,EEN DIARREE VAN GOUD EN DOLLARS'
HET CREDO
VAN EEN
NARCISSUS
nieuwe dichtbundels q_ a_ DEELDER, SOUDIJN BERNLEF EN DAEN
SALVADOR DALI (EXCLUSIEF)
ZATEdDAG 28 NOVEMBER 1970
PROVINCIALE ZEEUWSE COURANT
15
B« no K-Jarige Salvador Dali. schilder, beeld
houwer, schrijver, edelsmid, filmregisseur
choreograaf naar eigen zeggen genie en naa
indermans zeggen clown, doch in ieder geva
multimiljonair, staat dezer dagen letterlijk
midden in de belangstelling In Rolterdan
woedt' zijn grote retrospectieve en anderzijds
li hij bezig zich een plaats in de toekomstigi
kunsthistorie te verzekeren door zelf eer
Dill-museum in te richten in zijn geboorte
plMts Figueras, nabij de C'osta Brava,
Het is niet gemakkelijk door te dringen tot
het heilige der heilige van het genie Salvador
Dali, om hem met profane vragen lastig te
tallen. Ten eerste verblijft hij zelden lang op
dezelfde plaats en reist hij rond tussen zijn
huizen in New York, Parijs en Portlligat
(Costa Brava), of de scènes van zijn verschil
lende stunts zoals nu het museum in Figuer
is. Ten tweede wordt hij voortdurend omge
ven door een wacht van jaloerse bewonder
tars en beeldschone modellen, die niet graai
ïun plaatsje in de zon van het genie afslaan
Niettemin ziet Dali erop toe dat de pers
.vanneer zij eenmaal tot hem doorgedrongei
s. goed behandeld wordt, omdat zijn faarr
■rondig rondgebazuind kan worden,
VERMEER
Senor Dali xcat moet het publiek, dat uw
retrospectieve tentoonstelling te Rotterdam
gaat bezoeken, weten van het artistieke, bio
grafische of filosofische verleden ran Salva
dor Dali?
Dali .Van Dali's verleden moet het publiek
helemaal niets weten. Het enige wat het moet
weten is dat Dali verklaart dat het best
geschilderde doek, dat er in de historie van
de schilderkunst van de hele wereld is ver
vaardigd, het. .Gezicht op Delft' van Vermeel
VERVALSINGEN
Om bij het verleden te blijven, hoeveel wet
ken heeft u tot nu toe vervaardigd''
Dali: .Geen flauw idee. Als ik al die cijfers in
mijn hoofd zou moeten houden zou ik niet
die diepzinnige gedachten kunnen onderhou
den die ik nu heb'
Men zegt dat bijvoorbeeld vijftig procent van
alles wat er als Miro tentoongesteld wordt, ver
valst is. Heeft men Dali ook vervalst
Dali: ,Oh ja, vaak genoeg. Maar dan met het
verschil dat het gemakkelijker is een Miro te
vervalsen,want dat zijn vlakken en kleuren
dikwijls als men een Miro vervalst, of
bijvoorbeeld een Mondriaan om in uw gebied
te blijven, blijkt het dat de kopie beter is dan
het origineel het is daarentegen heel wat
moeilijker om Dali te vervalsen. Daarom
bestaan er ook niet zoveel vervalsingen var
Dali als van andere moderne schilders, war.'
dit vereist veel meer werk en de luiheid ls
het belangrijkste kenmerk van onze heden
daagse maatschappij'
ZWAKZINNIGEN
is
Daar heb ik wel de pest over in, want ik zoi
liever hebben dat het beste schilderij van de
wereld van Velasquez afkomstig zou zijn, du
een veel groter genie was dan Vermeer. Maai
het is nu eenmaal zo dat Vermeer bete
schilderde dan Velasquez'.
En denkt u er zelf niet over Vermeer te
overtreffen
Dali: .Ik heb Delft al geschilderd, maar dat
heeft niemand gemerkt. Je moet het publiek
dezelfde dingen duizendmaal voorkauwen en
zelfs dan begrijpen ze het nog niet. want het
publiek van de hele wereld is over het alge
meen nog stommer en hardleerser dan het
leer dat wij onder onze schoenen dragen
Dali tikt met zijn gouden wandelstok tegen
de zolen van zijn schoenen)
Ik neb indertijd een schilderij vervaardigd
waarin ik Delft op mijn manier uitbeeldde, en
dat ik de titel gaf van Verschijning van de
stad Delft'. Maar hoewel het onder deze titel
op een openbare veiling te Londen werd
verkocht, kwam het niemand in het hoofd om
de titel serieus te nemen en aan te toner
welke be'rekking er bestaat tussen het schil
derij van Vermeer en dat van Dali. Ik weet
niet eens of de organisatoren van deze ten
•oonstelling in Rotterdam zich hiervan we)
rekenschap hebben gegeven'
Daarom neem ik deze gelegenheid, te baat
(als goede afstammeling van de Phoeniciërs
:aat ik nooit een gelegenheid ongebruikt voor
bij gaan) om hen te waarschuwen dat zij
zullen moeten rennen om er tijdig voor te
zorgen (als zij dat al niet hebben gedaan) dit
schilderij, dat zeer belangrijk is voor de
banden tussen Dali en de Lage Landen, niet
op de tentoonstelling van Rotterdam ont
breekt'
Meent u dat deze persoonsverheerlijking no
dig is voor de artistieke vorm van Dali?
Dali. .Aangezien wij in een tijdperk van
zwakzinnigen leven, namelijk het tijdperk van
de consumptiemaatschappij, zou het toch
treurig zijn als Ik niet mijn slaatje zou slaan
uit de zwakzinnigen van mijn tijd om nóg
meer geld te verdienen Wat ik het meest
liefheb na mijn vrouw is het geld. en daarom
grijp ik alle gelegenheden aan opdat er onaf
gebroken een diarree van goud en dollars
over mijn leven neerdaalt, hetgeen mij een
bijna onovertreffeliike bevrediging verschaft"
Wat houdt de toekomst in voor Dali?
Dali: jiet belangrijkste is mijn museum hier
in Figueras Eind deze maand zet ik de eerste
stap, want dan wil ik het plafond van de
centrale zaal klaarhebben De architectuur
daarvan is nu in voorbereiding. Dit wordt hef
eerste museum van de wereld met een mo
oarchistische koepel (zoals u weet is de
soepel net symbool van het Koningschap;
want ik ben bovenal een monarchist Symbo-
lisch schilder ik mijzelf op dat plafond, om
ringd door dozen, en terwijl ik al die dozen
open, daalt al het geld dat ik de mensen uit
de zak heb geklopt weer op de hoofden van
mijn mede burgers neer'
DOOD
De toekomst houdt, zelfs voor een genie, de
dood in Welke indruk maakt het idee dat u
zult moeten sterven op u?
Dali <na -sen korte stilte, de eerste maal dat
hij niet direct een antwoord klaar heeft»
.Een beroerde indruk' (Dan komt hij weer
op gangi Zozeer zelfs dat ik mijn voorzorgs
maatregelen heb genomen. Ik heb me ai
ingeschreven om ingevroren te worden, hoe
wel Ik nu nog niet geloof in de doelmatigheid
van het idee'
.Maar in ieder geval doet het me plezier te
kunnen bedenken dat als ik spoedig zou
sterven, de mensen hier in de cafés van
Figueras tegen elkaar zouden zeggen: Dali is
gestorven neen, neen, hij is wel dood, maar
hij is niet gestorven zoals iedereen'.
vVat er in iedei geval zal blijven voortbe
staan, meer dan mijn persoonlijkheid of mijn
werk, is mijn genie. Ik heb altijd al gezegd
dat ik een heel slechte schilder ben, en het
schilderen is trouwens niet meer dan één
onder duizend manieren om een oneindig
klein deel van mijn persoonlijkheid uit te
drukken'.
Dali in Rotterdam Een onuitstaanbaar grote man een genie genoemd
een Spaaase gril, een schilder in elk geval.
Salvador Dali houdt zich in Boymans van Beuningeu bezig met eet
van zijn meest geliefkoosde bezigheden: hij laat er naar zich kijkei.
n rekent daarmee af met een plaatsbepaling die althans de schildei
in hem van een te beperkt aangezicht voorzien heeft.
De tentoonstelling in Rotterdam maakt namelijk duidelijk dat het wei
zeer ve keerd is de velen te volgen die Dali. hoog op de schouders
jan het begin en einde van het sunealisme plaatsen. Het surrealisme
bemoeit zich niet met de Jongere Dali. het surrealisme overlijdt niet
met hem, bovendien en dat is een belangrijker aspect is Dal)
niet zo gemakkelijk te vangen. Daar komt nog bij dat tot nu toe
nergens zo treffend is gedemonstreerd dat de schilderijen niet geheel
op Zich staan, maar verwijzingen zijn naar andere delen van Dali -
complexe persoonlijkheid, zoals ook zijn boeken om maar een niet
>1 te magei kantje te noemen op hun beurt weer naar de
«childerijen verwijzen. (Wie zien wil. leze). Denk daarbij echter niet
Jat het rondje volgemaakt wordt, kogeltjesglad want Dali en zijn
manilestatie zijn gladder
Dali en het su realisme. Van den Bergh en Jurgens, Van Gend en
ooos. een onontkoombare koppeling van namen die begrippen zijn
gewild of niet Dali Ls op de eerste Diaais realist niet op de manie;
-iat er direct fotografie in zou schuilen wel een realist van het beeld
waarin vervreemding past, zich duidelijker opdringt en doordringt tot
die vervreemding gestalte krijgt.
In de ontwikkeling van Dali schittert de mengeling van wat schilder
Kunstig technisch wordt aangevoerd en wat deze techniek doet
■net een beeld, een karakter, een kem. Dali. de realist blijft overeind
-n draait het toneel. Het tegen elkaar uitspelen van gegevens, glad en
met meesterschap geschilderd, trekt de realiteit die in een conventio
nele opstelling op deze wijze een tien met een griffel gekregen zou
te hebben, 'elijkjes de broek uit: dat is het dan. zegt Dali. Op dit uu;
van he* démasqué is men geneigd aan een vervormend onderbewust
'ijn of zelfs een vormend boven bewust zijn te denken: gecondit ioneer
ae zaken krijgen een andere functie, een holle loop inhoud: mensen
dieren hun dingen leiden een ander leven maar en dat zeer
nadrukkelijk tegen een nimmer wisselend tijdloos fond.
Up deze wijze schildert, tekent, schrijft en componeert Dali een
fascinerende wereld, bizar, vaak op de grens van de hallucinatie, maar
wie zweven wi» blijft op de grond.
In schilderijen, tekeningen, gouaches, aquarellen, etsen, een enkele litho
beeldhouwwerken, objecten en Juwelen, woedt tussen onuitstaanbaar
groot, groot en soms naargeestig klein het credo van een Narcissus. de
regisseur van het spektakel-Dali.
André Oosthoek
(Rotterdam, museum Bovmans van Beunineen tot 10 lanuari.
Kleine cataloeus 13.-. erote werkeliik orachtie en zeer waardevolle
cataloeus f25.- Oüen elke dae)
MEN HOORT VAAK beweren dat het steeds moeilijker wordt om poëzie uitgegeven te
krijgen, met name jonge schrijvers, debutanten, zouden weinig kansen krijgen. We be
twijfelen of dit waar is. Er verschijneiSbijzonder veel bundels met werk van jonge dich
ters, en het was toch beslist vroeger, bij voorbeeld voor de oorlog of kort er na, voor een
debutant ook niet zo gemakkelijk om bij een bekende uitgever gehoor te vinden. Ook toen
moesten velen de toevlucht nemen tot eigen beheer, of bekostigden zij de uitgave. We we
ten niet of er statistieken van bestaan, maar we krijgen echt de indruk dat de jonge dich
ter van thans zich niet hoeft te beklagen wat publikatiemogelijkheden betreft. Een typisch
voorbeeld is het boekje .Poëzie', dat met steun van Studium Generale der Nederlandse
Economische Hogeschool/Medische Faculteit Rotterdam in eigen beheer werd uitgegeven,
en dat het resultaat is van te Cadzand gehouden bijeenkomsten in de zomermaanden van
1870. Jonge dichters werkten daar in een .poëzie-workshop'. Het klinkt fraai, of onfraai, en
hoeveel het om het lijf gehad heeft is moeilijk te zeggen; vermoedelijk niet meer dan dat
Jonge, poëziegevoelige mensen bij elkaar kwamen, over poëzie spraken en een keuze maak
ten uit wat ze geschreven hadden, mogelijk na onderling overleg.
Het boekje Poëzie bevat werk van Judith Teriing
hen, Kees Porrey, Klaas Dekker en Kees Leenheer
Over hun werk valt nog heel weinig te zeggen, hun
Persoonlijkheden komen via de woorden, de teb
sten, de gedichten, nog niet klemmend en onverwis
K.^r 0ver 01 z^ zich 00it ln dit opzicht zullen
ontwikkelen is de vraag, en het is juist die overwe
wrt die het zo buitengewoon moeilijk maakt, een
oordeel over werk van heel jonge mensen uit te
spreken Er zijn vroegbloeiers en laatbloeiers, ei
lit wgelui die de mooiste dingetjes maken, en
«nri men nooit meer van hen' en er z'in
«naeren, die aanvankelijk niet zo briljant leken, ol
wier werk zelfs uitgesproken slechte kanten toonde
ti» ut r onl:wikkelen tot figuren van importan
rtnnr Ware talent verraadt zich meestal toch wel
brpeuü ,behaalde eigen klank en visie, bovendien
ppriiii! u zich 00k wel een haan Daarom maai
Innoi kend dat we in het debuut van deze viei
reprtt ?ensen geen Persoonlijkheden ontmoeten die
od t» machte zÜn de lezer dwingend hun visie
nneHou gan' De gedichten getuigen eerder van eer
npn ni.6 on,;van!<elijkheid dan van poëtisch kun
van' Ti!rtifu6I talent. Er is een aardige notitie
an Juchth xerhngbg". .Misschien vergis ik me -
ook Hat 0.ntstemd ben is mijn gitaar het
hchzn™°U,.?et zo ere zijn maar het ding laat
acn zo moeUijk stemmen'
rich»ino°rrey 8eeft in -Horubas de heemhond' de
bereiken3an ',vaar'n hij wel iets goeds zou kunnen
van fn v1 treffendst in de bundel is mogelijk
^ees Leenheer dit:
VERZINSEL ZONDER EIND
ademend
tussen de voeten gedrukt
•"fxr ife wanhopig
T ie gedichten
die naar de jongste opvattingen
op straat moeten liggen
ik kan teder mededelen
dat het een misvatting is
ik zag stenen
op alle mogelijke manieren beschadigd
knopen, stukken hout. papier
sigarettenpeuken en al wat denkbaar is
behalve letters of ivoorden
die ik
nu ik me ten einde raad weer heb opgericht
maar zelf verzin en achter elkaar zet
.Poëzie is maar- een heel eenvoudig gestencild
boekje zonder veel pretentie: meer dan drie maal
to duur is ,Het Kruidenboek' van Karei Soudijn.
fraai uitgegeven en gedrukt, maar de inhoud, achar
me. Onbeduidende poëzie, geacheveerder dan die
lebuten, dat wel, maar zo leeg en banaal. Voorbeei
1en. Keizer Karei.- in het rijk/van karei de vijf
de/ging de zon nooit onder/wat zal die man bruin
zijn geworden.
Lyrisch Wassenaar.- waarde leonoor/de tuin droogt
uit/de planten smeken/om een traan.
Er staan ook wel aardiger dingen in, als .Ballade
Bosmeer' of dit:
VROUWEN
wat een iveemoed
als ik liedjes hoor
uit de tijd dat ik nachtenlang
zingend van genot
te denken lag
aan het meisje met de vlugge stap
aan het meisje met de dikke enkels
aan het meisje met de purperen lippen
en het meisje met de gouden neus
wat een weemoed
als ik liedjes hoor
want het is er toen nooit van gekomen
Maar, au fond, wat een dure armoede!
.Dag en nacht geopend' is de tweede bundel van
Jules Decider, die sprekend op Jan van Eyck lijkt
tenminste als de Arnolfini uit de National Gallery
inderdaad Van Eyck voorstelt, iets waar we per
soonlijk vast van overtuigd zijn Het heeft niets
met zijn poëzie te maken maar het is zo frappant
iat je het even zeggen wil. Vergeleken met zijn
vorige bundel. .Gloria Satoria' die nog al erg .high
'.eek. is .Dag en nacht geopend' bezonkener. rijker
en beter. Deelder is ongetwijfeld een dichter waar
veei van te verwachten is. Een stem zeer typisch
van nu, van dit ogenblik, maar met nuances die
echo's wekken uit het verleden. Zijn werk is vaak
geestig, speels, hij houdt van een zelfde soort
denkgrapjes als Gerrit Krol soms Rijrichting
bijvoorbeeld), bijzonder komiek is de lange volzin
van drie pagina's. Geel 4711'. Het gebruik van rijm
en metrum dient vaak enkel voor het bereiken van
een grappig effect en de ondertoon is vaak nostal-
giek De slotnoot is dan ook dit
ZELFPORTRET
Soms zie je je zitten
Bleek en sereen
Hier en/of ginder
Alleen of alleen.
Een enkel vers doet denken aan de fameuze .Lijst
jes' uit de Nieuwe Linie, zoals Bert Bakker die nu
gebundeld heeft uitgegeven (.Gedichf voor Land- en
Tuinbouw* bijvoorbeeld).
Een typerend voorbeeld van Deelders poëzie:
TENEINDE
Of wel of met gaan
naar die vriend?
teneinde wat te ouwehoeren
over 1 1 3.
of over 't treurig lot der boeren
in tijden van inflatie
en van ziekten onder 't vee -
teneinde wat te ouiuehoeren
over 1 1 3,
of over 't treurig lot der boeren
in tijden van inflatie
en van ziekten onder 't vee -
over 1 1=3
én over 't treurig lot der boeren
in tijden van inflatie
en van ziekten onder t vee
Ook Bernlef's poëzie heeft vaak iets
soms van .lijstjes'.
Hoe wit kijkt een eskimo' heet zijn nieuwste
bundel. Hij heeft in de loop van de jaren zo'n grote
echniek verworven in het dichterlijk bewerken van
gevonden stof dat zijn tekstachtige gedichten of
gedichtachtige teksten een heel hermetische indruk
maken. Nog steeds wordt hij blijkbaar geobsedeerd
door zijn trouvaille Ge Kikker', een soort sleutel
vers voor hem, dat hij thans varieert in de aanhef
van een gedicht over een wandelend blad insekt
Oanst 't - heeft 't haast - als 't stilstaat ligt 't
eigenlijk'.
BEELD BUITEN BEELD
laat het mij zien
zoals je een paard roskamt
het stugge haar glad
als een spiegel kamt
de witte adem uitgestoten
inde wintermorgen ver
mengt onze adem zich
roerloos als een beeld
even soms zwaait de staart
of klettert een stevige straal
op de s'enen daaronder
laat hei mi} zo zien
zonder vloeiers
geurend als de droom
van een blinde
het paard door geen kader
te tangen dat hinnikt en slaat
vonken uit de onzichtbare straat
In een totaal ander klimaat komen we terecht met
Frank Daen, die een bundei ,De koopman en zijn
tijd' uitgaf. Oaen (pseudoniem voor de Vlaardingse
koopman I F. de Haan) verdeelde zijn bundel in
tweeën: Ge Koopman en zijn tijd' bevat sonnetten
.he voor een groot gedeelte zó uit de dertiger jaren
konden stammen, een soort forum-poëzie maar dan
met een christelijk tintje en wat hedendaagse beel
den. De tweede afdeling, .Beeld in Perspectief', is
wat modernistLscher van vormgeving maar qua
inhoud gelijk
De gebonden vorm ligt Daen o het beste. Op
persoonlijke wijze weet hij het koopmanschap als
uitgangspunt te nemenvoor zijn levensbeschou
wing, hij weet dit zo zeer te variëren dat hij toch
niet vaak in herhalingen vervalt.
We geven als voorbeeld
GESPREK
Vanuit de telefoon een scherpe stem.
die spreekt tan wat men schuldig is gebleven.
Schuld vergezelt de mens geheel zijn leven,
maar zet de koopman soms volkomen klem.
Of hi) nu goed bespraakt is en ad rent.
of dat hij zwijgt, het is hier om het even.
de koopman moet voortaan op borgtocht leven.
krediet opnemen in Jeruzalem.
Het deficiet is soms ontstellend groot.
Zelfs laat de mens het achter na zijn dood
tot ongenoegen van de erfgenamen.
Hij moet nu snel een dekkingsplan beramen
Wie handig kan in schijn consolideren
zal men zeker voor vol aanzien en eren.
In deze koopmansverzen is Daen beter op dreef
dan in de reeks sonnetten op historische gegevens.
en het banaalst is hij, wanneer hij, zoals aan het
slot van .Hol? Mass' God er met de haren bijsleept.
er is werkelijk geen andere uitdrukking voor te
vinden. Het is een trieste boel met de specifiek
christelijke poëzie in ons land. de laatste tijd. Een
enkele keer lijkt er iets op zelfspot:
L08
De boekhouding tan 't kapitaal geloof
tekorten, winst, het is één trieste bende.
En steeds blijft hij. als kind oostindisch doof,
tobben met jaarstukken en dividenden.
Elke verjaardag is een jaar respijt
De koopman blijft geloven in de tijd
Tot slot een merkwaardig, rommelig en heterogeen,
maar prachtig uitgegeven boekje .Méér dan steen
voelen', samengesteld door J. W Schulte Nordholt
en Jan Wit Het is een uitgave, verschenen ter
gelegenheid van het 75-jarige bestaan van de Neder-
'andse Blindenbond. en ae bundel bevat verzen over
blinden en het blind-zijn vanaf Homeros (die toch
wel niet blind was) tot heden. Niet enkel geschre
ven dóór blinde dichters, als zijn die wel vertegen
woordigd De inleiding is van de (blinde) dichter-
dominee Jan Wit
Vleestal worden zulke boeken met een bepaald
thema een wat wonderlijk allegaartje. Zo ook dit.
Helaas werden ook de originelen van de vertalingen
niet opgenomen, waarvoor wel plaats was geweest.
Vooral een moeilijk vers als sonnet 19 van Milton,
was gebaat geweest met meer dan enkel de inter
preterende vertaling Niettemin een interessante
bundel die als het ware jn a nutshell" laat zien hoe
in de loop van de eeuwen op dichterlijke wijze op
net blind-zijn is gereageerd Dat de palm, niet zo
zeer nog om de verwoording als wel om de
nstelling jegens de blinde medemens naar Home
ros gaat. ach. is het een wonder''
Poëzie, door Judith Terlmghen, Porrey. Dekker en
Leenheer, 3 stojten op giro 374184 van C. J.
Leqnheer, de Lairesselaan 185, Rotterdam; Karei
Soudijn: Het Kruidenboek. Athenaeum, Polak en
Van Gennep. Amsterdam, 9.50: Jules Deelder: Dag
•n nacht geopend, ƒ3.50. Bezige Bij. Amsterdam; J.
Bernlef: Hoe wit kijkt een Eskimo, Querido, Am
sterdam. f 4.90; Frank Daen: De koopman en zijn
::d. J H Kok. Kampen, 3.95; J. W. Schulte
Nordholt en Jan Wit: Méér dan steen voelen, 8.90
Leden en donateurs Blindenbond 7,50), Arbeiders
pers, Amsterdam.