ONVOLPREZEN
SCHOON
FRANS-
VLAANDEREN
ZUIDWEST VAN DUINKERKEN-
SINT-WINOKSBERGEN KASSEL-HAZEBROEK
JATERDAO 17 MAART 1973
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
15
Het kasteel van Ekelsbeke, begin 17 e eeuw. lussen StatWbïÖksbergen en Kassei I.ijk'. niet belangriik7 In het wèl. Want in dat kasteel vindt nu al meer
dan tien jaar, in de zomer, een Vlü&ms feest plaats, met een zeer schoon cultureel gedeelte na de middag. Op die 'Vlaamse Cultuurdcgen tan Ekch beke'
wappert de Vlaamse leeuwenvlag van de slottoren. En op 'ie markt van 'I stadje bewondert rle Belgische Vlaming er ren van de mooiste 'Zuid-V laamse'
carillons. De klokjes hangen builen, hoog op de toren, en Westvlaamse hinders kunt ge er 't zé&r oude liedje bij horen zingen, van Adieu gij Ekelsbeke,
adieu, gij schone carillon, ik ga naar vreemde streken, al met meneer de baron'!
KASSEL - MAART Je rijdt van leper via Poperinge naar 't al Franse Steenvoorde. Je drinkt een
Frans biertje daar aan de weg, in 'n herbergje dat 'Au Boerenhol' heet, en dan weet je meteen dat
het in goed Vlaams 'In t Boerenhol' zou moeten zijn. Maar je bent in Frankrijk, in 't oude Frans-
Vlaanderen, in 'de Westhoek', éénmaal deel van het Graafschap Vlaanderen, maar in 1662 heeft
Engeland Duinkerken aan Frankrijk verkocht. Bij de Vrede van Aken in 1668 worden Rijsel, Dowaai,
Orchies en St. Winoksbergen door Frankrijk geannexeerd, en tien jaar later volgen Kassei en Bel
le, bij de Vrede van Nijmegen. In 1713 worden door de vredesbepalingen van Utrecht de Franse
veroveringen definitief bekrachtigd.
Een jaar nadien al laat Andries Steven in Kassei zijn 'Nieuwen
Nederlandschen Voorschriftenboek' verschijnen, een heftig plei
dooi voor het behoud van de Nederlandse Taal in 'Frans-Vlaan
deren'.
Het is allemaal zo heel lang geleden. „Men weet het niet meer".
Men ziet de Franse tricolore wapperen aan de gevel van 'mairie' en
gendarmerie nationale'. Het uitroepteken daarachter is, bij wijze
van spreken, het overal te lezen opschrift: Liberté - Egalité -
Fraternité.
'De Vlómsje'
S zit in Kassei, in 'n hotel op de
Harkt, In de serre! Franse zwarte
koffie, lékker. Dat hotel is het hoofd
kwartier geweest in 1914-1918 van de
Franse generale staf. Heel ver, in 't
paarsig overnevelde, geurige land dat
golft en groent naar 't zuiden toe,
dear weet je Hazebroek, Béthune en
Atrecht (Arras). En links en rechts,
boven en onder Kassei wonen nóg
mensen die Nederlands kunnen spre
ken, maar het zelden meer doen. Van
de vier miljoen "Frans-Vlamingen'
gebruiken er misschien "n paar hon
derdduizend nog him zéér schoon,
kleurig-zacht "Westhoeks dialect'.
Hen zegt er 'de Vlómsje' tegen "het
Vlaams'. Men vraagt u ('Au Lion
Blanc', hij "Martje", in Bollezele,
waar de veldwachter geen woord
Frans kent, en waar op 't monument
voor dlle gevallenen van twee we
reldoorlogen, plus de oorlog in Indo
china, In Mozambique en waar weet
ik al meer, alléén Vléamse familie
namen staan, waarvan je de meeste
ook aan de Belgische kust terugvin
den kunt, vooral in Heist en Blan-
kenberge!) dus: men vraagt je in die
'Llon Bla.no' of je misschion wat
'drievetjes' (druiven) als dessert wilt
hebben. En je lacht. Niet om die
'drievetjes', maar omdat er buiten,
vlakbij, 'n stokoud grootmoedertje
haar kleinzoontje, ondeugende ben
gel, probeert in huis te krijgen voor
't middagmaal. En als t niet lukt,
roept ze verontwaardigd: Oe gi
stoete joengene, oe gi vüle joengene!
Ziet u, 't Vlaams van de Westhoek
is als een glimlach, bij 't wat korte,
bitse, soms harde 'Noord-Neder
lands' vergeleken. Maar in Kassei
spreekt (schijnbaar) iedereen Fréns.
Totdat je merkt dat een coquet oud
dametje in 't deftig zwart met 'n wit
kanten kraagje, je geheimzinnig naar
haar 'woonkamer-keuken' meetroont
omdat ze merkt dat je 'de Vlómsje
verstoat'. Dan moét je haar van élles
vertellen over Belgisch-Vlaanderen,
en heel wijs en ineens gelukkig knikt
ze enthousiast met d'r grijze, magere
kopje, en de tranen komen, als je
spreekt over de nog altijd zó schoon-
gebleven Heilig Bloedprocessie van
Brugge, in mei, waar nog honderden
Frans-Vlamingen heen komen, vol
gend 'de weg der vaderen' die in de
late middeleeuwen al uit Atrecht en
Broekburg, Hazebroek, Ekelsbeke
(jawel, zegt u maar: Esclebèque,
Bourbourg, Arras en Bailleul voor
Belle!) kwamen, en uit heel kleine
dorpen met de liefste landelijk-
Vlaamse namen die gij u denken
kunt.
Kassei! maar 't museum der stad
bevat een enorm stuk prachtige oud-
Vlaamse historie, het archief ook, en
zo is 't in Hazebroek zowel als ln
Rijsel, pardon: gij kent het toch als
Lille?'
Nederlands is 'in'
Wacht even. maar in Lille, 'aan de
Rijselse universiteit', studeren een
paér honderd Frénsen Néderlands
als keuze vak. In Duinkerken zitten
móóie meisjes van het lyceum gebo
gen over de Néderlandse spraak
kunst.
O en het gaat vér. tegenwoordig:
Nederlands als keuzevak aan de Sor-
bonne is in,.... in Parijs, bij de cbique
Parisiennetjes, die 't héérlijk-revolu
tionair vinden, datgene te leren, wat
de Staat zeer zeker toestaat, doch
wat de overigens zo 'charmant-pa-
triottische' lui die 'Ia Gloire de la
France, ét cent-pour-cent!' in ére
willen houden, helemaal niet graag
zien. Een nationalisme, monsieur,
nét als die verdomde onzin van:
'nous, les Bretons libres', én Basken
én 'Alsaciens', die zich nota bene:
Elzasser noemen. Bah!, waarheen zal
dat la France op de duur leiden?'
Ach, men ziet 't zo vaak, van Parijs
uit, te hévig, te groot. Er zijn 'natio
nalisten', hardnekkige Vlaamsgezin
de voorvechters, dat is juist, maar
hoeveel? Of liever: hoe weinig? En
dan: ik denk aan *n oud-strijder, ka
nunnik thans in 't 'Zuid-Vlaams'
stadje, de horst vol Frénse ereteke
nen, die vam "Verdun' is er maar één
van, die 't goed recht op 't spreken.
schrijven, toneelspelen, zingen vén
en in 't schoon-Vlaams hardnekkig
heeft verdedigd!
Hèt boek is er al
...Ik zou er een boek aan willen wij
den, aan 't prachtig, een vaak héérlijk
(soms ook door industrialisatie deer
lijk geschonden) gebied dat men
'Frans- of Zuid-Vlaanderen' heet. en
dat ge vinden kunt in 't departement
du Nord én in 't dep. Pas de Calais.
Ik zal het niet. schrijven. Het is al
geschreven: het ligt hier bij me. ter
wijl ik koffie drink in Kassei, en ver
lang naar de 'pelgrimage' kris-kras
door 't verrukkelijke land met zijn
duizenden, wat?: tiënduizenden grote
en kleine Vlaamse 'monumenten' van
bouwkunst, schilderkunst, beeld
houwkunst, van edelsmeedkunst, van
borduurwerk en Vlaamse kant, over
de eeuwen heen.
Jozef Delen heeft het geschreven,
met een pittig en door-en-door-Nëder-
lands-culturele inleiding van mijn
goede vriend André Demedts uit
Kortrijk. Een schat van foto's siert
het uitzonderlijke werk, dat door
Lannoo, Tielt (en Utrecht), uitgege
ven werd, zó dat het een parel van
boekdrukkunst, verluchting en pre
sentatie moét worden genoemd.
Commentaar bij de foto's van Paul
van den Abeele werd gegeven door
Erik Vandewalle. Maar Frits Pittery
heeft 't werk de noodzakelijke apar
te bijdragen gegeven over "Frans-
Vlaamse steden'. En héél de historie,
de opgang in de vérre middeleeuwen,
de teloorgang na de hervormingstijd
de bëéldenstorm in alle Neder
landen begoai in Steenvoorde: uit
Hondschoote trokken duizenden
saaiwevers wég, naar 't Hollandse
Leiden, enz.), en dan al maar door:
'slagveld-Zuid-Vlaanderen'. het lééd
om de inlijving, vaak de bitterheid
om de stelselmatige verfransing.
Toch ook weer: een nieuwe opgang;
al moet ge niet noodzakelijk laten
beginnen met de Duinkerkse zééro
ver Jan Baert, die geen twintig woor
den Frans spreken kon en geen drie
woorden Frans kon schrijven. Het
geen niet verhinderd heeft dat hij ad
miraal van de Franse vloot is gewor
den.
De auteur van "Frans-Vlaanderen',
Jozef Deleu. m 1937 in Roeselare ge
boren, heeft zijn léven gewijd aan
Frans-Vlaanderen, zijn opgang, zijn
bekendheid in de Nederlandsspre
kende wereld niet minder. Hij heeft
zestien jaar geleden het tijdschrift
'Ons Erfdeel' gesticht, dat in 't. Ne
derlandse taalgebied de grootste op
lage heeft van alle culturele of lite
rair gerichte periodieken. In 1969
kreeg hij daarvoor de "Visser-Neer-
landia-prijs'. Het door Deleu samen
gestelde boek "Frans-Vlaanderen",
mét uiterst waardevolle bij'dragen
vooral van zijn hand over 't histo
risch, 't literair, 't economisch en 't
IVci deerlijk geschonden in de jongste wereldoorlog werd het prachtige Sint-Winoksbergen, maar gelukkig ging niet al het oude schoon verloren, en de we
deropbouw geschiedde met zorg en liefde voor historie en traditie van deze oud-Vlaamse stad. die haar eerste versterkingen kreeg van graaf Boudewijn. 11
eeuwen geleden. En haar laatste vestinggrachten, hoge muren en stadspoorten, werden ontworpen door Vauban, toen de -'ad definitief Frims bezit werd
(1667). De 'Vauban-vestiging' is vrijwel intact gebleven. Dit is de Kasselse Poort, en door de stadspoort heen ziet ge het s e (herbouwde) belfort
Mn 'Bergues', zoals de stad allang heet.
algemeen-culturele aspect vén 'de
Westhoek', is een bewerking, uitge
breid. vervolmaakt, verdiept, van
zijn met Fr. Niessen in 1968 uit
gegeven boek over ongeveer i dezelf
de materie.
Na het indringende overzicht van
Frans-Vlaanderen, 'n historisch ver
volg daarop, en 'n pracht van 'n bi
bliografie. volgt o.m. poëzie van de
Fransschrijvende Vlaams-gerichte
dichier Emmanuel Looten, door Wil
ly Spillebeen veriaald. Dan de foto
afdeling: 'n 80-tal opnamen, die u
stil maken van bewondering om zó
veel oud-Vlaams schoon; van 'n oud
heiligenbeeldje tot de weidse land
schappen toe en van de soldaten-
kerkhoven uit de eerste oorlog tot
aan de 'gastarbeiders' in de indus
trie- en handelsstad Duinkerken met
z'n enorme haveninstallaties. Hele
maal Frans? Zelfs Duinkerken r.og
niét. helemaal. De visvrouwtjes bie
den hun waar nog in 't Vlaams aan
vaak; en de groen ten wij fj es verko
pen de eenvoudige huismoeders graag
hun 'prinsessenboontjes*.
Lof van Vlaanderen
Maar ik heb één "hoofdstuk" niét. ge
noemd „Historisch overzicht van be
langrijke feiten inzake Frans-Vlaan
deren". En daar ziet ge dan in. dat.
rond 1100 al de 'Laus Flandriae' van
Pieter de Schilder is ontstaan; dat
Willem van Rubroek, ontdekkings
reiziger. er in 1210 werd geboren:
dat in 1478 de wereldberoemde schil
der Jan Gossaeri van Mabuse er 't
levenslicht zag. en in 1531. de
psalm berijmer Pa'rus Datl.er.us. t-n
ik hoop zo dat gij ook. als ik'.
tig-moderne proza 'voor dié tijd)
zult lezen van 't talentvolle nonnetje
Maria Petyt, in 1623 in datzelfde ge
bied geboren, Hazebroek!, en v.oer
'mystieke bladzijden', in zulk rijk Ne
derlands geschreven, behoren tot 't
allermooiste van de artistiek-culture-
le bijdragen, véél meer in totaal dan
gij ooi: tienken zoudt. die 't Zuidne-
derlandse aandeel voor een groot
deel vormen van wat wij, gro'.ge
zien: de Nederlandse beschaving
noemen.
Michiel de Swaen werd er in 1654 ge
boren. In 1684 de verfijnde 'Franse
kunstschilder' Antoon Watteau. En
zovoort- Zeker- de lange lijst bevat
ook jaartallen 'der schande'. Ik Genk
aan het feit. dat in 1938 oe lóalste
Frans-Vlaamse rederijkerskamer:
"Verblijders in 't Kruys'. van Eke. re-
met is gegaan. Maar daar „'.cat can
weer tegenover: 1962 als hét begin
van de Vlaamse Cultuurriagei; in
Ekelsbeke. verscheidene jaartallen
betreffende de invoering van een
summier'onderricht in de Neder
landse taai' aan verscheidene middel
bare en hogescholen. En aan
stichting. 1969, van het zéér schone
tijdschrift 'La Nouvelle Flandre'. on
der leiding van Jan Klaas.
Jk blader in Frans-Vlaanderer
Kassei, waar de zon aoorbreew
Nog wat licht-goudgeel zonneschijn-
tje proeft méé als ik 'un gobiet' een
uitstekende champagne voorzichtig
proef. In gedachten héf lk het glas.
En drink dan. de hand op 1 boek
tan Deleu. verstild, ontroerd, ver
heugd. op dat sc'. one Frans-Viaarxio
ren. Denkend a n ü<- fluwelige avond
rust in Slnt-Omaar- waar ik stréks
zal zijn, 't stokoud stadje met z'n
smalle straatjes met net iets méér
dan 'speelgoed-huisjes'. En ik neurie
cat liedje van 't Canllon van Ekels
beke. eeuwenoud, en daarna de
melodietjes, me- oe oude teksten, ln
zó liefkieung "Vlómsje' gezongen,
door 'n klein'; groep Transen', héél
,">ngemen.ven uit Bailleul; néén: Bei-
Ie die zien De Kadullen' noemen.
Z'n wier 45-toerenplaatjes verkopen
als vérse Franse broodjes, croissants
u«,weet wel.
xXx
Ik koop veel boeken. Ik krijg vee',
boeken Zelden komt het voor. dat lk
'n schat verwerf als dit: Trans-
Vlaanderen', van Jozef Deleu. En sijn
voortreffelijke- medewerkers.
O ja. lk moet ook nog de prijs ver
melden. 385 frank Ik virx" dat abso
luut niet van bqjtng, maar als ik er
toch iets bij mo£- zevgen, dai. is 't
dit: Spotgoedkoop voor een wérk
/dat in vrijwel alle opzichten 'n kosc
baar geschenk is voor allen die
derlands spreken!
EMILE BUYSSE
Ja: zóver gaat 'Frans-Vlaanderen', tot en met het Land van Boonen. Zegt u maar- Boulogne' Schilderachtig landschap
van boerderijen en enorme akkers, met bos. met visrijke kleine stromen. Een gewoon paard? Seen, het is het typische
grijze 'Boose paard', dat ondanks de mechanisatie van t landbouwbedrijf nog Umg niet verdwenen is.
