ZEEUWSE
MUTSSPAARBANK
voor al uw geldzaken
24
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
DONDERDAG 24 DECBMJ
•paren-termijnsparen. 1 jaar vast 6:.t®.o; jaar vast 7
dagafschriften; kosteloze dienstverlening; Inning ccc
aan-verkoop effecten; bewaarneming effecten; kluislofc
assurantie; vreemde valuta.
Walcheren; Vlissingen: Middelburg 'met stadsbijkantoren); Souburg; Oostkapelle.
Noord en Zuid-Beveland: Goes. Wolphaartsdijk; Kapelle; Kruiningen; Korigene
Zeeuwsch Vlaanderen: Breskens; Oostburg; Terncuzen. Axel
Avondopenstellingen: maandag 21 en 28 december.
woensdag 23 en 30 december,
in plaats van op de vrijdagavonden.
jute:
prü
rair
Uakmanschap is Meesterschap en de Schoonheid van het eigen land
De strook Nederland ten Noorden van de lijn
over Zaandam en Purmerend en ten Zuiden
van Alkmaarlussen Ifsselttieer en Noordzee-
duinen, is een winderig waterrijk land van molens
en van polders, van ringvaarten en -dijken, van
lage stenen boerderijen met hoge piramide
daken en van huizen met houten gevels of gevel
toppen en genaaide houten wanden, geschilderd
in de Zaanse kleuren groen en wit; van kleine
pittoreske dorpen en grote industrieën.
In de 13e eeuw was er nog niets anders dan
een smalle duinenstrook met hier en daar een
kerkdorp op hoge gronden, temidden van veel
water. Aan het einde van de 16e eeuw was er
door inpoldering van water land gemaakt, maar
Beemster en Schermer, Werner en Heerhugo-
waard waren nog uitgestrekte meren.
Dank zij het genie van Jan Adriaanszoon
Leeghwater, oorspronkelijk timmerman en mo
lenmaker en later ook uitvinder en ingenieur,
constructeur en waterbouwkundige, dijken
bouwer en architect, konden die meren in de
eerste helft van de 17e eeuw worden droogge
legd met behulp van per polder tientallen
windmolens, door hem ontworpen.
Om op de bouwkosten te besparen koos hij de
binnetikrui-constructie, voordeliger dan die van
de buitenkruier met zijn dure staart, maar
vermoeiender voor de molenaar. Bij het kruien
van de molen - het van stand doen veranderen
en naar de wind zetten van de kap met de
wieken - moet deze naar boven in de molen
klimmen, wat bij een buitenkruier niet nodig is.
De Schermer werd met 51 molens, die samen
per minuut 1000 kubieke meter water buiten
de dijken brachten, in vier jaar drooggemalen.
Ze hebben tot 1927 hun werk als poldermolen
gedaan. Toen werd, bij de overgang op machinale
bemaling, het overgrote deel gesloopt. Van wal
overbleef staan er bij Schermerhom nog zes, in
twee groeperingen van drie, een mooi gezicht,
die batterijen, die zoveel nuttig werk verrichtten.
De eerste Nederlandse poldermolen werd in
1326 gebouwd in Oterleek. Het was een wip
molen, slank en getailleerd, met een draaibaar
vierkant bovendeel op een piramidevormig on
derstuk. Buiten de Zaanse Schans staat er in
de kop van Noord-Holland nog maar één
molen van dit type, bij Obdam.
De eerste industriemolen werd in 1594 door de
boer Comelis Corneliszoon van Uitgeest ont
worpen en gebouwd, nadat hij daarop in 1592
het octrooi van de Staten van Holland had
verkregen. Die houtzaagmolen, 'Het Juffertje,
stond op een driehoekig vlot en kruide op het
water. In 1596 werd de jongedame met vlot en
al naar Zaandam versleept. Uit deze molen
zijn de paltroks voortgekomen, die eveneens in
hun geheel worden gekruid, 'gekroden zegt men
in de Zaanstreek ook wel. Dit is mogelijk omdat
hun zware eikenhouten vloer op rollen rust,
die in een rolring zijn gevat. Die rolring op
zijn beurt ligt op de kruivloer, ook van eiken
hout, waaronder de fundering, een ronde muur
van metselwerk. De pallrokmolen heeft twee
vleugels, door luifels overdekt. Met de zaag-
zolder van de molen vormen ze de zaagloods,
die van achteren open kan zijn zonder dat men
last van wind en regen heeft, omdat de molen
altijd met zijn voorkant op de wind staat. De
naam van deze onderkruier komt van het korte
bovenkleed met onder de gordel wijd uitstaande
slippen, dat door mannen werd gedragen in de
tijd toen de eerste molens werden gebouwd.
De bovenkruier is een Zaanse vinding. De
oudst-bekende, een buitenkruier, een houtzager,
is van 1604. Hij was de voorloper van alle
latere bovenkruiers, ook van de bovenkruiende
poldermolens.
De industriemolens, altijd buitenkruiers, waren
de luttele voorgangers van wat nu imposante
industrieën zijn, met een veel uitgebreider assor
timent dan dat van de molens.
Uit houtzaagmolens kwamen doorgaans onbe-
kante balken en delen; de huidige industrie
produceert deuren en vloeren, keukens en pot
loden en nog veel meer van hout. In de pelmolens
werden gerst en rijst van basten en vliezen
ontdaan; de oliemolens pletten en maalden,
wreven en persten kool- en lijn-, raap- en hen
nepzaad en maakten aldus olie voor consumptie
en verlichting, voor verven en voor werktuigen;
andere molens vermaalden cacaobonen, weer
andere mosterdzaad en specerijen. Hun opvol
gersvan vandaag leveren een omvangrijk gamma
van de meest uiteenlopende voedings- en genot
middelen, schildersbenodigdheden en andere
technische producten als instant-rijst en cereals,
sauzen, verpakte soepen, chocoladehagelslag
en biscuits, natuurlijke en synthetische verven
en margarine.
In het gebied, hierboven afgebeeld, hebben
vroeger meer dan 600 molens tegelijk gedraaid.
Het landschap werd er door beheerst, zoals nu
door hoogspanningsmasten - in schrille tegen
stelling tot de molens die zijn blijven staan -
waarschijnlijk onontbeerlijk. De cartograaf
Michels heeft zich tot taak gesteld alle mar
kante elementen van het landschap van nu in
zijn kaarten te doen uitkomen. In deze kaart
liet hij die masten weg. Hij schreef te zijner
verontschuldiging:
'De Overheid wenst het euvel der antenne-
mastbossen op de daken van particulieren in
bebouwde kommen te bestrijden. Zij weegt daar
bij esthetische en economische belangen tegen
elkaar af. Overeenkomstige overwegingen heb
ben ondergetekende particulier ertoe bewogen,
de mastbossen die de Overheid in verbijsterend
tempo als 'hoogspanningsleidingen over onze
landschappen uitstrooit, binnen hei kaartbeeld
alvast onder de grond te werken.
De Zaanse Schans is een openluchtmuseum
waarin gewoond en gewerkt wordt. Het is nog
steeds in opbouw. Typisch Zaanse huizen en
molens uit de gehele Zaanstreek, vaak in staat
van verval, zijn en worden er - in hun geheel
of in grote delen vervoerd - neergezet en met
groot vakmanschap perfect gerestaureerd. Als
U er toch komt, trek dan letterlijk bij mosterd-
maker Bosman in 'De Huisman aan de bel
en neem een potje echte Zaanse mosterd mee.
Om tenslotte op Leeghwater terug te komen, zijn
bouwmeesterschap blijkt uit het Raadhuis dat in
1630 naar zijn ontwerp gebouwd werd in de Rijp,
waar hij geboren is.
Vakmanschap is Meesterschap. Dat geldt voor de
Zaanse molenbouwers, dat geldt sinds 1615 voor de
brouwers van Grolsch, opvolgers van Peter Cuyper, die
in1676Gildemeester werd van de brouwers in Groenlo.
Grolsch, ambachtelijk gebrouwen bier, met een eigen
karakter en een bijzondere smaak en frisheid, bereikt
door een volkomen natuurlijk brouw-en rijpingsproces,
dat bijna vier maanden duurt.
Dank zij de natuurlijke houdbaarheid van Grolsch,
kan het kunstmatig houdbaar maken achterwege
bijven, waardoor alle goede eigenschappen van dit
bier worden behouden
Grolsch bier, vers bier,
Wilt U een reproductie van deze kaart, perfect gedrukt op luxe-vergê-papier? (40,5x25,5 cm.)
Doe dan in een enveloppe een briefje met Uw naam en adres en de mam van de kaart: De Nekker molen'. Voeg daarbij 5 stukken
van Grolsch-etiketten, waarop de G van Grolsch voorkomt. Van het etiketje van een beugelfles kunt U de G zo afscheuren;
van een-pijpje (waarin precies hetzelfde verse Grolsch) zult U het etiket eerst moeten afweken. Bent U geen Grolschdrinker
en niet van plan dat te worden, sluit dan in plaats van stukjes etiket - 5 geldige niel-vastgeplakte postzegels van 25 cent in->.
Plak de enveloppe dicht, frankeer met een postzegel van een kwartje en adresseer aan: Grolsch, Postbus 55, Enschede
De kaart wordt IX dan in een kartonnen kokertje franco thuisgestuurd. De kaarten van Zwolle, Twente, Westkapelle, Utrecht
Amsterdam en Groningen zijn nog in beperkte mate verkrijgbaar, op dezelfde wijze te bestellen als die van DeNekker molen--
