TECHNIEK BIEDT
ONDERWIJS
ONGEKENDE
MOGELIJKHEDEN
EIND LEERT 83% DOOR
HET ZIEN
25
"triG 19 DECEMBER 1970
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
M (Snif
iek neemt een steeds grotere plaats in het onderwijs onderwijsmedewerkster bezocht het voorlichtingscentrum
worden uitgerust met radio, televisie, bandrecor- van de schooladviesdienst in Rotterdam, waar men de be-
ia-projector enz. De mogelijkheden van toepassing van schikking heeft over een uitgebreide collectie audio-visuele
,-niek in het onderwijs zijn vrijwel onbeperkt. Onze hulpmiddelen. Zij geeft haar Indrukken weer in onderstaand
artikel.
Het voorlichtingscentrum van de schooladviesdienst te Rotterdam: een zaal vol moderne hulpapparatuur ten behoeve van het
onderwijs.
(VAN ONZE ONDERWIJSMEDEWERKSTER)
SSINGEN De ontwikkeling van de techniek en het gebruik van nieuwe mogelijkheden
gaat steeds meer het leven van de mens beheersen. In bedrijven, fabrieken,
o school ook in het onderwijs zal de techniek een steeds grotere plaats innemen
al van voorbeelden van toepassing van de techniek waar te nemen. Een consequentie
an is, dat het gehele levenspatroon langzaam verandert. De huisvrouw achter de was-
hoort alleen nog in oude verhalen thuis, de winkeljuffrouw, die prijzen van de bood-
pen zelf optelt, is een zeldzaam exemplaar. Computers nemen op vele bedrijven het
en rekenwerk over, daartoe zorgvuldig geprogrammeerd door de mens-van-vandaag.
oderne mens is met al die aspecten van de techniek zo vertrouwd geraakt, dat hij er
nauwelijks bij stilstaat.
de stand van zaken met betrekking tot
van de techniek in het onderwijs? In
en ook in Zeeland is de onderwijzer, die
jij bet geven van zijn lessen alleen bedient van
1 boek en potlood, zeker nog geen zeldzaam-
P wandelt nog steeds in de voetsporen van
jer van 25 jaar geleden. Wel wordt op
af en toe bioscoopje gespeeld: gordij-
en een uurtje films of dia's vertonen,
tan een werkelijke integratie van technische
r, waarin de media gericht op het horen
en het zien (visueel), die de zogeheten
ksaelé media vormen, is nog geen sprake.
van de opvoeding van het kind, dat
nis in deze technische wereld een plaats zal
en, zullen zowel de overheid als de
met de ouders zich grondig moeten
30 in de toepassing en de mogelijkheden van
:?aratuur. Dit om te komen tot een beter
b-jsrendement voor de mens van de - toe-
1 DRAGEN
die door gebrek aan goede voorlichting
is vasthoudt aan zijn eigen onderwijspa-
aet zich steeds weer voor de vraag gesteld:
.Is deze ontwikkeling nu nodig? Vroeger hebben wij
het toch ook goed geleerd. Waarom moet nu ineens
het gehele onderwijs veranderen?' Vragen, zo is ons
bij herhaling gebleken, die leven onder brede lagen
van de bevolking.
Men kan stellen, dat de leerkracht over het alge
meen de noodzaak van al deze veranderingen duide
lijk inziet, maar door te geringe voorlichting en
begeleiding heeft hij vrijwel geen kans zijn stand
punt gefundeerd en gemotiveerd uit te dragen. Van
de overheid is in dit opzicht nu ook weer niet
zoveel te verwachten, want elke vernieuwing bete
kent een forse aanslag op 's rijks middelen. En het
is bekend, dat de overheden niet als sinterklazen
door het leven gaan.
Toch is het gebruik van audio-visuele middelen op
school van het grootste belang. Een kleine steek
proef op de Zeeuwse scholen heeft ons aangetoond,
dat tot de meest voorkomende apparatuur hier
gerekend mag worden: de dia-(filmstrip) projector,
de bandrecorder, de platenspeler, de radio en in
iets mindere mate het televisietoestel. Filmprojec
tor, cassetterecorder en de overheadprojector ko
men slechts sporadisch voor.
Waarom zijn deze media zo belangrijk voor het
onderwijs? Tot op heden werd het onderwijspa-
troon grotendeels beheerst door het gesproken
woord, het boek en het bord met het krijtje. De
taal: het gesproken woord en het boek tot middel
van kennisoverdracht is zeer abstract. De leerling
moet maar proberen te begrijpen, waarover wordt
gesproken. Als mondeling moet worden uitgelegd
wat bijvoorbeeld een zeekoe is en het kind heeft
nog nooit een dergelijk dier gezien, dan zal het
onmogelijk een goede voorstelling van dit dier
kunnen maken. De directe beleving, dat wil zeggen
een levende zeekoe bekijken, biedt reeds een veel
betere mogelijkheid tot een goede beeldvorming
Dit geldt voor alle onderwerpen die worden behan
deld. In de praktijk is dit veelal onmogelijk: men
kan geen bergen, tijgers, vliegtuigen en noem maar
op in een klas halen om ze door de leerlingen te
laten bekijken. Een uitkomst hierbij bieden nu de
audio-visuele hulpmiddelen. Een sprekende film
toont het beeld van bijvoorbeeld een dier, laat zien
hoe het leeft, terwijl ook het geluid, dat het dier
maakt voor de leerling duidelijk wordt Ongeveer
hetzelfde resultaat kan worden bereikt met dia's en
een gesproken band. Ideaal voor een goede behan
deling van veel onderwerpen is de bandrecorder
met dia-stuurinrichting. De onderwijzer kan de
band opnemen eventueel met de bij de dia's beho
rende geluiden, zodat elk plaatje duidelijker wordt,
terwijl door de automatische verwisseling van dia's
een boeiend weloverwogen geheel kan ontstaan.
Is dit nu zo belangrijk voor het onderwijsrende
ment? Een vraag, die met een volmondig ja' kan
worden beantwoord, want een van ae belangrijkste
aspecten van het leren (kennisoverdracht) is het
gebruik van oog en oor Onderzoekingen hebben
aangetoond op welke wijze het kind het meest
leert:
1% door proeven
1''2 o„ door voelen
3' i door ruiken
11 door horen
83 door zien
Uit dit laatste blijkt eens te meer welk een enorme
negatieve invloed de televisie op een kind kan
uitoefenen, als de ouders geen zorgvuldige program
makeuze toepassen. Onderzoekingen in Amerika
koptrekker voor het onderwijs in de wereld
hebben aangetoond, dat kinderen tussen het tweede
en het vierde levensjaar ongeveer 4 000 uren televi
sie hebben gezien Dat op een leeftijd, waarop zij
het meest ontvankelijk zijn voor allerlei indrukken.
Dit kan kwalijke gevolgen hebben voor het jonge
kind. Als positief punt komt uit dit alles naar
voren, dat het land bij goede progTarnmakeuze
thuis en met een goed gericht onderwijs op school
een schat van ervaringen kan oudoen-
Zien en horen mogen als de belangrijkste punten
bij kennisoverdracht worder, gerekend. Hierop
voortbordurend komen we tot de volgende resulta
ten ten aanzien van het onthouden van het geleer
de:
10 °'o onthoudt een kind van hetgeen het heeft
gelezen
20 °,o van hetgeen het heeft gehoord
30 van wat het heeft gezien, maar
50 van wat het heeft gezien én gehoord.
Ook dit gegeven toont duidelijk het belang aan van
invoering van beeld en geluid bij het onderwijs.
Vooral nu het kind door het zien van televisie
thuis, zich veel meer heeft ingesteld op het op deze
wijze (al dan niet goed) kennis vergaren, zal
hierbij op de scholen nocdzakehjkerwijze moeten
worden aangesloten.
Welke media kunnen als leer- en-of hulpmiddelen
uitkomst bieden?
afgestemd op het gehoor (auditief): het gespro
ken woord, dc platenspeler de cassettespeler, de
cassetterecorder, eventueel met schakelkastje en
koptelefoon radio en bandrecorder Van al deze
apparatuur, die in onze samenleving zo langzamer
hand gemeengoed gaat worden, willen wij in het
bijzonder de aandacht vestigen op de cassette
spelers (alleen voor afspelen) en de cassetterecor
ders (voor opnemen en afspelen) De apparaten
bieden de leerlingen veel en goede mogelijkheden
om mee te werken vooral op het gebied van lees-
en taalonderwijs Ze zijn eenvoudig in het gebruik,
door hun omvang heel handzaam en door hun prijs
aantrekkelijker voor het gebruik in de school dan
de veel grotere en duurdere bandrecorder Temeer
ook daar er cassetterecorders in de handel zijn,
met een ingebouwde microfoon zodat men geen
moeilijkheden 'neef met losse microfoons, losse
draden enz Ook biedt de cassettespeler meer moge
lijkheden dan de veel duurdere en meer onhandel
bare platenspeler De ingesproken banden kunnen
van groot nut zijn voor de leerlingen en geven ook
hier de leerkracht meer mogelijkheden tot het
begeleiden van de leerlingen.
gebruikt voor de uitzending van de schoolradio.
Men heeft evenwel het voordeel, dat deze radio zijn
eigen programma's kan opnemen, die dan op elk
gewenst tijdstip opnieuw kunnen worden gebruikt.
Ook als gewoon opname- en afspeelapparaat kan
het van groot nut zijn op de school. Tot de
recorders kan eveneens worden gerekend het talen
practicum. waarmee de leerlingen in groepjes on
der meer de juiste uitspraak van een taal kunnen
leren en hun eigen uitspraak kunnen toetsen (met
correctie van de leerkracht) door middel van luiste
ren en inspreken.
Een bijzonder interessant apparaat op dit gebied is
ook de kaart-recorder (language master). Hierbij
wordt gebruik gemaakt van een recorder, waarin
een kaart wordt geschoven. Op de kaart staat een
afbeelding en de het op de afbeelding betrekking
hebbende woord. Bij inschakeling hoort de leerling
dat woord in perfecte uitspraak. Hij kan het
nazeggen; zijn woord wordt automatisch opgeno
men Op deze wijze kunnen eventuele verschillen in
uitspraak duidelijk worden geconstateerd. Dat dit
apparaat ook uitkomst zal bieden voor een goede
uitspraak van de Nederlandse taal en zo nodig
een buitenlandse lijdt geen twijfel. Deze kaart-
recorder is zowel gericht op het zien als op het
horen.
Media afgestemd op het zien (visueel):
Schoolbord, flanelbord en diverse andere borden,
waarvan vooral het nylonbord vele mogelijkheden
biedt. Een dergelijk bord houdt niet alleen stukjes
papier vast, maar zelfs voorwerpen blijven eraan
.kleven.' Vermeldenswaard is ook het statische
bord, dat kranteknipsels en dergelijke zonder moei
te .vasthoudt'. Bovendien kan op het statische bord
worden geschreven. Een andere toepassingsmoge
lijkheid van dit licht van kleur zijnde bord is het
dienst te laten doen als projectiescherm. Voorts
heeft men de beschikking over de van ouds beken-
is en dat geldt eveneens voor de overheadprojec
tor dat verduistering van het leslokaal overbodig
is Het geheel neemt weinig plaats in en staat altijd
voor gebruik gereed.
TELEVISIE
FOTO'S: Schooladviesdienst Rotterdam.
INFORMATIE: Schooladviesdienst Rotterdam;
,iOnderwijs en Media', uitgeverij J. Muusset
NV. N. Samscm NV en Wolters/Noordhof NV.
de wandplaten, stempels, diaprojector, d
projector, de televisiecamera met momtor, de lus-
cassettefilm en de stomme film.
Van deze laatste willen we vooral de aandacht
vestigen op de overheadprojector. Dit apparaat
piojecteert een beeld op een scherm achter de
leerkracht. Het dient zó opgesteld te worden, dat
de leerkracht met het gezicht naar de klas aanteke
ningen maakt op doorzichtige materialen, die dan
op het scherm zichtbaar worden. De mogelijkheden
met deze overheadprojector zijn bijkans onuitputte
lijk. Het apparaat is vee. meer dan alleen een
vervangingsmiddel van het schoolbord. In alle ge
vallen, waarin een schoolbord wordt gebruikt, kan
men ook deze projector aanwenden. Verder kan
men, althans als doorzichtig materiaal wordt ge
bruikt gedrukte tekst projecteren; door middel van
stempels bijvoorbeeld de aardrijkskundeles snel
even een landkaart produceren; afbeeldingen onder
het transparant schuiven en dan aantekeningen
maken. Haalt men de afbeelding weg dan blijft
alleen de tekening over. Door ze duidelijk te projec
teren kunnen vele onderwerpen worden behandeld.
Het geschrevene kan bewaard blijven door het
transparant te verwijderen of door te schuiven. Op
deze wijze kan net vele malen worden gebruikt in
tegenstelling tot het bordschrift, dat wordt uitge
veegd en dan voor goed verloren is. Het zou te ver
voeren alle mogelij kneden van het apparaat hier
uiteen te zetten Bovendien geldt ook hier. dat al
naar gelang hei inzicht en het vernuft van de
onderwijzer(es) de mogelijkheden kunnen worden
uitgebreid.
LUSCASSETTE-FILM
RADIO
middel met vele mogelijkheden: de overheadprojector.
Een aparte plaats bekleedt in dit opzicht de radio
cassetterecorder. Hierbij heeft men te maken met
een gewone radio, zoals op vele scholen wordt
Een boeiend hulpmiddêl is ook de luscassettefilm
De te gebruiken ."ilm is opgesteld in een cassette en
wel zodanig, dat zij eindeloos kan blijven door
draaien Deze cassette wordt in de filmprojector
geschoven, door het omdraaien van een knop krijgt
men eer bewegend beeld Wil men een bepaalde
afbeelding wat langer bekijken, dan kan het beeld
worden st.lgezet.
Evenals bij het projecteren van dia's kan bij deze
film gebruik worden gemaakt van een doorzicht
scherm. Dit (heel eenvoudig gezegd) bestaat uit een
groot vel transparant tekenpapier in een raamwerk.
De orojector wordt er achter geplaatst en de klas
heeft het zicht op de afbeelding, die een duidelijke
illustratie geeft bij het te behandelen onderwerp
Op de achterzijde van het scherm kan de leerkracht
de aanwijzingen geven. Voordeel van deze werkwijze
Tot de media afgestemd op horen en zien
tegelijk audio-visueelbehoren onder meer de
film. de televisie en de eerder genoemde kaartrecor-
der. Het eerste hulpmiddel is meer dan bekend. BU
het medium televisie zijn thans grote technische
ontwikkelingen aan de gang. Veel scholen volgen op
de tv de uitzendingen van de onderwijstelevisie en
daar houdt het dan mee op. Het gebruik van een
camera en een monitor in de klas biedt echter
grote mogelijkheden. Via een gesloten circuit in de
school kan dan in elke klas op een monitor een
bepaalde les of voordracht enzovoorts worden ge
volgd. Voorts bestaat de mc gelijkheid om met een
video-recorder bepaalde televisieprogramma's op
te nemen, die later op elk gewenst tijdstip kunnen
worden herhaald.
Het is natuurlijk bijzonder aardig om te weten, wat
er zo allemaal aan moderne hulpmiddelen en mate
rialen op de markt is, maar voor vele scholen rijst
levensgroot de vraag: Hoe kom ik aan die spullen
en hoe kan er mee worden gewerkt?' De appara
tuur in vakkringen hardware' genoemd en de
materialen de .software' zijn aanwezig, maar
aan voorlichting over een doelmatige aanschaf ont
breekt het nog. Immers, het gaat niet aan, dat een
school, maar wat in het wilde weg koopt en dan
kijkt of er doelmatig mee valt te werken. Hoe is
voor een leek ondoenlijk een verantwoorde keus te
maken uit de vele en fraaie apparatuur, die op de
markt verschijnt. Vaak ziet men dan nog, dat
scholen door geldgebrek gedwongen een verouderd
apparaat aanschaffen, omdat op dergelijke appara
ten meestal een aantrekkelijke korting wordt gege
ven. In de eerste plaats dient de leerkracht een
goede en gerichte voorlichting te krijgen over al
deze nieuwe hulpmiddelen. Daarnaast zal hij weg
wijs moeten worden gemaakt in het gebruik ervan.
Het komt nog maar al te vaak voor. dat dure
apparaten worden aangeschaft, die korte tijd later
in een hoek terecht komen, omdat men de moge
lijkheden niet voldoende kent. Ook de schoolgebou
wen en de inrichting van de scholen zullen in de
toekomst moeten worden aangepast.
Bij de bouw van nieuwe scholen zal rekening
moeten worden gehouden met het feit, dat er wel
eens met een gesloten tv-circuit zal worden gewerkt
in de toekomst.
Het onderwijs, dat steeds meer van klassikaal
overgaat naar het werken in groepen vereist de
mogelijkheid dat deze groepen in aparte hoeken
kunnen werken, waar de apparatuur een vaste
plaats heeft. De leerkracht dient de beschikking te
hebben over een onderwijstafel, waarin overhead
projector, diaprojector', recorders enz zijn inge
bouwd, zodat overmatig gesjouw en verlies aan tijd
voorkomen kunnen worden Ook voor de aanschaf
van deze oudio-visuele middelen zou een soepeler
regeling dienen te bestaan. Vastgesteld kan worden,
dat deze media noodzakelijk zijn bij de huidige
ontwikkeling van het onderwijs, vooral omdat ze
bij diverse vakken kunnen worden gebruikt bij
iedere didactische werkwijze. Thans moet het school
hoofd maar zien wat geld uit het beschikbare
budget over te houden om daarmee bijvoorbeeld
een hele cassetterecorder aan te schaffen. Volgens
bepaalde artikelen in de wet kan wel wat extra's
worden aangevraagd, maar dit blijkt in de praktijk
nogal wat moeilijkheden op te leveren.
Resumerend kunnen we zeggen, dat goede voorlich
ting over aanschaf en gebruik van audio-visuele
media voor de leerkracht uitermate nodig wordt.
Mogelijk, dat het Regionaal Pedogogisch Centrum
Zeeland dit hiaat kan opvullen door in navolging
van andere adviescentra in den lande een voor
lichtingscentrum' op te richten, waarin ook bet
belangrijke onderdeel van de audio-visuele media is
vertegenwoordigd Momenteel zijn er in Nederland
vier voorlichtingscentra. Dat is gezien de ontwikke
ling van het Onderwijs op dit moment veel te
weinig. Zij bestrijken nauwelijks een kwart van het
onderwijs. Evenmin als de ontwikkelingen bij het
onderwijs kunnen worden tegengehouden, is de
komst van de audio-visuele media te stuiten. De
witte vlek op de kaart, die Zeeland in dit opzicht
(nog) vormt, dient dan ook te verdwijnen. Het
onderwijs zal er ten zeerste mee zijn gebaat.
C J. DIELEMAN-VAN DE REEPB
