ACHT GOEIE
POSTDUIVEN
VERGEET JE
NIET ZO GAUW
1970 WAS
ROMMELIG JAAR
VOOR ZIERIKZEESE
EXPLOSIESLACHTOFFERS
provinciale zceuwse courant
31 DECEMBER 1970
■■■■■■lil
Hoewel de naam anders doet vermoeden, is de Karnemelksevaart in Zierikzee gewoon een
straat, een gewone straat. Er wonen nogal wat duivenhouders. Die zijn daar terecht geko
men, omdat de eigenaresse van de meeste huizen in de Karnemelksevaart, de Zierikzeese wo
ningstichting 3eter Wonen', het houden van duiven in deze buurt toestaat. Dat doet 3eter
Wonen' lang niet overal.
Niet alleen een passie voor duiven bracht de woningwetwoningen in de Karnemelksevaart
bewoners. Het zijn ook goedkope onderkomens, met hun huurprijs van rond de tachtig gul
den per maand zelfs de goedkoopste van Zierikzee. Maar het geld is voor vooral die mensen
die al lang in de buurt wonen, niet altijd de voornaamste drijfveer geweest. Het zijn voor
een deel mensen, die gewoon liever binnen de stadswallen van Zierikzee wonen. Echte Zie-
(rikzeënaars, door sanering uit hun vroegere huizen verdreven.
De Gravenstraat en de Karnemelksevaart liggen in
een gewone volksbuurt, bewoond door gewone,
eenvoudige en veelal hardwerkende mensen. Men
kent elkaar, maar gaat niet te intensief met elkaar
om. Iedere morgen is het vroeg dag. 's avonds is er
tijd voor ontspanning en na het laatste journaal zit
het er doorgaans weer op. Een betrekkelijk saai
bestaan, dat verlicht wordt door de kleine gebeurte
nissen in de buurt, bij de buren, bij de familie of
gewoon thuis; de dingen, waarover je met anderen
kan praten, die de dagelijkse sleur doorbreken. De
bouw van een nieuwe duiventil, de aanschaf van
een auto, een misverstand op het werk. Dat geeft
soms ergernis, het geeft ook vaak fleur aan het
bestaan.
Echte buurtsensaties heeft men vóór 17 november
1969 niet gekend.
De familie C. Berrevoets in de Karnemelksevaart
spaarde in het najaar van 1969 voor een auto, een
goede tweedehands wagen Dat kon, want de oudste
zoon des huizes had zijn rijbewijs en er stonden
geen grote uitgaven op het programma. De vloerbe
dekking, altijd een fikse investering, lag er bijvoor
beeld nog goed bij. Die kan nog Jaren mee',
oordeelde mevrouw Berrevoets.
Zij hielp op maandagmorgen 17 november 1969,
zoals ze wel vaker doet. in een naburige groente
winkel. In huize Berrevoets was niemand thuis.
Overal in de buurt was het trouwens rustig: de
kinderen waren naar school, de ouders in huis of
op hun werk. De straten waren vrijwel leeg.
De buurtbewoners zullen zich nog hun hele leven in
dankbaarheid herinneren, dat het juist die dag zo
stil was op straat.
Ingesloten in de hoek Gravenstraat - Karnemelkse
vaart ligt het schrootbedrijf van de heer L. Groen-
ieer. Op dat bedrijf is het overdag nooit stil De
firma Groenleer is groot geworden in de na-oorlog-
se jaren. De vele pakhuizen rond het terrein kunnen
de lompen en metalen nauwelijks bevatten. Iedere
dag wordt er bij het bedrijf tussen de tien en
veertig ton metaal-, textiel en ander afval aange
voerd. Wat binnenkomt moet worden gesorteerd,
gesneden, bewerkt en opgeborgen. De hele dag zijn
vaklieden in de weer met zwaar gereedschap als
snijbranders. De omwonenden zijn gewend aan de
firma Groenleer. liever dat tegenover ons dan een
stinkfabriek'. zeggen ze. Ook op maandagmorgen 17
november 1969 werd er op het binnenterrein van de
schroothandel met een snijbrander gewerkt.
Het gemeentehuis van Zierikzee leek diezelfde
maandagmorgen een beetje uit zijn gewone doen.
Hoofdcommies Hekman, normaal belast met ruim
telijke ordening en huisvestingszaken, was bezig de
resten van een rampoefening op te ruimen. Hij had
met de toenmalige burgemeester Kastelein de Zie
rikzeese commandopost bemand bij oefening Zuid
van de Civiele Verdediging, die tot en met 14
november in Zeeland, Brabant en Limburg was
gehouden. Deze oefening had tot doel de ambtelijke
apparaten van de zuidelijke provincies te trainen in
hun werk in tijd van oorlog of grote rampen Zoals
velen, die bij de oefening betrokken waren, moest
de heer Hekman aanvankelijk een beetje lachen om
dit .oorlogje spelen'. Al doende zag hij echter het
nut, ,en toen hebben we het echt goed gespeeld. Je
leerde handelen in moeilijke omstandigheden en dat
is altijd belangrijk'. De wethouders van Zierikzee
en de gemeentesecretaris waren die maandagmor
gen in november niet in de stad.
DE BOZE BOL
Tussen het schroot van de firma Groenleer lag een
ronde bol van zo'n 380 kilo. Die bol, waarschijnlijk
een mijn uit de eerste wereldoorlog, had de sloper
zo'n drie weken voor de zeventiende november 1969
gekocht van de Zierikzeeënaar C. Snijders. Het
gevaarte bracht twee tientjes op. Iedereen be
schouwde de oude mijn als volmaakt onschuldig.
Dat kwam minder door het vriendelijke uiterlijk
van het nimmer gebruikte stuk oorlogstuig als wel
door de grote drukte bij de sloperij. Het zware
stuk was ontsnapt aan de aandacht, die bij Groen
leer doorgaans wordt besteed aan schroot met
mogelijk moordende capaciteiten.
Die extra zorg komt voort uit zowel verantwoorde
lijkheidsgevoel als zakelijke overwegingen. Partijen
schroot, waartussen zich bijvoorbeeld lege patroon-
hulsen bevinden lopen de kans afgekeurd te wor
den. als de koper vermoedt, dat die lege hulsen
aanwijzing zijn voor de aanwezigheid van gevaarlij
ke kogels. Misschien kwam het wel door zijn
opvallende omvang, diameter één meter, dat de
boze bol ongehinderd op het slopersterrein terecht
kwam. Feit is, dat de mijn bij Groenleer weer snel
aan het oog werd onttrokken door het schroot, dat
er overheen werd geworpen.
Zo was het explosieve ding op de bewuste maan
dagmorgen voor de bij de firma Groenleer werken
de heer J. W. Roggeband vrijwel onzichtbaar. De
heer Roggeband was doende om met behulp van
een snijbrander wat zware metalen platen uit el
kaar te halen, een werkje, waarbij de vonken in het
rond springen. Eén van die vonken kwam terecht
op één van de langzamerhand doorgeroeste plekken
van de oude mijn.
Het helse ding, vele Jaren geleden door bekwame
technici liefdevol ontworpen om manschappen en
materieel van een concurrerend land onverhoeds
om zeep te helpen, begint te sissen. Zodra lasser
Roggeband dat merkt verdwijnt hij met haastige
medeneming van de zuurst of fles en de gasfles, die
hij voor z'n snijwerk had gebruikt. Dat gesis was
voor de lasser, die als militair in 1940 mijnen had
gedemonteerd, voldoende waarschuwing. Hij geeft
die waarschuwing door aan de heren Groenleer en
Berrevoets, die eveneens op het slopersterrein aan
het werk zijn. Even denkt de heer Groenleer er nog
over om de mijn met water te blussen, maar een
steekvlam, die uit het schroot omhoog slaat, brengt
hem van dit ongelukkige voornemen af.
De gevolgen van de enorme ontploffing, die op de
steekvlam volgde, hebben de buurt grondig veran
derd. 1970 is voor de mensen uit de Gravenstraat
en uit de Karnemelksevaart geen normaal jaar
geweest, pas het nieuwe jaar kan in vele gezinnen
de regelmaat doen terugkeren In 1971 zal de grote
schoonmaak weer op de gebruikelijke tijd gehouden
worden.
,In de groentewinkel waar mevrouw C. Berrevoets
werkte, vloog de grote ruit vlot uit de sponningen,
een gevolg van de geweldige luchtdruk waarmee de
explosie gepaard ging. Mevrouw Berrevoets zag alle
mensen in de richting van baar straat hollen. Ook
zij verliet zonder dralen de beschadigde winkel en
rende naar haar huis. Verslagen zag ze de geweldi
ge ravage. Alle ruiten waren weg, overal glassplin
ters, alles was kapot. Het interieur van de woning
paste droevig genoeg uitstekend bij de omgeving
buiten, waar nauwelijks meer een compleet venster
te bespeuren viel. Als oud papier na marktdag
lagen dakpannen verspreid over de daken, maar
meestal op straat. Huilend stonden geschrokken
huisvrouwen op hun stoepjes. Nog harder hullend
naderden de sirenes van politie- en brandweerwa
gens
Bewoners van zo'n 300 huizen in de buurt bekeken
verbijsterd hun schade. Zelfgebouwde duiventillen
en schuurtjes waren in elkaar gestort. Geparkeerde
auto's waren gedeukt door rondvliegend metaaL
De aandacht richtte zich op het centrum van de
explosie: de binnenplaats van sloperij Groenleer
leek netter dan ooit: er lag geen stukje afval in een
krater van drie meter diep en zeven meter door
snee. Maar rond de krater stapels roest bedekt door
kapotte dakpannen. Nieuwe schuren bekroond door
troosteloos lege lattenstelsels. De muren hadden het
gehouden, dankzij het vele schroot dat er tegenaan
lag.
Snel waren de gezagsdragers ter plaatse. Burge
meester Kastelein richtte zijn commandopost in het
huis van politieman J. Struyk aan de Karnemelkse
vaart 1 in. De belangrijke mensen in het rampge
bied hadden portofoons bij zich.
Op het gemeentehuis had ambtenaar Hekman zijn
opruimingswerkzaamheden gestaakt. Vanuit zijn
rampencentrum kon hij met zijn nog verse ervaring
het werk rond de schroothandel coördineren. Lang
zaam stroomden in het zenuwcentrum op het ge
meentehuis via de portofoons de eerste berichten
binnen. Zowel luisteraars daar als kijkers ter plaat
se zouden niet verbaasd zijn geweest bij het verne
men van namen van slachtoffers. De opluchting
was dan ook even groot als de verbazing, toen na
de eerste verwarring slechts sprake bleek te zijn
van vijf lichtgewonden. Mensen hadden snijwonden
van glasscherven of ze hadden een stuk licht afval
op het hoofd gekregen.
Dan volgen de verhalen over de schade. Er worden
miljoenenbedragen genoemd. Het zal lang duren,
voor alle huizen weer gerepareerd zijn. Als de
eerste verwarring bij de sleutelfiguren in het ramp
gebied plaats heeft gemaakt voor dadendrang ko
men bij de heer Hekman meer zakelijke berichten
binnen. Burgemeester Kastelein roept draadloos om
zijn sigaretten en zijn shawl. Vanuit het gemeente
huis laat Hekman aan zijn verlangens voldoen.
Aannemers en gemeentewerklieden zijn inmiddels in
het rampgebied aangekomen met planken om de
gapende vensters dicht te timmeren. Om twaalf
uur. een half uur na de explosie, is de straat vol
met helpenden. Dan rijst de vraag: wie gaat er
betalen?
WIE GAAT ER BETALEN?
.Wie gaat er betalen', vroegen de bewoners aan de
burgemeester. ,Wie gaat er betalen', vroeg de burge
meester aan de commissaris van de koningin. .Wie
gaat er betalen', vroeg de commissaris 's avonds
aan minister Beernink. ,Gaat u betalen?', wilde deze
minister die avond héél laat telefonisch weten van
dr L. J. M. Beel, de bejaarde voorzitter van het
landelijke rampenfonds. Dr Beel wist het nog niet.
De minister was zo geschrokken van de eerste
onheilspellende berichten over miljoenenschade bij
de Zienkzeese ontploffing, dat hij 's avonds tegen
half elf met zijn echtgenote zelf ging kijken. In
Zierikzee kwam hij al snel tot de conclusie, dat de
schade zowel hersteld als vergoed moest worden.
Om over het laatste zekerheid te krijgen belde hij,
temidden van een groot aantal beroepshalve belang
stellenden. dr Beel in Wassenaar op. Deze zegde
toe. dat zijn rampenfonds de kwestie de volgende
dag in studie zou nemen. De minister leek positief
gestemd, maar waarschuwde wel. dat de gedupeer
de bewoners er niet op mochten rekenen', ,dat elke
spijxer en ieder vogelkooitje' vergoed zou worden.
Wie precies de schade zou betalen wist ook de
volgende dag nog niemand. Wel maakte een enquête
duidelijk, dat het allemaal minder erg was dan men
de eerste dag dacht. Toen werd rekening gehouden
met een schade van meerdere miljoenen guldens,
na het onderzoek werd gesproken van een miljoen.
Het ergst getroffen waren de 45 huizen van de
woningbouwvereniging .Beter Wonen' aan de Gra
venstraat en de Karnemelksevaart.
Woensdags gingen taxateurs de meeste getroffen
huizen langs om de schade aan de inboedel vast te
stellen. Die dag werd ook bekend, dat de kans klein
was, dat het rampenfonds met geld over de brug
zou komen. Dit instituut bleek bedoeld voor natio
nale rampen en men vond de Zierikzeese ontplof
fing te lokaal. De gemeente stelde voor de zeker
heid een gironummer open, waar mensen, die wel
onder de indruk waren van de ramp, hun bijdragen
kwijt konden.
.Het gaat allemaal niet snel genoeg', dacht me
vrouw W. J. Meerman-Weltevreden uit een niet
getroffen deel van Zierikzee een week later. Zij
voorzag, dat veel mensen rond de schroothandel
zelf voor hun schade zouden gaan opdraaien.
Mevrouw Meerman zette een lnzamelactie op touw.
Over heel Schouwen-Duiveland werd geld opgehaald
en in zaal Concordia in Zierikzee kon men vrijdaga
vond 27 november 1969 een bijdrage komen bren
gen.
Mevrouw M. de Vrieze uit de Karnemelksevaart
had die avond ook haar met planken dichtgespijker
de huis achter zich gelaten. Zoals veel mensen uit
het getroffen gebied, was zU naar zaal Concordia
gekomen, want daar kon men behalve geld brengen
ook een film van Piet Meerman over de situatie
kort na de ontploffing zien. Het is dankzij de film.
dat veel bewoners nog weten, wat ze direct na de
klap hebben gedaan.
De actie bracht ruim 20.000 gulden op. Enkele
dagen later werd bekend, dat het rijk de huisraad-
schade op de eerste vijftig gulden na zou vergoe
den. Daarmee, zo zou men denken, was alles gere
geld. want ook de eerste 2000 gulden schade aan
particuliere huizen kwam voor vergoeding in aan
merking, terwijl gemeente en woningbouwvereniging
hun eigendommen uiteraard weer opknapten.
Het resultaat anno 1971 is dan ook, dat de bulzen
rond de schrootflrma nieuwe ramen en deuren
hebben. De Karnemelksevaart heeft zelfs een totaal
ander aanzien, voor het verse schilderwerk aan de
woningen beeft het meeste gras plaats moeten
maken voor parkoerhavens.
EEN GESCHIEDENIS
De buurt heeft een geschiedenis. Mensen, die er na
de ontploffing zijn komen wonen, heten nieuw. ZL)
hebben het niet meegemaakt. ZIJ schrikken niet als
de kachel ploft, zij verstijven niet als er een
vliegtuig door de geluidsbarrière vliegt. Er wordt
nog veel over de klap gesproken en dan staan de
nieuwe bewoners een beetje buiten het gesprek. In
de bekleding van hun meubels zitten niet die kleine
gaatjes, In hun gepolitoerde tafels niet die kleine
putjes. Want dat is de schade van glasscherven, die
niet vergoed ls. Bewoners van voor de klap praten
er nog veel over, met elkaar en met kennissen of
familieleden, die het verhaal nog niet hebben ge
hoord. Veel mensen zijn sinds de ontploffing een
beetje naar elkaar toegegroeid, .want het was mooi,
iedereen kwam Je helpen', herinnert mevrouw De
Vrieze zich. Of ze zijn uit elkaar gegroeid, zoals
mevrouw C. Berrevoets en haar familie. .Mak na de
ontploffing beloofden familieleden, dat ze zouden
helpen. Ze hebben geen hand uitgestoken'.
WAAR GEBEURD VERHAAL
DOOR HANS TEN HOUTEN
De buurt is anders geworden. De bestrating is
gladder, de parkeerruimte in de Karnemelksevaart
is groter, maar niemand is er beter van geworden.
De auto van de familie Berrevoets kon pas een half
jaar later dan de bedoeling was worden aange
schaft om van de onverwacht nieuwe parkeerruim
te gebrujk te maken. In het ene gezin heerst over
de materiële gevolgen van de explosie meer tevre
denheid dan in het andere. Dat komt. omdat alle
mensen verschillend zijn, dat komt volgens de
getroffenen ook omdat de taxateurs verschillend
waren. De man die bij mevrouw Berrevoets de
schade kwam opnemen was een akelige man'. Hij
taxeerde haar vaste vloerbedekking op 50 gulden.
JDe ene taxateur was redelijker dan de andere',
vindt ook mevrouw De Vrieze.
Op sommige punten oordeelden alle taxateurs, er
zijn er vijftien bezig geweest, hetzelfde: een kolen-
kachel was vrijwel niets waard. Rond de sloperij
woonden en wonen vele mensen met kolenkachels
Dat was een tegenvaller. Voor de vitrages werd een
vast bedrag per huis uitgekeerd Jk geloof, dat
niemand zulke dure glasgordijnen heeft genomen',
zegt mevrouw De Vrieze. Dat was een meevaller.
Eén waarschuwing van minister Beernink werd
letterlijk opgevolgd: de vogelkooltjes, dus ook alle
dure duiventillen en zelfs de zelfgemaakte schuur
tje» werden niet vergoed
In de dagen dat de taxateurs door de straten
gingen, hielpen vaklieden en bewoners elkaar met
het terugleggen van de pannen op de daken Even
leek de goede verhouding tussen schroothandela&r
Groenleer en zijn omgeving verstoord Niemand
verzamelde dakpannen voor het zwaar getroffen
boekhuis van Groenleer Junior Maar de mensen uit
de Karnemelksevaart zagen al gauw. dat het zo niet
moest. Er is er één geweest die tegen me heeft
gezegd: ik was in het begin erg boos op Je',
herinnert de heer Groenleer zich. Die boosheid is
nu verdwenen. Jk zeg weer goeie morgen tegen
mijn buren', maar net als vóór de klap, is dat het
volledige contact tussen Groenleer en de omgeving.
De mijn zit de sloper nog steeds dwars. Altijd heb
ik goed opgelet en dan komt er zo'n rotding. Ik zou
veel liever zelf wat meer schade hebben gehad en
de buurt wat minder'.
In de loop van 1970 werden de hulzen opgeknapt.
.Beter Wonen' combineerde het aantrekkelijke met
het noodzakelijke door overal, waar de bewoners
het wilden, de gescheiden woonkamers te verande
ren in één ruime kamer. Een modeverschijnsel',
zegt Beter-Wonenvoorzitter J Coumou. Zijn vereni
ging heeft 70.000 gulden besteed aan het opknappen.
Het geld moest uit eigen kas komen, zo had
minister Schut laten weten
Het aanbrengen van nieuwe deuren, nieuwe ruiten,
het dichtmaken van scheuren in muren en het
dóórbreken van woonkamers zette menig hulsgezin
in de rommel. Dat betekende een grote schoon
maakbeurt bulten het seizoen. Dat betekende ook
het opnieuw witten van muren op een ongebruike
lijke tijd en dat alles betekende voor vele huisvrou
wen een rommelig 1970.
MAAR DRIE TON
Hoofdcommies Hekman heeft zijn deel gehad van
de rommel in 1970. Het bestuursapparaat van Zie
rikzee heeft geen kracht, die speciaal belast is met
het afwikkelen van schadegevallen na explosies.
.Dat waren extra pieken tussen Je normale werk
door. Het heeft van mij veel tijd gevraagd', zucht
Hekman. Binnen twee weken na de taxatie beeft
hij de huisraadschade uitbetaald. De eerste 50
gulden konden worden betrokken tilt het door
mevrouw Meerman ingezamelde bedrag Na de uit
betaling kregen de getroffenen gelegenheid om ln
beroep te komen.
Tot in december van dit jaar kon men op bet
gemeentehuis rekeningen indienen, die een gevolg
waren van de explosieschade. Alles bU eikaar heeft
de ontploffing een materiele schade opgeleverd van
drie ton, aanmerkelijk minder dan de miljoenen,
waarover men de eerste dag sprak.
Maar de gaten zitten nog in de bekleding en ds
putjes in de tafels, want voor een putje kan Je geen
nieuwe tafel tn rekening brengen. De schuurtjes
hebben de bewoners zelf opgebouwd en betaald De
extra stookkosten gedurende de dagen, dat de
kozijnen waren afgesloten door tochtende planken,
zijn niet vergoed Het was ook donker, ik moest
hele dagen het licht aanhouden, dat kost ook geld',
zegt mevrouw Berrevoets, die niets terug kreeg
voor de extra stroomkosten. Anderen tillen daar
niet zo zwaar aan. Het leven gaat Immers gewoon
door. De vele dui ven! lefhebbers hebben hun bokken
weer overeind gekregen, maar WJ hoofdcommies
Hekman ligt nog steeds de zaak van de acht
postduiven, die de beer L. Krijger uit de Graven
straat vergoed wil hebben. Die zaak ls nog ln
onderzoek en acht goeie duiven vergeet Je niet >o
gauw
