,VELE ACTIES IN WEZEN NIEUWE
VORM VAN COMMUNICATIE'
ALS MAAR NIEMAND ER LAST VAN HEEFT
RADICALISERING ALS KENMERK
VAN DEZE TIJD
DE GEHUWDE WERKENDE
VROUW MAG ALLES
ZATERDAG 9 JANUARI 1971
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
17
NIJMEGEN (GPD) De lijd van praten lijkt voorbij. Steeds sneller schijnen
mensen er toe te komen een gesprek af te breken en over te gaan tot acties.
Ambonezen. Dolle Mina's, Canadese seperatislen, studenten, vliegtuigkapers,
tomatisten, notenkrakers en scholieren maakten 1970 tot een jaar boordevol
actie.
Acties beginnen waar het geduld ophoudt. Mensen voeren actie omdat zij
.het niet langer wensen te nemen'. Wij willen dat er op korte termijn iets
verandert. Dat .iets' kan de hele maatschappij zijn of een bepaald onderdeel
tje er van. Sommigen zullen pas tevreden zijn als de .westerse maatschappij
structuur' totaal vernietigd is; anderen is het uitsluitend te doen om de dem
ping van de stinksloot achter hun huis of om een .vrij' Ambon.
Acties roepen tegenacties en weerstanden op. De democratie is een touw
met aan beide kanten mensen die er aan trekken. Hoe meer mensen mee
doen, hoe groter de spanning op het touw en hoe groter de kans dat het
knapt, met alle gevolgen van dien.
Dr J. G. Stappers: weinig vrijheid tot zei]ontplooiing
De mensen die sterk twijfelen aan
de kwaliteit van het touw steken
waarschuwend de vinger op en wij
zen voortdurend op het gevaar van
een kolonelsputsch of een coupe van
maoïsten. Zij komen met sombere
voorbeelden zoals Griekenland, Tsje-
choslowakije, Indonesië.
De actievoerders van hun kant gaan
er van uit dat een democratie die
werkelijk wortel geschoten heeft,
wel tegen een schokje kan. Of beter
nog: dat een democratie schokken
nodig heeft om te genezen van haar
kwalen. Elektrotherapie Een land
waar geen acties worden gevoerd is
öf volledig ingedut of in de wurg
greep van een totalitair bewind.
In Nederland is op het ogenblik aan
actie dus geen gebrek. Zeker enkele
duizenden actiegroepen en -groepjes
zijn druk in de weer met het .sleute
len aan de maatschappij', om het
maar eens in het jargon van de
activisten te zeggen.
Deze activisten spreken vaak over
.actie' alsof het een tovermiddel is.
Soms worden-zij met datzelfde to
vermiddel door rechtstreekse vijan
den bestreden: mariniers contra
Damslapers, Telegraaf contra VPRO.
Doorgaans vinden zij echter geen
andere actievoerders tegenover zich,
maar het gezag (overheid, kerkbe
stuur, leiding onderwijsinstelling, be
drijfsdirectie) dat terugslaat, dreigt,
waarschuwt of soms alleen maar
om de lieve vrede te bewaren
toegeeft.
Actie leidt vaak tot een uiteendrij
ven van maatschappelijke groepen
(polarisatie), waarbij de standpun
ten zich steeds verder verharden
(radicalisering). Die polarisatie en
die radicalisering nemen de laatste
jaren duidelijk toe. Hoe komt dat?
Een man die zich intensief bezig
houdt met de bestudering van maat
schappelijke veranderingen, is de
Nijmeegse massa-communicatiepsy
choloog dr J. G. Stappers. Hij zegt:
.Ik kan die vraag naar de oorzaken
van de verscherping van de stand
punten met u meevoelen. Beant
woorden kan ik haar echter niet.
Andere vraag dan: tot een paar jaar
geleden hoorde je voortdurend de
roep om meer communicatie. Die
roep lijkt een beetje verstomd?
Stappers: misschien heeft men in de
gaten, dat men met communicatie
wel de aard van de conflicten kan
aanwijzen, maar lang niet altijd de
oplossing kan bewerkstelligen. Overi
gens geloof ik dat veel acties in
wezen een nieuwe vorm van commu
nicatie zijn. Acties zijn doorgaans
geen doel in zichzelf, maar een mid
del om een bepaalde zaak in de
aandacht te brengen Rechtstreeks is
door het kraken van huizen de wo
ningnood geen stap dichter bij een
oplossing gebracht. Maar wel is het
enorme probleem van de woning
nood weer eens scherp gesteld.
Veel acties zijn niets anders dan een
beroep op de publieke opinie. Om
dat publiek te bereiken worden de
zaken vaak scherp zwart-wit gesteld.
De verschillen worden aangedikt. Po
litieke partijen zie je hetzelfde doen.
Het verschil tussen de regering-De
Jong en de vorige kabinetten is niet
zo groot als de oppositie ons nu wil
doen geloven.
Soms krijg je ook de indruk dat er
acties worden ondernomen tegen
dingen die behalve in uitzonde
ringsgevallen haast niet meer be
staan. Scholieren bijvoorbeeld ko
men nu op tegen standpunten die in
mijn jeugd bij ons op school al
grotendeels overwonnen waren.
Als .je de nuances weglaat kom Je
soms tot simplificaties die de zaak
erg vertekenen. Als iemand aegt: .de
situatie van de arbeider is sinds de
oorlog niet veranderd', dan heeft hij
daarin bepaald niet in alle opzichten
gelijk.
Is de afstand tussen praten en doen
kleiner geworden?
Ja. duidelijk. Maar wij Nederlanders
hebben altijd al wel de neiging ge
had om tegen wetten in te gaan die
we als formeel ervaren. Wij Neder
landers zijn altijd goed geweest in
het verzet tegen de autoriteit. .De
koning van Hispanje heb ik altijd
geëerd. Ja, maar dan toch maar tot
op zekere hoogte.
Bevordert de publiciteit het actie
voeren?
Ongetwijfeld. Pers. radio en tv rei
ken de actiegroepen de ladders aan
om steeds hoger te klimmen Maar
hoe hoger je komt, hoe groter de
kans dat je met een vreselijke klap
naar beneden valt. En als je weinig
voorstelt dan val je onherroepelijk.
Het is natuurlijk een logische zaak
dat actiegroepen veel publiciteit krij
gen. De man die de maatschappij
wil veranderen is doorgaans interes
santer dan de vent die zegt dat het
allemaal maar zo blijven moet.
Is er in Nederland wel eens eerder
zo'n golf van acties geweest? Zijn er
bepaalde tijdperken waarin zoiets op
komt?
Het begin van de tachtigjarige oor
log valt wel een beetje met deze tijd
te vergelijken. Ook toen was er een
geweldige hervormingsdrift, niet al
leen op staalkundig gebied, maar
ook op godsdienstig terrein. Denk
maar aan de beelden die de kerk
werden uitgegooid.
Ik geloof dat er in zo'n vernieuwings
periode niet veel mensen zijn die
zich verzetten. Dat zie je nu ook:
het aantal mensen dat werkelijk te
genstand biedt is niet groot
Maar er zijn toch mensen die voor
het front van de troepen verklaren
dat het zo niet verder kan. dat we
zelfs terug moeten. Denk maar aan
uitspraken van Udink en Van Riel
over 't gezag). Kruisinga (over har
de en zachte drugs). Van Schaik
over pornografie), Polak (over de
N.V.S.H.).
Het is logisch dat er mensen zijn
die vinden dat het te hard gaat. Het
is goed dat beide groepen er zijn.
Het zou misschien niet zo best zijn
als één van de partijen verstomde.
Waar het veel actiegroepen om gaat
is om het verkrijgen van meer vrij
heid: meer vrijheid op sexueel ge
bied. meer vrijheid voor de vrouw,
meer vrijheid in de keuze van
drugs
Maar de acties voor een ander be
langrijk stuk vrijheid moeten eigen
lijk nog beginnen De mogelijkheid
voor echtparen om beiden halve da
gen op hun eigen niveau te gaan
werken bestaat bijvoorbeeld nog he
lemaal niet. Er is nog maar weinig
vrijheid tot zelfontplooiing, eigenlijk.
Zal het streven naar meer vrijheid
altijd gepaard gaan met acties?
Dat weet ik niet. Er zijn nu al
mensen die zeggen: ,Ik heb mijn
portie nu wel gehad'. Dat zie je met
name aan de universiteiten. Het valt
vaak te betreuren, de manier waar
op acties daar soms verzanden.
Een veel gebruikt woord in deze tijd
is .informatie'. Zijn actiegroepen al
tijd geïnformeerd?
Niet altijd, denk ik Maar waarom
zou je als Je actie gaat voeren
per se over zeer veel informatie moe
ien beschikken Er worden ook ac
ties gevoerd om informatie te ver
werven. In je kinderjaren begin je
daar al mee. Agentjc pesten is er
een mooi voorbeeld van. Dat doe je
om de reacties te peilen.
Gelooft u dal in Nederland, gezien de
sabotage-daden in het leger, de tijd
van de echt subversieve acties is aan
gebroken?
Ik geloof van niet. Er is nogal wat
verschil tussen het prediken en het
bedrijven van echt geweld Veertien
dagen in de gevangenis zitten voor
je principes is heel mooi. Maar het
moet natuurlijk geen half jaar of
meer worden.
Overigens is die sabotage in het
leger een erg gecompliceerde zaak
Alles wat vroeger baldadigheid werd
genoemd wordt nu onder de noemer
.sabotage' gebracht.
Actie wordt ondernomen door men
sen die geloven in de mogelijkheid
dat door hun toedoen een verande
ring tot stand kan worden gebracht.
Op een bepaald moment zijn zij zich
die mogelijkheid bewust geworden.
Aan actie gaat dus een proces van
bewustwording vooraf Kunt u daar
iets over zeggen''
Ik had gehoopt dat u die vraag niet
zou stellen. Want het Is weer iets
waarop ik geen antwoord weet.
Geen antwoord, geen afdoende ver
klaring. Stappers kan niet vertellen
waarom deze tijd zo rijk is aan
acties. Hij kan alleen zeggen dat de
tijd er kennelijk rijp voor was.
Hij weet ook niet wat ai die mensen
die aan acties meedoen nu precies
beweegt. En hij kan ook niet kijken
in de harten van de tegenstanders.
De democratie is een partijtje touw
trekken. Karakter, milieu, opvoeding
en plaats in de maatschappij bepa
len in hoofdzaak de opstelling van
de spelers.
(GPD) Vraag: wat mag de gehuwde vrouw eigenlijk?
Antwoord: Alles, als maar niemand er last van heeft.
Niemand, dat wil zeggen: de echtgenoot niet, de kinderen niet, het onderwijs
niet, de collega's niet. Kortom: van de gehuwde werkende vrouw, die immers niet
hoeft', wordt verwacht dat zij het iedereen naar de zin zal maken. In Zweden
heeft men hiervoor een aardige term bedacht: .voorwaardelijke emancipatie'.
Bovenstaande regels zijn gelicht uit een lezing van mevrouw Joke Kool-Smit, al
gemeen voorzitster van Man-Vrouw- Maatschappij, een lezing, die is gepubliceerd
in het boekje ,De rechten van de vrouw' (Universitaire Pers Rotterdam Stan
daard Wetenschappelijke Uitgeverij). Nooit is beter aangeduid welke de huidige
situatie is van de buitenshuis werkende getrouwde vrouw in Nederland.
Het Is met feiten en cijfers aan te tonen, dat de
maatschappij hoegenaamd geen rekening houdt met
getrouwde vrouw, die een baantje heeft of wil hebben
dat tevens een vooroordeel wordt levend gehouden,
waar de honden geen brood van lusten (daarover
straks meer). In de hitte van de strijd om daar iets
tegen te doen. raken echter basisgegevens op de
achtergrond, gegevens over die andere vrouw, die
helemaal geen baan wil en die soms niet voor de man
onderdoet in het veroordelen.
Voorlopig zullen we nog wel moeten spreken over een
meerderheid van getrouwde vrouwen, die zich terecht
de levenshouding var. een weliswaar gediscrimineer
de minderheid niet laat opdringen, nog afgezien van
de vraag of het zinvol is massa's huismoeders te doen
vragen naar baantjes, waarvan het aanbod gering is.
Het instituut voor Psychologisch Marktonderzoek heeft
in de afgelopen jaren een onderzoek verricht in
opdracht van het ministerie van erm onder jongge
huwden die niet langer dan vijf jaar getrouwd waren
niet ouder dan 35 jaar en die .normale' gezinnen
vormden (geen grote leeftijdsverschillen tussen man
en vrouw, geen langdurige afwezigheid van de man
geen gehandicapte partner). Tweederde van de vrou
wen bleek niet buitenshuis te werken éénderde zou
dat wel willen tweederde deed het. huishouden met
plezier Van de mannen was de helft er vóór en de
andere helft er tegen dat de vrouw een baan had
eenderde van de mannen vond dat de huisvrouw
weinig kans had zich te ontplooien, hetgeen slechts
door achttien procent van de vrouwen werd onder
schreven.
Nederland is 17 procent vrouwen op het totaal aantal
studenten aan universiteiten, in België is dat 23, in
Engeland 24, in Duitsland 25. in Frankrijk en Zweden
40 procent
vaak. dat de vrouw maar niet gaat werken of probeert
zich .zwart' te verkopen. Dat laatste (de werkgever
geeft de verdiensten van de vrouw niet door aan de
belastingenheeft een grote omvang aangenomen.
SLAVERNIJ
SCHULDGEVOEL
Let wel- dit onderzoek betrof niet het doorsnee Neder
landse gezin, maar het jonge gezin. Het hoge percenta
,'e .werkwilligen' wijst op het bekende feit, dat eer
ïog steeds toenemend aantal jonge getrouwde vrou-
ven een (bij (baantje wil. Aan de andere kant is uit
iet onderzoek op te maken (SER-rapport van 1968)
lat he! verlangen naar ander dan huishoudelijk werk
aak toeneemt als men langer is getrouwd (zeg 10 r
15 jaar en geen 30).
'^eei meer meisjes leren veel meer dan vroeger en een
logisch gevolg daarvan is, dat een toenemende behocf-
e ontstaat om na het huwelijk de .extra' kennis en
kunde productief te blijven maken (het leven is toch
il duur genoeg), liefst in een leuk baantje. Maar je
«uit die vele andere meisjes de kost moeten geven, die
minder hebben geleerd, die aan de lopende band staan
of hebben gestaan, die het huwelijk eerder als een
.'erlossing uit de slavernij zullen zien dan dat zij het
ouwelijk zelf ooit zullen ervaren als een vorm van
slavernij, want dan zijn ze baas (in eigen huis)
geworden en kunnen ze tot op zeker hoogte doen
en laten wat ze willenEn dat is nog altijd toegestaan
riet percentage getrouwde vrouwen dat werkt is stij
jende: in 1962 circa 18 procent, in 1964 ruim 21
orocent en nu rond 25 procent In vergelijking tot
andere Europese landen is dat weinig: Duitsland 53
piocen». Frankrijk 50 procent. Je kunt dat wel degelijk
eeu achterstand noemen: er is een duidelijke samen
hang met het genoten onderwijs. Cijfers van 1967; In
ONDERSCHEID
UIT HET GRAF
Maar liefst 59 procent (alle bijbaantjes meegerekendi
van de getrouwde academisch gevormde vrouwen
werkt, zo bleek uit een onderzoek dat is uitgevoerd
door een werkgroep van de Vereniging van Vrouwelij
ke studenten in Leiden. Dat is bijna 2Va keer zoveel
als het- gemiddelde, dat alle gehuwde vrouwen van
Nederland halen. Uit het desbetreffende boekje ,De
vrouw kruipt waar ze niet gaan kan', blijkt dat de
overige 41 procent niet werkt omdat (1) de man
principiële bezwaren heeft (de vrouw heeft die maar
zelden), of (2) de vrouw er geen tijd voor heeft, of
(3) de vrouw niet. kan door ziekte, hoge leeftijd of het
ontbreken van wat zij een passende baan vindt.
Opvallend is. dat veel van die werkende academische
vrouwen rondlopen met gewetensbezwaren en schuld
gevoelens met betrekking tot het gezin Twaalf procent
zegt. er onderdoor te gaan dooi- de spanningen, die
voortkomen uit het keuzeconflict gezin-werk. Dit the
ma komt ook bij andere groepen gehuwde vrouwen,
die gevraagd worden naar hun standpunt over een
baan. steeds terug. Zij denken bijvoorbaat al aan de
moeilijkheden, vooral ten aanzien van de kinderen. De
vrouwen bijvoorbeeld uit bovengenoemd onderzoek van
het Instituut voor Psychologisch Marktonderzoek, die
de huishouding met plezier doen, zijn vaak van mening
dat de moeite om de opgroeiende jeugd te besturen
voor een aanzienlijk deel voortkomt uit de afwezigheid
van de werkende moeder.
Genoemd instituut heeft ook een onderzoek gedaan
naar de mogelijke arbeidsreserve onder getrouwde
vrouwen tot 55 jaar Van de ondervraagde vrouwen
zag 87 procent als grootste moeilijkheden van het
buitenshuis werken: het opvangen van de kinderen, de
verzorging van een ziek gezinslid (die kun je niet
■Heen laten), de dubbele belasting van gezin en werk
en de ongunstige openingstijden van winkels. En daar
zijn we dan bij de praktische bezwaren en eventueel
bij de tekortschietende maatschappij, die zo weinig
rekening houdt met getrouwde vrouwen, die buitens
'luis willen werken Zeg om te beginnen maar: crèches
Uit het buitenland, vooraf Zweden, ls de nodige be
richtgeving gekomen over goede ervaringen met crè
ches. in die zin zelfs, dat het beter zou zijn voor de
kinderen om ze daar onder te brengen. Uit wat meer
gedetailleerde informatie van crèche-leidsters blijkt
achter soms ook, dat er kinderen zijn. die er niet zo
goed tegen kunnen die duidelijk de moeder nodig
lebben Een andere redenatie is deze: als een moeder
let we' klaarspeelt een paar uur een goede moeder te
zijn, maar niet een hele dag. is het dan niet beter het
kind naar een crèche te brengen9
De overheid gaat voorop in het «onderscheid maken
tussen mannelijke en getrouwde vrouwelijke werkers.
Voor de belastingen worden de inkomsten van de
vrouw opgeteld bij het belastbare inkomen van de
man Het netto-resultaat van de arbeid van de vrouw
wordt daardoor zwaar naar beneden gedrukt, zo zwaar
Hoe vreemd de hele zaak in wezen is geregeld, blijkt
uit de pensioenregeling. Zowel man als vrouw, ge
trouwd of niet, betaalt als werknemer pensioenpremie
en krijgt op 65-jarige leeftijd pensioen. Komt de man
voor zijn 65ste te overlijden, dan krijgen de weduwe
en de wezen pensioen. Maar als de vrouw overlijdt,
krijgt de man niets, hijzelf niet en de kinderen niet.
Uit het graf komt de discriminatie boven en wel zo
dat de man wordt getroffen, die maar moet zien hoe
hij het allemaal regelt: het huishouden, de verzorging
van de kinderen.
En dan het recht op arbeid en de beloning ervan. In
het - in de aanhef van dit stuk genoemde artikel
zeg, mevrouw Kool-Smit, dat de gehuwde vrouw geen
juridische waarborgen heeft omtrent haar (fundamen
tele) recht op arbeid (.nog steeds kan een vrouw
ontslagen worden wegens huwelijk of zwangerschap').
En ook ,de invoering var de gelijke betaling heeft niet
tot resultaat gehad, dat vrouwen nu gemiddeld ook
evenveel verdienen ah mannen, waarbij de factor, dat
de vrouwelijke arbeidskrachten gemiddeld jonger zijn
dan de mannelijke, slechts een geringe rol speelt'.
Mevrouw Kool-Smit wijst op het volgende: in oktober
1966 .na maatregelen ter bevordering van de gelijkheid
/an lonen' bedroegen de uurverdiensten van de vrou
welijke industrie-arbeiders in Nederland 57 procent
van die van hun mannelijke collega's. Percentages in
andere landen: Duitsland 69 procent. Frankrijk 74
procent, Italië 74 procent. België 67 procent. Luxem
burg 58 procent
Weer moet er over een achterstand in Nederland
gesproken worden
GEEL' .MANNENSTRAF'
lelijke beloning vooi gelijke arbeid. De overheid
=chijnt er ook nog niet geheel en al uit te zijn. In
november bracht de krant het bericht over de adver-
•entie van de inspectie der domeinen in Arnhem,
waarin magazijnbedienden werden gevraagd. Ook vrou
welijke krachten konden in aanmerking komen, maar
dan was het salaris wel wat lager. Mannen: 804,71,
vrouwen: 760,96 (het kamerlid Van den Doel (pvda)
sprong er bovenop)
•Sen duidelijke vorm van discriminatie. Maar vaak ligt
hef ingewikkelder. In november jl. stond er ook in de
krant dat de Groningse politierechter geen .mannen-
•traf' wilde opleggen aan een laborante, die met haar
tuto ond»r invloed tegen een andere auto botste.
.Dames willen zo geëmancipeerd zijn', zei de politie-
eehter je ziet dat op de televisie, eigenlijk zouden ze
lus ook dezelfde straf moeten krijgen als mannen.
Eigenlijk zouden ze dus ook naar de gevangenis
uoeten. maar zover zijn wje nog niet'. De vereniging
Man-Vrouw-Maatschappij was kennelijk wel zo ver om
ook hier de konsekwentie van gelijkheid te accepteren,
blijkens een ingezonden stuk in een krant. En als de
aborante nu eens een huisvrouw was geweest met
kleine kindertjes, die onverzorgd zouden achterblijven
als
Percentage gehuwde werkende vrouw stijgt.
