nog die wat
voor haar meebrengt. Dat neemt
niet weg, dat zij het 'verschrikkelijk
erg' vindt, dat de laatste winkel van
Noordwelle is opgedoekt. „Het is
zonde van ons dorp. Het wordt hier
langzamerhand zo stil hè?".
Betere tijde.
De weduwe Kwaak kent Noordwelle
op haar duimpje: zij is er geboren.
Zij heeft dan ook de betere tijden
meegemaakt, toen het dorp nog een
aardig florerende middenstand be
zat. Zo'n twintig jaar geleden bij
voorbeeld. had Noordwelle een met
selaar, een timmerman, een smid,
een schilder en een stuk of vier
winkels. Er is niets meer van over.
Zelfs het dorpscafé behoort tot
liet, verleden. Mevrouw Kwaak heeft
het van tevoren al een beetje aan
zien komen. „Na de oorlog is het
eigenlijk begonnen. Een hoop men
sen, die geëvacueerd waren, zijn hier
niet meer terug gekomen. En na de
watersnood zijn er ook veel wegge
bleven. Dat kostte de winkel klan
ten. En ze kunnen toch al zo moei
lijk optornen tegen de grotere be
drijven. Dat valt niet mee, hoor".
Leuk vindt zij het niet. „Maar',' zegt,
ze berustend, „je gaat je er op
instellen'. Een buurvrouw, die even
is komen 'aanwippen', geeft haar
groot gelijk. „We zitten hier geluk
kig op een klein dorp. En als je
elkaar een beetje helpt, komen we
er ook wel".
Voor de mensen
Het is tegen een uur of twaalf, als
de bakker in een grijze bestelwagen
in de kern van Noordwelle arriveert.
De inwoners weten het al: nauwe
lijks heeft hij een paar keer luid
ruchtig van zijn claxon gebruik
gemaakt, of enkele huisvrouwen ko
men op de broodmanden af. "Veel
klanten zijn het niet en de hakker
rekent er dan ook niet op, dat hij er
rijk van wordt. „Och, voor de ver
diensten hoef ik het niet te doen. Je
doet het voor de mensen. Waar
moeten ze anders hun brood van
daan halen? De paar vrouwen die
zich rond de bestelwagen verzameld
hebben, luisteren instemmend. „We
kunnen hier toch nergens meer te
recht?" Ze vinden het stuk voor
stuk erg lastig. Ze moeten allemaal
hun boodschappen buiten het dorp
doen. ,Hn als je dan wat vergeten
bent. nou dan zit je er mooi mee.
Kun Je wéér terug".
Kapsalons
Wie Noordwelle („een heel fijn
dorp", zeggen de bewoners er zelf
van) binnenkomt, ontdekt op de
schilderachtige dorpsring ge
bouwd rondom de vijftiende eeuwse
hervormde kerk met een scheve to
ren toch nog twee vrij moderne
kapsalons. Zijn de Noordwellenaren
dan zo op hun uiterlijk gesteld, dat
zij twee kapsalons nodig hebben.
maar dat een kruidenier er geen
droge boterham kan verdienen? Het
blijkt niet zo te zijn. De eigenaresse
van kapsalon 'Cora', mevrouw N. C-
Hanse-Bal, legt uit: „De meeste klan
ten komen uit de omgeving". Toch
wordt er voor de kaptafels vaak
gebabbeld over de situatie van
Noordwelle. „Vooral de ouderen vin
den het vervelend, dat er geen win
kels meer zijn. Ze zijn dikwijls
aangewezen op het vervoer van an
deren". Onder de batterij droogkap-
pen wordt geknikt. „Waar kim je
hier nog naar toe"? En de kapster
weer: „Voor een bloeiend dorp moet
je zaken hebben, anders gaat het
mis".
Woningen
De inwoners van Noordwelle maken
er geen geheim van: „Als er nu eens
een paar nieuwe woningen werden
gebouwd, zou het misschien beter
gaan. Dan willen de jongere mensen
ook weer op het dorp wonen". Op
het gemeentehuis van Westerschou-
wen. waarvan Noordwelle deel uit
maakt, is daar ook al over gespro
ken. In de raadsvergaderingen is
meerdere keren gepleit om de klei
nere kernen aan nieuwbouw te hel
pen. Of dat zal gebeuren, moet ae
bevolking nog afwachten. „Er wordt
aandacht aan besteed", liet men op
het gemeentehuis weten.
Een bejaarde Noordwellenaar maakt
zich niet zo druk over al die proble
men- Sabbelend op een plukje
pruimtabak en op z'n gemak leu
nend tegen de deurpost van zijn
woning zegt hij: „Ik heb er geen
last van. Mijn vrouw haalt de bood
schappen in Nieuwerkerk en dan
neemt ze alles mee". En de sigaar
tjes? „Ook". De pruimtabak dan?
,Die koop ik bij de barbier
Een kijkje in kapsalon CoraNoordwellenaren ijdel?.
Noordwelle: een dorp zonder winkel.
Het duurt nog ruim anderhalf jaar (1 oktober
1974) eer de commissaris der koningin in
Zeeland, mr. J. van Aartsen, aan zijn pensioenge
rechtigde leeftijd toe is, maar er wordt nu al druk
gespeculeerd over zijn opvolging. Vorig weekend is
in het gewest Zeeland van ae PvdA eigenlijk de-
publieke discussie op gang gebracht, toen voorzitter
A. P. Schouwenaar een verklaring aflegde met het
oog op zoals hij het noemde 'het vacant
komen van een topfunctie in de provincie'. De
socialistische gewestvoorzitter liet duidelijk weten
dat zijn partij een claim legt op die topfunctie. „De
PvdA pikt niet langer die zelfverzekerde, van superi
oriteitsgevoel doordrenkte houding van mensen uit
de AR- en CH-hoek, die het kennelijk als vanzelf
sprekend beschouwen dat een dergelijke functie aan
hen toekomt". Een vluchtige peiling naar reacties
op deze uitspraak bij de andere politieke partijen
in deze provincie levert het beeld op dat men daar
in het algemeen nogal is opgeveerd van verbazing.
Waarom nu al gaan bakkeleien over een benoeming
die nog zo ver weg is? Waarom die plotselinge
uitval van de kant van de PvdA? Waarom zo'n
verklaring zonder enig overleg in welke richting
dan ook? Bij de PvdA heeft men een even simpele
als duidelijke opgaaf van de reden. Schouwenaar:
Hier en daar zijn al fluistercampagnes over namen
van kandidaten voor de opvolgpr van mr. Van
Aartsen aan de gang. En als je dat nu maar vaak
genoeg herhaalt dan gaat zoiets een eigen lever
leiden. Daarom hebben we maar vroeg stelling
genomen. We hebben laten weten dat de Pvc.
absoluut meedoet als de tijd rijp is. Vandaar".
Luisteren naar het fluisteren, waarop de heei
Schouwenaar doelt, brengt de naam voor de
dag van jhr. drs. P. A- C. Beelaerts van Blokland
(39), lid van de CHU en thans burgemeester van
Amstelveen In Zeeland is de heer Beelaerts var
Blokland burgemeester geweest in Wolphaartsdijk,
later ging hij naar Vianen Alle voorzitters
van de partijen en de fracties in de staten
van Zeeland, die wij hebben benaderd, maak
ten duidelijk dat er in hun midden over de
wisseling van de wacht op de hoogste post in deze
provincie off.cieel nog niet was'gesproken. Men had
er zo zijn eigen gedachten over en wilde ook wel
loslaten hoe men de claim van de PvdA ziet. Maar
voor het overige vond men het op dit ogenblik
allemaal nog maar een voorbarig en weinig elegant
gedoe.
feit blijft intussen dat de kwestie in het openbaar
aan de orde is gesteld en dat overal in de komende
maanden de kaarten zullen worden geschud, de
optel- en aftreksommen zullen worden gemaakt en
met argusogen zal worden nagegaan hoe de com
missaris-posten worden bemand in de provincies,
waar zich nog eerder vacatures zullen voordoen.
Gelderland en Noord-Brabant zijn wat dat betreft
aan bod. Het gaat er bij de benoeming van een
commissaris der koningin in een provincie niet
alleen om hoe de politieke stromingen in het
gewest zelf lopen, maar van belang is vooral ook
hoe deze topfuncties in partijpolitiek opzicht over
het hele land zijn verdeeld.
Sinds kort wordt er rond de benoeming van een
commissaris der koningin ook een bepaalde
inspraakprocedure toegepast. Minister Geertsema
van binnenlandse zaken heeft daarover in de memo
rie van toelichting bij de rijksbegroting voor 1972
een aantal opmerkingen gemaakt. Uitgangspunt was
de benoeming van burgemeesters. In de instructies
voor de commissarissen der koningin werd als
bepaling opgenomen, dat gemeenteraden voortaan
moeten worden gehoord in een openbare zitting
over 'de eisen van geschiktheid en bekwaamheid die
zij stellen aan een burgemeester'. Bij zijn voor
dracht aan de kroon voor een burgemeestersbenoe
ming moet de commissaris der koningin de uitspra
ken van de betreffende gemeenteraad dan in zijn
overwegingen betrekken. De minister van binnen
landse zaken heeft die inspraakgedachte naar zich
zelf doorgetrokken, waar het gaat om de benoe
ming van nieuwe commissarissen der koningin. In
dezelfde instructie staat namelijk dat 'in gelijke zin
provinciale staten zullen worden gehoord, alvorens
de koningin een desbetreffende voordracht te doen'.
De minister komt dus met een voordracht bij de
koningin. Maar dat gebeurt pas nadat de kwestie
van de benoeming in de ministerraad is geweest. Ir
feite gaat het dus om een voordracht van de
ministerraad.
De eerste ervaringen in de prakrijk met de in
spraak rond de benoeming van nieuwe 'gouver
neurs' hebben het gevoel achtergelaten dat het ech;
nog maar een kwestie van wat experimenteren is.
Op een goeie dag komt de minister van binnenland
se zaken op bezoek in een openbare zitting van de
provinciale staten om te horen 'wat voor soort van
commissaris' men in een bepaalde provincie eigen
lijk wenst. Er wordt niet over namen gesproken- Er
wordt alleen een profiel getekend, zoals het politie
ke vakjargon het dan wil.
In Overijssel heeft men daar kort geleden enige
ervaring mee gehad. In de nadagen van zijn
demissionaire ministerschap wilde mr. Geertsema
onlangs ook nog even In Gelderland langs gaan om
te horen welk profiel men daar had uitgezet. Maar
van weerskanten vond men het in het huidige
stadium van de kabinetsformatie maar beter om te
wachten totdat de straks verantwoordelijke minis
ter -op zijn stoel zou zitten. Intussen zijn ook in
Noord-Brabant de fracties van de verschillende
politieke partijen in de staten bezig om de lijnen
van de wensen uit te tekenen, waarbinnen dan een
nieuwe commissaris zou moeten worden gepast-
Het is natuurlijk een aardig idee. zo'n profiel van
een nieuwe commissaris, maar provinciale staten
zullen zich daarbij genoodzaakt zien om zich te
beperken tot vage algemeenheden over de kwalitei
ten en bekwaamheden van een kandidaat, zolang er
geen naam mag vallen. Iedereen heeft dan zo zijn
voorkeuren op een rij: de kandidaat moet zich
onpartijdig kunnen opstellen, hij moet doortastend
zijn, hij moet een goede vergadertechniek beheer
sen, hij moet een doordouwer zijn en zo
kunnen we nog even doorgaan. Er wordt
:en schaap-met-vijf-poten gevraagd. Verschillende
iracties zullen de post van commissaris voor een
partijgenoot claimen. Maar daarmee houdt officieel
de inspraakprocedure dan wel op. Het is daarom
niet zo vreemd dat na de hoorzitting in Zwolle
voor een nieuwe commissaris in de provincie
Overijssel de lobby van alle fractievoorzitters uit
provinciale staten en alle gedeputeerden bij de
minister van binnenlandse zaken eigenlijk pas goec
is begonnen. Uiteindelijk is het de KVP-gedeputeer
de Niers geworden.
En daarmee zijn we dan aan de politieke kleuren
kaart van de commissarissen der koningin in
Nederland. De KVP heeft drie 'gouverneursposten':
in Overijssel, in Noord-Brabant en in Limburg. De
PvdA heeft er officieel twee: in Noord-Holland en
in Zuid-Holland. De officieel niet partijgebonden
commissaris in Drente (mr- K. H- Gaarlandt) heeft
bovendien duidelijk socialistische sympathieën.
Friesland heeft een CH-commissaris: mr. H. Rijp-
stra, voormalig burgemeester van Temeuzen en
Almelo. De ARP heeft twee commissarisposten: in
Utrecht en in Zeeland. In Groningen zit de WD-er
mr. E. H. Toxopeus. De commissaris van Gelder
land, mr. H. W. Bloemers tenslotte, staat als niet
partijgebonden bekend en wordt wel eens een VVD-
stempel opgedrukt. In Gelderland is dus de wisse
ling op het ogenblik aan de orde. In Drente zal die
ook niet zo lang meer op zich laten wachten-
Met een nieuw kabinet dan toch eindelijk misschien
wat meer in het verschiet en een reeks commissa
rissen-vacatures op komst zal het voor Zeeland
voorlopig wel bij wensenlijstjes en claimen moeten
blijven. De zaak is namelijk uiterst ingewikkeld. De
PvdA-Zeeland stelt dat de partij in het landelijke
beeld als duidelijk onderbedeeld naar voren komt-
Bovendien, zo wordt van deze kant gesteld, meent
men in provinciale staten met 17 zetels van de pro
gressieve drie (13 PvdA), 2 D'66 en 2 PPR) rechten te
kunnen laten gelden, In de andere Zeeuwse politie
ke hoeken slaat men ook meteen aan het rekenen.
De redenering daar is globaal de volgende. In
Zeeland is sinds heel lang de commissaris der
koningin een man uit de confessionele hoek ge
weest. Alle confessionele partijen in de staten bij
elkaar hebben 24 zetels (6 AR, 7 CHU, 6 KVP en 5
SGP). Op een totaal van 47 zetels in de staten van
Zeeland is dat ook niet niks. Waarbij een partij als
de VVD nog laat weten dat men daar de aanspra
ken van ae totale confessionele groepering „als ze
dan eindelijk eens eensgezind zouden willen optre
den' wel kan ondersenrijven-
In telegramstijl komen de reacties van de Zeeuwse
politieke partijen op de uitspraak van de PvdA
voorzitter Schouwenaar hierop neer:
Drs. W. R. V. Dusarduijn (KVP): „De PvdA munt
bepaald niet uit door drempelvrees- Het is boven
dien rijkelijk vroeg om nu al over deze zaak te
beginnen. Wij in onze kring hebben hierover nog
geen beraad gehad. Ik kan me de claim van de
PvdA wel voorstellen, maar behalve politieke zaken
spelen hij een dergelijke benoeming andere belan
gen zoals de godsdienstige gezindheid toch
ook een grote rol. De KVP zal zeer nadrukkelijk op
de kwaliteiten van de man letten".
W. Huson (AR): „Ik onderschrijf die claim van de
PvdA niet. Je kunt de zaken niet zo simpel stellen
als in die kring wordt gedaan. De bekwaamheid van
de man die de commissaris opvolgt moet voorop
staan. Bovendien, als je aan getalssterkte gaat
relateren dan is er altijd nog zo'n 70 °.'o van de
bevolking dat niet PvdA-gericht is. Het is voorbarig
om nu al uitspraken te gaan doen".
A. Maljaars (SGP): „We hebben altijd nog een
commissaris uit de confessionele groepering gehad.
Ondanks het feit dat de PvdA de sterkste partij is,
staat ze ten opzichte van de andere in een minder
heidspositie. Daarom sta ik afwijzend tegenover
deze claim- Bovendien ben ik tegen een te ver
gaande inspraakprocedure".
Ir. W. Landheer (VVD): „Wij hebben er in onze
kring nog helemaal niet over gesproken. To: nu toe
is de commissaris steeds uit de confessionele kring
gekomen- Als het over rekensommen gaat moet :e
dan het rode trio tegenover alle confessionelen als
groep zetten, als ze net tenminste met elkaar eens
kunnen worden. Zelf hebben wij in Zeeland geen
ambities om een commissarisplaats te clai
men".
C. Th- A. van Waterschoot (PPR): „Bij ons is de
zaak nog niet aan de orde geweest en wij zijn ook
nog niet door de PvdA benaderd. Persoonlijk sta ik
zeer gereserveerd tegenover de touwtrekkerij om
dergelijke plaatsen. Het is allemaal verweven met
het politieke bestel, waarin ik nu juist graag
verandering zou zien"
H. Eversdijk (CHU): „Wat de PvdA doet is voorba-
ris en onelegant. Bovendien lijkt het me allemaal
wat overtrokken met die claim- De PvdA heeft
commissarissen in Zuid- en in Noord-Holland. Daar
woont een derde deel van de Nederlandse bevol
king. Dan kun je toch niet van onderwaardering
spreken. De confessionelen hebben in de staten van
Zeeland samen veel meer zetels dan de PvdA- Ik ga
er bovendien van uit dat de benoeming van een
commissaris in de eerste plaats een belang voor de
provincie is- De inspraak van de staten moet
gehonoreerd worden. Niet alleen een profiel, maar
er moet ook gepraat kunnen worden over een
aanbeveling. Of zo'n benoeming dan past in het
landelijk patroon is punt twee".
J. Roodenburg (D'66): „De beste man op deze
plaats- Dat staat bij ons voorop. Als bijvoorbeeld in
Gelderland een benoeming is 'gevalier.' moeten we
maar eens kijken hoe dan landelijk de kaarten
liggen- En als de inspraakprocedure hier op gang
komt hebben we natuurlijk niets aan alleen maar
een profiel tekenen. Wij gaan uit van een 'gekozen
commissaris der koningin'. Zoalang dat niet in het
systeem past zal er vanuit de provincie een voor
dracht moeten worden gemaakt".
Hoewel van veel kanten het verwijt komt dat de
PvdA met haar claim op de commissarisplaats
wat aan de voorbarige kant is. kan een open
discussie geen kwaad. Na een periode van vrij
zware onderwerpen in de provinciale politiek is het
momenteel wat dood stroom. Een zinnige gedachte
vorming over de vraag hoe de inspraakprocedure in
deze opvolging van mr. Van Aartsen het best tot
haar recht kan komen levert altijd meer op dan
een fluistercampagne.
KEES VAN DER MAAS.
De deur van het laatste winkeltje van Noordwelle zit stevig op slot
