BINNENKORT VLIEGEN
00K PASSAGIERS
SNELLER DAN GELUID
Nieuwe eilanden Grevelingen:
gebied van domeinen en dieren
ZATERDAG 8 JULI 1972
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
13
berg heeft tegen de supersonische
transporttoestellen, de SST's, die hij
„liever nooit van de grond zag ko
men". zoals hij onlangs in World
Medicin schreef. Van zijn artikel gaf
de Geneeskundige Gids een samen
vatting. Afgezien van de onvoorstel
baar hoge fabricagekosten en de
supersonische knallen, die op zich
zelf al voldoende zijn voor een ver
nietigend oordeel, kan een vloot van
SST's onherstelbare klimaatveran
deringen veroorzaken.
Dit als gevolg van het feit dat de
stikstofoxyde der uitlaatgassen een
(katalytische) afbraak van ozon in
de stratosfeer kan veroorzaken, zo
als dit ook door ar. Lavernhe wordt
aangegeven. Maar Bo Lundberg.
thans directeur van het Zweedse
instituut voor luchtvaartreseareh,
wijst vooral op het risico der kos
mische straling voor passagiers en
bemanning. Op subsonisc'ne hoogte,
tot ongeveer 12,000 meter, vormt de
atmosfeer een goede bescherming,
eric-gen, Maar de reeds genoemde
variërende zonnestraling, die bij zon-
ne-crupties een grote intensiteit kan
bereiken, kan op de vlieghoogte van
de Concorde van 16-20.000 meter
zë'.-r groot worden.
Terwijl deze straling op aarde
hoogstens 100 „millirem" per jaar
bedraagt, kan de inzittende van een
supersonisch vliegtuig tijdens een
zonne-eruptie blootgesteld worden
aan 100 millirem per u u r. De „ga
lactische" straling is ten dele uit de
ruimte afkomstig en op een gegeven
hoogte vrij constant. Als tic s', ral en-
indicator aan boord 10 millirem
per uur aanwijst, is de toestand
normaal, bij 10-100 millirem per uur
moet de bestuurder „alert" zijn en
bij waarden boven 100 millirem per
uur moet hij naar een lager niveau
dalen.
Bij een transatlantische vlucht
kunnen de inzittenden tijdens een
zonne-eruptie 200 millirem per uur
ondergaan, hetgeen bij één op de
100 vluchten plaatsvindt. Die erup
ties duren meestal uren, maar soms
ook enkele dagen. Vooral voor
zwangeren. en vrouwen in de vrucht
bare leeftijd, zijn deze stralen scha
delijk: volgens de Internationale
Commissie voor radiologische be
scherming zou de dosis voor deze
leeftijdsgroep niet meer dan 1,3 mil
lirem per kwartaal mogen bedragen.
gelijkmatig over die maanden ver
deeld en niet- als stralingspieken.
Tijdens de zwangerschap kunnen
deze stralen bij het kind een sterke
toename van leukemie en andere
zeer ernstige ziekten veroorzaken.
Zelfs arbeiders in industrieën, waar
met stralen wordt gewerkt, onder
gaan jaarlijks een geringere bestra
ling dan een bemanningslid van een
supersonisch straalvliegtuig. Lund
berg berekende dat een stewardess,
die driemaal per week dienst doet
op de transatlantische route van een
SST, per kwartaal 156 „supersoni
sche uren" maakt en daarbij 230
millirem galactische straling plus
460 millirem zonnestraling krijgt te
verwerken.
Een zwangere vrouw moet een
stralingsdosis van 100 millirem per
uur niet riskeren, tenzij daar een
zéér dringende reden voor bestaat,
zo meent Lundberg. En de tijdwinst
door het vliegen met een superso
nisch toestel acht hij beslist géén
reden. Hij vindt de Concorde wel
„een meesterstuk van ontwerp en
constructie, maar zij betekent een
ontwikkeling in de verkeerde rich
ting".
Terug naar dé medische medewer
ker van Air France: behalve de hier
boven vermelde problemen brengt
de Concorde ook dat van de grote
snelheid met zich mee. Nu is snel
heid op zichzelf geen fysiologisch
probleem, want het menselijk orga
nisme wordt niet door de snelheid
als zodanig, maar alleen door de
verandering in snelheid beïnvloed.
En ae grootste moeilijkheid is hier
de verandering van richting bij gro
te snelheid, zoals bij het maken van
bochten. Want de „rechtlijnige" ver
snelling bij het opstijgen zal dezelf
de zijn als in een conventioneel
vliegtuig en de latere opbouw van
supersonische snelheden zal lager
liggen dan die bij de start.
Teneinde ervoor te zorgen dat de
passagiers geen hinder ondervinden
van „zijdelingse" snelle koersveran
deringen, zal de Concorde een vec-1
grotere draaicirkel moeten hebben
dan gewone toestellen. Ook de tem
peratuurregeling in het toestel is
een moeilijk probleem. Terwijl tij
dens het opstijgen met gewone sub-
sonische snelheden de warmte die
door ae motoren wordt geprodu
ceerd voor de verwarming in het
toestel zorgt, bedraagt de buitentem
peratuur bij supersonische snelheid
50 graden onaer nul, terwijl de wan
den van het toestel door de wrijving
tot 100 graden erboven zullen stij
gen! Daarom zijn er ook koelappara-
ten nodig, maar hóe sterk deze ge
bruikt zullen worden is nog met
precies bekend.
Lawaai
Wat het lawaai betreft: van de
motoren zal de passagier niets ho
ren. maar bij een snelheid van twee
maal het geluid zal door de lucht
stroom 150 decibel aan lawaai ont
staan, waarvoor de experts afdoende
isolering hebben mcet'-n aan 'oren gen.
Deze bleek bij vluchten met de Con
corde te voldoen. Veel moeilijker is
het geluidsprobleem dat door super
sonisch vliegen op de aarde zelf
wordt veroorzaakt. De meeste lan
den hebben reeds strenge voorschrif
ten uitgevaardigd voor beperking
der streken waarboven gevlogen
mag worden. Die zal sleden en
dichtbevolkte gebieden uitsluiten.
Vandaar dat de sjah van Per/té
hierover weinig bezwaar opperde bij
de recente aankoop van drie Concor
des. omdat zijn land zoveel dun- en
onbevolkte gebieden bezit.
Wie de extra ticketprijs wi! beta
len. zal de Atlantische Oceaan in 2.5
uur kunnen overvliegen. Intussen
wordt bij het vliegend personeel
door de Air France a! sinds 18 ja3r
ook een electro-ecephalogram ge
maakt. Hierbij kwamen enkele op
vallende bijzonderheden aan hei
licht, onder andere dat bij één van
elke drie schijnbaar gezonde mensen
hersengolven-voorkomen die niet ge
heel normaal leken en zelfs aan
epileptische aanleg deden den
ken.
Maar bij de latere voortdurende
strenge controle bleek dit nooit net
geval te zijn en intussen heeft een
studie van 10.000 gevallen aan het
licht, gebracht dat het merendeel
dezer afwijkende EEC's een emotio
nele oorzaak had. Het risico van een
sluimerende epileptiforme aandoe
ning, zonder enig klinisch aantoon
baar verschijnsel, zou door een EEG
duidelijk aan het licht komen, het
geen bij een piloot uiieraard van her
grootste belang is, aldus de neuro-
psychiater van Air France, dr. Clau
de Bianc.
Het gaat goed met de verkoop van de Concorde, Franse, Brit
se en nu ook Perzische maatschappijen hebben al meerdere
ervan besteld. Over de medische problemen van het superso
nisch vliegen voor passagiers en bemanning heeft onze medi
sche medewerker dr. J. Kater een aantal belangrijke gegevens
verzameld.
Passagiers van een Concorde
zullen als zij straks, hun cock
tail of champagne drinkend,
met een snelheid veel groter
dan het geluid de Atlantische
Oceaan oversteken, geen ande
re sensatie beleven dan die
welke zij opdoen in een goed-
geventileerde bar. Om dat te
bereiken en de luchtreiziger te
beschermen tegen alle licha
melijke en psychische gevaren
die het vliegen in de strato
sfeer met deze enorme snel
heid oplevert, is een reeks
uiterst technisch volmaakte
maatregelen vereist. Zij zijn al
leen vergelijkbaar met die wel
ke maanreizigers in staat stel
len hun fantastische prestaties
te leveren.
Zónder al deze beschermende
maatregelen zou bet bloed der Con-
corde-passagiers koken of bevriezen!
Zij zouden niet kunnen ademhalen,
dool worden van het lawaai en be
dreigd worden door een overmaat
aan ozon en door een bombarde
ment van gevaarlijke kosmische
stralen. Teneinde ervoor te zorgen
dat (voor zover dit menselijk en
mechanisch mogelijk is) nooit iets
/erkeerd kan gaan, zijn stringente
,/eiligheidsvoorzorgsma afregelen ge
nomen met meervoudige reserve-sy
stemen.
De leider van de medische verzor
ging van bemanning en passagiers
der Aii France, dr. Jean Lavernhe,
onderscheidt twee voorname catego
rieën problemen bij het superso
nisch vliegen: die welke met de
hoogte en die welke met de snelheid
samenhangen. De Concorde en alle
andere supersonische vliegtuigen
moeten hoger vliegen dan de con
ventionele toestellen, voornamelijk
omdat dit de enige manier is om
het brandstofverbruik op een rede
lijk peil te houden. Daarom vliegen
zij op een hoogte van 16-20.000 me
ter.
De belangrijkste moeilijkheden
der drukvermindering op grote
hoogte werden reeds in de afgelopen
jaren overwonnen. In de Concorde
worden weer verbeterde en uitge
breide technieken der reeds bestaan
de hulpmiddelen toegepast. Het ex
tra hoge ozongehalte op deze vluch
ten kan een nieuwe bedreiging vor
men. want op deze hoogte komt
ozon in een concentratie van 20
deeltjes per miljoen voor. Dit gas
kan al longafwijkingen geven bij n
concentratie boven een tiende deel
tje per miljoen in de vorm :i
prikkeling en onvoldoende longwer
king. Maar mede dank zij de hitte
die door de motoren wordt veroor
zaakt, wordt de „triatomaire" ozon
afgebroken tot het onschuldige „dia-
tomaire" ozon.
Dan blijft er nog een ander groot
probleem over; het potentiële ge
vaar van de kosmische stralen. Hier
over vertelde dr. Lavernhe dat er
twee soorten of types van kosmi
sche (röntgen)stralen bestaan. De
ene soort is het gevolg van „galacti
sche" (achtergrond) activiteit, in het
heelal en de andere van die van de
zon. De eerstgenoemde straling
wordt als ongevaarlijk beschouwd.
Maar de radioactieve zonnestraling
kan van tijd tot tijd een potentieel
gevaarlijk peil bereiken, vooral ge
durende de zogenaamde zon-erup-
De zonneactiviteit wisselt geduren
de een cyclus, die 11 jaar duurt. Het
blijkt moeilijk te zijn om precies te
voorspellen welke hoeveelheid rönt
genstralen op elk moment, verwacht
kan worden. Daarom zal de Concor
de aan boord een „kosmisch stra-
lingsmonitorsysteem" bezitten. Hier
mee is het mogelijk om een half
uur voor het begin deze zon-eruptie
te constateren vóórdat een gevaar
lijk peil der kosmische stralen het
toestel bereikt. Zodra de monitor
hiervoor waarschuwt, zal de piloot
zijn Concorde naar een hoogte van
ongeveer 12,000 meter laten zakken
waar de atmosfeer een bescherming
tegen een bombardement met radio
actieve stralen biedt.
Dit zal slechts zelden nodig zijn.
Zodra het toestel naar een geringere
vlieghoogte daalt, is er ook meer
brandstof nodig om met een super
sonische snelheid te vliegen, zodat
de snelheid verlaagd moet worden
teneinde brandstof te sparen, aldus
deze Air-France-arts.
Klimaatveranderingen
Veel ernstiger zijn de bezwaren
die de Zweedse testpiloot Bo Lund-
DE RECREANT BLIJFT ER (NOG) BUITEN; STUIFSCHERMEN BESCHERMEN NIEUW LAND
Z0NNEMA1RE Op de nieuwe eilanden in het
eveneens nieuwe Grevelingenmeer tussen Schouwen-
Dulveland en Goeree-Overflakke wuift de rogge en
liet gerst. Ilier en daar blinken witte schelpstranden in
zon. De zandplaten die bij de afsluiting van de
Grevelingen droog kwamen te liggen, zijn binnen een
'aar voor het overgrote deel al voorzien van het
lodigc groen. Toch zijn de eilanden (nog) taboe voor
Ie recreanten. Ze zijn voorlopig domein van de dieren:
issen, schapen en vogels. Dat kan allemaal, want het
visitekaartje van het Grevelingenmeer is dc rust.
Alleen dc vogels en insekten zorgen voor geluiden en
s valt er een licht motorgeronk waar te nemen,
een spaarzame boot. die door het opvallend
heldere water tuft. Verder is er alleen de stilte, de rust.
Voor hoelang nog?
Terwijl de stuurgroep voor de inrichting van het
Grevelingenbekken nog maar pas de eerste (besloten)
vergadering in Den Haag achter de rug heeft, wordt er
al geruime tijd hard gewerkt aan het nieuwe meer.
Een projectgroep met vertegenwoordigers van vier
ministeries is sinds een jaartje plannen aan het maken
i de dienst der domeinen (van het ministerie van
financiën) houdt zich druk bezig met liet in stand
houden van de nieuwe gevormde eilanden in liet
Grevelingenmeer. In stand" houden betekent in dit
geval niet het inrichten van de eilanden. Dat kan
moeilijk, omdat de definitieve bestemming (natuur of
recreatie, of beide) nog niet vaststaat. Daarom zorgt
de-dienst der domeinen er alleen voor dat de eilanden
r zandverstuiving niet aan waarde verliezen. Daar-
ook wuift de rogge en het gerst en steekt het gras
en daar de kop op.
Toen in mei 1971 de Brouwersdam dicht ging, leverde
- een meer op met een oppervlakte van 13.000
hectare. In dal, meer werden door het wegvallen van
Ie eb- en vloedbewegingen vier nieuwe (zand) eilanden
gevormd: de Veermansplaat. (400 ha), de Hompelvoet-
plaat (400 ha), de Stampersplaat (100 ha) en de Dwars
In De Weg (70 ha). Ook kwamen er een aantal
zandplaten droeg te liggen, vastgeklonken aan de
«Slüitdammen. Bij de Brouwersdam zijn dat de Kab-
belearsbank en de Punt van Goeree en bij de Grevelin-
Sendam is dat de Plaat van Oude Tonge. Langs Goeree
'(warn een groot doel van de slikken van Flakltee
woog te liggen. Het totale aantal hectares dat in de
Grevelingen droog viel is 3000. voor 90 procent eigen-
"11 van het rijk en in beheer bij domeinen.
STUIFSCHERMEN
Het bureau Deltazaken' van de dienst heeft zich na de
alsluiting intensief met het meer beziggehouden. „We
waren genoodzaakt om beschermende werken uit te
voeren, om te voorkomen dat de droge gronden door
winderosie een verloren zaak zouden gaan worden",
vertelt ir. Maarten van Nederveen (cultuur-techniek)
van Domeinen Breda. Samen met technisch ambtenaar
J. W. van Iwaarden heeft hij de leiding van het
Grevelingen-beheer. „Er waren diverse mogelijkheden,
maar we hebben uiteindelijk gekozen voor een bodem-
bedekkende en bodemvasthoudende begroeiing", aldus
ir. Van Nederveen. En zo heeft de dienst der domeinen
(met assistentie van loonwerkers) het afgelopen jaar
stuifschermen geplaatst (van riet, rijshout en - spaar
zaam - nylon), een graan-grasmengsel ingezaaid, helm
gras geplant en op ieder eiland veerstoepen en aanleg
steigers gebouwd. De volledige oppervlakte van de
eilanden is niet ingezaaid. Flier en daar zijn open
ruimten: er is geen spoor van plantengroei te beken
nen, alleen schelpen en wat regenplassen. Opvallend
is dat het zand op de open ruimten hoog tegen de
stuifschermen is gewaaid. De schermen voorkomen dat
de wind de niet-bedèkte eilanddelen afroomt. De inge
zaaide rogge (vorig jaar augustus, na de ontzilting die
vrij snel ging) wordt binnenkort geoogst. Domeinen
hoopt er zelfs-nog wat aan óver te houden. Over blijft
dan het gras, dat tegelijk met de landbouwgewassen
is.
DIEREN
Op
Grevelingen: vien gebied van domeinen en dien
de Veermansplaat 'wonen' sinds kort onge'vi
jonge ossen (een jaar oud), die het tussen de roggehal-
ïnen best naar hun zin hebben. Voor de dieren wordt
alleen water aangevoerd en wat in brokjes verpakte
mineralen. Dat gebeurt- allemaal per schip van schip
per G. W. van Leeuwen, vaste man van domeinen en al
jarenlang bij het Deltagebeuren betrokken. Het verblijf
op het eiland blijkt de ossen (bestemd voor biefstuk)
geen kwaad te doen. Volgens agrariërs Vogelaar en
Van Seters zijn ze zelfs in een wat betere conditie dan
hun broers op liet vaste land (oftewel het 'oude land'
iii vaktaal). Door de bescherming van de hoge rogge
ontbreekt een hardnekkige hoest, waarvan dieren op
Schouwen door het koude weer wél last hebben. Ooi:
de Stampersplaat herbergt inmiddels dieren. Een klei
ne kudde schapen, vorige week nog ontdaan van de
wintervacht.
Streng verboden gebied voor nieuwsgierigen is de
Hompelvoelplaat, broedplaats voor de grote sterns. De
broedkolonie was er al voor de afsluiting, omdat van
de plaat een deel boven water lag dat. alleen bij
springvloed onderliep. De kolonie heeft zich aanzienlijk
'uitgebreid, er broeden nu 1400 paren. Tijdens het
broedseizoen wordt^ de plaat bewaakt door student
biologie John Beijersbergen. Hij zorgt ervoor dat er
geen bezoek op het eiland komt en als zeilers met hun
boten te dicht in de buurt komen, vraagt Beijersber
gen ze een ander plaatsje te kiezen. Belangrijk element,
voor het in stand houden van de broedkolonie is name
lijk rust, erg veel rust. En die is op de Hompelvoel
plaat volop aanwezig. Beijersbergen woont van eind
april tot half augustus praktisch op z'n eentje op het
eiland. In de weekeinden en vakantie krijgt de vogel
liefhebber wel eens bezoek van medestanders. De
woonruimte bestaat uit een groene schaftkeet, een
bruine bok scharrelt er mekkerend omheen. Tweemaal
in de week wordt er in Ouddorp (Goeree) gefoura-
geerd. De student maakt niet de indruk gebukt te gaan
onder het minimale contact met de buitenwereld,
integendeel: zijn zorg gaat uit naar de vogels, door
hem al enkele jaren bewaakt. Beijersbergen conclu
deert dat er door de afsluiting meer mensen het eiland
benaderen. En daar is hij niet blij mee. „Waar vogels
zijn kunnen geen mensen zijn, ook omgekeerd trou
wens." De biologiestudent bewaakt in de eerste plaats
de vogels en doet verder een onderzoek naar de relatie
tussen de kokmeeuwen en grote stems.
Bij de eerste lég waren er in de kolonie zo'n 11 a 1200
jonge dieren, Beijersbergen verwacht dat de tweede
leg 3 a 400 jonge vogels zal tellen. „Als alles goed gaat.
dan zullen er dit jaar ongeveer 1600 jonge sterns van
de plaat wegvliegen, dat is vier keer zoveel als vorig
jaar," meldt hij met gepaste trots. Volgens de vogel
wachter is de Hompelvoetplaat uit biologisch oogpunt
bekeken de interessantste van de Grevelingenplaten. Dè
vegetatie en het najaar- en winterverblijf van vele
ganzen onderstrepen dat. De vraag is echter of het
allemaal zo zal blijven.
INRICHTING
Afgaand op de inrichlingsschels 19G7 voor het Greve
lingenmeer is dc verwachting dat de Hompelvoet, de
Dwars in de Weg en de platen aan de Brouwersdam
een recreatieve bestemming zullen krijgen. Het mid
dengedeelte (Veermans- en Stampersplaat) natuurge
bied en het oostelijk deel met de Plaat van Oude
Tonge recreatie. Rijkswaterstaat zal daar een zwaai
kom voor boten met een aanlegsteigertje en een
parkeerterrein voor 650 auto's maken.
Domeinen heeft volgens ir. Van Nederveen met een
dergelijke indeling al een beetje rekening gehouden. De
stuifschermen op de Veermans- en Stampersplaat zijn
met opzet gevarieerd neergezet. Het slikkengebied van
Flakkee beschouwt domeinen zo'n beetje als reservege
bied. Ir. Van Nederveen wijst er wel op dat er plannen
zijn om door Goeree een spuikanaal te graven, tegelijk
een verbinding voor de watersporter van Haringvliei
naar Grevelingen. Aan de monding daarvan wordt een
recreatieve ontwikkeling voorzien.
De projectgroep deltadienst rijkswaterstaat, rijks
dienst IJsselmeerpolders, openluchtrecreatie van crm.
staatsbosbeheer, cultuurtechnische dienst en domeinen
werkt aan de inrichtingsplannen. De stuurgroep
ministeries, provincies en gemeenten beslist over de
plannen en minister 11'. Drees jr van verkeer en
waterstaat heeft de supervisie. Uiteindelijk zal er wel
een recreatieschap komen. Voorlopig is er met de
Grevelingen nog alles mogelijk: al was het een bunga
lowpark op een van de eilanden.
RINÜS ANTONISSE
Grevelingen domein van dieren: de ossen voelen zich best thuis tussen de rogge en 'nel gras Foto PZOj
