mom
Maandag
'VERZAMELDE
'VERZAMELDE
GEDICHTEN' VAN VAN DE WOESTIJNE
DICHTBUNDELS' VAN BURSSENS
00K 1973 IS GEVAT IN DE GENADE VAN GOD
29
1972 OUDJAAR PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
12,15 uur:
(NOS) NIEUWJAARSCONCERT
Muziek van de familie Strauss
15.00 uur:
JOURNAAL
15.02 uur:
DE PARTRIDGE FAMILY
15.27 uur:
LEVEN EN LATEN LEVEN
De Canadese gans, natuurserie
15.52 uur:
SKISPRINGEN
18.45 uur:
TI-TA-TO VENAAR
18.55 uur:
JOURNAAL
19.05 uur:
(KRO) DE FAMILIE ASHTON
Sergeant Hazard
20.0C uur:
JOURNAAL
20.10 uur:
VREDE IS MOGELIJK
Bekende Nederlanders denken hardop over 'Vrede is
mogelijk'.
20.30 uur:
ROZEGEUR EN MANESCHIJN
Reportage over Vlamingen op hun huwelijksdag.
21.00 uur:
WIM SONNEVELD
Show vanuit 't Spant In
veld.
23.25 uur:
TELEZET
Schaakmatch-Nederland-Polen
23.30 uur:
(NOS) JOURNAAL
NEDERLAND-2
rondom Wim
KANAAL 32
18.45 uur:
(NOS) TI-TA-TO VEN AAR
18.55 uur:
JOURNAAL
19.30 uur:
(AVRO) TOPPOP
19.30 uur:
EN DAN IS MOE DR NOG
20.00 uur:
(NOS) JOURNAAL
20.12 uur:
(AVRO) TOESPRAAK
20.15 uur:
PEYTON PLACE
21.05 uur:
SALTO MORTALE
Circusfamilie Doria. Carlo viert zijn verjaardag
Stockholm.
22.05 uur:
OPERA KORAT
Optreden van de Rukse zangeres Suna Korat
22.50 uur:
(NOS) JOURNAAL
12.15 uur:
NIEUWJAARSCONCERT UIT WENEN
13.30 uur:
SKIëN
15.30 uur:
J.T.
Gezinsfilm
16.20 uur:
DE ENGELTJES VAN SEOUL
18 00 uur:
FABELTJESKRANT
18.05 uur:
DE WOUDLOPERS
18.30 uur:
CHARLIE PANDJESMAN
18.47 uur:
VENEZIA MONTANELLI
19.33 uur:
ZOEKLICHT
19.38 uur:
MEDEDELINGEN EN WEERBERICHT
19.45 uur:
NIEUWS
20.00 uur:
FAMILIEJUWELEN
21.35 uur:
UNICEFGALA
23.05 uur:
JOURNAAL
BELGIè-FKANS
12.15 Nieuwjaarsconcert uit Wenen; 13.30 Ski-springen
in Garmisch-Partenkirchen; 15.30 Royal Variety Perfor
mance; 17.00 Film met Buster Keaton; 18.10 1,2,3... J'al
vu; De Fabeltjeskrant: 18-30 Senlorama Destinée aux
N x 20. Uitz. voor ouderen; 19.45 Journaal; 20.20 Le
Club des Artistes; Chansons b. la carte; 21.20 Jack,
serie; 22.15 Petroesjka, ballet van Igor Strawinsky,
uitgevoerd door de Marionetten van Boedapest; 22.50-
22.55 Nws.
FRANKRIJK-RIJSSEL
12.30 Miditrente; 13.00 Journaal; 13.30 The great race,
film met Tony Curtis en Jack Lemmon; 15.55 Voor de
kleuters; 16.55 Carmen, Opera van Georges Bizet, o.l.v.
Herbert van Karajan; 19.45 Journaal; 20.15 Ces anl-
maux qu'on appelle des bêtes; 20-30 I-a vie et la passion
de Dodin Bouffant, spel; 22.00 Mijn vriendin Sylvie;
23.00-23.15 Nieuws.
SOMS VRAAG JE je weieens af, bij
dichters die zo'n beetje tot de klas
sieken gaan horen, wie ze nog leest.
Boutens, Rilke, Van de Woestijne,
voor velen van de oudere generaties
betekenen ze iets wat de, laten we
zeggen thans ongeveer twintigjari
gen, zich nooit meer voor kunnen
stellen, want voor deze jongeren
hebben die dichters, ook al zien ze
de kwaliteiten, ook al vinden ze ze
groot, al een onherroepelijk patien.
En voor de generatie daartussen, de
ongeveer veertig- tot vijftigjarigen,
ligt het weer een beetje anders: zij
hebben met deze dichters kennis ge
maakt, het waren toen nog min of
meer moderne dichters, al was het
voor een schooljongen omstreeks
1938 ook wel moeilijk te begrijpen
dat een bundel als 'Het Bergmeer'
van Van de Woestijne verschenen
was in 1928, het jaar waarin Paul
van Ostayen stierf, want de laatste
leek voor een Nederlandse school
jongen in 1938 zó beestachtig mo
dern dat hij er nog lang niet aan toe
was.
De Vijftigers zonden moeten komen voor
Paul van Ostayen was 'ingehaald', althans
wat de vorm betreft. Dit alles zegt niter-
aard niets van de kwaliteit en de inhoud.
We zijn ondertussen weer ruim twintig
jaar verder en het ziet er nog niet naar
uit dat de Vijftigers een figuur hebben
voortgebracht die Paul van Ostayen of
Karei van de Woestijne. die, al stierf hij
één jaar later dan Van Ostayen. een kleine
generatie ouder was, evenaart. Dan moe
ten we bovendien ook nog bedenken, dat
Van Ostayen tijdens zijn leven een heel
weinig gelezen en vrijwel onbekend dich
ter was!
Dichters als Van de Woestijne, Rilke,
Boutens hebben voor de moderne le
zers het bezwaar dat ze zo heel erg
dichter waren met alles wat dat impliceert
aan afstand, ongenaakbaarheid, verheven
heid, overgecultiveerd taalgebruik, ivoren-
torenachtig isolement. Zelfs hun uiterlijk
verraadt de 'dichter' zoals men zich die
vroeger voorstelde. Ze waren nog echte
ouderwetse aristocraten van de geest, en
de taal waarin ze schreven staat erg ver
van de gewone spreek- en schrijftaal af.
Een dichter als Kavafis (1863-1933) of Van
Ostayen is qua taalgebruik nog als het
ware een tijdgenoot van de mens van nu;
om Karei van de Woestijne te lezen moet
men zich wel een beetje "historisch instel
len'. Ik zou dit willen illustreren aan het
eerste beste dat ik opsla:
In 't bos een late bijle,
en over-Leié een luide zweep
Ten Westen, 't lange wijlen
der laatste zonnestreep.
De witte bloem der erwte
blaauw schaduw-bevend op den grond.
Gekweekt van alle smerte,
een glimlach om mijn mond.
Dit is, vind ik, een mooi en zuiver kort
gedicht. Bijle, erwte, schaduwbevend,
neemt ieder wel zonder al te veel morren.
Smerte is moeilijker te accepteren, zelfs
al gaan we een beetje op de Vlaamse toer,
en die twee slotregels hebben nu net
datgene wat ik een minder gelukkig patien
noem; een dichter had mogelijk destijds
het recht zich zo over zichzelf te vertede-
door Minderaa, maar lang niet alles werd
opgenomen, zelfs de laatste bundels zijn
niet helemaal compleet. Niettemin is dit
voor degenen die het werk van Karei van
de Woestijne niet kennen of niet bezitten
een prima introductie. Prof. Minderaa zegt
in zijn "Verantwoording' op pag. XXXV:
„Het is trouwens geenszins de bedoeling,
dat deze beperkte bundel het Verzameld
Werk zou kunnen vervangen, eerder dat
hij de lezer drijft tot het volledig werk te
gaan".
Ik citeer nog, van Karei van de Woestijne:
Gelijk een arme, blinde hond
van allen troost verstoken,
dwaal 'k door den zoelen avond rond
en ruik de lente-roken.
Er waart -'lijk om een vrouwe-lcleed
waar oude driften in hangen,-
er waart een geur van schamper leed
en van huilend-moe verlangen-
En 'k dwale, een blinde hond gelijk,
door dralige lente-roken,
mijn hart van alle liefden rijk,
mijn hart van liefde verstoken.
Wie eenmaal in de ban is gekomen van
deze dichter, ontkomt niet meer aan die
klank, die weelde, die gedragenheid.
ren en zich te beklagen. Nu kan dat niet
meer, althans niet zó. Het is erg subtiel,
het beeld is goed. Je stemming is goed,
maar deze vorm van dichterlijk zelfbeklag,
die pose als voor de spiegel met nét die
dosis van 'gekweekt' en 'smerte' er nog
bij, maakt dit gedicht, voor mij althans,
ouderwets, wel fraai, maar niet meer hele
maal ter zake doende. En heel eerlijk
geloot ik, dat zo'n slotregel nooit erg heeft
gedeugd.
Dit alles, en nog veel meer, schoot me
door het hoofd hij het doorbladeren
van de "Verzamelde Gedichten' (Paris-Man-
teau, Brussel/Den Haag) van Karei van de
Woestijne, een uitgave die in derde druk
in 1967 verscheen, maar die door de
uitgever opnieuw op de markt is gebracht,
ingeleid door de bekende Van de Woestij-
ne-kenner prof. dr. P. Minderaa, en met
een heel Interessant woord vooral van A.
Roland Holst.
De titel, "Verzamelde Gedichten' is eerlijk
gezegd misleidend. Want dit zijn de Verza
melde Gedichten niet, het is een bijzonder
ruime (en goede) keuze, samengesteld
Wel compleet, uitvoerig compleet zelfs,
zijn de "Verzamelde Dichtbundels' van
Gaston Burssens (1896-1965), de titel zegt
het eigenlijk al: dit zijn niet de verzamel
de gedichten, maar de verzamelde dicht
bundels, in twee kloeke banden uitgegeven
door Bert Bakker, Den Haag, en 'uitgeleid'
en geannoteerd door Gerrit Borgers en
Karei Jonckheere.
De oude, oorspronkelijke bundels werden
fotomechanisch gereproduceerd, zodat
men ook de vaak heel merkwaardige typo
grafie, de verluchting, de kleuren kan zien,
al is er niet naar gestreefd, de kleuren
precies gelijk te maken aan het oorspron
kelijke. Ook werden doublures vermeden:
wanneer bepaalde verzen of zelfs hele
bundels later weer in andere bundels wer
den opgenomen, zijn ze weggelaten, zodat
de paginering van de gereproduceerde bun
dels soms sprongen vertoont. Daarnaast is
evenwel de paginering van deze uitgave
aangebracht, zodat er geen misverstanden
kunnen ontstaan. Bovendien is de verant
woording van de vindplaatsen, voor- en
napublikaties, varianten, etc. zeer grondig,
zelfs alle drukfouten worden trouw ver
meld. We zijn het overigens van Borgers
niet anders gewend. Ook zijn alle ongebun
delde verzen en grondige varianten in de
aantekeningen opgenomen, waardoor dit
nawerk tot een tachtig pagina's uitdijde.
Kortom: een vrijwel Ideale uitgave in
twee solide zwartlinnen banden met zilver-
opdruk, waardoor hét vrijwel onvindbaar
geworden werk van deze belangrijke
Vlaamse dichter, vriend en tijdgenoot van
Paul van Ostayen, weer in ieders bereik
kan komen. Het is enorm boeiend zo een
heel oeuvre in zijn ontwikkeling vóór zien
te zien, van de zoet-lieve beginversjes of
die zich in niets onderscheiden van wat er
zo omstreeks de eerste wereldoorlog aan
slechte poëzie gangbaar was, regels als:
„De kerk van 't dorpje staat op donzen
vacht/in heilige stilte van het kerstnacht
weder./En 't kerstnacht.klokje bengelt heen
en weder/in rein-eenvoud'ge klanken, lijzig-
zacht;/".
Spoedig echter behoorde Burssens met
Paul van Ostayen (hun werk is soms zeer
nauw verwant) tot de expressionistische
avant-garde, en haalde hij grapjes uit die
soms later door de Vijftigers nog eens
dunnetjes zijn overgedaan. Later ontwik
kelde hij zich tot een groot, origineel
dichter, een bundel als 'Ode' (1954) toont
hem in volle kracht.
Ik citeer echter een veel ouder vers uit
het typografisch zo amusante en grillige
'French en andere Cancan' van 1935: (Jam
mer, dat der zwaan!)
BANAAL PARK
Tussen gesloten lotus en open kroos
o kroos van lafheid
o lotus van één heldere nacht -
ligt helder een verloren zwaan en
Maar zeldzaam staat een paarse wateriris
fier boven de lafheid van het kroos
en roerloos naast de overmoed der zwaan
alsof de zwanehals als irisstengel
en vica versa boven de fierheid staat
die tussen kroos en lotus bengelt
O lotus van éen heldere nacht
ién heldere nacht van louter schroom
Wie tussen kroos en lotus iris is
m fier is als de zwaan en roerloos wacht
op wat moet komen en nooit komen zal
die staart met open oog de zwaan
mee met de paarse wateriris aan-
Karei van de Woestijne: Verzamelde gedichten.
Paris/Manteau. Brussel/Den Haag.
Cast ons Burssens: Verzamelde dichtbundels, deel
l en 2, Bert Bakker/Den Haag. ƒ55,— de t vree
delen.
We zijn weer mooi door de
decembermaand hesnge-
rold. Een vriendelijk win
terzonnetje bestraalde ons
land waar het leven goed
is.
De Heer doet zijn zon op
gaan over goede en
mensen, staat er in de bij
bel. Blijkbaar heeft G-
goeden en de kwaden even
zeer lief- Dat is een vreem
de mentaliteit van God.
Maar het is onze redding.
Juist de laatste maand van
het jaar bracht weer een
van de vele tegenstellingen
aan het licht waaraan het
leven zo rijk is. Aan de ene
kant was er het bericht
over 'de actie Kom over de
brug'. Resul' j,t: 59 miljo'n
gulden voor 744 projecten
in de derde wereld. Aan de
andere kant vernamen wij
dat de vredesonderhe.. de
lingen in Parijs over Viet
nam zijn mislukt. ~~cul-
taat: een hercattv j van de
bommenregen. De wereld
is een vat vol tegenstellin
gen. Het leven op aarde is
goed en het is niet goed.
Er zijn voorbeelden van
ontroerende liefde en toe
wijding. Ik denk aan de
scène die ber-hreven icordt
in het boek 'Het land dat
God vergat' blz. 74, w aar
pater Jan de Vries optreedt
als clown vooeen groep
■melaatse vrouwen. „Hij
lachte en hij danste en ter
wijl hij lachte en s. relde
vocht ik tegen de tranen"
schreef Anthony van Kam
pen. Er zijn voorbeelden
van liefde. Er zijn ook
voorbeelden van haal. Et
worden op deze aarde men
senlevens opgebouwd, er
worden ook men- -.levens
vernietigd. Wij mensen
kunnen elkaar mateloos
kwellen. WH kunnen elkaar
systematisch afmaken in
het groot en in het
klein.
Rollen we nu zow- -er
het jaar 1973 binnenZijn
we soms vol vertrouwen
dat we het dan beter zullen
doen? Denken wij mis
schien dat in de lange wor
steling om een mens--aar
dig bestaan op aarde, voor
allen, de redelijkheid en de
goede wil tenslotte de over
hand zullen krijgen?
lik vertrouw daar niet op.
Als christen zie ik de red
ding van ons bestaan alleen
in de genade van G^d. Hij
heeft op aarde een kruis
opgericht voor zijn Zoon.
samen. En daar spreekt
Hij ons aan. Niet als goede
mensen of als slechte men
sen. Maar als dat wat wij
in de grond van de zaak
zijn: losgeslagen avontu
riers. vijanden van God.
Daar kunnen wij genade
ontvangen. Daar mogen wij
ons zonnen in de glorie
van God. Daar boetseert
hij enige orde in de chaos
van ons bestaan. Daar
drukt hij enige deugden op
ons ongehoorzame leven.
Deze deugden zijn een eer
ste en zeer voorlopig begin
van de uiteindelijke red
ding. Bij het kruis worden
ons verleden, ons heden en
onze toekomst gevat in de
genade van God. Genade zit
:n riet zonlicht dat dage
lijks over ons jyaat. Ge
nade omspant de tijd. Ook
het jaar 1973. Genade is de
vreemde mentaliteit van
God, die ons alleen kan
redden. Alleen C ds gc..ade
kan het kokende vat van
deze wereld laten rollen op
de kade van zijn konink
rijk.
J. C. Delbeek.
Middelburg.
Wanneer Je vroeger, «eg maar vóór de laatst® wereldoorlog, aan het eind tan een Jaar
een overzicht moest geven van hetgeen r ln kerkelijk Nederland hu gebeurd, waa
dit een tamelijk eenvoudige zaak. Je plaatste de kerken, te beglnnrn met de grootste,
tot de kleinste, onder elkaar en kon dan gaan vertellen wat voor bijzonder» er ln leder
van die had plaats zevenden. IJle kerken stonden eigenlijk los van elkaar in de Neder
landse samenleving. Ieder was een eigen afdeling, ongeveer zoal» dal bij Albert Hrljn
geregeld Is met de levensmiddelen. Nu la dat nJet meer «o ln het bedrijf dat wij ker
ken noemen dat leder precies «Ijn eigen plaats of plaatsje heeft. Wat loopt er tegen
woordig zo al niet door elkaar. Je kunt weinig kerkelijke zaken noemen, hetzij prij
zenswaardige als afkeurenswaardige, waarmee ze niet allemaal te rnaken hebben. Alle
kerk la ln beweging en scheidslijnen die vroeger tussen de kerken door liepen, gaan
er nu dwars door heen. En nu spreken we nog niet eens van allerlei bewegingen en
activiteiten. Deze recruteren hun mensen uit allerlei verschillende kerken, hoe meer
hoe liever. Hun acties zijn. zo vinden ze zelf. boven-kerkelljk. Die kerken In ons land
zijn elkaar steeds meer raan beïnvloeden, zodat Je ze niet meer helemaal uit elkaar
kunt halen en aan het eind van een Jaar kunt gaan zeggen wat rr tn elk van dia
voor bijzonders Is gebeurd. Ze hebben allemaal nog wel een eigen karakter, maar
de tuintjes van de verschillende kerken beginnen aardig op elkaar te lijken, zowel
wat betreft de bloemen die er bloeien als ook het onkruid dat er groeit.
Je kunt ln ons land de kerken ook niet
meer bezien alleen in ons land. De R-K
Kerk heeft natuurlijk altijd een wereldom
vattende binding gehad, wat vroeger door
de andere kerken met een zekere achter
docht werd gade geslagen, die 'transmon-
tanen.' Maar nu is het zo dat praktisch
bijna alie kerken in ons land op de een of
andere manier een internationale binding
hebben. Zij die lid zijn van de Wereldraad
van Kerken vinden hier hun Internationaal
centrum. Maar ook verschillende herken
die van deze Wereldraad om principiële of
andere redenen afkerig zijn, kennen toch
zo iets ais een wereldverband. We denken
bijvoorbeeld aan de Gereformeerde Oecu
menische Synode of de ICCC, de Internati
onale Raad van Christelijke Kerken. En zo
heeft 1972 bij menige kerk laten zien dat
die internationale binding van invloed is
op het eigen kerkelijke leven. Deze kan
met Instemming worden begroet, maar
men kan er zich ook tegen afzetten binnen
de kerken. Toen de Wereldraad van Ker
ken de beslissing nam bevrijdingsbewegin
gen te steunen, zij het dan onder uitdruk
kelijk voorbehoud dat die hulp niet mocht
worden gebruikt voor aankoop van wape
nen, brak er tweedracht uit in menige
kerk in ons land, wat tot in de synodes
merkbaar was. En toen het Centrale Comi
té van de Wereldraad van Kerken besloot
haar gelden die in Zuidelijk Afrika waren
belegd, terug te nemen, kon je niet alleen
op de financiële pagina's van onze dagbla
den daarover reacties vinden, maar even
eens in de kerkelijke bladen- Toch blijkt
het dat in het afgelopen jaar "Betaald
Antwoord," de inzameling voor het anti
racisme fonds van de Wereldraad van
Kerken, meer is aangeslagen dan men had
verwacht. De actie van 'Kom over de
Brug' ligt ons nog vers in het geheugen,
ook al een teken dat er iets internatio
naals In de kerken van ons land aan het.
groeien is en dat, niettegenstaande net feit
dat bepaalde kerken of delen daarvan fin
de hervormde kerk bijvoorbeeld de gere
formeerde bona) rich er fel tegen hebben
gekeerd om de een of andere reden.
Nu is er natuurlijk wel enig verschil wat
betreft het internationale centrum dat de
R-K Kerk in Rome heeft en de kerken die
bij de Wereldraad van Kerken rijn aange
sloten, in Genève hebben. Dit verschil
springt nog des te meer in het oog
wanneer we ons te binnen brengen dat in
Genève tenslotte alles op vrijwillige basis
geschiedt. Er is geen aangesloten kerk die
tot Iets gedwongen kan worden en in
zoverre hebben rij schoon gelijk die zeg
gen dat de Wereldraad van Kerken nooit
meer kan en zal zijn dan losse kerken
naast elkaar. Toch blijkt in de praktijk
dat ze niet als los zand aan elkaar hangen
en dat er meer binding is dan menigeen
vermoedt. De moeilijkste elementen in de
Wereldraad zijn wel de Oosters Orthodoxe
kerken. Met hun anders gerichte theologie,
liturgie en eredienst, met hun vaak moei
lijke bestaan als kleine minderheid of him
moeten leven in communistisch geregeerde
landen, rijn ze een heel eigensoortig ele
ment in de Wereldraad. En toch zouden ze
die verbinding voor geen geld meer willen
missen, ook al bezorgt deze hen nog al
eens moeilijkheden. Door de Wereldraad
zijn ze uit een isolement gehaald. Toen het
Centrale Comité deze zomer in Utrecht
vergaderde, kon men dat bij verschillende
gelegenheden bemerken.
Bij Rome daarentegen blijkt de midde
leeuwse structuur van de absolute monar
chie in de persoon van de paus rich te
handhaven en dit ondanks het tweede
Vaticaans concilie. De kerkprovincie die
Nederland heet. is er dit jaar op verschil
lende wijzen mee in aanraking gekomen,
vooral echter in de figuur van de nieuwe
bisschop van Roermond. In het begin van
dit jaar kwam er een rapport uit van de
Amerikaanse kerkjuristen die rich hadden
bezig gehouden met de vraag op welke
wijze een bisschop het best zou kunnen
worden gekozen. Zij verklaarden rich voor
inspraak van alie instanties van heel 'net
diocees. Er moest een 'profiel van een
bisschop' worden gemaakt. Dat hebben ze
nu precies getracht te doen in Roermond,
maar in Rome werd anders beslist en zo
heeft ons land gedurende dit hele jaar
gezeten met deze kerkelijke kwestie en ze
zijn er nog bij lange na niet uit. Iedereen
gevoelt dat ook de andere bisdommen er
nauw bij betrokken rijn. Groepen staan
tegenover elkaar en demonstraties van de
ene groep worden doorkruist door die van
de andere groep. In dit bisdom Roermond
vinden we in het klein wat zich in feite ln
heel ons land en zeker ook ln een deel van
Europa afspeelt. Het gaat om de aloude
vraag of de bisschoppen in eigen diocees,
niet los van Rome. een eigen weg kunnen
gaan. of dat rij zetbazen moeten rijn van
hst Vaticaan. Welke is de positie van een
bisschop? Om nog even op het plan van
de Amerikaanse kerkjuristen terug te iso
mer- het seml-officiële dagblad van het
Vaticaan. de Observatore Romano, ver
klaarde van dit plan dat, als het doorging,
fla P.-K Kerk Ir, Amerika binnen 20 jaar
kapo: zou zijn. Roermond laat ons rien
welke de lijn is waarnaar men Ln Roma
handelt, maar eveneens zien we ln dit
bisdom tot welke tegenstellingen dit leidt
in de tegenwoordige tijd.
Behalve de kerken die een internationale
binding hebben in Rome of Genève, zijn er
in ons land ook nog kerken cbe beide even
grondig verafschuwen. We behoeven ze
niet bij name te noemen. Maar, wat rien
we? Toch ergens is er ook in deze kerken
gezocht naar een breder contact. Niet
altijd is dal van deze kerken ln hun
synodes uitgegaan, maar soms van groe
pen gemeenteleden. Men kan wel stellen:
in het isolement ligt onze kracht, maar
het is voor ledereen moeilijk helemaal in
een isolement te moeten leven en dat
geldt ook voor een kerk. Men heeft elkaar
gezocht ln de ICCC, in de Evangelische
Omroep, in de Gereformeerde Gezindte
enz. Maar juist dan komt er een grote
moeilijkheid, omdat men niet weet welke
kerk of welke groep men voor honderd
procent vertrouwen kan. Dat men huiverig
staat tegenover de hervormde kerk, is te
begrijpen. Een deel van deze kerk zou
men wèl willen. Maar dit Jaar bleek bij
meerdere gevallen dat men even huiverig
stond tegenover de Gereformeerde Kerken.
Als geheel is het een groep van kerken die
heel hard waarschuwt tegn de Wereld
raad van Kerken, maar onderling ver
toont men ook niet de rechte samenhang.
Alleen met negatieve beoordelingen brengt
men geen ware eenheid tot stand. De
Vrijgemaakte Gereformeerde Kerken heb
ben zich nauwer willen verbinden met de
Christelijk Gereformeerde Kerk, maar uit
eindelijk is het niet doorgegaan. Waarom
niet? We vermoeden dat de christelijk
gereformeerden die onderling ln hun ge
meenten nog al wat verschillen vertonen,
bang zijn geweest voor de rechtlijnigheid
van de vri.-gemaakten. Hun synode van
Hattem heeft wel heei lang geduurd, maar
wanneer we vragen wat er uitgekomen is,
dan is het voor de buitenstaander niet
veel gev/eest. De keuze voor het Isolement
stond op de voorgrond en zo had men
overwegende bezwaren tegen de nieuwe
psalmberijming, terwijl er o.l. tegen de
oude berijming nog heel -a-at meer bezwa
ren zijn in te brengen. Stel Je nu voor die
christelijk gereformeerde gemeenten friet
alle) waar ze van harte de nieuwe berij
ming ringen.
En verder? Wat hebben bisschoppen, syno
des, pastorale verbanden, classicale verga
deringen vergaderd. Terwijl er in Noord-
Ierland een godsdienstoorlog aan de gang
is, terwijl in Egypte koptische christenen
in het nauw worden gedreven, terwijl in
Mozambique protestantse kerkelijke lei
ders in de gevangenis omkomen, zonder
dat wij op ce hoogte rijn van de juist»
oorzaak, ter-wijl in Oeganda een overheer
sing dreigt van de Islam, met alie gevol
gen van dien, kabbelde in ons land het
kerkelijke ieven voort in de vergaderingen.
Vinnige debatten en moeizame overeen
komsten met onderiing geharrewar. Wat
komt er uit? Zo vraagt de" buitenwacht en
ook de binnenwacht begint zich dat af te
vragen. Kerkgebouwen worden afgebroken
ondanks protesten. En nog nooit Ls er in
ce wereld zoveel uitgegeven aan bewape
ning. Steeds zwaarder begin: de afstand te
drukken tussen hoogontwikkelde en onder
ontwikkelde landen. Zullen de synodes rich
niet de waarschuwing ter harte moeten
nemen die dit jaar na Unctad III is geuit:
„Indien wij nu, als rijke landen niet over
de brug komen, zullen we straks, als de
arme landen maatregelen nemen, niet door
het oog van o'e naald kunnen." Dat de
kerken rich dit mogen aantrekken.
