DE VOLKSTELLING:
EEN
INVENTARISATIE
IVIET
HOOFDBREKENS
IN ZEELAND NOG TE WEINIG TELLERS
de
teller
en
zijn
taak
.RÖNTGENFOTO' OP 28 FEBRUARI
VOORAL TEKORTEN IN GROTE GEMEENTEN
■lil
is
XATERDAG 23 JANUARI 1971
1M
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
15
Xederland wordt op 28 februari geïnventariseerd. .Volkstelling' heet de röntgenfoto, die
dan voor de veertiende maal van het Nederlandse volk wordt genomen. Er is over dat
doorkijkje nogal wat te doen. Actiegroepen nemen stelling tegen de telling, vakbonden on
derstrepen het nut van die inventarisatie, artsen vragen een boycot waar het gaat om
de beantwoording van vragen over invaliditeit en patiënten. De voorbereidingen van het
Centraal Bureau voor de Statistiek en de gemeenten zijn met zoals dat heet ge
mengde gevoelens ontvangen.
Waarom een volkstelling?
Het CBS, in een toelichting bij de vragenlijsten: .De
volkstelling heeft tot doei om veranderingen en
verbeteringen op velerlei gebied te volgen en be
staande tekorten en tekortkomingen duidelijk zicht
baar te maken De uitkomsten zullen door vergelij
kingen met die van vorige tellingen nieuw licht
werpen op veranderingen in de bevolkingsgroei, de
gezinsvorming, het arbeidsaanbod, het woon-werk
verkeer en op verbeteringen op het gebied van het
onderwijs, de volkshuisvesting enzovoort Zij zullen
het ook mogelijk maken tekorten vast te stellen
aan werkgelegenheid scholing, woningen, parkeerge
legenheden en de tekortkomingen in de voorzienin
gen voor bijvoorbeeld bejaarden en minder validen.
De volkstelling is er dus om zichtbaar te maken
hoe wij er in Nederland voorstaan en met name
om vast te stellen waar en welke veranderingen en
verbeteringen noodzakelijk zijn
Waarom bezwaren tegen de volkstelling?
Ak de belangrijkste bedenkingen gelden:
de verplichting, dat ledereen móet' meedoen
op mogelijke straffe van een boete van ƒ500
bij weigering, of twee weken hegtenis;
onvoldoende garanties, dat de verstrekte indivi
duele gegevens absoluut geheim zullen blij
ven;
de intimiteit' van een aantal vragen, die de
privacy van het individu zouden aantasten.
VERTROUWELIJK
VRAGEN
Welke vragen moeten naar waarheid worden
Ingevuld? Behalve persoonlijke vragen over naam
»n woonplaats en dergelijke wordt onder meer
gevraagd of men al dan niet gescheiden is. Er
wordt geïnformeerd naar de werkkring, op de lijst
komt de vraag voor of men .door ziekte, ongeval,
ouderdom, aangeboren gebrek of dergelijke aange
wezen is om hulp van anderen.' Er wordt gevraagd
naar de kerkelijke gezindte, welke soorten inkom
«ten men heeft, in welke klasse het totaal bruto
Inkomen valt. Van gehuwde vrouwen, weduwen en
gescheiden vrouwen wil men onder meer weten
hoeveel kinderen ze levend ter wereld heeft ge
bracht Er wordt gevraagd naar de opleidingen, die
men genoten heeft, of men min of meer regelmatig
bepaalde nevenberoepen uitoef end, of men werk
zoekt en welk werk. Er wordt niet gevraagd naar
ras en evenmin naar politieke richting.
weg te halen. ,Die zijn op tal van andere plaatsen
veel gemakkelijker te krijgen. Denk aan bevolking:,
registers, de kentekenadministratie van auto's, de
paspoortadministratie, de loonlijsten van bedrijven
Ik zou bij het CBS op minstens tien afdelingen
moeten zijn om aan de gegevens te komen of de
apparatuur daarvoor te bedienen. En op die afdelin
gen is iedereen gebonden aan zijn geheimhoudings
plicht.
Er is het verwijt aan het CBS. dat niet afdoende
kan worden gegarandeerd, dat de persoonlijke gege
vens absoluut geheim blijven. Het comité ,Waak
zaamheid Volkstelling' ziet als een bezwaar, dat
niet alle .naamkaarten' op het vragenformulier
worden gescheiden van de rest van de vragenlijst,
dat gebeurt niet bij bijvoorbeeld de bevolking op
varende schepen en bij rijdende woonwagens, die
in de plaats van telling niet zijn ingeschreven. Hun
vragenlijsten gaan compleet rechtstreeks naar het
CBS en worden niet eerst via de gemeente bekeken.
Met de adrescodering op de vragenlijst zouden bij
een bepaalde naam de gegevens teruggevonden
kunnen worden: het naamblad en de andere lijsten
met vragen hebben namelijk dezelfde code
ring.
Drs L. J S. de Jonge, hoofd van de hoofdafdeling
algemene tellingen van het CBS: .Vijf maanden
nadat wij alle gegevens van de volkstelling hebben
binnengekregen is er niemand meer in staat per
soonlijke gegevens en zakelijke informaties bijeen
te voegen. Een deel van de persoonlijke gegevens is
dan al vernietigd In die eerste vijf maanden zijn
wel alle gegevens bij het CBS aanwezig, maar die
zijn dan over zoveel afdelingen uitgesplitst, dat het
voor ieder kwaadwillend regime minstens twee jaar
zal duren voordat per persoon of groep zakelijke
en persoonlijke feiten weer bijeen zijn gevoegd. In
die tijd hebben dan al zoveel mutaties in de
werkelijkheid plaats gehad, dat deze kennis alleen
nog statistische waarde heeft. Voor een individu is
voeging onmogelijk.'
Naar zijn mening zal niemand het in zijn hoofd
halen om bij het CBS bepaalde persoonsgegevens
WEIGEREN
Wanneer er sprake is van een weigering om deel te
nemen aan de volkstelling, is niet helemaal duide
lijk. In ieder geval is dat zo, als er geen enkele
vraag wordt beantwoord Op een vraag in die
richting tijdens een recente instructiebijeenkomst
over de volkstelling zei de heer J C Beeloo van het
CBS: Als iemand wel een aantal vragen beant
woordt, maar een aantal andere vragen over religie
bijvoorbeeld of inkomsten niet invult, kan men dat
niet zien als een weigering om deel te nemen aan
de telling. Men moet ten aanzien van dit soort
vragen wel soepelheid betrachten.'
Het is de taak van de gemeentelijke leiding van de
volkstelling om weigeringen al dan niet via de
politie daar bestaat verschil van inzicht over
door te geven aan de officier van jdktitie, die
dan moet bepalen of hij tot strafrechtelijke vervol
ging zal overgaan.
Een kleine enquête onder verschillende ambtenaren,
die bij de voorbereiding van de volkstelling in
Zeeuwse gemeenten betrokken zijn levexde geen
eensluidende antwoorden op over de vraag: Als de
helft van het aantal vragen is ingevuld, beschouwt
u dat dan als een weigering?'
Borsele: Als we merken dat men de vragen wel
wilde beantwoorden, maar er geen kans voor zag
of als men een principiële waag niet beantwoordt,
dan is dat voor mij geen weigeringReimerswaal:
.Als er een paar vragen zijn ingevuld dan zie ik het
niet als een weigering, al zullen we proberen de
rest van de lijst ook vol te krijgen Westkapelle:
.Dal is niet met een schaartje te knippen. De grens
J. C. Beeloo
ts moeilijk te trekken. Ik zou het van geval tot
geval willen bezien.' Bruinïsse: ,Als iemand de helft
niet invult, ja dan moeten we eens bekijken hoe dat
uit te leggen is.' Oostburg: .Ja, als iemand maar
drie of vier vragen invult, dan zit je al met het
probleem. Of je dan kunt zeggen zo iemand weigert
dat is voor mij nog weieens een vraag
Overigens in de kleinere Zeeuwse gemeenten ver
wachten de bij de volkstelling betrokken ambtena
ren geen of weinig weigeringen. Reacties in de
grotere gemeenten zijn wat voorzichtiger, men
verwacht wel, dat een aantal mensen niet zal willen
meedoen, maar er is niet de indruk dat het om
grote groepen gaat. Alleen in Terneuzen werd de
mogelijkheid van een groepsgewijze weigering niet
uitgesloten. .Er hangen af en toe wat pamfletjes op.
lie tot weigering aansporen', constateerde men
zorgelijk
KEES CIJSOUW.
ill!
Het zit niet alle Zeeuwse gemeenten mee
bi] de pogingen de volkstelling van 28 febru
ari te bemannen: niet overal lukt het even
vlot om het aantal tellers, dat men nodig
heeft, ook aan te trekken. De moeilijkheden
doen zich vooral voor in de grotere gemeen
ten, in veel kleinere plaatsen hebben de af
delingen bevolking van de gemeentesecreta
rieën de zaak intussen al wel bijna rond
Westkapelle bijvoorbeeld heeft geen pro
blemen, daar telt het secretariepersoneel
zélf, in vrije tijd, en is men met zes tellers
een heel eind.
Als contrast kan Oostburg fungeren, waar men
ongeveer honderd tellers nodig heeft, maar waar er
tot nu toe vijfendertig zijn komen opdagen.
De vier mogelijkheden, die tot nu toe in de meeste
gemeenten tot tellers hebben geleid:
inschakeling van gemeentepersoneel (van gemeen
tehuizen, gemeentewerken, onderwijzers);
verzoeken aan rijksdiensten om personeel als
tellers beschikbaar te stellen;
- verzoeken van particulieren (gepensioneerden,
huisvrouwen, vrouwen en meisjes, die administra
tief werk hebben gedaan) om als teller te worden
ingezet:
het plaatsen van advertenties om tellers te krij
gen.
In een aantal gemeenten heeft de afdeling bevol
king eerst particulieren geworven om daarna even
tuele .tekorten' aan te vullen met gemeentelijk
personeel. Op het moment zijn veel gemeenten aan
het inventariseren ten aanzien van het tellertal om
na te gaan op welke instanties en diensten men nog
een bèroep kan doen om tellers beschikbaar te
stellen tegen de f 30 schoon per dag.
gemeente- en rijksambtenaren, er zijn een tiental
vrijwilligers, maar de Goese problemen zijn vooral
snel opgelost door de medewerking aan de volkstel
ling van zestig leerlingen van het ZTI.
GEEN GARANTIE
Vlissingen is een van de gemeenten, die nog een
aanzienlijk aantal tellers tekort komt: de afdeling
bevolking streeft ernaar 225 mensen bij elkaar te
krijgen, tot eind deze week hadden er op adverten
ties ongeveer honderdzestig gereageerd. De afdeling
bevolking heeft intussen diensten als de belasting,
de PTT, het arbeidsbureau aangeschreven om dit
aantal te vergroten. .Maar we durven niet garande
ren, dat we het streefgetal halen', zo zei men.
In Middelburg kampt men met dezelfde moeilijk
heid: inclusief reserves zijn in de Zeeuwse hoofd
stad 175 tellers nodig, er zijn er intussen ongeveei
negentig beschikbaar; het grootste deel als reactie
op advertenties. ,Het probleem speelt niet alleen in
Middelburg', was de reactie op afdeling bevolking
.Veel grotere gemeenten zitten ermee. Voor het
geval wij toch niet aan een voldoende aantal
komen, kunnen we nog proberen een beroep te
doen op de COAK. Dat biedt Middelburg nog wel
perspectieven.'
Van de honderdzestig tellers, die in Terneuzen
nodig zijn, heeft men er nu ongeveer honderd. Een
veertigtal gegadigden gepensioneerden, vrouwen
heeft zich gemeld op advertenties, verder wordt
eerst aanspraak gemaakt op mensen uit de over
heidssfeer. ,We geloven, dat het niet al te veel
moeite zal kosten om rond te komen', was desge
vraagd de reactie op de afdeling bevolking in
Terneuzen. Goes is één van de weinige grotere
gemeenten, waar men ten aanzien van het tellertal
nu al kan zeggen: ,We zitten goed.' Er zijn honderd
vijftig man nodig en die heeft Goes. Reserves zijn
bij dit aantal echter nog niet ingecalculeerd. Meer
dan de helft van het Goese tellerbestand bestaat uit
NIET ROND
Oostburg beschikt over nog slechts vijfendertig tel
lers, terwijl er voor de volkstelling in de gemeente
in totaal honderd nodig zijn. .We kijken er nogal
tegenaan, maar met het aanschrijven van rijksdien
sten en het plaatsen van advertenties en de hulp
van gemeentepersoneel verwacht ik toch dat we
een heel eind komen', werd daar gezegd. Borsele zit
in een soortgelijke situatie: er zijn negentig man
nodig, er hebben zich vijfentwintig gegadigden opge
geven.
Veel gunstiger staan de (tellings)zaken er voor in
Reimerswaal, waar de honderd tellers op een paai
na bij elkaar zijn geschreven: men heeft onder
anderen mensen oj wachtgeld, gepensioneerden en
vrouwen, die op kantoor hebben gewerkt persoon
lijk aangeschreven om ze te vragen als teller te
willen fungeren. In Westkapelle telt. uitsluitend
gemeentepersoneel. .Met zes man van de secretarie
komen we een heel eind in vrije tijd Het personeel
van het gemeentehuis is vertrouwd met de begrip
pen van de volkstelling, dat kan de bezoektijd
bekorten en bovendien kan men de zaak beter
verwerken dan bij losse krachten het geval
is.'
Mariekerke heeft haar negen plus één tellers gere
cruteerd uit het gemeentepersoneel en uit enkele
aangeschreven vrijwilligers. Op een oproep zijn in
Westerschouwen tien tellers komen opdagen, er zijn
er vijfentwintig nodig: de rest zal worden aange
vuld uit het gemeentepersoneel. Ook in Bruinisse
fronst de leiding van de volkstelling nog over de
bezetting: van de 15 op pad te sturen mensen heeft
men er nu vier. Air gaan nog brieven uit naar
overheidsdiensten in Bruinisse en Zierikzee bijvoor
beeld om mensen te krijgen, misschien kunnen we
ook onderwijzend personeel inschakelen.' Arnemui-
clen wacht nog af op reacties naar aanleiding van
advertenties, waarmee wordt gehoopt een tellers-
ploeg van achtien man op de been te krijgen; er
zijn nu een tiental gegadigden. In Hontenisse denkt
men de zaak voor een groot deel te kunnen
bemannen met gemeentepersoneel, Sas van Gent
wil vijftig tellers op pad sturen, waarbij dertig
particulieren zitten, die men al heeft gevonden.
ENVELOPPES
Bij alle voorbereidingen, die de gemeenten hebben
getroffen en nog bezig zijn te treffen voor de
volkstelling zijn recentelijk nog twee problemen
gekomen. In de eerste plaats is er de kwestie van
de enveloppen, waarin de vragenlijsten moeten
worden gedaan en die aan de gemeenten worden
nagezonden. Vraag tijdens een recente instrucite-
middag over de volkstelling: Als een gemeente nu
eens weigert om de enveloppen mee te sturen, is ze
dan strafbaar?' Antwoord van de vertegenwoordiger
van het CBS, J. C. Beeloo: ,Ik weet niet precies hoe
dat geregeld is. maar ik dacht niet dat een
gemeente er onderuit kon. In ieder geval zou u
wel in de belangstelling komen, als u weigert de
enveloppen uit te reiken
Dan is er het voorschrift, dat de tellers hun bij de
woningen opgehaalde materiaal 's avonds ten ge
meentehuize moeten inleveren. Dat heeft vooral de
leringedeelde gemeenten in Zeeland probleempjes
gegeven. In de meeste gemeenten met meer dan
één kern een sprekend voorbeeld is Borsele
wordt gewerkt aan een regeling, die het mogelijk
maakt dat de tellers hun spullen in de kernen zelf
kunnen inleveren, bij ambtenaren, die er wonen of
bij kantoren van gemeentewerken of oude gemeen
tehuizen.
'4Ö ALGEMENE
VOLKSTELLING
VOOR EEN
HOO?"D v.-.v
HUISHOUDEN
or voop
ALLEEN STA ANI
ot cf atze OM9UO »n r£ vaan -
A": r£ HON*5':
-« CtM£eVtV,K BiWK--.
c- tNvotCENrt -i v
-N J:'S.'i '.'3 i':jTtvc vo:- Ï-
BlA'E'voNG KT W-.-PAA.
HAAT SC --otS?.-'
De teller Zeeland heeft er bijna
2000 nodig is bij het evenement
van de achtentwintigste februari een
centrale figuur. Na de vragen aan
de bewoners bevatten de vragenlijs
ten voor gezinshoofden bijvoor
beeld nog een aantal punten, die
de teller moet beantwoorden, dra
gen of het woonverblijf bewoond is
of het een gewoon huis, een woning
met winkel of werkplaats of boer
derij is. Hij moet de huurwaarde
van het pand invullen, welk soort
woning het is, waar het hoofdver-
trek ligt, of het huis is aangesloten
op elektriciteit en water, waar de
wc ligt, of er een 4avet of wastrog,
badkuip of douche' aanwezig is, of
de woning centrale verwarming
heeft.
De teller moet zien volgens zijn instruc
ties correct gedragen, hij moet nagaan
of zijn telopdracht klopt met het aantal
mensen, dat in een bepaald huis woont. De
teller moet behulpzaam zijn bij het invul
len van de vragen, met name bij bejaar
den en invaliden. Aangeraden wordt hem
een afspraak te maken over het tijdstip
waarop de vragenlijsten kunnen worden
opgehaald.
Hij zal soms moeilijkheden hebben om
vast te stellen wat wel en geen bejaarden
woningen zijn bijvoorbeeld: een apart
blokje bejaardenwoningen van drie geldt
niet als bejaardenwoningen: het moeten er
om mee te tellen vier zijn. Anders ligt dat
als drie bejaardenwoningen in een blokje
deel uitmaken van een groter complex. De
teller zal soms ook moeten schatten wan
neer een bepaalde woning gebouwd
is.
Als hij bijvoorbeeld drie broers in een
woning aantreft zal er in overleg moeten
worden bepaald wie het hoofd is. En als
hij een commune treft, moet er geen
vragenlijst voor het hoofd van het gezin
worden verstrekt
